Osmanlı Türkçesi

Arka Kapaktan,

İstanbul'un fethinin siyasi, askerî, ekonomik ve kültürel anlamda Osmanlı için bir dönüm noktası olmasının yanı sıra Oğuz Türkçesinin Batı dünyasında önem kazanması beylikten devlete, devletten imparatorluğa evrilen Osmanlı'nın yükselişi ile de doğru orantılı olmuştur. Bu nedenle 15. yüzyıl Anadolu coğrafyasında yaşayan Türkçenin ilk canlı verilerini gördüğümüz polyglotte tarzında yazılmış kitapların yerini sonraki yüzyıllarda çoğunlukla Batılılar tarafından hazırlanan Türkçeyi günlük telaffuzuyla öğretmeye dayalı sistematik Türkçe gramer ve sözlükler almıştır. Bu eserler Türkiye Türkçesinin canlı dil kaynağına en yakın verilerini, edebî kaygılardan uzak, amacı sadece duyulanı ve konuşulanı yazıya geçirmek olan yabancıların Latin, Ermeni, Kiril gibi alfabe sistemleri ile vücuda getirdiği transkriptionstexte (transkripsiyon metinleri) adı verilen metinlerdir.

Elinizdeki Türkçe söz varlığı çalışması ise 12 yıl İstanbul'da yaşamış Napolili Antonio Mascis'in 1677 yılında Floransa'da Latin harfleriyle Toskana ağzı – Türkçe şeklinde bastırdığı sözlükle Ankaralı bir Ermeni olan Giovanni Molino adıyla bildiğimiz Yovhannēs Ankiwrac'i'nin 1641 yılında Roma'da basılan Latin harfli İtalyanca – Türkçe sözlüğünün karşılaştırılmasından meydana gelmektedir. Her iki eserlerden çıkarılan Yer Adları ise sözlüğün son bölümüne eklenerek 17. yüzyıl yer adlarının izi dönemin eserlerinden sürülmeye çalışılmıştır.

'17. Yüzyılda Yaşayan Türkçenin Söz Varlığı' canlı bir dil kaynağı olmayan bu dönemde Batı Türkçesinin farklı ağız alanlarını gösteren bu iki eserdeki yazıya geçirilmiş ses kayıtlarıyla Osmanlı sahası dil araştırmaları açısından yeni ufuklar açacaktır.

Mazmun, klâsik Türk şiiri ile yolu kesişen herkesin aşina olduğu bir kavramdır. Bununla birlikte, onun tam olarak neyi kastettiğine dair tartışmalar devam etmektedir. Bazı araştırmacılar onu, klâsik şiirin kalıplaşmış benzetme dünyasını kastetmek için kullanırken bazıları ise zaten bir adı bulunan çeşitli edebî sanatları mazmun olarak nitelemiştir. Sözcüğün herhangi bir sınır çizilmeksizin gelişigüzel kullanımı, klâsik şiire ait herhangi bir hususu ifade etmek için mazmun teriminin tercih edilmesi sonucunu doğurmuştur. Elinizdeki kitap, beyitlerin arka plânına kusursuzca yerleştirilmiş mazmunları mercek altına almaktadır. Bu anlamda eser, daha önce mazmun örneği olarak aktarılan beyitleri sorgulamakta, literatüre yeni numuneler eklemektedir. Böylece, klâsik Türk şiirinin gizemli hüner gösterilerini deşifre ederek eski edebiyatseverlere bu geleneğin farklı bir yönünü tanıtmaktadır. Çalışmanın, beyitlerde gizlenen kavramları ifade eden “mazmun” terimini kitap hacminde işleyen ilk kaynak olduğunu belirtmekte fayda vardır.

Üstad Mustafa Namık Çankı’nın Büyük Felsefe Lûgatı memleketimizin bütün kütüphanelerinde, okullarında, felsefeyle yakından uzaktan uğraşanların masaları üzerinde bulunmalıdır. (…) Memleketimiz, bu tarzda esaslı bir felsefe lûgatına çok muhtaçtır. Bilhassa felsefe terimlerimiz yerleşmiş ve vuzuh kazanmış olmadığı için bu ihtiyaç daha büyüktür. Son yirmi beş yıl içinde felsefe dilinin başına gelenleri herkes bilir: Başka milletlerin tek kelimeyle ve çok açık olarak ifade ettikleri bir mefhumu anlatabilmek için biz ne kadar sıkıntı çekiyoruz. Bir zaman her yazarın, hatta her makalesinde yeni bir kelime teklif etmesi moda olmuştu. Bu yüzden Batı dillerinde müşterek ve besbelli olan bir mefhumu biz şu son yıllar içinde türlü türlü tercüme ettik. Birinin yazdığını başka biri anlayamaz hâle geldi. Felsefe dilimizin geçirdiği anarşiyi önleyecek mühim çarelerden biri her mefhuma karşılık olan eski ve yeni bütün terimleri bir araya toplamak, hatta onları Yunancadaki, Latincedeki, yaşayan Garp dillerindeki karşılıklarıyla beraber gözden geçirmektir. Bu işi de, yalnız basit bir sözlük değil, etraflı bir felsefe dili kılavuzu temin edebilir. İşte Mustafa Namık Çankı’nın Büyük Felsefe Lûgatı bu vazifeyi görmektedir.
Hilmi Ziya Ülken

