1141 Numaralı ve 1593-1595 Tarihli Tahvil Defteri&#39;nin Tanıtımı ve Değerlendirilmesi //
The Presentation and The Evaluation of The Bond Register Numbered 1141 and Dated 1593-1595

Filiz YILDIRIM

Öz Osmanlı devlet teşkilatının tam anlamıyla açıklığa kavuşması, arşiv vesikalarının incelenmesi ile mümkün olmaktadır. Bu sebepledir ki alt asırlık ömrü boyunca geniş bir coğrafyaya hükmeden Osmanlı Devleti’nin, merkezde ve taşrada nasıl bir idari sistem benimsediğini öğrenmek, kapsamlı araştırmaları zorunlu kılmaktadır. Bu tür araştırmaları arşivlerimizdeki birçok defter ve belgenin yanı sıra tahvil defterleriyle de desteklemek gerekmektedir. Devlet görevlilerinin tayinleri hususunda bilgi veren tahvil defterleri sayesinde, devlet-taşra ilişkisinin nasıl bir seyir takip ettiği daha rahat anlaşılabilecektir. 1593-1595 yılları arasındaki kayıtları kapsayan 1141 Numaralı Tahvil Defteri’nde, Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılın son çeyreğindeki idari durumu eyalet, sancak ve kazalarıyla tespit edilmiştir. Bulundukları bölge itibariyle, merkezi otoriteyi bütün gücüyle hissettirme zorunluluğunun olduğu bazı sancaklarda farklı yönetim sistemlerinin uygulandığı görülmüştür. Söz konusu yıllarda devletin idari merkezlerine yapılan tevcihler, tek tek incelenmiştir. Osmanlı taşrasında görev yapan üst düzey idari ve mali görevlilerin nasıl atandıkları, ücretleri, bu ücretlerin eyalet ve sancak statülerine göre nasıl bir dağılım ve değişim gösterdiği ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Eyalet, Sancak, Kaza, Tevcih, Atama. Abstract The complete clarification of the Ottoman Empire’s state organization is possible with the revealing of the archive documents. Thus, learning about the types of administrative systems conducted in centers and provinces by the Ottoman Empire, which reigned on a vast area during its existence for six centuries, becomes an obligation for extensive studies. These types of studies are also required to be supported by the bond registers as well as many records and documents in our archives. Thanks to the bond registers, which provide information regarding the appointments of government officials, what type of course the government-county relationship followed can be understood easier. In the bond register numbered 1141, which covers the records between 1593-1595, the administrative state of the Ottoman Empire in the last quarter of the 16th century was determined by provinces, sanjaks and subprovinces. Considering the area they were located, it was observed that different administrative systems were implemented on some of the sanjaks due to the obligation of making the central authority felt with its full power. During the years in consideration, the bonds made in the administrative centers of the government were investigated one by one. The ways of appointing senior administrative and financial officers serving in Ottoman provinces, appointing wages, how these wages were distributed and differed according to the status of states and sanjaks were examined. Key Words: State, Sanjak, Subprovince, Bond Register, Appointment

Rifat ÖZDEMİR’e Armağan Editörler Prof. Dr. Rahmi Doğanay Dr. Ahmet Çelik Arş. Gör. Fatih Özçelik JB hiperyayın Hiperyayın: 297 A raştırm a - İncelem e Editörler Prof. Dr. R a h m i D oğanay, Dr. A h m e t Ç elik, Arş. Gör. F atih Ö zçelik Genel Yayın Editörü H atice B ah tiyar Mizanpaj M era l G ö k Kapak Tasarım Eylül G rafik Yayıncı Sertifika No: 16680 ISBN: 9 78-60 5-281-192-4 e-ISBN: 97 8-60 5-281 -1 91 -7 1. Baskı: İstan bu l, 2018 Copyright© T ü m h a k la rı sak lıd ır. B u k ita b ın te lif h a k la rı, 5 84 6 sayılı y a s a n ın h ü k m ü n e g ö re, k ita b ı y ay ım la y an H ip e rlin k E ğ itim İletişim Yay. San. v e Tic. Ltd. Şti., Prof. D r. R a h m i D o ğ an ay , D r. A h m e t Çelik, A rş. G ö r. F atih Ö zçelik ’e aittir. Y ay ım cın ın v e y az arın iz n i o lm ak sız ın e le k tr o n ik v e m e k a n ik h e rh a n g i b ir k a y ıt sistem i v eya fo to k o p i ile ço ğ altılam az, k o p y alan a m az . A n c a k k a y n a k g ö ste rilerek k ısa alın tı y ap ılab ilir. Rifat Ö zd e m ire A rm ağ a n / E d itö rle r R a h m i D oğanay, A h m e t Çelik, F atih Özçelik. İstan b u l : H ip e rlin k Yayınları, 2018. 688 s. : res., tbl. ; 2 4 sm . -- (H ip ery ay ın; 297) ISBN: 9 78-60 5-28 1-19 2-4 e-ISBN: 97 8-60 5-28 1-19 1-7 K ay nakça b ö lü m son ların d ad ır. 1. Tü rk iy e - T arih 2. T arih -- D erlem e I. D oğanay, R a h m i II. Çelik, A h m e t III. Özçelik, F atih IV E ser A d ı V D izi D R 4 04 /.R 5 4 2018 956.1 RİF 2018 Baskı-Cilt: Yalın Yayıncılık- -Sertifika no: 16116 Genel Satış Pazarlama ve Yayınevi H ip erlin k E ğ itim İletişim Y ayıncılık San. Paz. ve Tic. Ltd. Şti. T o zk o p aran M ah . H a ld u n T aner Sok. A lp arslan İş M erkezi N o: 27 Kat: 6 D: 21 M erter- G ü n g ö ren / İstan b ul Telefon: 0212 293 07 0 5-06 Faks: 0212 293 56 58 w w w .h ip erlin k .co m .tr / info @ h ip erlin k .co m .tr İÇİNDEKİLER S u n u ş ....................................................................................................................................................7 D r. R ifa t Ö z d e m ir ’in Ö z g e ç m işi A rş . G ö r. F a tih Ö Z Ç E L ÎK ........................................................................................................ 8 R ifa t Ö z d e m ir ’in A k a d e m ik K işiliğ i P ro f. D r. M u s ta fa Ö Z T Ü R K .................................................................................................... 9 D r. R ifa t Ö Z D E M ÎR ’in Y ay ın L iste si (1 9 7 9 -2 0 1 8 )...................................................................... 11 D r. R ifa t Ö z d e m ir İle S ö y leşi D r A h m e t Ç E L İK ................................................................................................................... 25 B ir E ş v e B ab a O la r a k R ifa t Ö z d e m i r .......................................................................................... 29 H a m m u r a b i U r- N a m m u v e H itit K a n u n la r ın d a “K a d ın ” Ü z e rin e M u k a y e se li B ir B a k ış D r. Ö ğ r. Ü y e si C u m a A li Y IL M A Z - H a c e r Y IL M A Z ....................................................3 4 P a g a n iz m v e T a n r ı D r. M u r a t K A T A R .................................................................................................................. 4 9 A sy a H u n la r ın d a V erg i D r. Ö ğ r. Ü y e s i M u r a t Ö Z T Ü R K .......................................................................................... 58 J u s tın o s H a n e d a n ı D ö n e m i (5 1 8-60 2 ) B iz a n s İ m p a r a to r lu ğ u ’n u n G e n e l E k o n o m is i v e T ic a r e t P o litik a s ı D r. E r t a n B A M Y A C I..............................................................................................................6 6 İs la m iy e t’te n Ö n c e M u s u l’d a T ü r k V arlığ ı D r. Ö ğ r. Ü y e si Z e k iy e T U N Ç ................................................................................................76 M a k e d o n y a H a n e d a n ı D ö n e m in d e B iz a n s İ m p a r a to r lu ğ u ’n u n K a fk a s P o litik a sı (8 67 -10 56 ) / D r. Ö ğ r. Ü y esi S ez g in G Ü Ç L Ü A Y - D r. Ö ğ r. Ü y esi Ö n e r T O L A N ................... 86 İ b r a h im Y ın a l’ın E sk i T ü r k T ö re si G e re ğ i S e lç u k lu T a h tın d a H a k İ d d ia E tm e s i D r. S e b a h a ttin Ç E L İK .......................................................................................................... 101 ^. uji öjûji d â jjs JI d âöUidi (El Id a re tü l- O s m a n iy y e f i ’l - C e z i r e t ü ’l - ’A r a b iy y e f i ’l - K a r n i ’l - Â ş i r i ’l - H i c r î / E s - S â d i s A ş a r a ’lM i l a d î T a k s im e n v e T ev c ih en ) P ro f. D r. O r h a n K IL IÇ ......................................................................................................... 122 1141 N u m a r a lı v e 1593-1595 T a r ih li T a h v il D e f te ri’n in T a n ıtım ı ve D e ğ e rle n d irilm e s i D r. F iliz Y IL D IR IM .............................................................................................................. 142 A n a d o lu v e R u m e li V ila y e tle rin d e k i H a r e m e y n - i Ş erife y n v e K u d s-i Ş e rif V a k ıf la r ın ın V a rid a t v e M a s a r if a tı (1650-1651) P ro f. D r. A h m e t G Ü N D Ü Z ................................................................................................. 158 III. S elim D ö n e m in d e E ş k iy a lık O la y la rı v e E ş k iy a lık la M ü c a d e le P ro f. D r. A h m e t A K S IN - A rş . G ö r. E m r a h M A R A L ................................................... 183 O s m a n lı D e v le ti’n d e E s n a f S u ç la rı v e U y g u la n a n C e z a la r (1789-1839) D r. Ö ğ r. Ü y e si S u h a O ğ u z B A Y T İM U R ........................................................................... 199 E d ir n e Ş e h ir İ d a r e s in in B az ı Ö z e llik le ri (1789-1839) D r. S a d ık E m re K A R A K U Ş ............................................................................................... 211 R a k k a İ s k â n ın d a O s m a n lı D e v le ti’n in R u h a (Ş a n lıu rfa ) v e H a r r a n ’a Y e rle ş tirm e k İ s te d iğ i A ş ire tle r D r. Ö ğ r. Ü y e si M u r a t Ç E L İK D E M İR ............................................................................... 2 4 3 X IX . Y ü z y ılın İlk Y a rıs ın d a M a r d in S a n c a ğ ı’n ı n S o sy al v e İ k tis a d i D u r u m u H a k k ın d a B azı T e sp itle r D r. A r z u Ş A H İ N ................................................................................................................... 251 H a r p u tlu İ s h a k H o c a ’n ın D ö rt İn c il E le ş tiris i P ro f. D r. İs k e n d e r O Y M A K - İ b r a h im E th e m A Y D I N ................................................. 2 70 B e y ru t V a k ıf la r ın ın İ k tis a d î Y a p ısı (18 45-186 8) D o ç. D r. K ü rş a t Ç E L İK ........................................................................................................30 2 19. Y ü z y ılın İ k in c i Y a rıs ın d a B itlis’in İ d a r i T a k s im a tın d a k i D e ğ iş ik lik le r in T es p iti D r. Ö ğ r. Ü y e si E la Ö Z K A N ................................................................................................ 3 2 4 H . 1302 (M . 1885) T a r ih li M e se le -i M ıs riy y e D e f te r in e G ö re M ıs ır M e se le sin in Ç ö z ü m ü n e D a ir G iriş im le r A rş . G ö r. F a tih Ö Z Ç E L İK ....................................................................................................3 36 20. Y ü z y ılın B a ş la rın d a B itlis v e Ç e v re s in d e E rm e n i K o m ite le ri T a r a f ın d a n Y ap ılan K a tlia m la r P ro f. D r. E rd a l A Ç IK SE S - Ö ğ re tm e n S u a t Ö Z D A Ğ ..................................................... 361 1902 Y ılın d a K u d ü s M u ta s a r r ıf lığ ı S ın ır la r ı İç e ris in d e G ö rü le n K o le ra S a lg ın ı D r. Ö ğ r. Ü y e si Işıl Iş ık B O S T A N C I................................................................................... 383 K u r u lu ş u Ç o k E sk iy e D a y a n m a y a n Y erleşim Y erle rin e B ir Ö rn e k : K a y se ri / P ın a r b a ş ı (A ziziy e) Ş e h ri A rş . G ö r. F a tih Ö Z Ç E L İK ....................................................................................................39 8 E r t u ğ r u l G a z i’n in S ö ğ ü t’e G e lişi H a k k ın d a S u lta n II. A b d ü lh a m it’e S u n u la n B ir L ay ih a P ro f. D r. F a h r e ttin T IZ L A K ............................................................................................... 