Eski Uygurca

Accounting is a technique which deals with association and dissociation of numbers in mathematical operations. These operations, which cover simple or complex operations ranging from determination of time to taxation, delimitation of area to market operations is an evidence of urbanization and civilization. From the point of view of the history of Turkish literary language, sources related to accounting from the Early Ottoman period are extant and as a result, a clear idea about the relevant practices can be made for that period. When it comes to earlier Turkish cultures, researchers have attempted to identify the enumeration terminologies, number systems and the contexts where they were used in the Old Turkish period. However, some current terms of this early period such as a-, san-, sana-; sakış, sagış, artuk, eksük, kat, kata, bölüg, üçkil, törtkil etc. have not been examined in terms of accounting culture. Since the texts about accounting from Old Turkish (6th-13th centuries) lack, capacities of these populations are not thoroughly studied albeit some information about activities regarding to time designation from Kokturk and Uigur periods have been revealed. Uighur Civil Documents, an important source of this study, offer some additional and new hindsight in this respect.
In this study, our findings of the Turkish account during the Uighur period will be shared according to the vocabulary of the account in Uighur Civil Documents. It is thought that our work will contribute to Turkish scientific language history, mathematics history and cultural history studies

Özet
Mevcut Eski Uygurca sözlükler arasında ilk olarak Manichaica ve Uigurica serilerinin sözlük kısımları gösterilse de W. Bang ve A. v. Gabain’in birlikte yayımladıkları Türkische Turfantexte’ nin ilk beş cildindeki sözcüklerin 59 sayfalık bir dizini olan Analytischer Index, bu alandaki ilk bütünlüklü sözlük sayılabilir. Türkiye’de ilk Uygurca sözlük çalışması olarak bilinen Uygur Sözlüğü başlıklı eser Ahmet Caferoğlu tarafından 1934’te yayımlanmış, 1968’de ise genişletilerek Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü adıyla yeniden basılmıştır. Sözlüğün genişletilmiş hâli yaklaşık 7500 leksik veri içermektedir. Klaus Röhrborn’un 1977’de ilk fasikülünü (a – agrıg), ikincisini (agrıglan- – anta) 1979’da, üçüncüsünü (anta – asanke) 1981’de, dördüncüsünü (asankelig – ayat-) 1988’de, beşincisini (ayatıl- – ämgäklig) 1994’te ve altıncısını (ämgäksin- – ärŋäk) 1998’de neşrettiği Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien başlıklı sözlüğün; son olarak a ve ä sesleriyle başlayan fiilleri içeren cildi 2010’da topluca neşredilmiştir. Röhrborn’un sözlüğü henüz tamamlanmış değildir. Bu çalışmada  Berliner Turfantexte serisi başta olmak üzere, son tam Eski Uygurca sözlük diyebileceğimiz 1969 yılındaki Drevnetyurkskiy Slovar’dan sonra yayımlanan Eski Uygurca metin neşri çalışmalarının dizinlerinin analizi yapılacak ve bunların Eski Uygurcanın tam bir sözlüğünün hazırlanmasındaki rolü ve katkısı ortaya konacaktır.
Anahtar Kavramlar: Eski Uygurca, sözlükbilimi, dizinli çalışmalar, sözlükler