Cannabis as a mind altering substance entered the world of Islam relatively late, sometime towards the end of the 12th century with the help of antinomian spiritual communities. Though kalenders used it as an entheogen and only for spiritual purposes, cannabis very soon became a cheap and much sought for source of intoxication with those laypeople who could not afford alcohol. Pieces of data provided by contemporary sources suggest that cannabis became a serious rival to wine quite rapidly. Three literary texts written in three different Turkic languages in the 15thth and early 16thth centuries, Yūsuf Amīrī’s Bang u čaġır written in Chaghatay, Muḥammed Fuẓūlī’s Beng ü Bāde composed originally in Türkī-i cAjemī and an anonymous author’s Esrār-nāme compiled in Early Anatolian Turkish  document the fierce competition of the two intoxicating substances for the favours of customers very well.
The present paper focuses on two of these works representing the two sides of the same coin and aims at both reconsidering the various interpretations of Fuzūlī’s Beng ü Bāde in the light of research work done in the past few years and at the same time it endeavours to give a short description of a recently discovered Esrār-nāme with a special reference to its connection to Fuzūlī’s text.

Osmanlı Devleti'nin, "devlet" tanımına uygun biçimde ortaya çıkması 14. yüzyıl başlarında gerçekleşmiştir. Bu tarihlerde, Anadolu'nun Marmara uç bölgesinde yaşayan halkın siyasal yönetim olarak bağlandığı bir düzen kurulmuştu. Bu yapılanmada, otoritenin başı olarak Osman Gazi en tepede idi. Kendisinin düzeni sürdürmek üzere tesis ettiği kurumlar ortaya çıkmıştı. İlk Osmanlı ordusu, şehir ve kasabalarda adaleti uygulayan kadı/mahkeme, mülkiyet düzeninin ana unsurları olan dirlik/vakıf kurumları daha bu süreçte oluşmuştu. Ahi geleneklerine dayalı esnaf teşkilatının gerçekleştirdiği üretim-ticaret etkinlikleri ile canlı kültürel unsurların beslediği toplumsal yaşam, bu yeni düzeni tamamlamaktaydı. Halil İnalcık, Osmanlı devlet düzeni üzerindeki örtüyü kaldırarak, bu sistemin belirli bir esas üzerine oturtulmuş olduğunu belirtir: Her bireyin kendisine uygun bir sosyal mevkide tutulması bu anlayışın özünü teşkil etmektedir. "Askerî sınıfı" ile "reaya sınıfı" arasındaki dirlik düzene dayalı statünün korunması önemlidir. Köylünün tasarruf hakkını içeren "çift-hane" sistemi ile ödemekle yükümlü olduğu vergi düzeni (raiyyet rüsumu) Osmanlı düzeninin temelidir. Bu sistemin işlerliği, padişah beratı ile görev verilen askerîyi, reayadan ayrı tutmak, rollerini tanımlamakla mümkündür. 1 Bunun temeli, çift-hâne sistemi denilen ve bir ailenin geçimini sağlayacak büyüklükte toprağı işlemesine dayanmaktaydı. Mülkiyeti devlete ait olan bu toprağa, "çift" adı verilmekte ve aile elindeki bu toprağı zorunlu haller dışında sürekli işlemekle yükümlü idi. Ailenin işletme hakkını elinde tuttuğu bu toprak * Düzce Valisi

Osmanlı dönemi tıp yazmalarında birçok hastalığın teşhis ve tedavisine dair bilgi verilmektedir. Bu yazmalardan bir tanesi de üstün başarılarından dolayı dönemin Hipokrat’ı, Galenos’u ve Platon’u olarak nitelendirilen Hekimbaşı Hayâtîzâde Mustafa Feyzi’nin Resâilü’l-müşfiye fi’l-emrâzi’l-müşkile başlıklı eseridir. Hamse-i Hayâtîzâde olarak da bilinen bu eserde yer alan risaleler şunlardır: İllet-i Merâkiyye, Sevdâ-yı Merâkiyye, Maraz-ı Efrenc, Plika, Hummâ-yı Redîe. Eserin kütüphanelerimizde pek çok nüshası bulunmaktadır.
Eserin girişinde müellif, halk arasında yaygın olan, illet-i merâkiyye ile sevdâ-yı merâkiyye hastalıklarının Arap ve İranlı hekimler tarafından ayırt edilemediğini, İslam tıp literatüründe hummâ-yı redîeden çok bahsedildiği hâlde tedavisi konusunda bilgi bulunmadığını, plika ve maraz-ı efrenc (frengi hastalığı)’e hiç yer verilmediğini belirtir.
Sekiz bölümden oluşan Plika risalesinde Latincede “kıvrılmış, keçeleşmiş saç” anlamına gelen plica polonica adlı deri ve saç hastalığı ele alınmıştır. Önceki tıp literatüründe geçmeyen ve Osmanlı topraklarında görülmeyen bu hastalığın, Lehistan (Polonya), Avusturya, Rusya ve İsveç’te seretân-ı hafî (gizli kanser) adıyla yaygın olduğu belirtilmiş, tedavi yolları anlatılmıştır.
Bu çalışmada, Plika risalesinin müellifi Hayâtîzâde Mustafa Feyzi’nin hayatı ve eserleri hakkında genel bir bilgi verilecek, Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye 1025 ve Hekimoğlu 573 numarada kayıtlı nüshalar esas alınarak risale tanıtılıp, eserdeki Türkçe terimler konu edilerek bu alanda yapılacak çalışmaların Türkçenin bilim dili olarak da zenginliğini göstermesi bakımından önemi dile getirilecektir.