4 0 9 T ü r k K a d ın ın ın M o d a D ü n y a s ın a G ir iş in in Ö n c ü le r in d e n B e h ire H a k k ı P ro f. D r. R a h m i D O Ğ A N A Y - H ila l D E M İR O L ........................................................ 4 2 4 D ip lo m a tik Y ö n ü y le İs m e t İ n ö n ü D r. A h m e t Ç E L İK .................................................................................................................4 3 8 K a rs H a k k ın d a Ü ç L ay ih a P ro f. D r. M u s ta fa Ö Z T Ü R K ............................................................................................... 461 20. Y ü z y ıl B a ş la rın d a E rm e n e k K a z a sı’n ın S ıh h i v e İ c tim a i D u r u m u P ro f. D r. R a h m i D O Ğ A N A Y ............................................................................................. 4 8 6 C u m h u r iy e t D ö n e m in d e Y er İ s im le r in in T ü rk ç e le ş tirilm e s i M esele si D r. A h m e t Ç E L İK .................................................................................................................4 9 5 1927 N ü fu s S a y ım ın a G ö re Ş a rk i A n a d o lu ’n u n N ü fu s Ö z e llik le ri D o ç. D r. Y av u z H A Y K IR - Z ilh a c e A T A Ş ....................................................................... 532 E la z ığ ’d a k i M a d e n c ilik F a a liy e tle r in in C u m h u r iy e t D ö n e m i B a s ın ın a Y a n sım a sı D r. Ö z k a n D E M İR ................................................................................................................ 561 T ek P a r ti D ö n e m in d e U lu s İ n ş a s ın a D a ir B ir A n a liz : C h p M ille tv e k ili C e v a t D u r s u n o ğ lu ’n u n R a p o ru (1944) D r. Ö ğ r. Ü y e si M e tin K O P A R ............................................................................................ 5 7 7 İ k in c i D ü n y a S a v aşı D ö n e m in d e T ü r k E k o n o m is i v e V a rlık V erg isi Ü z e rin e B ir D e ğ e rle n d irm e D r. Ö ğ r. Ü y e si F e y z u lla h E Z E R ........................................................................................ 6 0 7 K u ru c u M e c lis Ç a lış m a la r ın d a Ç a n a k k a le G a z is i B ir R u m : K a lu d i L a s k a ri A rş . G ö r. N ih a l E S E N ..........................................................................................................6 2 4 B u lg a r E tn ik M o d e lin in B u lg a r is ta n ’d a k i T ü r k le r Ü z e rin d e k i E tk ile ri D r. Ö ğ r. Ü y e s i Z ü l f i k a r A y ta ç K İŞ M A N - H a s a n A Y D I N .......................................6 39 B u lg a r is ta n ’ın A b T a m Ü y e lik S ü re c i v e H a k v e Ö z g ü r lü k le r H a re k e ti D r. Ö ğ r. Ü y e s i Z ü l f i k a r A y ta ç K İŞ M A N - H a s a n A Y D I N .......................................6 5 8 Ç iz g i/A n im a s y o n F ilm le rd e Y ap ılan H ır is tiy a n lık P ro p a g a n d a s ı: M a x M a c e r a la rı: K r a lın D o ğ u ş u v e A s la n K r a l I F ilm le ri Ö rn e ğ i D o ç D r. R a m a z a n IŞIK - A b d u lla h A L A K U Ş ................................................................ 6 75 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ’N İN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLMESİ The Presentation and The Evaluation of The Bond Register Numbered 1141 And Dated 1593-1595 F iliz Y IL D IR IM Öz O s m a n lı d ev le t te ş k ila tın ın ta m a n la m ıy la a ç ık lığ a k a v u şm a sı, a rşiv v e s ik a la rın ın in c e le n m e si ile m ü m k ü n o lm a k ta d ır. Bu s e b e p le d ir k i alt a s ırlık ö m r ü b o y u n c a g en iş b ir c o ğ ra fy a y a h ü k m e d e n O s m a n lı D e v le ti’n in , m e rk e z d e ve ta ş r a d a n a s ıl b ir id a r i siste m b e n im s e d iğ in i ö ğ re n m e k , k a p sa m lı a ra ş tırm a la rı z o ru n lu k ılm a k ta d ır. Bu tü r a ra ş tırm a la rı a rş iv le rim iz d e k i b irç o k d e fte r ve b e lg e n in y a n ı s ıra ta h v il d e fte rle riy le d e d e s te k le m e k g e re k m e k te d ir. D e v le t g ö re v lile rin in ta y in le ri h u s u s u n d a b ilg i v e re n ta h v il d e fte rle ri s a y e sin d e , d e v le t-ta ş ra iliş k is in in n a s ıl b ir se y ir ta k ip e ttiğ i d a h a r a h a t a n la şıla b ile c e k tir. 1593-1595 y ılla rı a r a s ın d a k i k a y ıtla rı k a p s a y a n 1141 N u m a r a lı T ah v il D e fte ri’n d e, O s m a n lı D e v le ti’n i n 16. y ü z y ılın s o n ç e y re ğ in d e k i id a ri d u r u m u ey a let, s a n c a k ve k a z a la rıy la te s p it e d ilm iş tir. B u lu n d u k la rı b ö lg e itib a riy le , m e rk e z i o to rite y i b ü t ü n g ü cü y le h is s e ttir m e z o r u n lu lu ğ u n u n o ld u ğ u b a z ı s a n c a k la rd a fa rk lı y ö n e tim s is te m le rin in u y g u la n d ığ ı g ö rü lm ü ş tü r. Söz k o n u s u y ılla rd a d e v le tin id a r i m e rk e z le rin e y a p ıla n tev cih ler, te k te k in c e le n m iş tir. O s m a n lı ta ş ra s ın d a g ö re v y a p a n ü s t d ü z e y id a ri ve m a li g ö re v lile rin n a sıl a ta n d ık la rı, ü cretleri, b u ü c re tle rin ey alet ve s a n c a k sta tü le rin e g ö re n a sıl b ir d a ğ ılım ve d e ğ işim g ö ste rd iğ i ele a lın m ış tır. Anahtar Kelimeler: E y alet, S an ca k , K az a, T ev cih, A ta m a . Abstract T h e co m p lete c la rific a tio n o f th e O tto m a n E m p ire ’s state o rg a n iz a tio n is p ossib le w ith th e re v e a lin g o f th e arc h iv e d o c u m e n ts . T h u s, le a r n in g a b o u t th e ty p e s o f a d m in is tr a tiv e sy ste m s c o n d u c te d in c e n te rs a n d p ro v in c e s b y th e O tto m a n E m p ire, w h ic h re ig n e d o n a v a s t a re a d u r in g its e x iste n c e fo r six c e n tu rie s , b e c o m e s a n o b lig a tio n fo r ex te n siv e stu d ie s. T h es e ty p e s o f s tu d ie s are also r e q u ir e d to b e s u p p o r te d b y th e b o n d re g is te rs as w ell as m a n y re c o rd s a n d d o c u m e n ts in o u r arch iv es. T h a n k s to th e b o n d re g iste rs, w h ic h p ro v id e in fo rm a tio n r e g a rd in g th e a p p o in tm e n ts o f g o v e rn m e n t o fficials, w h a t ty p e o f c o u rse th e g o v e r n m e n t-c o u n ty r e la tio n s h ip fo llo w e d c a n b e u n d e r s to o d easier. I n th e b o n d re g is te r n u m b e re d 1141, w h ic h co v ers th e re c o rd s b e tw e e n 1593-1595, th e a d m in is tr a tiv e sta te o f th e O tto m a n E m p ire in th e la st q u a r te r o f th e 16th c e n tu r y w a s d e te r m in e d b y p ro v in c e s , s a n ja k s a n d s u b p ro v in c e s. C o n s id e rin g th e a re a th e y w ere lo ca te d , it w as o b se rv e d th a t d iffe re n t a d m in is tra tiv e sy ste m s w ere im p le m e n te d o n so m e o f th e s a n ja k s d u e to th e o b lig atio n o f m a k in g th e c e n tra l a u th o rity felt w ith its fu ll pow er. * B u m ak a le, ta ra fım d a n ta m a m la n a n , “ 1141 N u m a ra lı v e 1 593-1595 T arih li T ah vil D e fteri (T ran sk rip siy o n D e ğ e rle n d ir m e -D iz in )” isim li y ü k se k lisan s te z in d e n b a z ı ilav eler y a p ıla ra k ü re tilm iştir. ** A rş. G ör. Dr. F ıra t Ü n iv e rsite si İn sa n i v e S o sy al B ilim le r F a k ü ltesi T arih B ö lü m ü , fv ild irim @ fira t.e d u .tr . E L A Z IĞ 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ'NİN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLM ESİ ► 143 D u r in g th e y e a rs in c o n s id e ra tio n , th e b o n d s m a d e in th e a d m in is tr a tiv e c e n te rs o f th e g o v e rn m e n t w ere in v e stig a te d o n e b y o n e. T h e w ay s o f a p p o in tin g s e n io r a d m in is tr a tiv e a n d f in a n c ia l o ffice rs s e rv in g in O tto m a n p ro v in c e s, a p p o in tin g w ag es, h o w th e s e w ages w ere d is trib u te d a n d d iffe re d a c c o rd in g to th e s ta tu s o f sta te s a n d sa n ja k s w ere ex a m in e d . Key Words: S tate, S a n ja k , S u b p ro v in c e , B o n d R eg ister, A p p o in tm e n t . Giriş S ö zlü k a n la m ı “d e ğ iş tirm e k , d ö n d ü r m e k ” o la n ta h v il, O s m a n lı D e v le ti’n i n m e rk e z te ş k ila tın d a “m a h lû l” o la ra k a d la n d ır ıla n b o ş tım a r ve z e a m e tle rin el d e ğ iş tirm e s in d e g ere k li o la n ta h v il h ü k m ü n ü h a z ırla y a n d a ire n in ad ıd ır. Bu d a ire b o ş tım a r ve z e a m e tle rin k a y ıtla rın ı, y ö n e tim ve y ü r ü tm e iş le rin i d ü z e n le y e n b a z ı e v r a k la r ın y a n ın d a , m u h te lif ö n e m li e v r a k la rı d a b a r ın d ır d ığ ın d a n kese k a le m i; b u r a d a t u tu la n n iş a n d e fte rle ri d o la y ısıy la n iş a n k a le m i a d la rıy la d a b ilin m e k te d ir 1. T a h v il k a le m i d a ir e s in in g ö re v le ri, n iş a n c ıy a b a ğ lı d iv â n k â tip le ri ta r a f ın d a n y ü r ü tü lm ü ş tü r . K ese k a le m i ve n iş a n k a le m i is im le ri d e D iv â n -ı H ü m â y u n ’u n 17. y ü z y ılın o r t a la r ın d a n itib a re n şu b elere a y rılm a s ıy la k u lla n ılm a y a b a ş la n m ış tır 2. T a h v il k a le m in in şefi ta h v il k e se d a rı, ş e fin y a rd ım c ıs ı d a ta h v il k a le m i m ü m e y y iz i o la ra k a d la n d ır ılm a k ta d ır 3. M ü b e y y iz ve m ü la z ım a d ı v e rile n m e m u rla r, ta h v il k e s e d a r ı n ı n d iğ e r y a r d ım c ıla r ıd ır 4. M a h lû l tım a r y a d a z e a m e tle rin b a ş k a s ın a tev cih in e d a ir y a z ıla n k â ğ ıd a ta h v il h ü k m ü y a d a ta h v il te z k ir e si a d ı v e rilm e k te d ir. T a h v il k a le m in d e y a z ıla n te z k ir e le rin ü z e rin e , b e y lik ç i k a le m i ta r a f ın d a n b e r a t y a z ılır5 ve b u te z k ir e le rin k o n tro lü , â m e d c i d e n ile n m e m u r t a r a f ın d a n g e rç e k le ş tirilird i6. T a h v il K a le m i, k la s ik d ö n e m d e d a h a ziy ad e tım a r ve z e a m e t te v c ih a tın a d a ir iş leri y a p a rd ı. M a h lû l tım a r ve z e a m e tle rin te v c ih i, ta h v il ve r u u s k a le m le r in in y a n ın d a d e fte r h â n e ta r a f ın d a n tu t u la n k a y ıtla ra g ö re d ü z e n le n ird i. D e v le tin g en işle m es i s o n u c u b ü r o k r a tik iş le m le rin a rtm a sıy la , g en el u y g u la m a la r a b a ğ lı o la ra k z a m a n la b a z ı d e ğ i ş ik lik le r d e m e y d a n a g e lm iştir. 16. y ü z y ıld a , tım a r ta s a r r u f u n d a b u lu n a c a k o la n ş a h s ın alm a sı g e re k e n s a d r a z a m b u y ru ld u s u , ru u s d e fte rin e k a y d e d ild ik te n s o n ra , ta h v il h ü k m ü v e rilir ve ilg ili b e y le rb e y in e u la ş tırılır d ı. B e y le rb e y in in v e re ce ğ i te z k ire , d e fte rh â n e d e k i r u z n â m ç e d e fte rle rin e iş le n ir ve b e r a t te z k ire s i v e rilird i. B öylece tı m a r ı n k e s in t a s a r r u f u s a ğ la n m ış o lu rd u 7. 