Abstract
Although the dictionaries in the Manichaica and Uigurica series are in the first place presented as the existing Old Uyghur Dictionaries, Analytischer Index, which is a 59-page index including the words in the first five volumes of the Türkische Turfantexte published together by W. Bang and A. v. Gabain, can be considered as the first complete dictionary in the field. The work entitled Uygur Sözlüğü (Uyghur Dictionary) known as the first study on Uyghur Dictionary in Turkey was published in 1934 by Ahmet Caferoğlu and being extended in 1968 the dictionary was republished under the name Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (Old Uyghur Turkish Dictionary). The extended version of the dictionary includes around 7500 lexical data.  The last volume of the dictionary entitled Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien the first volume (a – agrıg) of which was published in 1977, the second volume (agrıglan- – anta) in 1979, the third volume (anta – asanke) in 1981, the fourth volume (asankelig – ayat-) in 1988, the fifth volume (ayatıl- – ämgäklig) in 1994 and the sixth volume (ämgäksin- – ärŋäk) in 1998 by Klaus Röhrborn, including verbs beginning with the letters a and ä was published as a whole in 2010. Röhrborn’s dictinoray has not been completed yet. In this study, the Berliner Turfantexte series and the index of the Old Uyghur studies which was published after the publication of Drevnetyurkskiy Slovar, which can be considered as the last completed Old Uyghur dictionary in 1969, will be analyzed and their role in and contribution to the preparation of a complete Old Uyghur dictionary will be evaluated.
Keywords: Old Uighur, lexicography, indexed studies, dictionaries.

Throughout history, there have been various Islamic comments, and movements of thought in the societies accepting Islam as religion due to political, social, economic, geographical etc reasons. After Turks had embraced Islam, Islamic mysticism and sufism spread in the Turkish world. Numerous works placing special emphasis on mysticism were written in Eastern Turkistan region where this Turkish-Islamic thought -which is still well accepted- first began to spread. One of these is the booklet named Tezkire-i Hazret-i Hāce Muhammed Şerįf Büzürgvār Bu Turur.
This collection of biographies within Gunnar Jarring collection in Lund University is one of the two collection of biographies registered at Prov.327, and consists of 48 pages. Each page of the work is made up of 13 lines, and it is 21,5x16 centimeters. This manuscript which was duplicated in 1915 by Molla Abdülkadir Yarkendî is clean, and suitable for use. It was donated to the library of Lund University by the misionary and surgeon Gustaf Raquette’s ex-wife Hanna Raquette, and preserved by Gunnar Jarring.
Though this collection of biographies was written in Turkish, there are some Arabic and Persian words as well. This manuscript starts with a gratitude to and beautiful names of Allah. Tezkire-i Hazret-i Hāce Muhammed Şerįf Büzürgvār’s being an orphan, his life full of difficulties after his mother’s death, his dream of Satuk Buğra Han, and his way into mysticism under his guidance, his help to Muslims, and interesting life stories he had are narrated in this work.
In this article, the subject, language study, translation and vocabulary of the work which was duplicated in 1915 by Molla Abdülkadir Yarkendî, and donated to the library of Lund University by misionary and surgeon Gustaf Raquette’s ex-wife Hanna Raquette will be emphasized, and some assessments will be made.

Özet Türkçe dil içi çeviri, Türk dilciliğinde çok az çalışılmış bir alandır. Türkçe, tarihî derinliği ve coğrafi genişliği fazla olan bir dildir. Dil içi çeviri, tarihî lehçelerden çağdaş lehçelere sıklıkla yapılan bir çeviri işlemidir. Aynı zamanda, çağdaş lehçeler arasında da dil içi çeviri işlemiyle çok sık karşılaşılır. Buna rağmen, dil içi çevirinin teorisi üzerinde yeteri kadar durulmamıştır. Dil içi çevirinin, normal bir çeviriden, temelde farkı yoktur. Zorlukları ve kolaylıkları olmasına rağmen sonuçta, yapılan, bir çeviri işlemidir. Bildiride, Eski Uygurca Budist bir eser olan Altun Yaruk'tan alınmış karışık bir cümle örneğine dayanarak Türkçe dil içi çevirinin sorunları üzerinde durulacak ve çözüm önerileri getirilecektir.
Turkish intralingual translation is a field that has been studied very little in Turkish linguistics. Turkish language is a kind of language that has a high historical depth and geographical vastness. The intralingual translation is a process of translation which is done from historical dialects to contemporary dialects frequently. Also, it is seen that the intralingual translation process is very often done among contemporary dialects themselves. However, there has not been enough the academic studies on the theory of intralingual translation. The intralingual translation is not basically different from a normal translation. Ultimately, although it has difficulties and easinesses, it is a translation process.