21 yıl gibi kısa bir ömür yaşamış olan İngiliz oryantalist Arthur Lumley Davids (1811-
1832)’in 1832’de İngilizlere Türkçe öğretmek gayesiyle, II. Mahmud’a ithafen yazdığı
A Grammar Of The Turkish Language adlı kitabı sıradan bir gramer kitabı olmaktan
ötedir. Türkoloji açısından önemli bilgileri de ihtiva eden bu eser, yabancılara Türkçe
öğretmek maksadıyla yazılan diğer tüm kitaplardan farklı bir özelliğe sahiptir. Bir giriş,
gramer, kelimeler, diyaloglar ve ekler olmak üzere toplam dört bölümden müteşekkil bu
kitapta, dîvân şairlerinin eserlerinden çokça istifade edildiği görülmektedir. Yabancılara
Türkçe öğretmek amacıyla bir oryantalistin hazırladığı gramer kitabında dîvân şiiri
materyallerinin kullanılmış olması, bize göre üzerinde durulması gereken kayda değer
bir konudur.
Davids, kitabında özellikle gramer konularını izah ettiği bölümde, kelime seviyesinde
ilgili grameri gösterdikten sonra, o gramer yapısını ihtiva eden manzum örnekler de
sunmuştur. Ekler bölümüne de Bâkî ve Mesîhî’den okuma parçalarını kaydederek bu
sahada bir ilki gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada, Davids’in Arap harfleriyle verdiği
örnek manzumeler üzerinde durulmuş ve bu materyallerden hareketle sonuç bahsinde
bazı çıkarım ve tekliflerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Arthur Lumley Davids, Türk Dili, Yabancılara Türkçe Öğretimi,
Divan, Hümâyûn-nâme

Öz Osmanlı sahasında Doğu Türkçesiyle şiir yazma geleneği Nevayî'den önce yaşayan Şeyyad Hamza ve Ahmed-i Da'î'ye kadar uzanır. Özellikle Nevayî'den sonra Çağatay Türkçesiyle şiir yazan şair sayısında önemli bir artış yaşanmıştır. Yavuz Sultan Selim, Nedim ve Şeyh Galib gibi onlarca şair bu akımın etkisinde kalarak Çağatayca şiirler yazmıştır. Ancak söz konusu şiirler her ne kadar Doğu Türkçesi özellikleri taşısa da şairler, kendi yazı dillerinin tesirinden kurtulamamış ve Osmanlı Türkçesine özgü unsurlara şiirlerinde yer vermişlerdir. Bu çalışma iki bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde Osmanlı-Çağatay kültür etkileşimine yer verilmiş, ikinci bölümde Osmanlı şairlerinin yazdıkları Çağatayca şiirlerde yer alan Oğuz Türkçesine ait dil verileri ele alınmış, bu şiirlerdeki Oğuz Türkçesi unsurları ses bilgisi, şekil bilgisi ve söz varlığı karşılaştırması neticesinde ortaya konulmuştur. • Abstract The tradition of writing poetry with the East Turkish in the Ottoman dates back to Sheyyad Hamza and Ahmed-i Da'î who lived before Nevayî. Especially after Nevayî, the number of poets who wrote poetry with Chagatai Turkish increased considerably. Many poets like Yavuz Sultan Selim, Nedim and Sheyh Galib wrote poetry in Chagatai by being influenced by this current. However, even though the poems in subject have the characteristics of Eastern Turkish, the poets have not escaped the influence of their own writing languages and have included elements specific to the Ottoman Turkish in their poems. This work has two parts. In the first part, Ottoman-Chagatai culture interaction was given. In the second part, the linguistic data of Oghuz Turkish in Chagatai Turkish poems written by Ottoman poets were handled and the features of Oghuz Turkish in these poems were presented in terms of phonetic, morphology and vocabulary comparison. • Keywords Chagatai Turkish, Oghuz Turkish, Ottoman Poets, Oghuz Turkish Features

Hâce Muhammed Lutfî Efendi, Alvar imamı ve Alvarlı Efe olarak da tanınan, Allah ve Peygamber aşkıyla dolu bir mürşid, kâmil bir mü’mindir. Onun şiir bahçesinde vahdet sembolü servilere, kumruların "hû, hû” ları eşlik etmekte; Peygamber kokulu güllerin etrafında bülbüller aşk terennümleriyle pervâne olmaktadır. Ancak, nazlı niyazlarla lebâleb bu bahçede, incitmek ve incinmek yoktur. Zira o, şiir bahçesinin girişinde: "Hazer kıl kırma kalbin kimsenin cânını incitme”  derken, bahçesinin kalbinde ise:   
"Âşık der incidenden
İncinme incidenden
Kemâlde noksân imiş
İncinen incidenden” 
demektedir. Bu çalışma, sizleri onun şiir bahçesindeki "incitmeme ve incinmeme sarayında” hassas bir gezintiye davet etmektedir.