17. y ü z y ılın s o n la r ın a d o ğ ru , d a h a s is te m li b ir ç a lış m a n ın y a p ıld ığ ı g ö rü lm e k te d ir. Z ira tım a r te v c ih i y a p ılm a d a n ö n ce , m e v c u t d u r u m u n te s p iti y a p ılm ış tır. B öylece a rz la r ü z e rin e y a z ıla n d e rk e n a rla rla , te s p it e d ile n d u r u m u n k o n tro lü d e s a ğ la n m ış tır. İlk e ta p ta t ı m a r ı n d e fte rh â n e d e k a y ıtlı o ld u ğ u e v ra k , ta h v il k a le m in e g ö n d e rilird i. B u ra d a m e v c u t 1234567 1 R ecep A H ISH A LI, “Tahvil”, T D V İsla m A n siklo pe d isi 39, İstan b u l, 2010, s. 440; İsm a il H a k k ı U Z U N Ç A R Ş IL I, O sm a n lı D e v le ti’n in M e r k e z v e B a h riye Teşkilâtı, Ü ç ü n c ü B askı, T ü rk T arih K u ru m u B asım ev i, A n k a ra, 1988, s. 4 3 2 3 A H IS H A L I, “T ahv il”, s. 44 0 M e h m e t Z ek i PA K A L IN , O sm a n lı Tarih D e y im le ri v e T erim le ri S ö zlü ğ ü III, M illi E ğ itim B a k an lığ ı Y ayınları, İsta n b u l, 2 004, s. 382. T ah vil K esedarı ism in e ilk k ez 18. y ü z y ılın ik in c i y a rıs ın d a BA., A .R Ş T . nr. 1-11, 11 R e b iü ’l-evv el 1169 / 15 A ra lık 1755 ta rih li b u y ru ld u d a te s a d ü f e d ilm iştir. A H IS H A L I, “Tah vil”, s. 4 4 0 4 B a şb a k a n lık O sm a n lı A r şiv i R eh be ri, T.C. B a şb a k an lık D e v let A rşiv leri G e n el M ü d ü rlü ğ ü O sm a n lı A rşiv i D aire B aşk an lığ ı Yayın N u : 147, D ö rd ü n c ü B askı, İstan b u l, 2017, s. 59 5 PA K A L IN , O sm a n lı Ta rih D e y im le ri v e T erim leri S ö zlü ğ ü I I I , s. 3 8 1-3 82 6 U Z U N Ç A R Ş IL I, M e r k e z v e B a h riy e Teşkilâtı , s. 44 7 A H IS H A L I, “T ahv il”, s. 441 144 ► Rifat Özdemir’e Armağan b ü tü n tım a r la r ın k im y a d a k im le r ta ra f ın d a n ta s a r r u f e d ild iğ in i, ta s a r r u f e d e n in eşk â lin i, y a şın ı; tı m a r ı n n e z a m a n , k im (le r) ta r a f ın d a n b o ş a ld ığ ın ı g ö s te re n asıl ta h v il d e fte rle ri g ö z d e n g e ç ir ilird i. B u ra d a k i b ilg ile r d e fte rh â n e d e r k e n a r ın ın a ltın a iş le n d ik te n s o n ra , t ı m a r ı n h â lih a z ır d a k im in ü z e rin d e o ld u ğ u ve b a ş k a la r ın a ta h v il h ü k m ü v e rilip v e ril m e d iğ i b e lir tilir d i. D a h a s o n ra D iv â n -ı H ü m â y u n k e s e d a r ın ın k o n tro lü n d e n g e ç tiğ in i ve k a y d ın d o ğ r u lu ğ u n u ifad e e d e n “s a h ih tir ” k a y d ı d ü ş ü r ü lü r d ü 8. M u k ay e ses i y a p ıla n k a y ıtla rd a , ç e lişk ili b ilg ile rin y a d a h e r h a n g i b ir h ile n in o lm a m a s ı, b ü r o k r a s in in h ız lı b ir şe k ild e ile rlem es i a ç ıs ın d a n s o n d erec e m ü h im d ir . Z ir a e v r a k ta s a h te c ilik d ü z e n le y en ler, id a r i m e k a n iz m a d a y a ş a n a b ile c e k m u h te m e l b ir s ık ın tın ın o r ta d a n k a ld ırılm a s ı g ay esiy le, iş le d ik le ri s u ç u n b ü y ü k lü ğ ü n e g ö re y a a ğ ır şe k ild e c e z a la n d ır ılır la r d ı y a d a g ö re v d e n u z a k la ş tır ılır la r d ı9. 18. y ü z y ıla g e lin d iğ in d e tım a r la r ın ta h v ili h u s u s u n d a k i işle rd e, b ir a d ım d a h a ileri g id ilm iş ; d a h a ö n ce y ü r ü tü le n işle m le re ek o la ra k re is ü lk ü tta p ve d e fte r e m in i d e n ile n m e m u r la r ın ila m la rı d a is te n m iş tir 10. T a h v il k a le m i, a ta m a la rı m e rk e z d e n y a p ıla n v ezir, b ey le rb ey i, sa n c a k b e y i, v ilay et k a d ıla r ı g ib i b az ı b ü y ü k ta ş ra m e m u r la r ın ın b e r a tla r ın ı ve b u n la r iç in a y rıla n a r p a lık la rı d a d ü z e n le rd i11. Ö te y a n d a n K ırım h a n la r ın ın , M ek k e-i M ü k e rre m ’e e m irle rin in , D iv ân -ı H ü m â y u n te r c ü m a n la r ın ın , E fla k ve B o ğ d a n v o y v o d a la r ın ın b e r a tla r ın ın h a z ır la n m a s ı b u k a le m in g ö re v le ri a r a s ın d a d ır 12. B ü y ü k ta ş ra g ö re v lile rin in y a n ın d a tev liy etler, m e ş ih a tla r ve e s n a f k e th ü d â lık la rı ile d ev le t ta r a f ın d a n ö zel m ü lk o la ra k b a ğ ış la n a n a r a z ile rin t a s a r r u f u iç in g erek li o la n b e ra tla r, b u k a le m d e h a z ır la n ırd ı. B u n u n y a n ın d a b a z ı re s m i m e ra s im le r13 iç in y ü k s e k rü tb e li ilm iy e m e n s u p la rın a y a z ıla n d av e tiy e te z k ir e le rin in h a z ırla n m a s ı, b a y r a m la rd a k i te b r ik m e ra s im le ri iç in p a d iş a h ın h u z u r u n a ç ık a c a k m e v a li ile A n a d o lu ve R u m eli k a z a s k e rle r in in d av e t p u s u la la rı d a ilg ili k a le m t a r a f ın d a n d ü z e n le n ir d i14. 18. y ü z y ıl o r ta la r ın d a , ta h v il k a le m i ta r a f ın d a n y a p ıla n in h a la r d a n 2 0 p a r a , ta h v il h ü k m ü n d e n d e 2 k u r u ş re s im a lın m a k ta y d ı. T a h v il h ü k m ü n d e n a lın a n r e s m in 1 k u r u ş u n u n %’i r e is ü lk ü tta b a v e rilm e k te y d i15. 8 9 A H IS H A L I, “T ahv il” s. 441 G e n iş b ilgi için b kz.: B ilg in A Y D IN -İsh ak K E SK İN , “O sm a n lı B ü ro k ra sisin d e E v rak S ah teciliğ i, D ip lo m a tik v e D ip lo m a tik a E ğ itim i”, O s m a n lı A ra ştırm a la rı, c. X X X I, İsta n b u l, 2008, s. 197 -228. 10 11 A H IS H A L I, “T ahv il”, s. 441. U Z U N Ç A R Ş IL I, M e r k e z v e B a h riy e Teşkilâtı, s. 43; PA K A L IN , O sm a n lı Tarih D e y im le ri v e T erim le ri Sözlü ğü III, s. 381; M e h m e t A li Ü N A L , P a ra d ig m a O sm a n lı Tarih Sözlüğ ü, P a ra d ig m a Y ayıncılık, İsta n b u l, 2011, s. 663 12 A H IS H A L I, “T ahv il”, s. 441 13 H z. M u h a m m e d ’in d o ğ u m g ü n ü o la ra k k a b u l e d ile n M e v lid K an d ili, O sm a n lı D e v leti’n d e re sm i tö re n ile k u tla n a n ö n e m li b ir g ü n d ü r. 1590 y ılın d a n itib a re n O s m a n lı te ş rifa tın d a y e r a la n b u ö z el g ü n d e , çeşitli h a zırlık lar y a p ılır k i b u n la rın e n ö n e m li safh as ın ı d a v etle r v e p ro to k o lle rin teb liğ i teşk il ed erd i. B irk aç g ü n ö n c e d e n Â m e d i K alem i’n d e n y azılan b ir ta k rirle p a d iş a h a h a n g i saatte cam iy e geleceği so ru lu r; g ele n cevap ü z e rin e p ro g ra m h a zırla n ırd ı. B u n a g ö re d av et ed ile cek lerin , h a n g i saatte g elm eleri g erek tiğ in i b ild ire n saat p u s u la la rı, d e ğ işik k a le m le rd e h a z ırla n a ra k d av etlilere g ö n d e rilird i. K e n d ile rin e p u s u la g ö n d e rile c e k o la n k a d ıask erler, m ev ali, A yasofya ve S u ltan A h m e d ca m ile ri şey h leri ile n ö b e tç i şe y h le rin d e fte ri, Ş ey h ü lislam ta ra fın d a n K apı Ç u k a d a rı v a sıtasıy la R e isü lk ü ttab ’a g ö n d e rilird i. B u d e fte re g ö re T ah vil K alem i’n d e n d av et tez k ireleri h a zırla n ır ve ilgili şah ısla ra u laş tırılırd ı. D ü n d a r A L İKILIÇ, O s m a n lıd a D e v le t P rotokolü ve Törenler İm p a r a to r lu k S ere m on isi, İsta n b u l, 2004, s. 106-109 14 A H IS H A L I, “Tahv il”, s. 4 41 . B ay ram m e ra sim le ri h a k k ın d a g en iş b ilg i iç in bkz.: A L İK IL IÇ , İm p a ra to r lu k 15 U Z U N Ç A R Ş IL I, M e r k e z v e B a h riy e Teşkilâtı , s. 44 Se re m o nisi, s. 114-133 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ'NİN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLM ESİ 19. ► 145 y ü z y ıld a tım a r la r a a it iş le m le rd e n b ü t ü n k a le m le r in p ay ı, t ı m a r ı n % 2 0 ’si k a d a rd ı. B u n u n d a % 2 0 ’lik k ıs m ı ta h v il k a le m in in p a y ın a d ü şe rd i. T ah v il k a le m in e a y rıla n m ik ta r ı n y a r ıs ın ın % 15’i re is ü lk ü tta b a , % 31’i k e s e d a ra , % 13’ü ta tb ik ç iy e ve g eri k a la n % 41’i k a le m p e rs o n e lin e v e r ilir d i16. 12 M a r t 1836 ta r ih in d e y a y ım la n a n b ir h a tt-ı h ü m â y u n ile â m e d i, b e y lik çi, ta h v il ve r u u s k a le m le ri H a riciy e N a z ırı’n ı n b ü n y e s in e b ır a k ılm ış tır 17.918 1141 Numaralı Tahvil Defteri’nin Değerlendirmesi B a ş b a k a n lık D e v let A rşiv leri G en el M ü d ü rlü ğ ü O s m a n lı A rşiv i D a ire B aş k an lığ ı’n d a b u lu n a n n iş a n k a le m i s e ris in d e k i 1141 n u m a r a lı b u d efter, 1593-1595 y ılla rın ı k a p s a m a k ta d ır. O s m a n lı D e v le ti’n d e 16. y ü z y ılın s o n la r ın a d o ğ ru y a p ıla n ta y in le r h a k k ın d a b ilg i v e re n 1141 N u m a r a lı T a h v il D e fte ri, S u lta n III. M u r a d ’ın s a lta n a tın ın s o n ik i y ılın ı ve S u lta n III. M e h m e d ’in s a lta n a tın ın ilk altı a y ın ı ih tiv a e tm e k te d ir. 10,5 x 2 2 ,5 e b a d ın d a o la n b u d efter, to p la m d a 90 sa y fa d a n o lu ş m a k ta d ır. A n c a k d e f te rin b a ş ta ve s o n d a b ire r say fası b o ş b ır a k ılm ış tır . D e fte rin o rijin a lin d e s a y fa la r n u m a ra s ız d ır. S ayfalar d a h a s o n r a el y azısı ile n u m a r a la n d ır ılm ış fa k a t m e v c u t b o ş sa y fa la ra n u m a r a v e rilm e m iş tir. D e fte rd e k u lla n ıla n y a z ı tip i d iv a n i k ır m a h a ttıd ır . Bu h a t, h ız lı y a z ıld ığ ın d a n b az ı k u r a lla r a d ik k a t e d ile m e m e k te d ir. B irleşik ş e k ille rin faz la o lm as ı ve n o k ta la r ın y o k d e n e c e k k a d a r az k u lla n ılm a s ın d a n d o lay ı, y a z ın ın o k u n m a s ı g ü ç o lm u ş tu r. A y rı b ir o k u m a a lış k a n lığ ı iste y en d e fte rd e k i y az ı t ü r ü , b ir d e n fa zla k â tib in e lin d e n ç ık tığ ı iç in b u g ü ç lü k b ir k a t d a h a a r tm ış tır . D e fte rd e k i b elge b a ş lık la rı yatay, b e lg e le rin ü s tü n d e k i ve a ltın d a k i y a z ıla r ise y e r y e r d ik e y k a le m e a lın m ış tır. D e fte rd e to p la m 708 b elg e v a rd ır. T a r a fım ız d a n n u m a r a la n d ır ıla n b u b e lg e le rd e n 133, 655, 665 ve 696 n u m a r a lı k a y ıtla r ip ta l e d ilm iş tir. H e r sa y fa d a en az ik i, e n fa zla o n ü ç b elge b u lu n m a k ta d ır . D e fte rd e k i k a y ıtla rın ta m a m ın d a b ir h ita p k ıs m ı y o k tu r. G e n e llik le elk âb v e r ilm e m iş, g ö re v y a p ıla n y e r ve m a k a m b e lirtilm iş tir. S â b ık â Ş â m d e fte r d â r ı o la n A l i ’y e h ü k ü m k i . . . 1 y a d a S â b ık â Z e n g â b â d b e y i A h m e d B e y e h ü k ü m k i....19 g ib i ifad elerle, m e m u r u n a d ı ve esk i g ö re v i b e lirtilm e k te d ir. H â liy â M a r a ş ’ın tım â r d e fte r d â r ı o la n M e h m e d ’e....20, H â liy â R a k k a B e y le rb e y isi M a h m u d P a şa....21, H â liy â T rab lu sşa m d e fte r d a r ı o la n M e h m e d E fen di....22, T e b riz’d e h âliyâ y e m in - ig ö n ü llü le r ağası o lan Z ü lfik a r....23, H â liy â S e la n ik k a d ısı o la n M e v lâ n a A b d u r r a h im ....24 g ib i ib a re le r d e, m e v c u t ta r ih te g ö re v in in n e re d e o ld u ğ u b ilin e n ta ş ra m e m u r la r ın ı g ö s te rm e k te d ir. B azı k a y ıtla rd a g ö re v y a p ıla n yer, gö rev li o la n m e m u r u n ad ı ve rü tb e si, h e m e n a r d ın d a n d a b ir d u a gelir. Bu d u a ifad esi, m u h a ta p o lu n a n ş a h s ın rü tb e s in in , ş a n ın ın , ş e re fin in u z u n s ü rm e s i ve d a h a ç o k y ü c e lm e sin e y ö n e lik iy i d ile k le ri k a p s a m a k ta d ır 25. İlg ili d efte r in c e le n d iğ in d e b ey le rb ey i, s a n c a k b e y i, d e fte rd a r, y e n iç e ri ağ ası, d e fte r k e th ü d a s ı, m ira 16 A H IS H A L I, “T ahv il” s. 441 17 A H IS H A L I, “T ahv il” s. 441 18 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 4 19 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 5 20 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 7 21 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 24 22 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 28 23 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 51 24 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 76 25 M . T ay yib G Ö K B İL G İN , O sm a n lı P aleografya v e D ip lo m a tik İlm i, İsta n b u l, 1992, s. 68 146 ► Rifat Özdemir’e Armağan lem , b a ş k a p ıc ıb a şı, k ü ç ü k m i r a h u r vs. g ib i g ö re v le rd e b u lu n a n la r iç in g en eld e ay n ı d u a ifa d e s in in k u lla n ıld ığ ı d ik k a ti ç e k m e k te d ir. B a sra B e y le rb e y is i A li d â m e ik b a lu h û y a ....26, T e b r iz B e y le rb e y isi H ız ır d â m e ik b a lu h û ....27, K a r a h isa r-ı S a h ib S a n c â ğ ı’n a m u ta s a r r ıf o lan A h m e d d â m e ik b a lu h û y a ....28, S â b ık â H a c re k S a n câ ğ ı b e y i O s m a n d â m e ‘iz z u h û y a ....29, .... M ıs ır ’d a m â l d e fte r d â r ı o la n S in a n d â m e ‘iz z u h û y a ....30, D e rg â h -ı M u a l l â m Y e n içe rileri A ğ a s ı M e h m e d d â m e ‘u l u v v u h û y a ...31, R e v a n ın d e fte r k e th ü d a s ı o la n N u h d â m e ‘iz z u h û y a ....32, .... m î r ’a le m K u r d A ğ a d â m e ‘u lu v v u h û y a ....33, .... baş k a p û c u b a ş ı M u s ta fa d â m e m e c d u h û y a ....343 , .... k ü ç ü k m îr â h û r o la n Ş a b a n d â m e m e c d u h û y a ....33 ifad ele ri, b elg ele rd ek i 5 d u a la r ın g e n e llik le a y n ı o ld u ğ u n u ö rn e k le m e k te d ir. K a y ıtla r ın b a z ıla rın d a , a ta m a s ı y a p ıla n m e m u r la r ın esk i g ö re v y erleri b e lirtilm e m iş ve b o ş b ıra k ılm ış tır . L iv â -ı K e n g ırı s â b ık â ( B oş ) S a n câ ğ ı b e y i o la n B u d u n M u h a r r ir î H a tv a n lu A h m e d B e y e v ir ilu b fe r d e e m r î y a z ıld ı36, L iv â -ı K a b b a n tâ b i’-i B a s ra s â b ık â ( B o ş ) S a n câ ğ ı b e y i o la n A b d ü lb a k i B e y ’e h ü k ü m k i....37, B e y le r b e y ilik -i T iflis s â b ık â ( B oş ) S a n câ ğ ı b e y i o la n ....38 g ib i ö rn e k le rin h a r ic in d e , d e fte rd e a ltı ay rı y e rd e s a n c a k ism i b e lir tilm e m iş tir 39. Ö te y a n d a n ey a let, s a n c a k y a d a k a z a la r ın h a n g i ş a h ıs la r ın ta s a r r u f u n a b ır a k ıld ığ ın ın y a z ılm a d ığ ı b elg eler d e m e v c u ttu r. M ese la L iv â -ı M a z g ir d K a ğ ız m a n S a n c â ğ ı b ey i o la n ( B oş ) B e y ’e ....40, K a z â -ı B a ğ d a d Ü s k ü d a r k a d îs ı o la n ( B o ş ).... 