(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)

Mostrar mensagens com a etiqueta Duarte Martins. Mostrar todas as mensagens
Mostrar mensagens com a etiqueta Duarte Martins. Mostrar todas as mensagens

11/02/13

LEITURA DE LS LUSÍADAS AN MIRANDÉS

 

  [Retrato de Alcides Meirinhos i Dinis Meirinhos]

 LEITURA DE LS LUSÍADAS AN MIRANDÉS – DUARTE MARTINS (Retrato 067)


Duarte Martins (1975) ye de Malhadas, cunceilho de Miranda de l Douro. Ye formado pula Faculdade de Letras de la Ounibersidade de Lisboua, an Studos Pertueses. Zde l ampeço de la sue carreira que ye porsor de Lhéngua i Cultura Mirandesas nas scuolas de l Agrupamiento de Scuolas de Miranda de l Douro.
Ten feito un amportante trabalho de recuolha de lhiteratura oural de las Tierras de Miranda, de que resultórun bárias publicaçones, an special “Bozes de l Praino” [Edições Nordeste, 2004]. Fundou i derige la rebista “La Gameta”, adonde ten publicado trabalhos de ls sous alunos, del mesmo i de outras pessoas, publicaçon que sal hai yá bários anhos i que ye hoije ua refréncia fundamental de la lhéngua i cultura mirandesas. Nesta rebista podemos acuntrar testos de bárias centenas de alunos de Lhéngua i Cultura Mirandesa i muita anformaçon subre bários lhados de la nuossa cultura, subretodo nas anterbistas que l próprio Duarte eilhi ten publicado. Ten tamien pormobido la publicaçon de testos de ls sous alunos na “Fuolha Mirandesa” de l Jornal Nordeste, subretodo por alturas de l Natal. Tamien ye de lhembrar l trabalho cumo regrante i de repersentaçon de quelóquios an mirandés, tamien cun ls sous alunos.
Por todo l que ten feito, l cuntributo de Duarte Martins pa la lhéngua mirandesa ten sido dua amportança tan grande que, sien el, las cousas nun serien las mesmas. Assi el nun zanime i nun le fálten las fuorças, l que nun ye fácele delantre la falta de apoios i la mala cumprenson de quien manda i mais habie de ajudar. De todo esse trabalho i de ls outros porsosres de mirandés, yá eiqui falados, depende muito de l feturo de la nuossa lhéngua.
Apersentou-se a ler acumpanhado de bários alunos, l que representa bien l sfuorço que ten feito pula nuossa lhéngua al lhargo de bários anhos, siempre cun poucos apoios i na sprança de que las classes de Lhéngua i Cultura Mirandesas séian oubrigatórias i dinas seia pa ls alunos seia pa ls porsores.
Liu las stáncias 39 a 54, 66 a 87, 95 a 97 de l Canto V.

07/01/12

La Missa de l Galho


[cuonta puosta a pedido de l outor para partecipar ne l Cuncurso de Natal Cuontas 2011. Mas stá fuora de prázio. Ye un gusto mui grande ber a Duarte Martinç eiqui pul frolesmirandesas]

Anquanto assiguraba l lhibro pula dobreç, la bista perdie-se-me por antre la tinta de las palabras i arrolhaba-se a la par cun ls pensamientos pul meio daqueilhas fuolhas de papeles, fazendo-me amentar ua nuite, nun eimbierno de 1862. Até nien sou pessona pra fazer abibar cuontas passadas, nien sequiera seranar an cumpanha de figuras que a ua hora destas me bátan a la puorta. A bien dezir, quando estas recordaçones bénen a tener cumigo, quedo-me mei andrumenhado nesta sala de star, tan grande, onde m’ancontro agora, ambelado baixo la lhuç melindrosa dua candeia, bien aconchegado, nun cadeiron de piel, mirando pa las quelores alborotadas de las chamarielhas de l lhume que me ban caldiando l cuorpo. Apuis de haber saboreado un copo de bino de l porto, asparece-se-me que esta sala ancastelhada queda sien las paredes que me arresquinában i tapában ls uolhos. Agora yá bou sendo capaç de ber ls amarelhados, ls aburmelhados i ls azulados a sbolaciar nun quadro ne l meio de la sala de star. A las bezes acuntece-me parar por un cachico i nada mais dezir, mas la berdade ye que me quedo nesta calhada, apegado a un doce i pequeinho bolar i nun quiero que s’arremate un chibzniç del ou de l que fur. Sei mi bien que nun sou la mesma pessona, mas nun ye por bias disso que me quedo mais agastado i apeado aquilho que bou pensando i fazendo todos estes anhos. Cumo bun antendedor, acabei por me haber dado cunta que ls dies iban minguando cun l passar de ls anhos i ls gustos que se habien porbado an nuobo quedában-me agora mais apurados i cun mais zambultura. L reloijo q’inda hoije trago, que tan suablemente tengo preziado dezde ls mius desassiete anhos, ye la única teçtemunha dua nuite de cunsoada. Naqueilha altura era un garoto presto a mirar i a spertar pa la bida que ls lhibros de l miu tiempo nun ansinában.