Mısır-Türkiye ilişkileri, erken sayılabilecek bir dönemde, üçüncü hicri, dokuzuncu miladi asırda, Tolunoğulları devletinin kurulmasıyla birlikte başlamıştır. Memlüklüler devletinin zuhuruyla birlikte bu ilişki daha da kuvvetlenmiş, dolayısıyla mısırda Türkçe kelimelerin varlığı da görülür bir biçimde geniş bir alanda artış göstermiş, hatta devlet divanlarında dahi kullanılmaya başlanmıştır.
    Osmanlıların Mısıra girmesiyle birlikte Türkçe ile Arapça arasında bir ilişki ve alışveriş başlamış, bunun neticesinde de bir çok Türkçe kelimeler Mısır halk Arapçası içerisine girmiştir. Bu kelimeler günümüze kadar kullanılagelmekte ve hala Mısır halk Arapçası dokusu içerisindeki yerini muhafaza etmektedir.
Mısır halk Arapçasının da Türkçe kelimeleri bünyesine katarken kendi ses ve delalet sistemine uyarladığını, bu durumun da bu yeni kelimelerin halk dilinde yer edinmesini kolaylaştırıp günümüze kadar devam edip gelmesine sebep olduğunu da ifade edebiliriz.

Yeryüzünde, arkasında bıraktığı yazılı evrak mirası bakımından Osmanlı Devleti ile mukayese edilecek ikinci bir devlet göstermek mümkün değildir. Geniş bir coğrafyaya yayılan devletin neredeyse bütün iş ve işlemlerini kayda geçirmiş olmasıyla ortaya çıkan ve önemli bir kısmı günümüze intikal eden bu yazılı mirasa bakarak Osmanlı Devleti’ni bir “yazı medeniyeti” olarak nitelemek mümkündür.
Osmanlı Devleti’nin bahsedilen yazılı mirasının bir kısmını fe¬tihnameler oluşturmaktadır. Fetihnameler,  bir yerin alınışını bildirmek amacıyla yazılan mektup veya fethini anlatmak için kaleme alınmış olan tarihçelerdir. Yurt içi ve yurtdışında bu nitelikte olan çok sayıda eser bulunmaktadır. Bu eserlerin çok az bir kısmı çalışmalara konu olmuşken, önemli bir kısmıysa hâlâ çalışılmayı beklemektedir. Osmanlı yazılı eserleri deryasından bir katre sunan elinizdeki bu kitap, Kanuni’nin saltanatının ikinci büyük seferi sonrası 1522’de fethedilen Rodos’un alınışını konu almaktadır. Bu eseri okurken Rodos’un fethine âdeta adım adım tanıklık edeceksiniz…

Özet
XIII. yüzyıl öncesine ait Oğuz Türkçesi bir eserin varlığı uzmanları uzun süre meşgul etti. Spekülatif hükümlerle kimi
eserlere işaret edilmiş ya da XIII. yüzyıl öncesinde kaleme
alındığı kesin olan bir eserin mevcut olmadığı tezi ileri sürülmüştür. Bir diğer tartışma konusu da, bu dönem yazı dilinin
oluşması, bilhassa “karışık dilli metinler” olarak adlandırılan
literatürün değerlendirilmesi etrafında gelişti. Bu son literatürün en önemli metni ve tartışmaların merkezi olan Behcetü’lhadâyık’tı.
Anadolu sahasında şekillenen Oğuz Türkçesi yazı dilinin tespit edilebilen XIII. yüzyıl devri mahsulleri sınırlı ve hemen
tamamı manzum parçalardan ibarettir. Bu çalışmada, çokça
tartışılan Behcetü’l-hadâyık’ın yeni tespit edilen yazma nüshasından hareketle yazarı, yazım tarihi ve yeri ilk defa olarak ortaya konulacak ve Anadolu sahasında yazıldığı şimdiye değin
tespit edilebilen en eski eser olduğu gösterilecektir. Bu metnin
verileriyle “karışık dilli metinler” meselesine temas edilecektir.
Anahtar Kelimeler
Behcetü’l-hadâyık, Eski Anadolu Türkçesi, Türkçe el yazmaları, Oğuzca, karışık dilli metinler
Abstract
The first literary works written in Oghuz Turkic in Anatolia
belong to the 14th century. The number of such works is very
limited, and almost all of them are written in verse.
This paper examines Behcetü’l-hadâyık, a work that has drawn
the interest of a large number of researchers until now. The
study describes a newly found copy of the work and for the
first time gives information about its writer, date, and place of
compilation. Based on linguistic data concerning the work, it
will be claimed that this copy of Behcetü’l-hadâyık is the oldest
Oghuz Turkic manuscript among those detected so far.
Keywords
Behcetü’l-hadâyık, Old Anatolia Turkish, Turkish manuscripts, Oghuz Turkic, mixed-language texts.
Первое произведение
Анатолии на тюркском языке
Мустафа Коч ∗
Аннотация
Проблема наличия произведения, написанного на тюркском
языке и свободного от всякого рода подозрений,
принадлежащего огузам, прибывшим в 13-ом веке в Анатолию
вместе с Сельджуками, занимала умы исследователей этой
области. Посредством спекулятивных положений одни
указывали на некоторые произведения, другие предполагали
отсутствие конкретного произведения, написанного в этот
длительный период. Другим предметом же дисскусии является
формирование письменного языка, в частности критика велась
вокруг так называемых "текстов на смешанных языках".
Самым важным произведением последней литературы является
«Behcetü'l Hadâyık», ставший центром острой критики.
Произведения 13 века, позволяющие определить огузский
тюркский письменный язык, сформировавшийся в Анатолии,
довольно ограничены и практически польностью состоят из
стихов. В этом исследовании на основе последнего нового
обнаруженного варианта столь часто критикуемого произведения
«Behcetü'l hadâyık» впервые вводятся в научный оборот автор,
время и место написания произведения, а также показано, что эта
работа является самым ранним обнаруженным до сих пор
произведением, написанным в Анатолии. Посредством этих
текстов рассматривается проблема "текстов на смешанных
языках".
Ключевые Слова
Первое произведение на тюркском языке, огузский язык,
тюркские тексты, тексты на смешанных языках, Behcetü'lhadâyık.