Eski Uygurca anlatılar arasında önemli bir yeri olan Daśakarmapathaavadānamālā metinleri “On (kötü) davranış yolunun zincirleme hikâyesi” anlamına gelmektedir. Budizm’in Vaybajıkı mezhebine ait din dersi kitabından yapılmış bir çeviri olan metinler, Toharcadan Uygurcaya çevrilmiştir. Eseri Uygur Türkçesine aktaran kişi Şılazın Praşnıkı’dır. Çeviri tarihi fragmanda belirtilmeyen eserin en geç 11. ve 12. yüzyıllarda Türkçeye kazandırıldığı düşünülmektedir. Daśakarmapatha-avadānamālā metinleri masalsı bir üslupla aktarıldığı için günlük hayata ve dilin kullanım imkânlarına dair son derece önemli verileri içermektedir. Bu makalede Türkçenin anlatım imkânları arasında öteden beri önem arz eden benzetmelerin yanında dönemin dil ve kültürüne dair kıymetli bulgular sunulmuştur.

All kind colophons very useful and interesting to learn more about historical texts. Old Uyghur manuscripts have also such colophons. Following article belongs on VIth chapter of Old Uyghur Xuanzang Biography. // Ketebe kayıtları, kolofonlar eski metinleri anlamızda ilginç veriler sunuyorlar. Ekteki makale Eski Uygurca Xuanzang Biyografisinin VI. bölümüne aittir.

Since 1971 published over 40 books under "Berliner Turfantexte" series on Old Uyghur, Chinese, Mongolian, Sogdian texts related with Manichaean, Buddhism,and Christianity etc. It is a short review about books from BT till 2015; this is a short review on the series // 1971'den bugüne "Berliner Turfantexte" dizisi içerisinde 40'ın üzerinde kitap yayımlanmıştır. Bu kısa tanıtmada 2015'e kadar yayımlanmış olan kitaplar ele alınmaktadır.

ÖZET Bir dilin söz varlığını oluşturan sözcükler yeni ihtiyaçlar, karşılaşılan durumlar, bir dilin veya bir sözcüğün diğerine etkisi vb. nedenlerle zaman içinde yeni birçok anlam olayına hatta sözcük ölümüne maruz kalabilir. Bu, tarih içinde her dilin yaşadığı bir durumdur. Bir dilin söz varlığı bu anlamda bir parça tarafından boşaltılan alanın diğer parça tarafından doldurulduğu büyük bir yapboza benzer. Bu çalışmada Eski Türkçe metinlerde çok sık rastlanmayan, yakın anlamlı çal-ve çap-fiillerinin zaman içinde yaşadıkları anlam değişiklikleri, kazandıkları yeni anlamlar ve birliktelik kullanımları lehçeler arası ilişkiler de göz önünde bulundurularak ele alınmıştır. Söz konusu iki fiil en eski dönemlerden beri nispeten daha sık kullanılan ur-fiili ile de anlam yakınlığına sahiptir. Çal-ve çap-fiilleri Türk dili tarihi içinde zaman zaman birbirine yaklaşan zaman zaman uzaklaşan bir görünüm arz etmektedir. Örneğin çal-fiili başlangıçta bugün "vurmak" şeklinde karşılayabileceğimiz temel anlamıyla büyük çoğunlukla yėrke çal-olarak kullanılmışken 14. yüzyıl ile birlikte "müzik aleti çalıştırmak" ve "hırsızlık etmek" anlamıyla da karşımıza çıkar. Çal-fiilinden daha az kullanılan, yansıma bir sözcük olan çap-fiili ise Divanü Lügati't-Türk'te ve sonraki dönemlerde farklı anlamlarıyla karşımıza çıkmaktadır.ABSTRACT Words that form the vocabulary of a language may be subject to many new meanings or even word deaths over time due to new needs, different events, situations encountered, the effect of one language or one word on another, and so on. This is a situation which every language goes through in history. In this sense, the vocabulary of a 1 Çukurova Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Prof. Dr. ecetin@cu.edu.tr https://orcid.org/0000-0001-7614-8333