41 g ib i ö rn e k le ri ç o ğ a ltm a k m ü m k ü n d ü r . A y rıc a y e n i a ta m a la r ın n erey e y a p ıld ığ ı d a y er y er a ç ık la n m a m ış tır 42. İn c elem e k o n u m u z u o lu ş tu r a n d e fte rd e k i ta r ih le r g ü n , ay ve y ıl o la ra k g e n e llik le b e lg e n in s o n u n d a y a z ılm ış tır. F a k a t b a z ı b elg ele rd e, b a ş lık ta n h e m e n s o n ra t a r i h d ü ş ü lm ü ş tü r 43. D e fte rin 2. ve 493. b e lg e le rin d e h a f ta n ın g ü n le r in i g ö s te rm e k ü z e re b a ş lık a tılm ış tır 44. 1141 n u m a r a lı b u d e f te rin 1. sa y fa s ın d a ih d a ve e l f ş e v v â li’l- m ü k e r r e m in in y ig ir m i d o k u z u n c u g ü n ü diy e b a şla y a n e n e rk e n ta rih , 86. say fad ak i f î 14 L. S en e selase ve e l f ta r ih i ile s o n b u lm a k ta d ır. K a y ıtla r işlen irk en , ta r ih s ıra la m a s ın a k es in lik le d ik k a t e d ilm e m iştir. Ö z e llik le ay lar ve a y la rın g ü n le ri y a z ılırk e n , g e lişig ü ze l b ir m e to t ta k ip e d ilm iş tir. Ö te y a n d a n sen e b e lirtilirk e n d e y er y er b u k a r ış ık lığ ın y a şa n d ığ ı g ö rü lm e k te d ir. M esela k âtip , 17. sa y fa d a 1593 ta r ih li h ü k m ü y a z d ık ta n s o n ra , 1594 ta r ih in e geçiş y a p m ış tır. F a k a t 26 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 9 27 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 13 28 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 5 29 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 7 30 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 72 31 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 14 32 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 56 33 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 70 34 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 70 35 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 79 36 BO A . A. N Ş T d. 1141, s. 2 37 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 9 38 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 11 39 İlg ili b elg e ler iç in b kz.: B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 11, 17, 24, 38, 45, 69 40 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 8 41 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 11 42 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 2, 37, 51, 57 , 62, 63, 64, 72, 77, 87 43 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 3, 8, 34, 48 44 B O A . A . N Ş T d. 1141, s. 2 Y e v m ü s-s e b t f î 10 şe h r-i z î ’l-k a d e ü ’ş -şerîfe sene ih d a ve e lf ; s. 61 Y e v m ü ’l-c u m a b u g ü n ta h t-ı sa â d e t (?) ta h t ü zre c ü lû s -ü iz ze t-i m e n û s v â k i’ o lm u şd u r f î 1 6 Ca. Se ne 3 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ'NİN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLM ESİ ► 147 ta k ip e d e n sa y fa la rd a , y e n id e n 1593 ta r ih in e d ö n ü lm ü ş tü r . B u n u n y a n ı s ıra 50. say fad a 1595 t a r ih in d e n s o n r a 1594’e geçiş y a p ılm ış ve s a y fa la r y in e a y n ı ta r ih le d e v a m e tm iş tir. D e fte rd e h a n g i b elg eler iç in h a tt-ı h ü m â y û n s a d ır o ld u ğ u n u g ö rm e k m ü m k ü n d ü r . T a m y e tm iş a ltı b e lg e n in ü z e rin d e bâ h a tt- ı h ü m â y û n k a y d ı v a r d ır 45. Ö te y a n d a n b az ı b e lg ele rin ü z e rin d e h â tlu y a z ılm ış d ır ib are sin i g ö re b iliriz46. Y ine b ir ta k ım b elg elerd e k im in a rz ı y a d a ta k r i r i o ld u ğ u n a d a ir b ilg i d e v e r ilm iş tir47. B ilin d iğ i ü z e re fe rm a n la r y a re is ü lk ü tta p y a d a o n u n e m rin d e ç a lış a n k âtip le rc e y a z ılm a k ta d ır. B ü ro k ra tik işle m le rin sey ri, d o ğ ru lu ğ u ve ta k ib i b a k ım ın d a n k â tib in k im liğ in in b elli o lm a s ın a d a b ü y ü k ö n e m v e rilm e k te y d i. 16. y ü z y ılın s o n la rın a d o ğ ru , b ird e n fa zla k â tib in ç a lışıy o r o lm a sı b u ö zel d u r u m u d o ğ u r a n s e b e p le rin b a ş ın d a g e lm e k te d ir48. N ite k im in c e le d iğ im iz d e fte rd e d e A h m e d 49, M e c id 50 vs. g ib i r u m u z la r k u lla n ıla ra k , k a y ıtla r ın h a n g i k â tip ta r a f ın d a n tu tu ld u ğ u b e lirtilm iş tir. İlg ili d e f te rin sad ec e b ir b elg es in d e , m e v c u t k a y d ın s u r e tin in n erey e y a z ıld ığ ın ı g ö s te re n b u d a h i ib a re si b u l u n m a k ta d ır 51. D e fte rd e id a r i te r im o la ra k k u lla n ıla n ifa d e le r ey a let, b e y le rb e y ilik , m ir-i m ira n , v ila y e t, liv a, sa n c a k , h ü k ü m e t, k a z a , v o y v o d a lık , m e lik lik , k a p ta n lık ve m ir h a c lık tır 52. A ta m a la r g e n e llik le e y a le tte n ey alete, s a n c a k ta n sa n c a ğ a , k a z a d a n k az ay a vs. o lm a k ta d ır. A n c a k sa n c a k b e y i ik e n b ey lerb ey iliğ e te rfi ed e n g ö rev lilere k a rşın , b ey le rb e y ilik te n s a n c a k b e y liğ in e d ü ş ü ş le r d e g ö ze ç a rp m a k ta d ır. Ö rn e ğ in M u s u l B ey lerb ey i H ü s e y in P a ş a ’y a N iğ b o lu S a n c a ğ ı53, K a ra m a n B ey lerb ey i M e h m e d ’e ise A d a n a H ü k ü m e ti54 v e rilm iş tir. E y alet b e y le r in in m e rk e z i o to rite y i te h d it e d e c e k b o y u tta b ir n ü fu z a s a h ip o lu p g ü ç le n m e si n e tic e s in d e , d e v le tin g ü v e n liğ in i z a r a r a u ğ ra ta b ile c e ğ i e n d iş e s in e k a r ş ın b ö y le b ir u y g u la m a n ın ta k ip e d ild iğ in i s ö y le m e k m ü m k ü n d ü r . S a n c a k b e y i ik e n ey a le tle re a ta n a n b e y say ısı d a 10’u g e ç m e m e k te d ir55. N e v a r k i s a n c a k b e y i ik e n , k a p ı k e th ü d a lığ ı, d e fte r k e th ü d a lığ ı ve ç a ş n ig irlik g ib i g ö re v le rin k e n d ile rin e v e rild iğ i b ey le r d e o lm u ş tu r 56. A ta m a k a y ıtla rı in c e le n d iğ in d e b a ş d e fte rd a ra , h a z in e -i a m ire d e f te r d a r ın a ve M ısır h a z in e d e f te rd a r ın a ey alet b ey liğ i v erild iğ i g ö rü lm ü ş tü r. Z ira d e fte rd a rla r; b ey lerb ey liğ in e te rf i h a k k ın a sa h ip tirle r. F a tih k a n u n n â m e s in d e b u d u r u m şu şe k ild e ifad e e d ilm iş tir: B e ğ le rb e ğilik d ö r t k im e s n e n in y o lu d u r . M a l d e fte r d a r la r ım ın ve beğlik ile n iş a n c ı o la n ın ve beş y ü z a kç e k a d ıla r ın ve d ö r t y ü z b in a k ç e y e v a r m ış s a n c a k b eğ le rin in y o lu d u r 57. Ay-7 654321098 45 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 3, 42, 43 , 47, 48 , 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 66, 76, 82, 83 46 47 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 85 İlg ili b elg e ler iç in bk z.: B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 6, 12, 14, 18, 23, 26, 27, 28, 29, 32, 39, 47, 48, 52, 53, 56, 58, 59, 60, 68 , 69 , 70, 74, 75, 76 , 78 48 H ik m e t Ü lker, S u lta n ın E m ir D e fte ri ( 51. N o lu M ü h im m e ), İsta n b u l, 2003, s. X V I 49 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 5 50 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 7 51 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 50 52 H a c em irliğ i h a k k ın d a g en iş b ilg i iç in b kz.: O rh a n K IL IÇ , “O sm a n lı D e v leti’n d e H a c E m irliğ i M üessesesi: M ıs ır Ö rn e ğ i”, P roceedings o f th e In te r n a tio n a l C onferenc e o n E g y p t D u r in g th e O tto m a n E ra 2 6 -3 0 N o v e m b e r 2 0 0 7 Cairo, R esearch C e n tre fo r Isla m ic H isto ry A rt C u ltu re -A ra b R ep u b lic o f E g y p t S u p re m e C o u n c il o f C u ltu re, İsta n b u l, 201 0, s. 137 -18 0 53 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 65 54 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 68 55 İlg ili b elg e ler iç in b kz.: B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 13, 19, 27, 31, 41, 43, 4 8 , 62, 84, 87 56 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 4, 12, 77 57 A h m e d A K G Ü N D Ü Z , O sm a n lı K a n u n n â m e le r i v e H u k u k î Tahlilleri I. K ita p O s m a n lı H u k u k u n a G iriş ve F a tih D e v r i K a n u n n â m e le r i 1 , 2. B askı, O sm a n lı A ra ştırm a la rı V akfı, İsta n b u l, 2006, s. 321 148 ► Rifat Özdemir’e Armağan rıc a ö ze n g i a ğ a la r ın d a n 58 m i r a h u r ve E n d e r u n a ğ a la r ın d a n k ile rc ib a şı g ib i g ö re v lile rin b u m e v k ie y ü k s e ld ik le ri g ö r ü lm ü ş tü r 59. F a tih k a n u n n â m e s in d e ö z e n g i a ğ a la rın a , m ir-i m ir a n l ı k v e rild iğ in e d a ir m a lu m a t v a r d ır 60. B ey lerb e y i ve s a n c a k b e y i ta y in le rin in y a n ı s ıra ağa, ceb ec ib aşı, ç a k ırc ıb a ş ı, ç a ş n ig irb a şı, s e k b a n b a şı, s ila h d a rb a ş ı, k a d ıa sk e r, k a p ta n , m ira le m , to p ç u b a ş ı, d e fte r k e th ü d a s ı, tım a r d e f te rd a r ı g ib i g ö re v le re y a p ıla n a ta m a la r d a iş le n m iş tir. 1593 ile 1595 y ılla rı a r a s ın d a O s m a n lı D e v le ti’n d e e n fa zla a ta m a y a p ıla n e y a le t ler D iy a rb a k ır, K a ra m a n , K a rs , K ıb rıs ve R a k k a ey a le tle rid ir. E y alet b e y le r in in g ö re v s ü re le rin d e h e r h a n g i b ir k ıs ıtla m a y o k tu r. Ü s te lik g ö re v s ü re le rin in o ld u k ç a d e ğ işk e n o ld u ğ u g ö rü lm e k te d ir. Ö rn e ğ in D iy a r b a k ır E y a le ti’n e İ b r a h im P a şa ’n ı n ik in c i k ez a ta n m a s ın d a n ik i ay s o n ra , s a b ık a B a ğ d at B ey lerb ey i o la n M u h a m m e d P a şa ta y in e d ilm iş tir. T abi b u a r a d a ta y in ta r i h i ve g ö re v d e n e k a d a r k a ld ığ ı b e lirtilm e y e n K ilerc ib aş ı H ü s re v A ğ a’d a n h e m e n s o n ra , R u m B ey lerb ey i o la r a k g ö re v y a p a n M e h m e d P a şa ’n ı n a ta m a sı g e r ç e k le ş tirilm iş tir61. Ö te y a n d a n M ısır M u h a fa z a S a n ca ğ ı en fa zla ta y in işle n e n s a n c a k tır. Y av uz S u lta n S elim ’in M ıs ır’ı fe th in d e n so n ra , b ö lg ed e k alıc ı b ir h â k im iy e tin s a ğ la n m a sı a d ın a , M e m lu k e m ir le r in in is tih d a m ı y o lu n a g id ilm iş tir. M ıs ır b e y le rb e y in e y a r d ım e tm e k için , id a r i ve ask e ri a la n d a b irç o k b e y g ö re v le n d irilm iştir. B u n la rd a n e n d ü r ü s t ve d ev let iç in en fay d alı o la n la rı, M ıs ır’ın m u h a fa z a s a n c a k b e y liğ in e ta y in e d ilm iş tir. E y ale tte , d a h a n ü fu z lu b ir ask e ri g ö rev o la n m u h a fa z a sa n c a k b ey liğ in e o c a k ağ a ları, m ü te fe rrik a la r, k e th ü d a la r ta y in e d ild iğ i gibi; ey a le tle rd e sa n c a k b e y i o lu p y a r a r lılık la r ın d a n ö tü r ü te rfie h a k k a z a n a n la r d a b u h iz m e te g e tirilm iş le rd ir. N e v a r k i m ü b a d e le y o lu y la b a ş k a b ir e y a le tin sa n c a k b e y in e v e y a M ıs ır d ış ın d a g ö re v y a p a m a y a n M ıs ır b e y le rin e d e b u h iz m e t v e r ilm iş tir 62. M ıs ır M u h a fa z a s a n c a k b e y i ta y in le rin d e , b a z e n ç o k k ıs a b ir sü re iç e risin d e d e ğ i ş ik lik y a p ılm ış tır. H ic ri 23 Z . 