Anadolu Selçuklu Devleti zamanında Arapça ve Farsça eser veren
müellifler, 14. yüzyıldan itibaren Anadolu Türkmen beylerinin talepleri
doğrultusunda Türkçe eserler vermeye başlamışlardır. Bir yandan daha önce
Arapça telif ettikleri eserleri Türkçe’ye aktarırken diğer taraftan da yeni eserler
yazmışlardır. Anadolu Türk tıbbına kaynaklık eden Arapça ve Farsça eserlerden
bir kısmı bu dönemde Türkçe’ye kazandırılmıştır. Böylelikle, Türkçe’nin,
dönemin tıp terimlerini karşılayabilen yapısı gözler önüne serilmiştir.
Bu çalışmada, 15. yüzyılın önemli tıp eserlerinden Terceme-i Akrabâdîn
incelenecektir. Bu farmakoloji eseri, Sabuncuoğlu Şerefeddin tarafından
Cürcânî’nin Zahîre-i Harzemşâhî adlı eserinin ‘Akrabâdîn’ bölümünün
tercümesiyle oluşturulmuş ve Türkçe’nin tıp terimlerini ifade etmedeki
yetkinliğini ortaya koyması bakımından önemlidir. Eser, çeşitli ilaç terkiplerinin
hazırlanış ve kullanılış biçimleriyle, terkiplerin hangi hastalıkların tedavisinde
kullanılabileceğini açıklamaktadır. Bu çalışmada, Terceme-i Akrabâdîn’deki
terkipler hakkında bilgi verilecek ve bunların nasıl adlandırıldığı örneklerle
açıklanacaktır.
Anahtar sözcükler: Terkip adlandırmaları, Sabuncuoğlu Şerefeddin, Terceme-i
Akrabâdîn, Eczacılık terminolojisi, Eczacılık tarihi.
The naming of pharmaceutical forms in Sabuncuoğlu Serefeddin’s
‘Terceme-i akrâbâdîn’ (15th c.)
The compilers of Arabic and Persian written works during the time of
Anatolian Seljuk dynasty, started to create Turkish written works by following
the demands of Anatolian Turcoman governors from the 14th century on.
Beside translating the Arabic treatises into Turkish, they also wrote new works.
Some parts of Arabic and Persian written works, which were the sources of
Anatolian Turkish medicine, were translated into Turkish. The linguistic
structure of Turkish provided for the development of contemporary medical
terminology.
In this study, one of the important pharmaceutical works of the 15th
century, Sabuncuoğlu Şerefeddin’s Terceme-i Akrabâdîn, which is translated
from Zahîre-i Harzemşâhî by Cürcânî, will be reviewed. The significance of this
text derives both from its terminology and description of compounds. The
manuscript includes information about the preparation and usage of drugs and
their indications. The terminology in this akrabâdîn (pharmacopaea) will be
examined and detailed information about the naming of compounds will be
presented.
Key words: Pharmaceutical terminology, Pharmacopea, history of pharmacy,
Sabuncuoğlu Şerefeddin, Terceme-i Akrabâdîn, Turkey.

Öz
Osmanlı devlet teşkilatının tam anlamıyla açıklığa kavuşması, arşiv vesikalarının
incelenmesi ile mümkün olmaktadır. Bu sebepledir ki alt asırlık ömrü boyunca geniş bir
coğrafyaya hükmeden Osmanlı Devleti’nin, merkezde ve taşrada nasıl bir idari sistem
benimsediğini öğrenmek, kapsamlı araştırmaları zorunlu kılmaktadır. Bu tür araştırmaları
arşivlerimizdeki birçok defter ve belgenin yanı sıra tahvil defterleriyle de desteklemek
gerekmektedir. Devlet görevlilerinin tayinleri hususunda bilgi veren tahvil defterleri sayesinde,
devlet-taşra ilişkisinin nasıl bir seyir takip ettiği daha rahat anlaşılabilecektir.
1593-1595 yılları arasındaki kayıtları kapsayan 1141 Numaralı Tahvil Defteri’nde,
Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılın son çeyreğindeki idari durumu eyalet, sancak ve kazalarıyla
tespit edilmiştir. Bulundukları bölge itibariyle, merkezi otoriteyi bütün gücüyle
hissettirme zorunluluğunun olduğu bazı sancaklarda farklı yönetim sistemlerinin uygulandığı
görülmüştür. Söz konusu yıllarda devletin idari merkezlerine yapılan tevcihler,
tek tek incelenmiştir. Osmanlı taşrasında görev yapan üst düzey idari ve mali görevlilerin
nasıl atandıkları, ücretleri, bu ücretlerin eyalet ve sancak statülerine göre nasıl bir dağılım
ve değişim gösterdiği ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Eyalet, Sancak, Kaza, Tevcih, Atama.