Since 1977 Uygur Dictionary / Uigurischers Wörterbuch published in two different forms. The first volume of the new dictionary published in 2010. This is the fifth volume of new Uyghur Dictionary, contains foreign elements, prepared by Jens Wilkens (from e to bodisav)

üstün gelmeye çalışmak, çekişmek" sözleri ele alınacaktır. Uygurcaya özgü bir ikintiske sözü araştırmacıların bir bölümü tarafından bir ikintişke olarak okunmuş, burada varsayılan-ş-, işteşlik eki kabul edilmiştir. Sayısı daha az olan araştırmacı grubu ise bir ikintiske olarak okudukları ibarede +si yapısının iyelik eki olduğunu düşünmüştür. İbareden sonra yer alan fiillerin çoğunlukla işteş yapı içermesi, söz konusu fiillerdeki-ş-işteşlik ekinin bir önceki sözcüğe etkisi olarak görülse de hem Uygur hem de Karahanlı dönemi metinlerinde ibarenin sadece işteş yapılarla (-ş-eki almış fiil) birlikte kullanılmaması, bir ikindike ve bir ikintisi şekillerinin de bulunması ve Türkçenin geçmişten günümüze gelen ses ve şekil bilgisi kuralları nedeniyle yapının bir ikintiske olarak okunması ve ünlüsü düşmüş 3. kişi iyelik ekinin varlığının kabul edilmesinin uygun olduğu düşüncesine varılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde yer alan ve tekörnek olan basıraş-fiili ise birçok sorunu barındırmaktadır. Sözcük ilk bakışta Türkçe bas-fiilinin ettirgen biçimi görülse de söz konusu ettirgenlik ekinin ünlüsünün çoğu zaman yuvarlak oluşu, sözcüğün basir "hile, entrika" (Lessing 1960: s. 90) şeklinde isim olarak Moğolcada tespit edilmesi sözcüğün kökeni ve yapısı hakkında karar vermeyi güçleştirmektedir. Anahtar Kelimeler: Uygurca, Altun Yaruk, bir ikintiske, basıraş-. On the bir ikintiske basıraşıp … from Altun Yaruk Eight Book Abstract: This article examines the words bir ikintiske "to the second one, one to another" and basıraş-"to prevail, to rival" in the sentence barçada bir ikintiske basıraşıp kunuş kırma kılurlar "They all oppress and push against each other" in Eighth Book of Altun Yaruk (Chapter 20). The word bir ikintiske which is peculiar to Uighur has been read as bir ikintişke by some of the researchers, where-ş-is assumed as reciprocal suffix. Fewer researchers read the phrase as bir ikintiske and have claimed that the morpheme in question

Semih Tezcan’ın anısına hazırlanmış olan elinizdeki kitapta, yolu bir biçimdeonunla kesişmiş meslektaşlarının ve öğrencilerinin yazıları bir araya getirilmiştir. Kitapta; Semih Tezcan’ın yaşam öyküsü, çalışma alanları ve yayın listesinden sonra toplam 37 yazı, ölümünün ardından yazılanlardan seçmeler ve fotoğraflar yeralmaktadır. Yazıların biri Almanca, biri Almanca/Türkçe olmak üzere iki dilde, gerikalanı Türkçedir.