Fui la única beç que me squeci de lhebar ua ancomienda de senhor Bonifácio. Ponie-le fé a todo que me dezie i aquilho que daprendi nos negócios, agradeço-lo a el. Inda q’el fusse de famílias ricas, cua casa bien sortida de todo, nunca tubo filhos i, talbeç, por isso me tenga tratado cumo un.

- Pon-le atento al que te digo!

- Si, senhor Bonifácio.

-Esta ancomienda ye pa la senhora Conceição. Nun te me squeças de la lhebar inda hoije.

- Quedai çcansado, dezie-le you nun tono sereno.

- Bejitas a tous pais.

Tamien nun era ningun pinche q’andaba parende als mandiletes pulas puortas duns i d’outros. Mas l senhor Bonifácio yá iba bielho, algo zneito i staba mais carunchoso que la puorta de la sancrestie de l’eigreija. Queixába-se muito dua quadrileira, que se le ponien uns delores mui fuortes. Habie a dies q’el nun aparecie al trabalho i, you solico, tomaba cunta de la fazienda i de l negócio. Senhor Bonifácio era ua pessona mui zgustosa cun la bida, tamien nun era pra menos. Nunca cheguei a coincer la tie del, dízen que ambiudou mui cedo, que la mulhier se le habie morrido inda mi nuoba, dua pormonie, al que se diç, nua nuite de Natal. Baia, baia, quantas cousas acuntécen nas nuites de Natal, leitor amigo. Nun hai solo ninos znudos nas palhicas, streilhas i reis magos, sarafins i querubins rechonchodicos a cantar l Glória In excelsis deo. Mas deixemos la birge i l rigueirico que cuorre an todos ls persépios de Natal. Inda que haba tocas, trampos i rachones a arder nua buona fogueira an cielo abierto, a la moda de ls antigos, la nuite de Natal ye arremassa de muita massa, nuite armana de tantas outras nuites de l anho. Se bien que essa nuite de cunsoada, antes la Missa de l Galho, nun tenga sido cumo assi, sien tampeiro, zansabida cumo se houbira sido ua malga de sopas de cabalho cansado sien açucre. Ye por bias disso q’inda hoije me quedou atrancada ne l pensamiento essa tal nuite de cunsoada, antes la Missa de l Galho.

Cun tanto rebulhiço d’antregas, d’ancomiendas, d’ambrulhos, de caixas, d’aternatos i cunferrumes; çpuis inda se metiu la cena de cunsoada, cun la perséncia de l senhor abade, la berdade ye que se me squeciu de ir a lhebar la ancomienda que senhor Bonifácio me mandou a casa de senhora Conceição. Tamien, pensei you, meia dúzia de chancadas, un cachico antes las campanas dáren sinal, nistante me ponie na outra punta de l lhugar, scusaba de m’andar parqui a cunsumir tanto nua nuite de cunsoada. Nessa mesma nuite, inda se me lhembra de cumo se fura hoije; habie recebido l miu purmeiro reloijo, que me lo dou miu pai, quando cenábamos todos, este, q’inda agora traio cumigo.