1002 ( 9 E y lü l 1594 ) t a r ih in d e s a n c a ğ a H a cı M e h m e d Bey a ta n ır k e n , e rte si g ü n A h m e d B ey ’in a ta n d ığ ın ı g ö rm e k te y iz 63. İn c e le d iğ im iz d e fte rd e g a rib le r ağ ası, ç e ra k ise ağası, C id d e sa n c a k b e y i vs. g ib i g ö re v le rd e b u lu n a n M ıs ır ü m e ra s ın d a n b ey ler, m u h a fa z a s a n c a ğ ın a y ü k s e lm e ş a n s ın a s a h ip o lm u ş la r d ır 64. Bu ö n e m li sa n c a ğ ı H a sa n k e y f, M izistre, K a ra h is a r-ı Ş a rk i, M a a rra , N iğ d e ve T arsu s s a n c a k la rı ta k ip e tm e k te d ir. T a y in sü re le ri h e r b ö lg e iç in fa rk lılık g ö s te rm e k te d ir. Y u k a rıd a a d ı g eç en ey ale t y a d a s a n c a k la ra sö z k o n u s u y ılla rd a , d e fte rd e a d ı g eç en d iğ e r y erlere n a z a r a n , d a h a fa zla a ta m a y a p ılm a s ın ı şu şe k ild e d e ğ e rle n d ire b iliriz . E ya let y a d a s a n c a k b e y le r in in ö lü m ü seb eb iy le y e n i g ö re v lilere ih tiy a ç d u y u lm a s ı, a ta m a sı y a p ıla n b e y le rin b u lu n d u k la r ı b ö lg e h a lk ın a z u lm e tm e s i ve O s m a n lı D e v le ti’n i n g ö reve g e tird iğ i b e y leri, a y n ı y erd e u z u n sü re li b ır a k m a m a siy a se tid ir. Ç ü n k ü b e y le rin ay n ı b ö lg e d e u z u n y ılla r k a lm a s ı, g ü ç lü b ir n ü f u z e d in m e le r in e y o l a ç a c a k tır. Bu d u r u m d e v le tin o to rite s in in s a r s ılm a s ın a se b e p o lac ağ ı gib i, g elec eğ in i de te h lik e a ltın a s o k a c a k tır. 58 Y eniçeri A ğası, M ira lem , K apıcı Başı, M ira h u r, Ç av uşbaşı, Ç ak ırcıb aşı, Ç aşn ig irb aşı, ve B ö lü kb aşı A ğaları y an i altı b ö lü k d e n ile n S ip ah, Silah d ar, G u re b a-y ı Y em in, G u re b a-y ı Yesar, U lu feciy an -ı Y em in ve U lu feciy an -ı Y esar d e n ile n a ğ a la r to p lu lu ğ u n u n a d ıd ır. Ö z e n g i a ğ ala rı, p a d iş a h ın a tın ın y a n ın d a y ü r ü m e im tiy a z ın a sa h ip o ld u k la rın d a n A ğ a y â n -ı R ik â b -ı H ü m â y û n o la ra k d a is im le n d ir m e k te d ir le r . A K G Ü N D Ü Z , O sm a nlı K a n u n n â m e le ri 1, s. 318, 3 n u m a ra lı d ip n o t. 59 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 62, 79 60 A K G Ü N D Ü Z , O sm a n lı K a n u n n â m e le r i 1 , s. 321 61 İlg ili b elg e ler iç in b kz.: B O A . A . N Ş T d. 1141, s. 22, 32, 61, 69 62 S eyyid M u h a m m e d es-S ey y id M a h m u d , X V I. A sırd a M ıs ır E yaleti, İsta n b u l, 1990, s. 133 vd. 63 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 52 64 İlg ili b elg e ler iç in b kz.: B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 24, 27, 28, 52, 53, 62, 66, 80 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ'NİN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLM ESİ ► 149 D e v le tin k a d im d e n iz le m iş o ld u ğ u b u p o litik a sa y e sin d e , O s m a n lı c o ğ ra fy a sı g ö re v liler ta r a f ın d a n iy i b ir şe k ild e ta n ın m ış tır . 1141 n u m a ra lı d eftere gö re a ta m a y ap ıla n ey aletler; G e n ce , L ah sa , B ağ d ad , E reş, A ca ra, T iflis, M ih rib a n , Ç ıld ır, G ö ri, Şeki, R ev a n , T u m a n is , N ih a v e n d , T eb riz, Ş irv an , B atu m , T iflis, T iry a le t, M u su l, B asra, H a le b , R a k k a , H a b e ş, Ş am , M ısır, C eza y ir, Y em en, Ş eh r-i Z o l, D iy a rb e k ir, K a ra m a n , E rz u ru m , Sivas, V an , K a rs, Z ü ’l-K a d riy e, R u m , T ra b lu sşa m , T ra b lu s g a rb , K ıb rıs, B o sn a, B u d in , R u m ili, Kefe, T em eşvar, E fla k ve B o ğ d a n ey a le tle rid ir. 1578-1590 y ılla rın d a y a ş a n a n O s m a n lı-İra n sav aşları so n u c u n d a , K afk asy a’d a k u ru la n e y a le tle r k ıs a ö m ü rlü o ld u ğ u iç in s a n c a k te ş k ila tla rı y a p ılm a d a n o r ta d a n k a lk m ış la rd ır. E fla k ve B o ğ d a n ise a s lın d a v o y v o d a lık o lu p , 1595 y ılın d a ç o k k ıs a sü re li o la ra k ey a let s ta tü s ü n e a lın m ış la rd ır. 1593 E ğ ri Seferi s ıra s ın d a , E fla k ve B o ğ d a n v o y v o d a la r ın ın , O s m a n lı D e v le ti a le y h in e k a rş ı c e p h e d e yer a lm a la rı, v o y v o d a lık la rın ın k ıs a b ir s ü re liğ in e ip ta l e d ilm e si s o n u c u n u d o ğ u r m u ş tu r . N e tic e d e E fla k ve B o ğ d a n v ila y e t o la ra k tesis e d ilm iş ve b u b ö lg elere O s m a n lı ü m e r a s ın d a n b ey le rb e y i ta y in i y ap ılm ıştır. Bu b a ğ la m d a 5 M ay ıs 1595 ta r ih in d e s a b ık A n a d o lu b e y le rb e y i M u h a m m e d P a şa E fla k ’a65; 13 M ay ıs 1595 t a r ih in d e d e Ş irv a n m u h a fa z a s ın d a b u lu n a n C afe r P a ş a ’y a v e z irlik v e rile re k Boğd a n ’a66 b e y lerb ey i o la ra k a ta n m ış la rd ır. K ısa b ir sü re s o n ra d a (4 H a z ira n 1595) V ize esk i sa n c a k b e y i İ b r a h im B ey67, d ev le te ait v e rg ile rin d ış ın d a h a z in e y e h e r y ıl 500 b in ak çe d a h a te s lim e d e c e ğ in i g a r a n tile m e s i n e tic e s in d e B o ğ d a n ’a b e y le rb e y i rü tb e s i ile ta y in e d ilm iş tir. K a h r a m a n M ih a i o la ra k d a b ilin e n E fla k v o y v o d a sı M ih a i V ite a z u l’u n v e rg i y ü z ü n d e n isy a n e tm es i n e tic e sin d e g elişen b u o lay lar seb ebiyle, O s m a n lı D e v le ti’n i n E flak ve B o ğ d a n ’ı v ila y e t o la ra k te ş k ila tla n d ırm a s ı s o r u n u ç ö z e m e m iştir. Z ira M ih a i V ite a z u l s ıra sıy la E flak , E rd e l ve B o ğ d a n ’ı ele g e ç irm iş ve 1600 y ılın d a k e n d is in i b u ü ç ü lk e n in h â k im i ila n e tm iş tir. B ir y ıl s o n ra A v u s tu ry a ile y a p tığ ı sav aşı k a y b e d ip , A v u s tu ry a g e n e ra li B asta ta r a f ın d a n ö ld ü rü lü n c e ; E fla k ve B o ğ d a n O s m a n lı h â k im iy e tin d e k i v o y v o d a lık s ta tü s ü n e g e ri d ö n d ü 68. D e fte re g ö re a ta m a k a y ıtla r ın ın işle n d iğ i s a n c a k la r ise ş u n la rd ır: K e n g ırı, D ız a k , Sis, Ç o ru m , D e rb e n d , M ih ra n i, K a tk a r, U z ey r, K a rlıili, S elem iy y e, S elm as, S a ru K u rg a n , D iz m ar, C a n ik , A k k e rm a n , S u ru ç, K a ra h isa r-ı Sahib, O ru t, D e rten g , Z en g a b ad , O rd , M u ş, K u d s-i Şerif, S a ğ d a (?), K ırş e h ri, N iğ d e , A n e ve H a d ise , H ın ıs , A k ç a (?), M e n te şa , Sığla, H a ce re k , Ç em işg ez e k , D im y a t, İn e b a h tı, G e ç v a n , M a z g ird , K a ğ ız m a n , E l-az iz, B ozok , A h a lk e le k , S u lta n ö n ü , H a sa n k e y f, B er-k eşad , K a b b a n , K u r(u )n a , H a r p r u t, M ic in g e rd , C eb ele , B ey ru t, A m a sy a , S afed, A c lu n , Ç a p a k ç u r, S em av at, N e h r-i A n ta r, V ak i, N a b lu s, H a m id , S aid ili, H a m a , C id d e , C a ca le , G ü c e, L a c an , K o c aili, C e v ad , M u h a fa z a -i M ısır, 65 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 78 66 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 82 67 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 87 68 O sm an lı D e v le tin in k e n d i irad esiyle k ısa b ir süreliğ in e k ald ırd ığ ı v o y v od alık ları eyalet o lara k teşk ilatlan d ırm ası, b u r a la r a b ir h a z in e d e fte rd a rı ta y in in i d e g e re k li k ılm ıştır. 5 M a y ıs 1 59 5 ’te E fla k H a z in e D e fte rd a rlığ ı g ö rev in e , Sivas esk i d e fte rd a rı S ac id E fen d i ta y in e d ilm iştir. E flak v e B o ğ d a n h a z in e d e fte rd a rlık la rın ın tek e ld e n y ü rü tü lm e si k a ra rı a lın m ış o lac ak ki, B o ğ d a n a ay rı b ir h a zin e d e fte rd arı a ta m as ı y ap ılm am ıştır. H e r iki vilayete g ö n ü llü ağalığı tay in leri d e g erçek leştirilm iştir. B u atam alar, ilgili y e rle rd e m erk e zi b ir ask eri teşk ilatın y a p ıla n m a sı y ö n ü n d e k i b ir a m a cı o rta y a k o y m ak tad ır. N ite k im 2 4 M ay ıs 1 59 5 ta rih in d e E flak b e y le rb e y in in tale b i ü z e rin e E flak g ö n ü llü ağalığın a, sip ah i o ğ lan la rı z ü m re sin d e n İb ra h im ; B o ğ d a n g ö n ü llü le r ağ alığ ın a ise ay n ı ta rih te z ea m e t sa h ip le rin d e n Ali K e th ü d a ata n m ıştır. G en iş b ilgi için bkz.: O rh a n K ILIÇ, “A d m in istra tiv e D iv isio n o f th e O tto m a n E m p ire s D o m in io n s i n E a s te rn E u ro p e” P ro blem o f H isto ry o f C e n tra l a n d E a stern E urope, M in istry o f E d u ca tio n a n d Science o f U k ra in e K am ien ets-P o d ilsk y Iv an O h ie n k o N a tio n a l U niversity, K am ian e ts-P o d ilsk y , 201 7, s. 132-133 150 ► Rifat Özdemir’e Armağan S in c ar, B irecik , K erek -i Ş ev b ek , N a b lu s, E rg a n i, M a a rra , R es u la y n , M a d a n , E b u G a rb e , A k saray , A ra b g ir, İsp ir, M a la z g ird , F eth iy y e, B arşh a s (?), A k e re , K ızılca K ala, B e le d ü ’l-An a s , A n k a ra , Ira k , Z a r u ş a d , S u ru ç, T e k m a n , T a ş k ö p rü , Biga, S a k ız, İn e b a h tı, M iz istre , K a y re v a n , K a sta m o n i, A y d ın , H a r tu s , İs k e n d e riy e -i A rn a v u d , Teke, T il i T a ri (?), K ars, K iğı, D ız a k h (?), H oy, K a resi, S a m sad , H a b u r, G irn e , M ağ o sa , İs k e n d eriy e, T arsu s, Sayda ve B ey ru t, Tavil, A k k e rm a n , H ersek , K ö sten d il, İz m ir, S iird , M a ta h , P en b ek , R u m m a h iy e , E rceb , H u m u s , A k ç a k a la , Ç a v u n d u r, N u sa y b in , S a ğ m a n , B ey ru t, M a ra ş, S u ld u z , T ik rit, B e h n i (?), B irecik , A y ın ta b , H a m id ili, K a ra h is a r-ı Ş ark i, K o ny a, G ö k çe , P a sin , H a leb , E rciş, P e rv a n e G ö lü , H e rte k e (?), Safed, D iv riğ i, K ilis, M id illu , M u h a fa z a -i d e r B ağ d ad , C ez ire (H .), A d a n a (H .), İçil, K a y seriy y e, İs k e n d e riy e -i M ısır, Baf, E leş k ird , A d ilce v a z, K erek -i Ş ev bek, Y enice, T a şk ö p rü , Z e n g in e , K e sta n e , T o rtu m , A laiy e, M e d in e , D e re -i Eleg ez, O s ık h a , İs k e n d e r K alası, N a k şa , K u b a, R u m m a h iy e , Taş, N eşv e, C e m m a s e , Z e rn u k , Siverek , G ö ğ e rc in lik , B esy an , H oy, M erg av e, O ltu , Şelve, H a r tu s ve U şn i, Kefe, C e n k u le , H a k a ri, F ila n e (?), A rd a n u ç , Ş u reg el, E ğ rib o z , K ızılca , S ü ru c e k , S ilistre , A z ak , S a ru h a n , K ü ç ü k So m ay, İsb ir, N iğ b o lu , D u k a g in , K ırk K ilise, M ala ty a , Z aç e sn e , A vlo n ya, Ç ıld ır, Z a h o , Ç irm e n , K ey v an , R o d o s, M e h m e d Bey-i Ü m e ra -ı M ısır, K e n a n B ey-i Ü m e ra -ı M ı sır, D e re n d e , K ız ılrib a t, Şeci (?), T aşir, H ü d a v e n d ig a r, E ğ rib o z, T ed m ir, P a sin , Z a r u ş a d , C id d e -i M a m u re (E.), K ü ç ek A r d a h a n , P env e, İz v o rn ik , İlb a sa n , V id in , Ç a n a d , B u d a k (?), A k ın c ıy a n , S o ln u k , M o d o v a 69. Y eni ta y in le r in y a p ıld ığ ı ey ale t ve s a n c a k la r ın y a n ın d a , 1593-95 y ılla r ın d a O s m a n lı D e v le ti’n d e e y a le t ve s a n c a k s ta tü s ü n d e o la n y e rle rin is im le ri d e z ik re d ilm iş tir . Bazı s a n c a k la rd a , b ö lg e le rin ö z e llik le rin e g ö re fa rk lı id a r i u y g u la m a la r a g e ç ilm iş tir k i b u n la r y u r tlu k - o c a k lık ve h ü k ü m e t s a n c a k la r 70 o la ra k ifa d e e d ilm e k te d ir. H a leb , T iry a le t, T eb riz, 69 1141 n u m ara lı tahv il d efteri o k u n u rk e n , y er a d la rın ı tesp it e tm e h u su s u n d a p e k ç o k z o rlu k yaşan m ıştır. 