Budist külliyata ilişkin birçok metnin tercümesini ihtiva eden Eski Uygurca Orta Asya Türk Budizminin anlaşılabilmesinde önemli bir yere
sahiptir. Muhtelif dillerin ve dinlerin tesiri altında Eski Türkçenin bir kolunu oluşturan Eski Uygurca söz yapımı özellikleri ve söz varlığı ile Türkçenin tarihi ve modern dönemlerindeki birçok meselenin anlaşılmasında köşe taşı görevi görmektedir. Bu çalışmanın konusunu oluşturan ve şimdiye kadar neşredilmemiş Eski Uygurca iki fragman Mainz 692 (T I D 5) ve Mainz 701 (T I D 4) arşiv numaralarıyla bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda saklanmaktadır. Bu iki fragman Çin Faxiang ekolüne ilişkin metinleri ihtiva eden derleme biçimindeki bir Eski Uygurca yazmanın 21. bölümüne aittir. Bu yazmanın mezkur 21. bölümü K. Kitsudō tarafından Xuanzang’ın Cheng weishi lun adlı eserinin Queiji tarafından yazılmış bir tefsirinin Eski Uygurcaya tercümesi olarak tespit edilmiştir. Bu çalışmada kullanılan Mainz 692 (T I D 5) arşiv numaralı fragman her iki yüzünde 36 olmak üzere toplam 72 satır ihtiva eder. Mainz 701’de (T I D 4) ise ön yüzünde 36 arka yüzünde 37 olmak üzere toplam 73 satır bulunmaktadır. Bu yazı Xuanzang’ın Cheng weishi lun’u hakkında kısa bilgi veren giriş bölümüyle başlayacak ve bunu Eski Uygurca metnin yazı çevirimi ve harf çevirimi, metinlerin Türkçeye çevirisi, metne ilişkin notları ve dizin ve bağlamlı sözlüğü takip edecektir. Bu çalışmayı mevzubahis metnin ilgili bölümüne ilişkin başka yaprakların neşri izleyecektir.

Buddhāvataṃsaka-sūtra, Mahāyana Budizmi’nin ve Eski Uygurcanın en önemli metinlerinden birisidir. Bu çalışmada Buddhāvataṃsaka-sūtra’nın çeşitli dillerdeki karşılıklarına ve tercümelerine ait bilgilere yer verilecektir. Metnin Çinceye yapılan çevirilerinden bahsedilecek ve bu çevirilerin yazıldığı dönem, Taishō’da bulunduğu bölümler ve çeviriyi yapanlara ait kısa bir özet sunulacaktır. Daha sonrasında metnin Eski Uygurcaya yapılan çevirileri üzerine bir değerlendirme yapılacak ve bu çevirilerin yapıldığı bölümler, bu bölümlere ait yazmalar ve yazmaların bulunduğu yerler üzerinde durulacaktır. Ayrıca Eski Uygurca Buddhāvataṃsaka-sūtra metni üzerine yapılan çalışmalara değinilecek ve bu çalışmaların künye bilgileri verilecektir.  

Old Uyghur texts contain a huge number Chinese loanwords and most of them occurs in Old Uyghur translation of CIEN 大唐大慈恩寺三藏法師. this is 2nd part of my article about the topic // Eski Uygurca metinlerde çok sayıda Çince alıntı görülür. Bunların önemli bir miktarı 大唐大慈恩寺三藏法師 CIEN adlı eserin Uygurca çevirisinde karşımıza çıkar. Konuyla ilgili ikinci makalem ektedir.