Agarrei las telas, meti-las ambaixo l braço, cun la outra mano ampalpei l bolso de las calças, dando-me cunta que lhebaba las horas cumigo i meti-me a camino por ambaixo de l acender de las streilhas para nun achar tropieço. Fazie un friu de perro i la carambina, ajuntas cun la lhuna, tomórun cunta de la nuite de cunsoada. A estas horas, tenendo you ambas duonhas i un “bien feita” por me haber squecido lhebar l’ancomienda, yá que quien scuita de si siempre oube, meti-me inda mais d’agudo. Purmeiro por uas caleijas, çpuis por caminos cun la tierra a poner-se cumo l curisco i puls sítios onde nun corrie l’auga, retulhie l gelo i l absedo era amo i senhor daqueilha nuite.

Senhora Conceição moraba eilha sola, habie mais ou menos un anho, nua casa mei afidalgada de quatro augas. Era ua casa cun las paredes i las squineiras an cantarie. A la antrada habie un jardin pequeinho i nun de ls lhados lhebantában-se uns cantabouços por onde corrie ua graciosa cachoneirica. Nas traseiras ua huorta i un pomar dában mais grandeza al antigo casariu afidalgado. Habie muitas malas lhénguas ne l pobo que botában algua maldade a Dona Conceição, pus isso yá se sabe cumo ye la bida dun benediço. Staba todo corrido porende, que Conceição se habie apartado de l home hai trés anhos, un rico scribano, que quedara a sofrir d’amor por eilha na capital. Outros dezien q’eilha le habie lhebado la fortuna i cun l denheiro mercara esta casa abultiada que ten, a salida de l lhugar, al morgado de l Cundado. Cuntába-se que Conceição s’ampimponaba muito, fumaba tabaco francés i buí cognac de Rémy Martin anquanto lie até las quenhientas de la nuite. L demais de l tiempo dezien, que lo passaba al redor de las telas, a pintar, dando-se al mundo de ls quadros.

L cierto era que you nunca la habie bido antes i agora, a uas horas destas, staba ancalhadico de friu, meio garoto ampesgado, a l’antrada de la puorta daquel casariu, assigurando un par de telas. Stribei la ancomienda a la borda de la parede de l’antrada i quando iba pa bater a la puorta, mirei para ua frisga de lhuç que salie dalhá. Apuis de haber tenteado la puorta, ampurriei-la cun jeitico, abrindo-la debagarico i stando alhá drento de la preça chamei:

- Senhora Conceição! Hai giente an casa?

Naide me cuntestou, treminei por antrar i…

- Senhora Conceição…

-Yá abaixo! Bai antrando pa la sala i bai-te acalcendo! You nun me demoro!

Deixei la ancomienda na preça de casa i antrei para ua sala mediana cun la puorta abierta que tenie un chupon al fondo. Sentei-me nua de las cadeiras que stában an pie de l lhume i fui-me calcendo, sfregando las manos que benien angaranhidas cun l friu de la ruga. Al meio de la sala habie ua mesa que tenie un sbarbeirico nun basico de barro. I assi que dei nel, nistante saquei l reloijo, nun fusse purí yá la meia nuite i chegar atrasado a la Missa de l Galho, inda por riba apuis de haber anfeitado l arbre de l’eigreija cun farrapas de algodon que senhor Bonifácio me dou. A la borda de l sbarbeirico staba un lhibro an tones burmeilhos i cuas letras douradas que dezien, Madame Bovary. Quando agarrei nel, pa l ber mais d’acerca, senti ua boç que benie por trás:

- “Emma Bovary c’est moi”… buonas nuites!

- Buonas nuites! dixo-le you, alhebantando-me i nun antendendo mui bien aqueilha pequeinha antrada de palabras apuis dua cena de cunsoada que tubira an casa.

- Çculpai-me pula demora! Ye que nesta altura i cun tantas cousas pra fazer no soto de senhor Bonifácio squeci-me de las buossas telas i solo agora bos las bengo a traer.

Conceição benie cua andadura algo maniega i bagarosa, trazie un roupon branco mal abrochado a la cintura que daba pra ber l búltio de ls senos an sue lhiberdade de nacéncia i cua cierta sobérbia diga-se, fazendo lhembrar ls senos de las státuas. Las puontas de l cinto batien-le acontra ls zinolhos porque s’acababa de sentar i cruzar las piernas. Anfilando ls uolhos pul meio de las ceilhas i sien ls zapegar de mi, preguntou-me:

- Nun amporta, hoije pongo de parte la pintura. Ando algo cansada i stá-me a dar l suonho! Gústan-te ls remanses?

-Gústan-me.

-Yá liste Madame Bovary?

-De Flaubert? Nó. A las bezes nien bagar tengo, por bias de l trabalho no soto de senhor Bonifácio.

- Senta-te un cachico i fála-me de ls remanses que liste.

Ls ombros de Conceição nistante se le caírun i stribórun a la cadeira sien le haber pedido permisso. Abriu la boca amostrando suonho, canseira ou l que fusse, çpuis, mui abuntade, çcalçou un de ls chinelos acetinados i stendiu un pie a dreitos al lhume pa l acalcer. Ls amarelhados i aburmelhados de l lhume beisában-le aqueilha piel branca i suable dando-le mais quelor i calentura. Drento de pouco tiempo cuncerteza que starie l senhor abade na eigreija a dar a beisar un pie friu i albo dun nino a las pessonas que iban a la Missa de l Galho i l ajudante nun podie faltar cun l rodelhico a lhimpar tanto deseio friu.

An bíesperas de Natal Conceição deixába-me pensatible, staba sola neste casariu, ne meio dua calhada que habie de doler mais q’ua scardaça spetada ne cuorpo i agora, pula cierta, tenie ua çculpa para retardar aquel suonho. A abaluar por calatriç, Conceição haberie de andar puls trinta anhos i you un garoto berdeguiço de dezassiete anhos, sien jeito para guiar ua cumbersa mais lharga. Ls uolhos mei cerrados abrírun-se-le nun sfergante, sien suonho i canseira, cumo eilha los houbira cerrado antes pra ber melhor.

Ampecei por le dezir ls lhibros que habie lido i la nuossa cumbersa fui a parar a la pintura, a las biaiges deilha pula Fráncia, pula Áustria, pula Toscana i a las abinturas de moça que tubo ne l colégio onde habie studado. A parte de ser nobato, tamien nunca quije meter cocharada ne ls assuntos de la bida deilha, fui assi que m’ansinórun, de maneira q’era siempre senhora Conceição a ampeçar las cumbersas.

Al tiempo que íbamos cumbersando, eilha zabotonaba las mangas de l roupon que lhebaba bestido, deixando ls braços mais folgados, nun sei se por bias de la calor de l lhume, se pula gana dua cumbersa franca nua nuite de cunsoada, antes la Missa de l Galho. Ls uolhos scuros que tenie, cumo dua azeitona negra, iban-se-le quedando cada beç mais spiertos i quando eilha alhastraba la sunrisa, ls uolhos quedában-le mais anchos na risa de la cumbersa que teniemos. Bieno-me a la cabeça la cuonta de l scribano que la giente de l pobo cuntaba a sou respeito. Nun me parecie que Conceição fusse ua delhambida dessas i custába-me a crer que algua beç tenga feito ua zfeita dessas al zgraciado. A estas horas, pula cierta, l tiu yá se habie atafanhado cun tanto selhouço i anaugado nun mar de lhágrimas d’amor, pus la aba de padre i la saia de mulhier chégan para quien quier.

Conceição lhebantou-se çcalça i custando-le a sacar l cuorpo de an pie de l lhume fui dreitos a un almairo de la sala i sien zbiar de mi ls sous uolhos grandes i spiertos, preguntou-me:

- Cognac ou porto?

- Porto.- cuntestei-le you.

Apuis mirei pa l reloijo i lhembrei-me que faltaba pouco pa la Missa de l Galho i ampecei a quedar cun l zassossegado normal dun moço de dezassiete anhos. L tiempo drento daqueilha sala caliente nun me rendie, parecie-me que nun bolado, talbeç houbisse strebolado, leitor amigo. Ls uolhos negros i spiertos de Conceição nistante s’anterórun de la mie einocéncia i lhougo benírun a tener cumigo.

- Tranquilo, bai-te a gustar i inda tenes tiempo pa la missa. Un buono bino bielho, a par de mos cundar las benas, solo mos fai bien! Mira, calece-mos l cuorpo i assossega-mos la alma.

- Talbeç téngades rezon.

Assossegórun-me bien mais aqueilhas palabras de Conceição que lad palabras de la prática i l scorpechar de l cálece de bino de senhor abade na Missa de l Galho.