Abstract
The complete clarification of the Ottoman Empire’s state organization is possible with
the revealing of the archive documents. Thus, learning about the types of administrative
systems conducted in centers and provinces by the Ottoman Empire, which reigned on
a vast area during its existence for six centuries, becomes an obligation for extensive
studies. These types of studies are also required to be supported by the bond registers
as well as many records and documents in our archives. Thanks to the bond registers,
which provide information regarding the appointments of government officials, what
type of course the government-county relationship followed can be understood easier.
In the bond register numbered 1141, which covers the records between 1593-1595,
the administrative state of the Ottoman Empire in the last quarter of the 16th century
was determined by provinces, sanjaks and subprovinces. Considering the area they were
located, it was observed that different administrative systems were implemented on some
of the sanjaks due to the obligation of making the central authority felt with its full power. During the years in consideration, the bonds made in the administrative centers of the
government were investigated one by one. The ways of appointing senior administrative
and financial officers serving in Ottoman provinces, appointing wages, how these wages
were distributed and differed according to the status of states and sanjaks were examined.
Key Words: State, Sanjak, Subprovince, Bond Register, Appointment

Öğretmen, çevirmen ve yazar Ali Haydar (Taner) tarafından 1926'da kaleme alınan bu eserde eğitimde uygulanması gereken usuller ele alınmıştır. Eser Latin harflerine Prof. Dr. Mehmet Kanar'ın başında bulunduğu, benim de yer aldığım, bir çeviri ekibi tarafından kazandırılmıştır.
"Muallimler Birliği'nin merkez heyeti, milli terbiyenin nasıl olması lazım geldiğine dair bir rapor tanzim etmemi talep etmişti. Ben hatıra gelen şeyleri yazmaya başladım.

Meseleye muhtelif cihetlerden bakmak lüzumunu hissederek yazılacak rapor hakkında bir plan çizdim. Bunu tafsil edecek olursam, oldukça hacimli bir kitabın vücuda geleceğini anladım. Benden istenilen şey ise muhtasar bir rapordan ibaretti. Fakat milli terbiyenin muhtelif cephelerini düşünürken tevarüd eden fikirleri fedaya razı olamadım.

Bunun neticesinde bu risale meydana geldi. Eserimde birçok meselelere yalnız temas ettim; bunların kati hal çarelerini göstermek cesaretinde bulunmadım. Esasen bu meselelerin birçoğu tenevvür etmemiş ve hallolunmamıştır. Bunların halli, uzun ve derin tetkiklere ve tevsiklere muhtaçtır. Düşünülmeye layık bazı terbiye meselelerini ortaya koymakla vazifemi ifa ettiğimi zannediyorum. Bu raporun kıraatinden sonra cereyan eden münakaşalar neticesinde meseleler daha ziyade tenevvür edecek ve bunların halli için ameli teklifler serd edilecektir."
(Tanıtım Bülteninden)

atını İstanbul’da olgunlaştırmıştır. Şiirleri genel olarak koşma, semâî, destan, münacaat, mersiye, gazel, yedekli semaî, divan’dan oluşmaktadır. Gedâî’nin şiirlerine bakıldığında bunların dil olarak İstanbul ağız özelliklerini gösterdiği söylenebilir. Dolayısıyla Gedâ’i’nin iyi bir eğitim gördüğü de anlaşılmaktadır. Arapça ve Farsça kelimeleri şiirlerinde asıl biçimleriyle kullanması bunun en önemli göstergesidir. Gedâî’nin bu dil kullanımı yani klasik edebiyatın dayandığı Arapça ve Farsça mazmun ve remizleri ustalıkla kullanması şiirlerine ayrı bir derinlik katmakla kalmamış onu devrinin Divan şairlerine yaklaştırmıştır. Şairin İstanbul hayatı, onun halk şiir geleneğiyle klasik şiir geleneğini üslup olarak birleştirmesini mümkün kılmıştır. Bu çalışmada Gedâî’nin şiirleri, dil kullanımı ve üslup özellikleri bakımından incelenecektir. Bu minvalde Saadettin Nüzhet Ergun’un eserindeki destan, koşma ve semaîlerin tamamı dil incelemesi kapsamına alınmıştır.

Bu çalışma, 20. Yüzyılın en tanınmış Osmanlıca Sözlüklerinden biri olan Ferit Devellioğlu Sözlüğü'nde tesbit edilen bazı yanlışlıkları ele alıp bunları, yanlış algılama/anlama, baskı hataları ya da kelimenin kökenine inememe vb. açılarından incelemektedir.

XV. yüzyılın ikinci yarısı ila XVI. yüzyılın birinci yarısı arasındaki bir tarihte yazıldığını sandığımız eserin dünyanın birçok ülkesindeki kütüphanelerde ve Türkiye’deki resmî ve özel kütüphanelerde çok sayıda yazma nüshası mevcuttur. Eser 1856 ve 1883 tarihlerinde iki kez basılmıştır.
Biz, özel kütüphanemizde bulunan ve mevcut nüshalar içinde dil ve yazım özellikleri bakımından en iyi durumda olan, H.1128 (1716) tarihli yazma nüshayı esas alarak metni oluşturduk. Süleymaniye Kütüphanesi Laleli-1378 numarayla kayıtlı olan H.1130 (1718) tarihli nüshayı da yardımcı nüsha olarak kullandık. Eserin Türkiye'deki en eski nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Serez-1609 numarayla kayıtlı olan H.1103(1691) tarihli nüshadır. Bilinen en eski nüshası ise, Vatikan Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümünde Borg. Turco 15 numarayla kayıtlı 1057 (1647) tarihli nüshasıdır.
Çalışma, inceleme, metin (transkripsiyon) ve Dizin'den oluşuyor. Eserin sonuna metnin orijinal şekli de eklenmiştir.