Çinli seyyah, mütercim ve keşiş Xuanzang (玄奘) (602-664) 629-645 tarihleri arasında Orta Asya ve Güney Asya’yı baştan sona ziyaret ederek Budist ana akım ekollerini ve bunların ileri gelenlerini tanımıştır. Xuanzang, Çin’e döndüğü vakit Faxiang ‘öğreti özellikleri’ ekolünü Yogācāra temelinde şekillendirmiştir. Bu çalışmaya konu olan metin de Budizmin Yogācāra ekolünden gelişen Faxiang ekolüne (法相宗 Faxiang zong) aittir. Yogācāra’nın kurucularından olan Vasubandhu’nun Triṃśikā adlı eseri ve bu eser üzerine mensur olarak kaleme alınmış olan on tefsir Xuanzang’ın Cheng weishi lun adlı eserinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Burada neşri gerçekleştirilecek olan Eski Uygurca metin bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda korunan derleme şeklindeki bir yazma eserin 21. bölümüne ait olup K. Kitsudō’nun tespitine göre, ilgili bölüm Xuanzang’ın Cheng weishi lun adlı eserine Queiji tarafından yazılmış tefsirin Eski Uygurcaya bir tercümesidir. Bu çalışmanın giriş bölümünde Faxiang ekolü, Xuanzang ve Cheng weishi lun hakkında kısaca bilgi verilecek sonraki bölümlerde ise bahsi geçen Eski Uygurca yazmanın 21. bölümünün daha önce neşredilmemiş 12. ve 13. yapraklarının yazı çevirimi ve harf çevirimi, Türkiye Türkçesine çevirisi, metne ilişkin notları ve analitik dizini de ihtiva eden sözlüğü sunulacaktır.

Uighur altun öŋlüg y(a)ruk yaltrıklıg kopda kötrülmiş nom ėligi atl(ı)g nom bitig, as the name suggests (kopda kötrülmiş nom ėligi), it is the most important work of Buddhism and Buddhist literature.Besides,  it  is  considered to be  one  of  the  most  important  marks  of Turkish  language  because  of  its  more  than  74000 words  of  vocabulary and  width.  Due  to  its  religious  importance,  it has  been  copied  many times.  As  known,  there is  an  almost  completed  late dated  copy  in  In St.  Petersburg;  in  Berlin  there are at  least  sixty-nine  copies  of  which are  not  complete.  Although  Altun Yaruk,  an  important  text,  is considered to  have  been  translated  into Uighur  many times  as  well  as having  many  pieces  of  the  copies,  this  issue  has  not  been  fully clarified  yet.  While  it  is  a  natural  situation  that  there  are differences due  to  various  among  the copies  of  historical  texts,  the  differences between the  copies  become  more  important  considering the  possibility of  other translator(s)  for  Altun Yaruk.  In this  study,  differences between  parts  of  Altun Yaruk’s  seventh  book’s  copies  and  possible causes  of  these differences  are  emphasized.

Kadına dair yaklaşımlar ve kadının toplumsal hayat içerisindeki algılanışı, insanlık tarihi boyunca belirli roller ve konumlandırılışlar çerçevesinde günümüze kadar gelmiştir. Özellikle modern dönemden itibaren kadının sosyal, siyasî konumu, aile ve iş hayatı, cinsiyet eşitsizliği gibi konular yoğun olarak tartışılmıştır. Bu bağlamda, Köktürk ve Eski Uygur döneminde Türk kadınının hangi kavramlarla ifade edildiğini tespit etmek oldukça önemlidir. Bu çalışmanın amacı, Köktürkçe ve Eski Uygurcada "kadın" ile ilgili kullanılan kavramları ele almaktır. Çalışmanın birinci bölümünde, eski Türklerde kadının sosyal hayat içerisindeki konumuna kısaca değinilmiş, ikinci bölümde ise taranan metinlerden hareketle kadına ilişkin abınçu, ana, baltır, ebçi / evçi, eçe, egeç, eke, eşilik (kız ogıl), hanımlıg, işi, katun / hatun, kelin / keliŋ(ün), kırkın, kız, kisi / kişi, koduz, kunçuy / kunçuylug, küŋ, ög ~ ögüç ~ ögsüz, siŋil, terken ~ kunçuy t(e)ŋrim, tul, umay, urılan-, uzuntonlug, yeŋge, yutuz gibi kavramlara yer verilmiştir. Böylece, bu metinlerde kadın ile ilgili kavramların ve söz varlığının hangi anlam alanlarına işaret ettiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Öz: Eski Türkçenin söz varlığında tanıklanan türemiş sözcüklerin etimolojik açıklamalar yoluyla kök biçimlerine ulaşma uğraşı, Türk dilinin kavram köklerinin ve daha o dönemdeki kavramsal zenginliğinin ortaya çıkarılmasında önemli bir yere sahiptir. Türkologlar tarafından daha önce üzerinde ayrıntılı biçimde durularak yapısal ve anlamsal açıdan incelenmemiş kök biçimlerden bir tanesi de kü- fiilidir. Kü- fiili, etimolojik açıklamaları konusunda büyük güçlükler barındıran veya hâlihazırda farklı köklere bağlanan kimi türemiş sözcüklerin kaynağı durumundadır. Yapılan bu çalışmada, Eski Türkçenin söz varlığında özellikle eski Uygur Türkçesi metinlerinde sıklıkla küzet- sözcüğüyle ilişkili olarak kullanılan dahası Yabogan yazıtının ikinci satırında da tanıklanan kü- kök biçiminin yapısal ve anlamsal boyutları üzerinde durulacaktır. Yazının devamında, kü- sözcüğünün yüklendiği anlamlar ışığında, bu kök biçimden geliştiği değerlendirilen kügçi / küglüg, küt- / kütçi / küteçi / kütmek / küttür- / kütül- / kütümlüg / kütün- / kütürül- / kütüş-, küzet / küzet- / küzetçi / küzetçilig / küzetdeçi / küzetdür- / küzetgen / küzetgü / küzetgüçi / küzetig / küzetiglig / küzetiglik / küzetil- / küzetin- / küzetiş- / küzetlig / küzetmeklig / küzetmiş ve küzençü sözcükleri, yapısal ve anlamsal açıdan ele alınacaktır. 
Anahtar Sözcükler: Kü-, küt-, küzet-, etimoloji, Eski Türkçe.

Abstract: The effort to reach the root forms of the derived words witnessed in the vocabulary of Old Turkic through etymological explanations has an important place in revealing the concept roots of the Turkic language and the conceptual richness of that period. One of the root forms that have not been studied structurally and semantically by Turcologists before, is the verb kü-. The verb kü- is in the position of the source of some derived words that have great difficulties in explaining etymologically or that are currently connected to different roots. In this study, the structural and semantic dimensions of the root form of kü-, which is often used in relation to the word küzet- in Old Turkic vocabulary, especially in Old Uyghur Turkic texts, and which is also witnessed in the second line of the Yabogan inscription will be emphasized. In the rest of the article, in the light of the meanings that the word kü- is attributed to, kügçi / küglüg, küt- / kütçi / küteçi / kütmek / küttür- / kütül- / kütümlüg / kütün- / kütürül- / kütüş-, küzet / küzet- / küzetçi / küzetçilig / küzetdeçi / küzetdür- / küzetgen / küzetgü / küzetgüçi / küzetig / küzetiglig / küzetiglik / küzetil- / küzetin- / küzetiş- / küzetlig / küzetmeklig / küzetmiş and küzençü words, which are considered to be derived from this root form, will be discussed structurally and semantically.
Keywords: Kü-, küt-, küzet-, Etymology, Old Turkic.

There were private letters among the Uighur manuscripts in the Thousand Buddha Caves in Dunhuang. It is seen that these letters have different contents from daily human relations to working life, from commerce to state administration. There are more than two hundred letters belonging to the Old Uighurs from different times. This study consists of presenting a document which is only given the text and translation of it in the doctoral thesis I have prepared on the Old Uighur letters and their vocabulary, and announcing updated information and comments about the document. The document mentioned, read and interpreted in this study is a letter and it is preserved in the Turfan Collection of the Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften as U 5933 (T M 84 = COUL no. 172). This document was first examined by P. Zieme in 1975 and later by J. Wilkens in 2000. Finally, this document was discussed in T. Moriyasu’s Corpus, which brought together Old Uighur private letters in 2019. Considering the view that Moriyasu expresses as “I cannot understand the reason why Zieme and Wilkens regard it as a writing by a Manichaean”, some justifications defending this view are suggested here. In addition, some new reading and interpretation suggestions are made regarding this document.