Agarrou nua garrafa, nun par de copos i nua caixa de galhetas de manteiga. Amarrou-se para melhor amostrar l cuorpo i apuis deixou todo na mesa pequeinha de la sala, an pie de l sbarbeiro i de l lhibro. Stando agora tan acerca de mi, sentie-le l báfio i l cheiro caliente de la boca que parecien carregar l poder dua manzina. Bi que la piel de l rostro deilha tamien staba caliente, nun sei se por bias de l lhume se pula lharga cumbersa que hemos tubido naqueilha nuite de cunsoada.

Agora assigurábamos nos copos de bino de l porto, contra ls quales strelhuzien las chamarielhas alborotadas de l lhume bien atiçadas an quelores amarelhadas, aburmelhadas i azuladas, cuncerteza acupando, na mie maneira de ber, ua tela pra un quadro, dua pintora inda çcoincida i ua sala nun sabie bien adonde.

Al tiempo que falábamos i íbamos aprazando l doce bino, Conceição passaba la lhéngua puls lábios humedecendo-los i lhembendo ls apuros que quedában de l bino. Talbeç por bias de l bino agora l rostro deilha iba ganhando outra quelor i las palabras que le salien de la boca tornában-se mais bagarosas i açucradas.

- Amanhas-te bien porqui ?

- Hai dies, Conceição…

La cumbersa seguie agora pul camino de la bida de casa, de l trabalho, de l lhugar onde moraba. Aspareciesse-me que Conceição lhebaba la bida al de lebe i gozaba l cielo na tierra i para quei fazé-lo d’alrobés, se l cielo ye ua recumpensa para todos ls anfelizes que na tierra nun tubírun amor. Houbo ua altura que me tirou un copo baziu de la mano para lo tornar a anchir i fízo-lo nun toque mais demorado, lebe cumo un suonho dua nuite sien cena de cunsoada.

Mirei pa l reloijo i nien dei pul tiempo a passar. Lhebantei-me i çpedi-me a correr de senhora Conceição, staba prestes a ampeçar la Missa de l Galho. Talbeç se me amboracasse pula puorta de trás de la eigreija que staba siempre ancustada i apuis chubisse pulas scaleiras de l recanto de la tribuna, naide darie cunta. Nun me curcefiquei por haber chegado atrasado a aqueilha nuite, a la Missa de l Galho, yá que me habie tamien atrasado cun la antrega dua ancomienda.

Soutordie an casa, a la purmanhana, toda la giente a la hora de l zaiuno falaba de la Missa de l Galho, de l persépio i de ls anfeites de la eigreija. Ajuntei-me a la cumbersa familiar, mas a respeito la ancomienda de Dona Conceição, nien ua palabra.

Passou-se algun tiempo i zonou-se-me acá ne ls oubidos que D. Conceição habie deixado l casariu que mercara al fidalgo de l Cundado i se habie mudado pa la capital. Nunca mais la tornei a ber, nien deixou rastro. Hai quien diga, qual Madalena arrependida, que bulbiu pa ls braços de l scribano, atamando-le ls selhouços i sanando-le ls males de l coraçon.

Un beç staba you no soto de senhor Bonifácio i recebi ua ancomienda que benie no miu nome. De certeza que nun era para mi, habie anganho, ua cousa daqueilhas, inda porriba tan abultiada. Mirei pa la ancomienda i busquei la direçon que alguien nun screbiu i ampecei a rasgar l papel de l chumaço. Era ua tela dun quadro cun dous búltios, algo foscos, a nun ser l lhume de l chupon donde salien uas quelores amarelhadas, aburmelhadas i azuladas. Tamien habie ua mesa pequeinha cua garrafa.

A bien dezir, amigo leitor, que pacientemente me quejiste scuitar , quando estas lhembráncias bénen a tener cumigo neste tiempo, quedo-me nesta sala de star, tan grande, onde m’ancontro agora, ambelado baixo la lhuç melindrosa dua candeia, bien aconchegado, nun cadeiron de piel, mirando pa las quelores alborotadas de las chamarielhas de l lhume que me ban caldiando l cuorpo. Çpuis bebo un copo de bino de l porto i beio l tiempo a passar.

Duarte M. M. Martins