1593-95 y ılla rın ın ö n ces in i ve so n rasın ı k a rşıla ştırm a k suretiyle, sa n c ak isim lerin i d o ğ ru o k u m a k ve m u k ay ese y a p m a k am acıy la ç o k say ıd a te tk ik esere ve y ay ın lan m ış arşiv k ay n ak ların a m ü ra c a a t ed ilm iştir. M ü raca at ed ile n eserler, y e r ad la rın ı ö ğ re n m e d e b a z e n y e tersiz k alsalar d a g en el itib ariy le çalışm am ız a b ü y ü k k a tk ıd a b u lu n m u şla rd ır. B u ç a lışm a la rd a n b a zıla rı şu n la rd ır: F a h re ttin K IR Z IO Ğ LU , O s m a n lıla r’ın K a fk a s -E lle r in i F ethi (1451-159 0), A n k a ra , 1993; C e m a l G ö k çe, K a fk a sy a v e O s m a n lı İm p a r a to r lu ğ u n u n K a fk a s y a Siyaseti, İsta n b u l, 1979; O rh a n K ILIÇ, X V I. v e X V II. Y ü zyılla rda V a n (15 48-16 48), V an, 1997; O rh a n K ILIÇ, 18. Y ü zy ılın İ lk Y arısında O sm a n lı D e v le tin in İd a ri T ak sim a tı E ya let v e S a n c â k T evcihatı, E lazığ, 1997; C e n g iz O R H O N L U , O sm a nlı İm p a r a to r lu ğ u n u n G ü n e y Siyaseti H a be ş E yaleti, A n k a ra, 1996; E n v er Ç A K A R , 17. Y ü z y ıld a H a le b E ya leti ve T ürk m e n le ri, Elazığ, 2006; H a lil S A H İL L İO Ğ L U , “O sm a n lı D ö n e m i’n d e Irak ’ın İd a ri T ak sim a tı”, (Ç ev iren : M u s ta fa Ö z tü rk ), B elleten, c. LIV, S. 211, A n k a ra, 1991, s. 1233- 1257; B e k ir K Ü T Ü K O Ğ L U , O s m a n lı- İra n Siyasi M ü n a se b e tle ri (1 5 78-1612 ), İsta n b u l, 1993; T u n c e r BAY KARA , A n a d o lu ’n u n T a rihi C oğ ra fya sın a G iriş I A n a d o lu ’n u n İd a ri T ak sim a tı, A n k a ra, 2000; F a h a m e d d in BAŞAR, O sm a n lı E y â le t T e vcihatı (1717-173 0), A n k a ra, 1997; A h m e t G Ü N D Ü Z , O sm a n lı İd a re sin de M u s u l (15 23 -16 39 ), Elazığ, 2003; N ilü fer BAYATLI, X V I. Y ü zy ıld a M u s u l E yâ leti , A n k a ra, 1999; M ü h im m e D e fte ri 4 4 , (Yayına H a zırlay an : M e h m e t A li Ü n al), İzm ir, 1995; F e rid û n M . E M E C E N - İlh a n S A H İN , “O sm a n lı T aşra T eşk ilâtın ın K a y n a k la rın d a n 9 5 7 -9 5 8 (1 5 5 0 -1 5 5 1 ) T arih li S a n câk T evcîh D e fteri I (4 2 sayfa b elg e ile b irlik te )” Belgeler, c. X IX , S.23, A n k a ra, 1999, s.53-122; O sm anlı İdaresinde K ıbrıs (N ü fu su -A ra z i D a ğılım ı v e T ü rk Vakıfları), T.C. B aşb ak an lık D ev let A rşivleri G en el M ü d ü rlü ğ ü O sm a n lı A rşiv i D a ire B aşk an lığ ı Y ayın N u : 43, A n k a ra, 2000; T ah ir SE Z EN , O sm a n lı Yer A d la rı (A lfa b e tik Sırayla), T.C. B a şb a k an lık D e v let A rşiv le ri G en el M ü d ü rlü ğ ü Yayın N u :1 4 , A n k a ra, 2006; N u ri AKBAYAR, O sm a n lı Yer A d la rı S ö zlü ğ ü , İsta n b u l, 2003; Seyyid M u h a m m e d es-S ey y id M a h m u d , X V I. A sırd a M ıs ır E yâ leti ; U Z U N Ç A R Ş IL I, M e r k e z v e B a h riy e Teşkilâtı ; Ü L K E R , S u lta n ın E m ir D e fte ri . 70 O sm a n lı D e v leti’n in id a ri sistem i iç e ris in d ek i ey aletlere b ağ lı o la n y u rtlu k -o c a k lık ve h ü k ü m e t san cak lar, b ir n e v i ırsi san cak b e y lik lerid irle r. B u sa n c a k la rın id aresi, ita a t e ttik le ri v e y ü k ü m lü lü k le rin i y e rin e g e tird ik le ri sü rece, b elli b ir aile n in tek elin e b ıra k ılırd ı. A n c a k h ü k ü m e t sa n c ak la rd a ta h rir y a p ılm az, b u n a k a rşın y u rtlu k o c ak lık sa n c ak lard a y ap ılırd ı. H ü k ü m e t sa n c ak la r m ü lk iy et, y u rtlu k -o c a k lık sa n c ak la r ise a rp a lık ve sa n c ak h assı y o lu y la v e rilird i. G e n iş b ilg i iç in b kz.: O rh a n K IL IÇ , “O c ak lık S a n c ak la rın O sm a n lı H u k u k u n d a ve İd a ri T atb ik atta k i Yeri”, F ırat Ü niversitesi Sosy al B ilim le r D ergisi, c. 11, S. 1, Elazığ, 2001, s. 257 -27 4; O rh a n 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ'NİN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLM ESİ ► 151 D iy a r b a k ır ve Ç ıld ır e y a le tle rin d e , y u r tlu k - o c a k lık ve h ü k ü m e t s a n c a k la r ın v a rlığ ın a ra s tla n m a k ta d ır . A ta m a la rın y ap ıld ığ ı ey a let ve s a n c a k la rın y a n ın d a , sö z k o n u s u y ılla rd a d e v let d â h i lin d e 9 alay b ey lik , Ö z i71 ve Süveyş k a p ta n lık la rı, Ş am ve M ısır e m ir h a c lığ ı, 2 v o y v o d a lık , 49 ağ a lık , 2 d e f te rd a rlık , 25 h a z in e d e fte rd a rlığ ı, 15 tım a r d e fte rd a rlığ ı, 2 k a d ıa sk e rlik , 3 4 k a z a , 16 d e fte r k e th ü d a lığ ı, 2 tım a r k e th ü d a lığ ı, 1 tım a r d iz d a r ı, 1 a tm a c a c ıb a şı, 1 b aş k a p ıcıb a şı, 1 ceb ec ib aşı, 1 ç a k ırc ıb a şı, 1 ç a sn ig irb a şı, 1 m ira le m , 1 k ü ç ü k m ira h u r, 1 n e z a re t, 1 se k b a n b a şı, 1 sila h d a rb a ş ı, 1 to p ç u b a şı, 2 v ez a re t, 1 k ita b e t-i y e n iç e riy a n b u lu n d u ğ u g ö rü lm e k te d ir. T ü m b u g ö re v le rin y a n ın d a d e fte rd e a d ı g eç en d iğ er g ö rev ler de ş u n la rd ır: Ç a v u şb a şı, ça v u ş, te z k e re e m in i, m ü te fe rrik a , m u h a fız , e v k a f m ü te v ellisi, m ü d e rr is , lala, m a tb a h e m in i, M ek k e-i M ü k erre m e m ü b aş iri, re is ü lk ü tta p , te rs a n e -i a m ire em in i, tersa n e-i a m ire d e o c ak b a şı, te rsa n e -i a m ire reisi, m u k a ta a t n a z ırı, zağ a rc ıb a şı. D e fte rd e sad ece ilgili y ılla r a r a s ın d a g e rç e k le şe n d e ğ iş ik lik v ey a a ta m a k a y ıtla rı iş le n d iğ in d e n , b u r a d a v e rile n s a y ıla rın g en ele m ü te a llik d e ğ e rle n d irile m e y e c e ğ in i a y rıc a b e lir tm e k g e rek ir. Y u k a rıd a a d ı g eçe n ey aletler, p a ş a la r ve b e y ler t a r a f ın d a n y ö n e tilm iş tir. P a ş a la r v ezir v e y a b e y le rb e y i rü tb e s in d e id i. P a şa ve b e y le rin esk i ve y e n i g ö re v y erle ri in c e le n d iğ in d e b ü y ü k d e ğ işim le re te s a d ü f e d ilm e m iş tir. Y eni a ta m a la r ın y a p ıld ığ ı, to p la m 30 ey a let iç e risin d e e n fa zla B as ra , Ç ıld ır, K a ra m a n , K ıb rıs, K a rs , R a k k a ve B u d in e y a le tle rin d e d e ğ iş im le r y a ş a n m ış tır. G e riy e k a la n e y a le tle rin d e ğ iş im d u r u m u aşa ğ ı y u k a r ı ay n ıd ır. T ay in ler B a ğ d a t’t a n B as ra ’y a, Ş irv a n ’d a n E re ş’e, Ç ıld ır’d a n G ö r i’ye, B o ğ d a n ’d a n E fla k ’a şe k lin d e k o m ş u ey a le tle re y a p ıld ığ ı gibi; Ç ıld ır ’d a n K ıb rıs ’a, K efe’d e n K ıb rıs ’a, A n a d o lu ’d a n E fla k ’a g ib i u z a k b ö lg elere de y ap ıla b ilm e k te y d i. Bu u y g u la m a b e y y a d a p a ş a la rın d e v le tin id a r i c o ğ ra fy a sın ı ta n ım a la r ı a ç ıs ın d a n s o n d erec e ö n e m a rz e tm e k te d ir. O s m a n lı D e v le ti’n i n id a r i b ir im le r in d e n o la n k a z a la r, k a d ıla r ta r a f ın d a n id a re e d i le n y a rg ı m e rk e z le rid ir. K a d ı, in s a n la r a r a s ın d a m e y d a n a g ele n d a v a ve a n la ş m a z lık la rı şe ri h ü k ü m le re g ö re k a r a r a b a ğ la y a n ve d e v le tin en y ü k s e k m a k a m ı ta r a f ın d a n a ta n a n m e m u r a v e rile n u n v a n d ır. Ş eriyy e s ic ille rin in y a z ım ı, v eli v ey a v asisi o lm a y a n k ü ç ü k le ri e v le n d irm e , y e tim ve g a ip le rin m a lla r ın ı m u h a fa z a , v asi ve v e k ille rin ta y in v e y a azli, v a k ıf la r ın k o n tro lü , e v len m e a k d in i ic ra d a k a d ıla r ın g ö re v ve y e tk ile ri d â h ilin d e d ir 72. M e d re se le rd e y e tiş e n k a d ıla r, te rc ih e g ö re d ire k k a z a k a d ılığ ın a ta y in e d ild ik le ri g ib i, b ir sü re m ü d e r r is lik y a p ıp s o n r a d a k a d ı o la b iliy o rla rd ı73. Ç a lışm a k o n u m u z u o lu ş tu ra n d efterd e, 35 k a z a ism i z ik re d ilm e k te d ir. B u n la r A m id , B ağ d at, B u rsa , D iy a rb a k ır, E d irn e , E rz u ru m , G a la ta , G elib o lu , H a le p , H a sla r, İb rim , İs ta n b u l, İz m ir, K a y seriy y e, K o n ev i, K o n y a , K u d s-i Şerif, K ü ta h y a , M a h m iy e -i G a la ta , M a ra ş, M e d in e -i M ü n e v v e re , M ek k e -i M ü k e rre m e , M ısır, N a h ç ıv a n , O rd u b a d , R ev a n , S an a, S elan ik , So m ay, Ş am -ı Şerif, T eb riz, T ra b lu sşa m , T u rg u d , Ü s k ü d a r ve Y e n işe h ir k a z a la rıd ır. O s m a n lı D e v le ti’n d e b ü y ü k e y a le tle re ve ö n e m li b a z ı s a n c a k la r a m e v le v iy e t d e n ile n en y ü k s e k k a d ılık r ü tb e s i ile a ta m a la r y a p ılm ış tır. Ö rn e ğ in K o n y a K a za sı’n a İ b K IL IÇ , “O c ak lık ” TD V . İsla m A n siklo pe d isi, c. 33, İsta n b u l, 2007, s. 31 7-3 18 ; O rh a n K IL IÇ , “Y u rtlu k ”, T D V . İsla m A nsik lo pe d isi, c. 4 3 , İsta n b u l, 201 3, s. 61 4-6 15 71 17. y ü z y ılın b a şla rın d a e y alet o la ra k te şk ila tla n a n Ö zi h a k k ın d a g en iş b ilg i iç in bkz.: O rh a n K IL IÇ , “B atı K a rad e n iz K ıy ısın d a B ir O sm a n lı Eyaleti: Ö z i/S ilistre (İd ari T ak s im a t ve Y ö n e tim )”, K a r a d e n iz İnc elem eleri D ergisi, S. 23, T rab z o n , G ü z-2 0 1 7 , s. 29 -82 72 A K G Ü N D Ü Z , O sm a n lı K a n u n n â m e le r i 1, s. 228 73 İsm a il H a k k ı U Z U N Ç A R Ş IL I, O sm a n lı D e v le tin in İlm iy e Teşkilâtı, 3. B askı, T ü rk T arih K u ru m u B asım evi, A n k a ra, 1988, s. 87 152 ► Rifat Özdemir’e Armağan r a h im E fe n d i74, E r z u r u m ’a M a k s u d 75, T ra b lu s ş a m ’a Ş a h M u h a m m e d 76 m e v le v iy e t p ayesi ile a ta n m ış la rd ır. D e v le tin çeşitli m ed re se le rin d e m ü d e rris lik y a p a n k a d ıla rın a ta n m a ü cretleri, fa rk lılık g ö s te rm e k te d ir. M ese la S e la n ik K a za sı’n a Ş e y h ü lisla m ’ın o ğ lu M e h m e d E fe n d i 60 ak çe ile77, T eb riz K a zası’n a M e v la n a S ey y id A li 50 ak ç e ile78, R ev an ve O rd u b a d k a z a la r ın ın d a d â h il o ld u ğ u N a h ç ıv a n K a za sı’n a y e v m i 500 ak ç e ile M e h m e d Ç a v u ş79 ta y in e d ilm iş tir. H z . M u h a m m e d ’in s o y u n d a n g e len le r iç in k u lla n ıla n n a k ib ü ’l-e ş r â f 80 m a k a m ın d a b u lu n a n l a r ı n d a k a z a la ra a ta n d ık la r ı o lm u ş tu r. S ü le y m a n iy e m ü d e rr is le rin d e n S ey di E fe n d i M a h m iy e -i G a la ta K a z a sı’n a 81, S ey y id Y ah ya E fen d i d e Ü s k ü d a r K a za sı’n a 82 a ta n m ış tır. O s m a n lı D e v le ti’n i n m a li işle rin d e n b irin c i d erece d e s o ru m lu o la n m e m u ra d e fte r d a r d e n ilm e k te d ir. O s m a n lı re s m i te rm in o lo jis in d e b a b -ı d e fte r i o la r a k d a is im le n d irile n d e f te rd a r lık m ü essese si, 14. y ü z y ıld a k u ru lm u ş ; d e v le tin b ü y ü y ü p g e lişm esi ü z e rin e , m a li iş le rin ç o ğ a lm a sı d e fte rd a r s a y ıs ın ın a r ttır ılm a s ın ı g e r e k tirm iş tir83. Ü z e rin d e ç a lıştığ ım ız ta h v il d e fte rin d e , h a z in e d e fte rd a rlığ ı, tım a r d e fte rd a rlığ ı, d e fte r ve tım a r k e th ü d a lığ ı te r im le r in in y a n ın d a h a z in e -i a m ire d