Bu makalede, Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın 12 Mart 1914-10 Ağustos 1914 tarihleri arasında Harbiye Nezareti bünyesinde uygulamaya çalıştığı alfabe ve yazı değişikliği ele alınmıştır.
Osmanlılarda Tanzimat Dönemi’nden itibaren artarak devam eden dilde sadeleşme, imla, alfabe ve okuma-yazma öğrenimi tartışmalarının üstüne XIX. yüzyılın sonlarında askerî gereklilikler de eklenmeye başlamıştır. Silâhaltına alınan askerler arasındaki okuma-yazma oranının düşüklüğü, askerlere kısa sürede okuma-yazma öğretme ihtiyacı, özel isimlerin yazımındaki karışıklıklar gibi sebepler Enver Paşa’nın göreve gelir gelmez yapmaya başladığı bir dizi askerî ıslahatın arasına, yazı meselesini de eklemesine neden olmuştur.
Enver Paşa’nın yaptığı ıslahatın temeli, diğer harflerle birleşme durumuna göre başta, ortada ve sonda farklı şekiller alan Osmanlıca harflerin, birleştirilmeden aslî halleriyle, ayrı ayrı yazılması esasına dayanır. Bu yeni alfabe oluşturulurken Osmanlıcadaki mevcut 32 harf korunmuş, eski harflerle yazılma imkânı bulunmayan Türkçedeki 8 ünlü ise mevcut harflerin üzerine küçük işaretler konulmak suretiyle gösterilerek toplam 40 harften oluşan yeni bir alfabe ihdas edilmiştir. Resmî olarak Ordu Elifbası adı verilen bu alfabe ile harflerin birleştirilmeden yazılması, kelimelerin telaffuz edildiği hâliyle kaleme alınması gibi kurallar da benimsenmiştir.
İlk bakışta, alfabe ve imla temelli süregelen tartışmaların çözümüne yönelik teoride kesin bir çözüm gibi gelen Enver Paşa’nın yazı ıslahatı, orduda geniş bir tecrübe sahası bulmuştur. Esasen üç farklı dilin (Türkçe, Arapça, Farsça) seslerini, tek bir alfabe ile yazıya aktarmaya imkân veren bir transliterasyon alfabesi olan Ordu Elifbası’nın günlük hayatta kullanılması ise pek mümkün olmamıştır. Bu yeni alfabe ve imla ile okuma-yazma öğreniminin bir miktar hızlandığı kabul olunsa dahi iyi eğitimli, okuryazar kişilerin okuma-yazma hızının neredeyse heceleme seviyesine düştüğü ve ilerlemediği ortaya çıkmıştır.
Enver Paşa’nın tüm memlekete yaymayı düşündüğü bu alfabe ve imla ıslahatı, ordu içinde tecrübe edildiği hâliyle çok daha fazla soruna yol açmıştır. Nihayetinde 152 gün yürürlükte kalan Ordu Elifbası, seferberlik ilanının ardından kısmî olarak seferberlik sonrasına ertelenmiş ancak bir daha hayata geçirilmesi mümkün olmamıştır.

Tarihin başından beri insanlar gelecekte ne olacağını
bilmek istemiş; bunun için çeşitli yöntemlere
başvurmuşlardır. Bunlardan biri de fal bakmaktır. Kahve,
papatya, yaprak, el, kitap, oyun kartları, harfler ve sayılar
gibi pek çok şey fal bakma amacıyla kullanılmıştır. Bu
unsurların temel çalışma prensibi ise rastlantıya
dayanmaktadır. İslâm dini, gaybın yalnızca Allah
tarafından bilinebileceğini; bunun tek istisnasının ise
kendisine vahiy ya da ilham yoluyla gayba ait bilgilerin
verildiği kimseler olduğunu söyler. Allah’ın kemal
sıfatlarından biri olan gaybı bilme, yalnızca O’nun isteği
doğrultusunda mümkündür. Kehanet ve fal gibi
uygulamalarla gayba ait bilgileri zorla ele geçirmek ise
İslâm âlimlerince haram sayılmıştır. Yine de Müslümanlar,
hem dinin emirlerini yerine getirmek hem de geleceği
bilme dürtüsünü tatmin etmek amacıyla falı İslâmi bir
çerçevede konumlandırıp bu yasak uygulamayı
meşrulaştırma yoluna gitmişler; bunun sonucunda Kur’an
falı ve Câfer-i Sâdık falı gibi fallar icat etmişlerdir. Söz
konusu fallardan biri de Tefe’ül-nâme-i İmâm
Sühreverdî’dir. Her ne kadar Ebü’n-Necîb Sühreverdî’ye
ait olduğu kesin değilse de bu eser, İslâm kültürünün fala
nasıl yaklaştığı hususunda ilginç bir örnek olarak
karşımızda durmaktadır. Makalede, Tefe’ül-nâme-i İmâm
Sühreverdî adlı eseri tercüme edip yayınlayan Sâdık
Vicdânî’nin çalışması tanıtılmış ve Latin harflerine
aktarılmıştır. İslâm kültürünün fala nasıl yaklaştığı ilgili
eser özelinde kısaca incelenmiş ve fal bakma
uygulamasının İslâmi bir temele oturtulup
meşrulaştırılması hususunda bu eser bir örnek olarak
gösterilmiştir.