e b u lu n u n ve b a ş d e f te rd a r d e n ile n şık k -ı ev vel ve şık k -ı s a n i d e f te rd a r la rı d a z ik re d ilm e k te d ir. E y ale tle rd e d ev le te a it m a lla r ın ta h s ili ve h e s a p la r ın ın ta n z im i g ö re v in i ifa e d e n h a z in e (m a l) d e fte rd a rı84, ilg ili d e fte rd e A n a d o lu , B ağ d at, B asra, B o sna, D iy a rb a k ır, E flak , E rz u ru m , G e n ce , H ab eş, H a le p , K a ra m a n , K a rs, K ıb rıs, L a h sa, M ısır, R ev an , R u m , Sivas, Ş am , Ş irv a n , T eb riz, T e m eşv ar, T ra b lu sşa m , T u n a ve Y em e n ’e y a p ıla n a ta m a k a y ıtla rı m e v c u ttu r. O s m a n lı v ila y e tle rin d e tım a r işle ri ile u ğ ra ş a n m e m u rla r a d a tım a r d e fte r d a r ı d e n il m e k te d ir. B ir n e v i n ü fu s ve v e rg i sa y ım ı o la n ta h rirle rd e g ö re v a ld ık la rı gib i, tım a rla rla ilg ili d iğ e r h u s u s la r d a b u n la r t a r a f ın d a n y ü r ü tü lü r d ü . Bu seb ep le s o n d erec e d ü r ü s t ve n a m u s lu o lm a la r ın a ö z e n g ö s te rilird i85. M e v c u t ta h v il d e fte rin d e ; A n a d o lu , B asra, C ez a y ir-i Ş ark , M u su l, D iy a rb a k ır, Ç ıld ır, G en ce, Ş am , R a k k a , V a n , E rz u ru m , R ev an , M a ra ş, Ş eh r-i Z o l ve T e b riz ’d e b u m e m u riy e tin v a r lığ ın d a n b a h s e d ilm e k te d ir. D a h a ö n ce ç a şn ig ir, ça v u ş, m ü te fe rrik a g ib i v a z ife le rd e 86 o la n d ev le t m e m u r la r ın ın ö te sin d e ; s a n c a k b e y liğ in d e n s o n r a tı m a r d e fte rd a rlığ ı g ö re v in i y ü r ü te n le r d e o lm u ş tu r 87. D e fte rd e H a le p ve K ıb rıs ’a y a p ıla n tım a r k e th ü d a lığ ı a ta m a la rı v a rd ır. A ra z isi h a s, z e a m e t ve tım a r o la ra k a y rıla n e y a le tle rd e, z e a m e t işle rin e d e fte r k e th ü d a sı b a k a r d ı88. İlg ili d e fte rd e B o sn a, C eza y ir, Ç ıld ır, D iy a rb a k ır, E rz u ru m , H a le p , R a k k a, 8 765432109 74 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 33 75 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 4 2 76 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 70 77 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 76 78 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 78 79 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 80 80 G e n iş b ilgi için bk z.: M u ra t SA R IC IK , O sm a n lı İm p a r a to r lu ğ u n d a N a k îb ü ’l-E şrâflık M üessesesi, T ü rk T arih K u ru m u B asım ev i, A n k a ra, 2003 81 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 27 82 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 64 83 M ü b a h a t Ş. K Ü T Ü K O Ğ L U , “D e fte rd a r”, TD V. İsla m A nsik lo pe d isi, c. 9, İsta n b u l, 1994, s. 9 4-95. 84 M e h m e t Z ek i P A K A L IN , O sm a n lı Tarih D e y im le ri v e T erim leri S özlüğ ü, c. I, M illi E ğ itim B ak an lığ ı Yayınları, 85 K Ü T Ü K O Ğ L U , “D e fte rd a r”, s. 96 İsta n b u l, 2004, s. 786 86 İlg ili k ay ıtlar iç in b kz.: B O A . A . N Ş T d. 1141, s. 3, 36, 55 87 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 35 88 PA K A L IN , O sm a n lı Ta rih D e y im le ri v e T erim leri S ö zlü ğ ü I , s. 42 0 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ'NİN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLM ESİ ► 153 R ev an , R u m ili, Sivas, Ş eh r-i Z o l, Ş irv a n , T eb riz, T e m eşv ar, T ra b lu s ş a m ve V a n ’d a g ö rd ü ğ ü m ü z d e fte r k e th ü d a s ı, tım a r d e fte r d a r ın ın d a a m irid ir. M ev c u t d e f te rd a r ta y in le ri in c e le n d iğ in d e , d e f te r d a r lık ta n d e f te rd a rlığ a b ir a ta m a s is te m in in o ld u ğ u b a r iz d ir. A n c a k tım a r d e f te rd a r ı ik e n , h a z in e d e f te rd a r lığ ın a y ü k selm eler d e g e rç e k le şm iştir. Ö rn e ğ in E r z u r u m T ım a r D e fte rd a rı M e h m e d E fe n d i, 23 A ğ u s to s 1594 (6 Z ilh ic c e 1002) ta r ih in d e , g ö re v y a p tığ ı b ö lg e d e k i h a z in e d e f te rd a r lığ ın a y ü k s e ltilm iş tir 89. Y in e D e rg â h -ı A li ç a v u ş la rın d a n S ü le y m a n Ç a v u ş’a H a b e ş H a z in e D ef te rd a rlığ ı90, D e rg â h -ı A li m ü te fe rrik a la r ın d a n A li’ye Ş am H a z in e D e fte rd a rlığ ı91, B o sn a’d a d e fte r k e th ü d a s ı o la n A h m e d ’e B o sn a H a z in e D e fte rd a rlığ ı92 v e rilm iş tir. M u ta s a r r ıf o l d u k la r ı sa liy a n e y i d ev le t h a z in e s in e g ö n d e r m e k ş a rtıy la g e rç e k le ş tirile n b u a ta m a la rd a , b a z e n d e f te rd a r lığ ın y a n ın d a b ir s a n c a ğ ın t a s a r r u f u n u n d a v e rild iğ i o lm u ş tu r. Ö rn e ğ in L a h sa ’n ı n m a l d e fte rd a rlığ ı S ağ d a (?) S an ca ğ ı ile M u h id d in ’e93, B as ra m a l d e fte rd a rlığ ı K u r(u )n a S a n ca ğ ı ile B e d a y u lla h ’a 94, M ısır m a l d e fte rd a rlığ ı is m i b e lirtilm e y e n b ir s a n c a k ile H ız ır ’ı n 95 t a s a r r u f u n a b ır a k ılm ış tır . H a z in e d e f te r d a r la r ın ın g ö n d e rm e k le m ü k e lle f o ld u k la rı sa liy a n e ve d ir lik m ik ta r ı, d e fte rd e k i k a y ıtla r ın ç o ğ u n d a b e lirtilm e m iş tir. F a k a t M e v la n a İ b r a h im ’in , Y em en m a l d e f te rd a r lığ ın a 2 0 0 b in ak ç e sa liy a n e ile a ta n d ığ ı g ö s te rilm e k te d ir96. O s m a n lı D e v le ti’n d e T a n z im a t’ta n ö n ce p a ş a d a n d a h a alt rü tb e d e k i k a p ık u lu o rd u su , s a ra y m e m u r ve s u b a y la rı iç in ağ a ta b iri k u lla n ılm a k ta y d ı. Y in e h a lk ın ile ri g ele n le rin e , e s n a f k e th ü d a ve y iğ itb a ş ıla rın a , ta ş ra ay a n ve e ş ra fın a d a ağ a d e n ilm e k te d ir 97. D e v le tin d e ğ işik b ö lg ele rin d e azebler, b ö lü k , k u l, g ö n ü llü ler, c a n ib -i y esa r g ö n ü llü le ri, ca n ib -i y e m in g ö n ü llü le ri, c a n ib -i y es a r y e n iç e ri, g ılm a n -ı y e m in g arip ler, çe ra k ise , y e n iç e ri, tü fen g c iler, g u re b a n , s ip a h i o ğ la n la r ı ve a tik a ğ a lık la rı te s p it e d ilm iş tir. D e rg â h -ı A li, A h ıs h a , B ağ d a t, B asra, B o ğ d an , B ö ğ ü rd e le n , G e n ce , G ö ri, K a rs, K ıb rıs, L efk o şe, L e y m a so n , M ağ o sa K alesi, M ısır, N a h ç ıv a n , N ih a v e n d , R o d o s, Ş am , Ş eh r-i Z o l, T eb riz, T u m a n is ve V a n ’a, fa rk lı a la n la r d a h iz m e t g ö re n ağ a ta y in le ri g e rç e k le ş tirilm iş tir. Bu a ta m a la ra b a k ıld ı ğ ın d a , b e lirtile n akçe m ik ta r la r ın ın ay rı a y rı o ld u ğ u g ö rü lm e k te d ir. M esela V an g ö n ü llü le r a ğ a lığ ın a 14 H a z ir a n 1594 (25 R a m a z a n 1002) ta r ih in d e 60 ak ç e ile H a s a n A ğ a 98, E fla k g ö n ü llü le r a ğ a lığ ın a y e v m i 29 ak ç e u lu fe ile B o s n a S e rd a rı İ b r a h im 99, L e y m a so n az eb ler a ğ a lığ ın a 17.665 ak ç e tım a r ile H a m z a 100 a ta n m ış tır. Y in e b a z ı b e y le rb e y i ve s a n c a k b e y i ta y in le rin d e o ld u ğ u gib i, b u g ö re v d a ğ ılım ın d a d a b a z ı ş a r tla r ö n k o ş u l o la ra k g ö s te ril m iş tir. M ese la N a h ç ıv a n g a rip le r ağ a lığ ı A h m e d ’e, V ezir H ız ır P a şa ile D a ğ ıs ta n S efe ri’n e k a tılm a s ı k a r ş ılığ ın d a v e r ilm iş tir101. M e v c u t ta h v il d e fte ri te m e l a lın a r a k , g en e l itib a riy le 4 0 , 60, 80 ve 90 ak ç e k a r ş ılığ ın d a , a ğ a lık te v c ih in in y a p ıld ığ ın ı sö y le m e k m ü m k ü n d ü r . 89 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 6 90 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 32 91 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 36 92 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 82 93 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 6 94 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 125 95 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 7 2 96 B O A . A . N Ş T d. 1141 , s. 3 5 97 Ü N A L , M ü h im m e D e fte ri 44, s. 14 98 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 39 99 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 83 100 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 70 101 B O A . A. N Ş T d. 1141, s. 36 154 ► Rifat Özdemir’e Armağan Sonuç 1593 ve 1595 y ılla r ın a a it ta h v il d e fte ri, O s m a n lı c o ğ ra fy a sı ve b irç o k id a ri, m a li ve a sk e ri b ir im h a k k ın d a b ilg i v e rm e k te d ir. O s m a n lı D e v le ti, s ın ır la r ın a d â h il e ttiğ i to p r a k p a r ç a la r ın d a fa rk lı id a ri y ö n te m le r u y g u la m a y o lu n a g itm iş tir. E y ale tle rd e h a s ve sa liy a n e o lm a k ü ze re ik i siste m b e n im se m iş tir. M e rk e z d e n o ld u k ç a u z a k o la n to p r a k la r d a d ir lik s iste m i u y g u la n m a d ığ ın d a n , d ev le t h a z in e s in e h e r y ıl d ü z e n li o la r a k b e lli b ir m ik ta r g ö n d e r ilird i k i b u n a sa liy a n e d e n ilm e k te d ir. B ağ d at, B asra, M u su l, H a b eş , C eza y ir, T ra b lu sg a rb , T ra b lu s ş a m , T u n u s b u ey a le tle re v e rile c e k ö rn e k le rd e n d ir. E y a letlere a ta n a n b e y ya d a p a şa la r, h ü k ü m e tin b e lirle d iğ i m ik ta r d a h a s ya d a s a liy a n e y i d e v le tin h a z in e s in e g ö n d e r m e k z o r u n d a d ır lar. Ö rn e ğ in M u s u l E y a le ti’n e a ta n a n P iy ale Bey, h e r y ıl d ev le t h a z in e s in e 30 y ü k ak çe g ö n d e rm e k le m ü k e lle f id i. Y in e H ız ır P aşa , 25 y ü k ak ç e sa liy a n e ve 3 .50 0 ta ğ a r g alle ile B a ğ d at b e y le rb e y iliğ in e a ta n m ış tır. B u lu n d u k la rı b ö lg e le rin d u r u m u n a g ö re h a s ya d a sa liy a n e g ö n d e re n m ir-i m ir a n la r , 1141 n u m a r a lı b u d e fte re g ö re en az 5 y ü k , e n fa zla d a 30 y ü k ak ç e h a s ya d a sa liy a n e k a r ş ılığ ın d a a ta n m ış la rd ır. O s m a n lı D e v le ti’n d e , b u lu n d u k la r ı b ö lg e d e k i d o n a n m a n ın se v k ve id a re s in d e n s o r u m lu o la n k a p ta n lık la r d a m e v c u ttu r. İn c elem e k o n u m u z u o lu ş tu ra n d e fte rd e Süveyş ve Ö z i k a p ta n lık la r ın ın a d ı z ik re d ilm e k te d ir. B u ra la ra y a p ıla n a ta m a la r d a b e y le rin d e ry a ü m e r a s ın d a n o lm a la r ın a d ik k a t e d ild iğ i h a ld e , v e z ir rü tb e li o la n la r ın d a b u g ö rev e g e tirild iğ i g ö rü lm e k te d ir. O s m a n lı D e v le ti’n e b e lli b ir m ik ta r v e rg i v e rm e le ri k a r ş ılığ ın d a , b ire r v o y v o d a lık o la ra k te ş k ila tla n a n E fla k ve B o ğ d an , d ev le te k a rş ı isy a n h a re k e tle ri iç in d e b u lu n m u ş la r d ır. Bu seb ep le ç o k k ıs a b ir sü re liğ in e d e o lsa O s m a n lı ü m e r a s ın d a n y a p ıla n b ey lerb ey i a ta m a la rıy la , id a r i ü n ite iç e risin d e ey ale t o la ra k yer a lm ış la rd ır. D e fte rd e a d ı g eç en a n c a k d ö n e m itib a riy le h e r h a n g i b ir a ta m a n ın sö z k o n u s u o l m a d ığ ı m e lik lik le r d e m e v c u ttu r. D a d y a n , A ç ık b a ş (B aşaçık ), G ü ril m e lik lik le ri, B atı K a fk a sy a b ö lg e sin d e b u lu n a n ve O s m a n lı D e v le ti’n e b a ğ lı ö z e rk to p ra k la rd ır. B u n la r d a tıp k ı v o y v o d a lık la r gib i, d ev lete b e lli m ik ta r d a y ıllık h a r a ç g ö n d e rm e k te y d ile r. N ite k im d e fte rd e , A c a ra B ey lerb ey i D a h o s A h m e d B ey’d e n G ü ril, A ç ık b a ş ve D a d y a n m e lik lik le r in in h a râ ç la rın ı h ü s n - i te d b ir ve te d â r ik le g ö n d e rm e s i is te n m iş tir. Bu d efte rd e, ey alet ve s a n c a k ib k a k a y ıtla rı d a b e lirtilm iş tir. Y ö n etici o la ra k g ö n d e ril d ik le