COMPARİSON OF TWO HUMOROUS DİCTİONARİES :
LEHÇETÜ’L-HAKÂYIK AND LUGAT-İ MİZAH

Sevda KAMAN

A dictionary is defined as ‘a work which lists, defines, explains and gives translations of the words and idioms of a language entirely or which were used during a certain period. Dictionaries which don’t comply with general definitions of a dictionary in the applied methods or because they don’t contain the entire vocabulary and give humourous, sarcastic, satirical meanings of the words instead of the conventional are called ‘anomalous dictionaries’. The two humorous dictionaries we will examine in this work are included in this category of ‘anomalous dictionaries’ as they don’t contain the vocabulary of the language entirely or which were used during a certain period and as they give the subjective, humourous and satirical meanings of the words created by the writer. In humorous dictionaries, it is the writer himself who determines the lexical entries and their contents . Social-virtual dictionaries which are popular in today’s world can also be included in this category. In this study, two of the primary works of anomalous dictionaries in western litterature, Dictionary of Received Ideas by Gustave Flaubert and The Devil’s Dictionary by Ambrose Bierce will be commented upon within the context of two dictionaries in comparison.
Lehçetü’l-Hakâyık which was written in 1896 by Direktör Ali Bey takes part in litterature as the first humourous dictionary. On the other hand, Lugat-i Mizah is a humourous dictionary which was enlisted in library records with this name due to its content and as its original name is unknown. This dictionary with an indeterminate writer and date is predicted to have been written before Lehçetü’l-Hakâyık. In this study, general information on the content of Lehçetü’l-Hakâyık and Lugat-i Mizah will be presented. These two important dictionaries reflecting the concept of humor of the 19th century will be compared in terms of form and content. The notion of humor in both dictionaries will be explained and presented with examples. Lehçetü’l-Hakâyık was written by Direktör Ali Bey in 1896 and took part in the literature as the first humorous dictionary. Lugat-i Mizah is a humorous dictionary which is registered into library with this name because of its content and its original name was unknown. It is predicted that there is no information about its writer and when it was written, it was written before Lehçetü’l-Hakâyık. In this study contents of Lehçetü’l-Hakâyık and Lugat-i Mizah will be presented. These two important distionaries reflecting humor concept of 19th century will be compared in terms of form and content. The humor concepts in the both dictionaries will be explained with examples from them.
Lugat-i Mizah which is not sure to have influenced Ali Bey has taken away Lehçetü’l-Hakâyık’s title as the first humorous dictionary. It is a very significant work, in that it reflects derisively the concept of humor, social structure and defects of society of the early 19th century. Lehçetü’l-Hakâyık is also a noteworthy dictionary which criticizes the social structure of the late 19th century Ottoman Empire, which gives place to reversed and derisive meanings of words instead of their literal meanings and which shows the ever-changing sense of humor.

Key words: humor, irony, Lehçetü’l-Hakâyık, Lugat-i Mizah

Osmanlı İmparatorluğu
Coins of The Ottoman Empire
Osmanlı Madeni Para
Abdülmecid, Abdülaziz, 2. Abdulhamid , Sultan Mehmet Reşad,Vahdettin
Osmanlı Madeni Paraları
Emisyon Kondisyon Darphane Sultan İsimleri Nümismatik
Detaylandırma Çalışması, Para Okuma, Osmanlıca,Koleksiyon,Collection
Nümismatik, Para Bilimi

Abstract
Risale-i Uğru Abbas is a religious and moral short story belongs to Turkish Litera-ture. It contains an Arabic prayer text. This prayer is known colloquially as Rama-dan prayer or Uğru Abbâs. In the work, this sacred prayer is placed in a story fra-me. In this way, it was spread and transferred to the next generations. The story describes the death of a thief called Abbâs who lived in the time of the Prophet and the events that occurred after him. In the work, the importance and place of the re-pentance in the Islamic religion are shown. The sacred prayer, which was advised to be transferred to the next generations and other cities by the Prophet, is about forgiveness and asking forgiveness from Allah for everything. Due to this Arabic prayer text, the work was spread and read among the people and religious circles. This study based on the copy of 06 Mil Yz A 8101 in the Ankara National Library. This study includes the content, summary, comparison with other manuscripts in terms of content, the other copies of the work and the studies on the work. The transcriptional text of the work, its translation into Turkish and directories are also given. The study ends with the analysis of the vocabulary of the work, the result section and a facsimile of the original text. The findings of the study are summari-zed in the conclusion.
Keywords: 1. Turkish Language_Classical Ottoman Turkish 2. Islamic reli-gion 3. Folk prose 4. Story 5. Risale-i Uğru Abbâs (Epistle of Uğru Abbâs)

İşitme engellilerimizin doğal iletişim aracı Türk İşaret Dilinin ilk öğretim kitabı olan bu çalışma, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi programlarında seçimlik olarak açılan dersin malzemelerinden yalnızca biridir. Ekinde diyalogların yer aldığı dvd bulunmaktadır. Ayrıca e-kitap olarak da yayımlanmaktadır. 
Şükrü Halûk Akalın, Zeynep Oral ve Serap Cavkaytar'ın yazarlığını yaptığı kitaba, diyalogların çekimlerine Pelin Kobal, Neslihan Kurt, Nihat Kithir, Hayrettin Baydın, Gülseren Uzun-Altun, Engin Kartal ve Esra Karadağ katkıda bulunmuştur.
Türkiye'de yaklaşık yarım yüzyıl ihmal edilen, hatta bir ara okullarda yasaklanan Türk İşaret Dilinin daha önce resimli sözlükleri yayımlanmıştı ancak ilk kez bir öğretim kitabı, bu çalışmamızla birlikte yayımlanmış oluyor.