ri b ö lg elerd e, d ev lete iyi h iz m e tle rd e b u lu n a n la r ın b ir y ıllık g ö re v sü re le ri d o lm a d a n , y e n id e n b ir sen e d a h a y e rle rin d e k a lm a la r ın a m ü s a a d e e d ilird i. O s m a n lı id a r i s iste m i iç e risin d e o la n s a n c a k ya d a liv ala r, e y a le tle rin b ü n y e s in d e b u lu n m a k ta d ır . O s m a n lı D e v le ti’n d e s a n c a k la r ın fa rk lı ş e k ille rd e t a s a r r u f e d ild iğ i g ö rü lm e k te d ir. Bu t a s a r r u f ş e k ille rin d e n b ir i h ü k ü m e t s a n c a k la rd ır. Bu s a n c a k la r, m a h a lli b e y lere o c a k lık su re tiy le v e rilm e k te d ir. H ü k ü m e t s a n c a k la r ın ın b a ş ın d a k i b ey e, h â k im d en ilm ek te d ir. 1141 n u m a ra lı d e fterd e, h ü k ü m e t o la ra k ifade ed ilen ve a ta m a la rın y ap ıld ığ ı C ezire , A d a n a ve Z e n g a b a d ’ın y a n ın d a P alu (?) ve H a k k â ri s a n c a k la rı d a b u lu n m a k ta d ır. B ir d iğ e r y ö n e tim şe k li y u r d lu k - o c a k lık s a n c a k la rd ır. H e rh a n g i b ir b ö lg e g e lirin in , b ir ş a h s a ö m ü r b o y u v e rilm e si ş a r tıy la ta h s is e d ilm e s in e y u r t l u k , b u h a k k ın b a b a d a n o ğ u la g eç m esin e ise o c a k lık y a d a y u r t l u k ve o c a k lık d e n ilm e k te d ir. D e fte re g ö re; S am sad , Ş av şad, L a c a n ve T iry a le t s a n c a k la rı b u t a s a r r u f şek liy le id a re e d ilm e k te id i. Y u r tlu k -o c a k lık ve h ü k ü m e t s a n c a k la r, b ö lg e le rin siy asal, so sy al, ik tis a d i, k ü ltü re l, d in i ve e tn ik y a p ıla rın a g ö re b e lirle n m e k te d ir. O s m a n lı D e v le ti’n i n d a h a ç o k h a re k e tli 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ'NİN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLM ESİ ► 155 o ld u ğ u d o ğ u b ö lg e le rin d e u y g u la n a n b u siste m ile d ev let, b u r a d a k i m a h a lli b e y le rin n ü f u z u n d a n istifa d e ed e re k , m e rk e z i o to rite y i tes is e tm e k iste m iş tir. İn c e le d iğ im iz d e fte rd e m ir a ş ire tle r d e z ik re d ilm e k te d ir. M ir a ş ire t b e y le r in in ta s a r r u f e ttik le ri sa n c a k la r, y u r tlu k - o c a k lık s a n c a k s ta tü s ü n d e d irle r . Z e a m e t s a h ib i o la n b u b e y le rin K ü ç ek A r d a h a n ve T aşir s a n c a k la r ın ı t a s a r r u f e ttik le ri g ö rü lm e k te d ir. O s m a n lı D e v le ti’n d e a r p a lık su re tiy le de y ö n e tim g e rç e k le ştirilm e k te d ir. M e m u rla ra v e rile n b ir çe şit g elir a n la m ın d a k i b u siste m d e , k e n d is in e s a n c a k te v c ih e d ile n bey, ilg ili b ö lg e d e b u lu n m a m a k ta d ır . 16. y ü z y ılın s o n ç e y reğ i h a k k ın d a b ilg i e d in d iğ im iz d efte re g öre; G ö ri B eylerbeyi H ız ır’a T o rtu m S an cağ ı ber-vech-i arp a lık su re tiy le v erilm iştir. E yalet b e y in e ek g elir o la ra k v erile n b u s a n c a k la , H ız ır B ey ta ltif e d ilm iş tir. B u n u n y a n ın d a d a h a ö n ce B asra b ey lerb ey i o la n A h m e d ’e y en i b ir eyalet tev cih ed ilen e k a d a r, K a ra h isa r-ı S ah ib S an ca ğ ı b er-v e c h -i a r p a lık o la r a k ta h s is e d ilm iş tir. Bu te v c ih te n y a k la ş ık b e ş ay s o n ra , Ç ıld ır E y a le ti’n e a ta n m ış ve s a n c a ğ ın ı a r p a lık s ta tü s ü n d e y ö n e tm e y e d e v a m e tm iş tir. A ra z in in b elli b ir b ed e l k a rş ılığ ın d a işletilm esin e m u k a ta a d en ilm e k te d ir. O sm a n lı’d a 16. y ü z y ılın o r t a la r ın d a n itib a re n h av a ss-ı h ü m a y u n la r m ir i m u k a ta a h a lin e g e tirile re k , g e lirleri iltiz a m y o lu y la m ü lte z im le r ta r a f ın d a n to p la n m a y a b a ş la n m ış tır . 1141 n u m a r a lı d e fte rd e , m ir i m u k a ta a y o lu y la t a s a r r u f e d ile n to p r a k la r ın d a b u lu n d u ğ u g ö rü lm e k te d ir. B elli b ir k ıs m ın ın p e ş in v e rilm e si ş a rtıy la , m u k a ta a to p r a k la r iç in b e lirle n e n m ik ta r ı n is te n ile n sü re iç e risin d e h a z in e y e g ö n d e rilm e s i g e re k m e k te d ir. O s m a n lı D e v le ti’n d e M ıs ır ve Ş a m e m ir h a c lık la r ı d a b u lu n m a k ta d ır . Bu h a c e m ir lik le ri, h a c ı a d a y la rın ın g ü v e n lik le rin i s a ğ la m a k ve h e r tü r lü ih tiy a ç la rın ı k a r ş ıla m a k la g ö re v lid irler. İn c e le d iğ im iz d e fte re g ö re b e y y a d a p a ş a a k r a b a la r ın a ey alet, s a n c a k ve d e f te rd a r lık g ib i g ö re v ler ih d a s e d ilm iş tir. Bu d u r u m iltim a s ın y av a ş y av a ş b a ş la d ığ ın a y o r u m la n a b ile ce ğ i g ibi, ay n ı z a m a n d a a k r a b a la r a , s ü la le d e n g e lin e n te c rü b e y e d ay a lı o la ra k b u m e m u r lu k la r ın v e rild iğ in i s ö y le m e k m ü m k ü n d ü r . Kaynakça A H IS H A L I, R ecep; “ T a h v il”, TD V. İs la m A n s ik lo p e d is i, c. 39, İs ta n b u l, 2010, s. 4 4 0 -4 4 2 A K B A Y A R , N u ri; O s m a n lı Y er A d la r ı S ö zlü ğ ü , İs ta n b u l, 2003 A K G Ü N D Ü Z , A h m e d O s m a n lı K a n u n n â m e le r i ve H u k u k î T a h lille ri I. K ita p O sm a n lı H u k u k u n a G iriş ve F a tih D e v r i K a n u n n â m e le r i, 2. B ask ı, O s m a n lı A ra ş tır m a la r ı V a k fı, İs ta n b u l, 2 0 0 6 A L İK IL IÇ , D ü n d a r; O s m a n lı’d a D e v le t P r o to k o lü ve T ö re n le r İm p a r a to r lu k S e re m o n isi, K e leb e k M a tb a a c ılık , İs ta n b u l, 2 0 0 4 A Y D IN , B ilg in -İs h a k K E S K İN ; “O s m a n lı B ü ro k ra s is in d e E v ra k S ah te ciliğ i, D ip lo m a tik ve D ip lo m a tik a E ğ itim i”, O s m a n lı A r a ş tır m a la r ı, c. X X X I, İs ta n b u l, 2 0 0 8 , s. 197 -228 B A ŞA R , F a h a m e d d in ; O sm a n lı E y â le t T ev c ih a tı (1717-1730), A n k a ra , 1997 B a ş b a k a n lık O s m a n lı A r ş iv i R e h b e ri, T.C. B a ş b a k a n lık D e v le t A rşiv leri G en el M ü d ü rlü ğ ü O s m a n lı A rş iv i D a ire B a şk a n lığ ı Y ay ın N u : 147, D ö rd ü n c ü B ask ı, İs ta n b u l, 2017 BAYATLI, N ilü fe r; X V I . Y ü z y ıld a M u s u l E y â le ti , A n k a ra , 1999 B A Y K A R A , T u n ce r; A n a d o l u ’n u n T a rih i C o ğ ra fy a sın a G iriş I A n a d o lu ’n u n İd a r i T a k si m a tı, A n k a ra , 2 0 0 0 Ç A K A R , E n v er; 17. Y ü z y ıld a H a le b E y a le ti ve T ü r k m e n le r i, E lazığ , 2 0 0 6 156 ► Rifat Özdemir’e Armağan E M E C E N , F e rid û n M . -İlh a n S a h in ; “O s m a n lı T asra T e şk ilâ tın ın K a y n a k la rın d a n 957-958 (1550-1551) T a rih li S a n c â k T evcîh D e fte ri I (42 say fa b elg e ile b irlik te )”, Belgeler, c. X IX , S.23, A n k a ra , 1999, s.53 -1 22 G Ö K B İL G İN , M . T ayy ib; O s m a n lı P a leo g ra fya ve D ip lo m a tik İ lm i, İs ta n b u l, 1992 G Ö K Ç E , C em al; K a fk a s y a ve O sm a n lı İm p a r a to r lu ğ u n u n K a fk a s y a Siyaseti, İs ta n b u l, 1979 G Ü N D Ü Z , A h m e t; O s m a n lı İd a r e sin d e M u s u l (1523-1639), E lazığ , 2003 K IL IÇ , O rh a n ; “A d m in is tr a tiv e D iv isio n o f th e O tto m a n E m p ire ’s D o m in io n s in E a s te rn E u ro p e ”, P r o b le m o f H is to r y o f C e n tra l a n d E a s te r n E u ro pe , M in is tr y o f E d u c a tio n a n d Science o f U k r a in e K a m ie n e ts -P o d ils k y Iv a n O h ie n k o N a tio n a l U n iv ersity , Kam ia n e ts -P o d ils k y , 2017, s. 130-146 K IL IÇ , O rh a n ; “B atı K a ra d e n iz K ıy ıs ın d a B ir O s m a n lı E yaleti: Ö z i/S ilistre (İd a ri T ak si m a t ve Y ö n e tim )”, K a r a d e n iz İn c e le m e le ri D e rg isi, S. 23, T ra b z o n , G üz-2017, s. 2 9-8 2 K IL IÇ , O rh a n ; “O c a k lık S a n c a k la rın O s m a n lı H u k u k u n d a ve İd a ri T a tb ik a tta k i Y eri”, F ır a t Ü nive rsite si S o sya l B ilim le r D ergisi, c. 11, S. 1, E lazığ , 2001, s. 257-274 K IL IÇ , O rh a n ; “O c a k lık ”, TD V. İs la m A n s ik lo p e d is i, c. 33, İs ta n b u l, 2007, s. 317-318 K IL IÇ , O rh a n ; “O s m a n lı D e v le ti’n d e H a c E m irliğ i M ü essesesi: M ısır Ö rn e ğ i”, P roceedings o f th e I n te r n a tio n a l C o n fe ren ce o n E g y p t D u r in g th e O tto m a n Era 2 6 -3 0 N o v e m b e r 2 0 0 7 C airo, R ese arch C e n tre fo r Isla m ic H is to ry A rt C u ltu re -A ra b R ep u b lic o f E g y p t S u p rem e C o u n c il o f C u ltu re , İs ta n b u l, 2010, s. 137-180 K IL IÇ , O rh a n ; “Y u r tlu k ”, TD V. İs la m A n s ik lo p e d is i, c. 43, İs ta n b u l, 2013, s. 614-615 K IL IÇ , O rh a n ; 18. Y ü z y ılın İ l k Y a r ısın d a O s m a n lı D e v le ti’n in İd a r i T a k s im a tı E y a le t ve S a n c â k T e vc ih a tı, E lazığ , 1997 K IL IÇ , O rh a n ; X V I . ve X V I I . Y ü z y ılla r d a V a n (1548-1648), V an , 1997 K IR Z IO Ğ L U , F a h re ttin ; O s m a n lıla r ’ın K a fk a s -E lle r i’n i F eth i (1451-1590), A n k a ra , 1993 K Ü T Ü K O Ğ L U , B ek ir; O s m a n lı- İr a n S iya si M ü n a s e b e tle r i (1578-1612), İs ta n b u l, 1993 K Ü T Ü K O Ğ L U , M ü b a h a t Ş.; “D e f te r d a r ”, TD V. İs la m A n s ik lo p e d is i, c. 9, İs ta n b u l, 1994, s. 9 4 -9 6 M ü h im m e D e fte r i 44, (Y ay ın a H a z ırla y a n : M e h m e t A li Ü n a l), İz m ir, 1995 O R H O N L U , C eng iz; O sm a n lı İm p a r a to r lu ğ u n u n G ü n e y Siyaseti H abeş Eyaleti, A n k a ra , 1996 O s m a n lı id a re s in d e K ıb rıs ( N ü fu s u - A r a z i D a ğ ılım ı ve T ü r k V a k ıfla rı), T.C. B a s b a k a n lık D e v le t A rs iv leri G e n el M ü d ü rlü ğ ü O s m a n lı A rs iv i D a ire B a sk a n lığ ı Y ay ın N u :4 3 , A n k a ra , 2 0 0 0 P A K A L IN , M e h m e t Z ek i; O s m a n lı T a rih D e y im le r i ve T e rim le ri S ö z lü ğ ü , c. I, III, M illi E ğ itim B a k a n lığ ı Y a y ın la rı, İs ta n b u l, 2 0 0 4 S A H İL L İO Ğ L U , H a lil; “O s m a n lı D ö n e m i’n d e I r a k ’ın İd a ri T a k sim a tı”, (Ç ev iren : M u s ta fa Ö z tü rk ), B e lle te n , c. LIV, S. 211, A n k a r a 1990, A n k a ra , 1991, s. 1233- 1257 S A R IC IK , M u ra t; O s m a n lı İm p a r a to r lu ğ u n d a N a k ı b ü ’l-E şr â flık M ü e sse se si, T ü r k T a rih K u ru m u B asım ev i, A n k a ra , 200 3 S ey y id M u h a m m e d es-S e y y id M a h m u d , X V I . A s ır d a M ıs ır E y a le ti, İs ta n b u l, 1990 S E Z E N , T a h ir; O s m a n lı Y er A d la r ı (A lfa b e tik Sırayla), T.C. B a ş b a k a n lık D e v le t A rşiv le ri G e n el M ü d ü rlü ğ ü Y ay ın N u:14 , A n k a ra , 2 0 0 6 U Z U N Ç A R Ş IL I, İs m a il H a k k ı; O s m a n lı D e v le ti’n in İ lm iy e T eşkilâtı, 3. B ask ı, T ü r k T a rih K u ru m u B asım ev i, A n k a ra , 1988 1141 NUMARALI VE 1593-1595 TARİHLİ TAHVİL DEFTERİ'NİN TANITIMI VE DEĞERLENDİRİLM ESİ ► 157 U Z U N Ç A R Ş IL I, İs m a il H a k k ı; O s m a n lı D e v le ti’n in M e r k e z ve B a h r iy e T eşkilâtı, Ü ç ü n c ü B ask ı, T ü r k T a rih K u ru m u B asım ev i, A n k a ra , 1988 Ü L K E R , H ik m e t; S u lta n ın E m ir D e fte r i ( 51. N o lu M ü h im m e ), İs ta n b u l, 2003 Ü N A L , M e h m e t A li; P a r a d ig m a O s m a n lı T a rih S ö zlü ğ ü , P a ra d ig m a Y ay ın c ılık , İs ta n b u l, 2011

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS

Log In

1141 Numaralı ve 1593-1595 Tarihli Tahvil Defteri'nin Tanıtımı ve Değerlendirilmesi // The Presentation and The Evaluation of The Bond Register Numbered 1141 and Dated 1593-1595

1141 Numaralı ve 1593-1595 Tarihli Tahvil Defteri'nin Tanıtımı ve Değerlendirilmesi // The Presentation and The Evaluation of The Bond Register Numbered 1141 and Dated 1593-1595

Related Papers

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS