Ikinci Dünya Savaşı

Türkiye, her iki dünya savaşı ertesi köklü dönüşümler geçirdi. İlki 600 yıllık Osmanlı hanedanına son verdi. İkincisi ise Tek Parti döneminin sonu oldu; Türkiye’de siyasi demokrasinin yolunu açtı. İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye tarafsız kaldı. Ancak, savaşın tüm olumsuzluklarını bilfiil yaşadı. Tek Parti döneminin toplumsal dengeleri büyük ölçüde hasar gördü. Milli Korunma Kanunu, Varlık Vergisi, Toprak Mahsulleri
Vergisi, İş Mükellefiyeti gibi uygulamalar toplumsal katmanları iktidara karşı tavır almaya sevk etti. Devletin savaş içinde kararlarını hayata geçirme konusundaki zaafları belirginleşirken; kitlelerin gündelik yaşamda tepki ve direnişleri de çığ gibi arttı. Gerek çok partili sisteme geçişte, gerekse 1940’ların ikinci yarısında gündeme gelen sosyal politika alanındaki reformlarda toplum tabanında gözlenen yılgınlık ve
tepkiler önemli bir rol oynadı.
Murat Metinsoy’un kitabı işte bu zor yılların toplumsal öyküsünü gündeme getiriyor. Olaylar dizinini tabandan irdeleyerek; kitlelerin yaşam deneyimlerini, serzenişlerini, gündelik yaşamdaki direnişlerini vurgulayarak… Otoriter dönemlerde bile toplumun
gündelik mücadelelerinin ve taleplerinin siyasete etki edebileceğini
ortaya koyarak…
Zafer Toprak, Boğaziçi Üniversitesi

Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma ile başlayan muhalefet olgusu, Milli Mücadele sonrasında kurulan Büyük Millet Meclisi’nde de etkilerini göstermiştir. Milli Mücadele’nin en etkili gücü Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri, mecliste de kendine yer bulmuş ve Halk Fırkası’na dönüşmüştür. Partileşme sonrasında ülke tek parti yönetimine dönüşmüş, Meclis içerisinde de muhalefet devam etmiştir.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülkenin içinde bulunduğu ekonomik ve toplumsal durumdan rahatsızlık duyanlar muhalif parti denemelerinde bulunmuş ancak bu denemeler başarısız sonuçlanmıştır. Totaliter ve Faşist rejimlerin sükse yapmasıyla Türkiye de dış ilişkilerinden dolayı bu rejimlerden etkilenmiş ve yönetiminde bu rejimlere benzer değişiklikler yapmıştır.

İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla demokratik olmayan rejimlere karşı alınan tavır ve savaşın demokrasi yanlılarının zaferiyle sonlanması, Türkiye’yi de kapsayan küresel değişikliklere neden olmuştur. Türkiye de bunlardan etkilenmiş ve esen demokrasi rüzgarına kapılmıştır.

İşte bu çalışmada Türkiye’nin çok partili hayata geçişinde rol oynayan iç ve dış faktörler incelenmiş ve karşılıklı değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Çalışmada, “Türkiye çok partili siyasal hayata geçiş sürecinde dış faktörlerden etkilenmiş midir?”, “Türkiye’de tek partili dönemde muhalif düşüncelere izin verilmiş midir?” gibi sorulara yanıt verilmiştir.

İkinci Dünya Savaşı, Türkiye’nin savaşa fiilen girmese de kayıtsız kalamadığı, gerek bu dönemde gerekse savaş sonrasında ülkenin dış siyasetinin yanı sıra iç siyasetini, toplumsal ve ekonomik koşullarını da doğrudan etkilediği bir savaştır. Bugün bile toplumsal hafızada yerini koruyan dönemin koşulları resmi tarih yazımında genellikle göz ardı edilmiştir. Dönem özellikle resmi tarihin göz ardı ettiği meseleler açısından, Halide Edip Adıvar, Faik Baysal, Muzaffer Arabul, Mehmet Seyda, Attila İlhan, Vedat Türkali ve Yılmaz Karakoyunlu gibi bu dönemi ve/ya etkilerini doğrudan tecrübe eden yazarlar tarafından çağ romanları aracılığıyla anlatısallaştırılmıştır. Bu tez, bu yazarların bu dönemi belli bir noktadan ama bütünü de gösteren Sonsuz Panayır, Rezil Dünya, Çakrazlar, Yanartaş, O Karanlıkta Biz, Güven ve Salkım Hanım’ın Taneleri romanlarını kadın, harp zenginleri, kıtlık, işçi ve askerlik sorunu, sağ-sol çatışmaları ve Varlık Vergisi meselesi üzerinden ele almaktadır. Her roman odaklandığı meseleler üzerinden döneme bakış açısını ve romanın odak noktasını belirleyen yazım tarihlerine göre incelenmektedir. Roman olmalarına rağmen aynı zamanda “hakikati” anlattıklarını iddia eden bu romanlar kurmaca üzerinden resmi tarihe karşıt bir noktada durarak, bunun üzerinden edebiyata politik işlevler yükler. Yazarların ideolojileri ve şahsi tecrübeleri doğrultusunda toplumsal, ekonomik ve siyasi eleştiriler taşıyan bu romanlar, açık bir faşizm eleştirisi yaparak savaştan Almanya’yı, ülke genelinde yaşanan şartlardansa genelde dönemin iktidarı Cumhuriyet Halk Partisi’ni (CHP) sorumlu tutar.

Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra oluşan dünya düzeninde yeni güçlerin söz sahibi olması ve ikinci bir iktidar mücadelesinin vukuu bulmasıyla İkinci Dünya Savaşı çıkmış ve bu mücadeleye giren Müttefikler, Eksen ülkeleri ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Türkiye üzerinde siyasal baskı oluşturmuştur. Savaş yıllarının olduğu bu dönem Türkiye için oldukça zorlu bir diplomasi mücadelesine dönmüştür. Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti'nin, çağdaş dünya tarihinde oldukça önemli bir yere sahip olan, İkinci Dünya Savaşı boyunca izlediği dış politika ele alınmıştır. Muharip tarafların yarattığı baskıya rağmen savaş dışında kalma kararlılığını kaybetmeyen Türkiye'nin mevcut durumunu korumak ve kendisini doğrudan ilgilendirmeyen bu savaşa girerek bağımsızlığını tehlikeye atmamak için izlediği yollar kısaca özetlenmiştir.

Savaş, 20. yüzyıl siyasi tarihinin en can alıcı konularından birini oluşturmaktadır. Modern dünyanın en önemli tarihçilerinden Eric Hobsbawm’ın da tanıklık ettiği gibi 20. yüzyıl bir savaş, katliam, aşırılıklar yüzyılı olmuştur. Savaş, yüzyılın bütününe hükmettiği gibi, sadece savaşan devletleri, uluslararası sistemi, ekonomik yapıları dönüştürmekle kalmamış; korkunç katliam, felaket ve acılara sebep olmuş, sivilleri de doğrudan etkilemiş ve onların da yaşamlarını dönüştürmüştür. 21. yüzyıla ise şiddetin sıradanlaştığı, aşırılıkların neredeyse normalleştiği bir dünya miras kalmıştır. Bu çalışmada Hobsbawm’ın görüşleri ekseninde onun “Aşırılıklar Çağı” adını verdiği 20. yüzyılda savaş olgusu incelenecek; bu yüzyılın mirasını devralan 21. yüzyılda savaş ve barış kavramlarına bakışı ve öngörüleri ortaya konmaya çalışılacaktır. Bununla birlikte, yeni savaşların 20. yüzyıldakilerden farklı yönleri tartışılacak; 21. yüzyılın bir barış yüzyılı olma olasılığı değerlendirilecektir.

1945-1960 dönemi, Türk dış politikası ve dış ekonomik ilişkileri adına hem geçmişten gelen bazı siyasi, ekonomik ve kültürel paradigmaların geçerliliğini koruduğu, hem de 1945 sonrası kurulan yeni dünya düzeni içerisinde Ankara’nın konumlanmasına bağlı olarak temel değişimlerin yaşandığı bir 15 seneyi ifade etmektedir.
Kökenleri aslında CHP’nin 1945-1950 arası iktidarına kadar götürülebilecek olan yeni, liberal ve dışa açılmacı ekonomik anlayış ve Batı yanlısı politika, ilerleyen dönemde Türkiye’nin bu alanlarda atacağı birçok adımın da temel belirleyicisi ve dönüm noktası olacaktı. Geçmişte kaldığı düşünülen hatalar ileride yeniden tekrarlanacak ve bunlar sonucu, örneğin Türk halkının 1960’a doğru tanışmış olduğu “IMF önlemleri”, enflasyon, devalüasyon gibi ifadeler 1980 ve 1990’ların Türkiye’sinde rutin birer deyim haline gelecekti.

Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında, her iki devletin de yeni kurulduğu dönemde ilişkiler pek çok alanda iyi bir zemine dayanmış karşılıklı güven, işbirliği ve dostluk çerçevesinde, iki ülke yöneticileri uluslar arası alanda birbirleri ile sıkı bir işbirliği içerisinde olmuşlardır. Bu iyi ilişkilerin sürdürüldüğü 1920 ve 1930'lu yıllar boyunca, her iki devletin kamuoyunda o dönemlerde olumlu etkiler görülmüştür. Bu yıllar, iki ülkenin tarihteki eski çekişmelerine son verdiği, sanayi, eğitim, kültür, sağlık, ulaşım, askeri, ve pek çok alanda; hepsinden daha önemlisi devletler arası ilişkilerde birbirlerine çok yakın politikalar izlendiği yıllardır.
Uluslar arası alanlarda iki ülkenin birbiri ile yakın işbirliği içinde olmasının temeli Türk Milli Mücadele yıllarına dayanmaktadır. Benzer bir süreçten geçmekte olan Sovyet Rusya da aynı ülkelerle mücadele etmiş ve bu mücadelelerin benzerliği iki ülkeyi birbirine daha da yakınlaştırmıştır. Bu yakınlaşma, önce Sovyet Rusya'nın milli mücadele yıllarında zor şartlar altında sürdürülmekte olan Türk Kurtuluş Savaşı'na askeri ve ekonomik yönden güç katmasına neden olmuştur. Ardından imzalanan 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ile; ilk kez, bir Avrupa devleti olan Sovyetler Birliği, Misak-ı Milli'yi tanımış ve yüzyıllardan beri Türk toplumunu her alanda geri bırakan Kapitülasyonların kaldırılmasını onaylamıştır. Bu gelişmelerin ardından Sakarya Savaşı sonrasında Türkiye'nin kuzey doğu sınırlarını güvence altına alan 13 Ekim tarihli Kars Antlaşması yapılarak, Türk Sovyet sınırları kesin şeklini almıştır.
Dostluk ve işbirliği anlayışı, Lozan Antlaşması sırasında ve sonrasında da sürmüştür. İki devlet bu iyi ilişkilerini daha güçlü ve etkili bir antlaşma ile bağlamak ve birbirlerinin hak ve menfaatlerini gözetmek amacıyla, Türkiye Cumhuriyeti ile Sovyetler Birliği arasında en temel ve belirleyici dostluk belgesi olan; 17 Aralık 1925 tarihli “Türk Sovyet Saldırmazlık ve Tarafsızlık Antlaşması”nı imzalamışlardır. Bu antlaşmanın ruhu 1921 tarihli Moskova ile Kars Antlaşmalarına uygun olup onları pekiştiren bir özelliğe sahiptir. Bu antlaşma kısa süreli olmakla beraber, uzatılmaya uygun haldedir. Bundan dolayı, 1925 yılından başlayarak 1945 yılına kadar 20 yıl boyunca yürürlükte kalacak olan bu antlaşmaya yeni protokol ve taahhütler eklenerek uzatılmıştır.
Avrupa’da baş gösteren aşırı milliyetçilik ve faşizm etkileri 1930’lu yıllara damgasını vurmuş ve bu devletler saldırgan bir politika izlemeye başlamışlardır. Bu saldırganlıklara karşı Türkiye, Atatürk’ün önderliğinde batı ve doğu sınırlarında yeni arayış ve ittifaklara yönelmiştir. Bundan hareketle batıda “Balkan Antantı” 1934’te gerçekleştirilmiştir. Doğuda da bir süre devam eden çalışmaların ardından 1937 yılında “Sadabat Paktı” imzalanarak Türkiye’nin batı ve doğu sınırları güvence altına alınmıştır. Bu ittifak arayışları Sovyet Rusya’yı rahatsız etmiş ve Türkiye’nin bu gibi ittifaklar yerine Sovyet Rusya ile daha yakın bir işbirliğine girmesi gerektiğini hissettirmiştir. Türk yetkililerin, bütün iyi niyet ve Türk Sovyet ilişkilerinin geliştirilmesi yönündeki çabalarına karşılık Sovyet yetkililer, asıl amaçlarını yavaş yavaş dile getirmeye başlamışlardır. Bunun örneğini “Çankaya” isimli eserinin 578. sayfasında, Falih Rıfkı Atay belirtmektedir. Atay’ın Moskova’ya son gidişinde görüştüğü Rus yetkilisi şunları söylemiştir: “...Türkiye bir emperyalist harbinde, bizim için ya set, ya sıçrama yeri vazifesi görür. Onu mu görür, bunu mu görür; sözler, şahıslar ve antlaşmalar bizi inandırmaz. Ancak rejim beraberliği ile emin olabiliriz.” Falih Rıfkı Atay, bu sözlere işaret ederek; “Bu söze dikkat edin, o zamanlar peyk kuruluşları yoktu.” Diyor ve konuyu Mustafa Kemal Paşa’ya iletince o da İsmet Paşa’ya anlatmasını istiyordu. İsmet Paşa ise, Falih Rıfkı Atay’a dönerek; “Karahan bize elçi olarak geliyor, seni elçiliğe davet ettikleri zaman bütün bunlar olmamış gibi davranacaksın, yazılarında eski dostluk edebiyatını değiştirmeyeceksin.” talimatını verdiğini belirtmektedir.
Sovyetler Birliği, Türkiye’ye karşı soğuk ilişkilerde bulunmayı sürdürerek; Türkiye’nin, Boğazlardaki hükümranlık haklarını sınırlayan Lozan Antlaşması’nın ilgili maddelerinin değiştirilmesi için, ilgili devletlere verdiği nota sonucunda toplanarak imzalanan, Montreux Boğazlar Sözleşmesi’ne açıkça söylemese de soğuk olan tavrını sürdürmüştür. Güçlenmekte olan ve iç birliğini pekiştirmiş bulunan Sovyetler Birliği’nin bu konudaki amacı; Boğazların ve Karadeniz’in egemenliğini elinde tutmaktı. Boğazların Türkiye Cumhuriyeti’ne devredildiğini belgeleyen Montreux Antlaşması’na karşı Ruslar zaman zaman günümüze kadar muhalefetlerini sürdürmüşlerdir.
Avrupa’da bazı önemli devletlerin saldırgan politikalar izlediği 1940 yılı öncesinde sınır güvenlikleri ve toprak bütünlükleri için ikili yada çoklu antlaşma ve görüşmeler yapılmaktaydı. Bundan hareketle Türkiye de kendi toprak bütünlüğü için başta İngiltere ve Fransa olmak üzere bazı devletlerle görüşme ve antlaşmalar imzalamıştır. Bütün bu uğraşların temeli, kendisini güvencede hissetme düşüncesidir.
İkinci Dünya Savaşı yıllarının başlangıcında; Almanya, İtalya ve Japonya grubunun açık bir üstünlüğü söz konusu idi. Türkiye ile Sovyetler Birliği de tarafsız birer devletti. Sovyetler Birliğinin, Almanya ile imzaladığı Rus-Alman antlaşmasından sonra Türkiye’ye karşı daha da soğuk politikalar izlediği görülmektedir. Almanya’nın Ruslarla yakınlığı kısa sürmüş ve 22 Haziran 1941 günü Almanya Rusya’ya savaş ilan etmiştir. Bu tarihten 1944 yılı sonlarına kadar Ruslar, Almanlarla çetin mücadele etmişler ve özellikle ABD’nin askeri ve ekonomik yardımlarını görmüşlerdir. 7 Mayıs 1945 yılında ise Almanlar, müttefik güçlerine karşı yenilgilerini kabul ederek kayıtsız şartsız teslim olmuşlardır.
Sovyetler Birliği, İkinci Dünya Savaşı’nın son döneminde galip devlet olma konumunun da etkisi ile, doğuda ve batıda sınırlarını oldukça genişletmiştir. Bu gücün kendisine verdiği güvenle, o döneme kadar Türk Sovyet ilişkilerinde görülmeyen bir gerginlik süreci başlamıştır. Türkiye’nin, Çarlık döneminde kaldığını düşündüğü tarihi Rus emel ve istekleri yeni rejim olan Sovyetler Birliği tarafından açıkça dile getirilmeye başlanmıştır. Sovyet Rusya ve onun lideri Stalin tarafından bu istekler, İkinci Dünya Savaşı’nın galibi olan diğer devletlere savaş sırası ve sonrasında yapılan konferans ve görüşmelerde hep dile getirilmiştir.
Böylece; Sovyetler Birliği yetkilileri, Sovyet Basını, Gürcistan Sovyet Cumhuriyeti, Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti ile Sovyetler Birliği’nin yeni oluşturduğu peyk devletlerinden olan Bulgaristan, Yugoslavya, Arnavutluk, Romanya gibi devletler de Türkiye’nin aleyhinde olarak; toprak talepleri, Boğazlarda üs ve aleyhte propaganda çalışmalarını birlikte sürdürmüşlerdir. Bu çalışmalar sonucunda, Türkiye’den doğu topraklarında bulunan illerden; Kars, Ardahan ve Trabzon’a kadar olan bölge ile Boğazların Ruslarla Müşterek Müdafaası yani birlikte savunulması, kısaca belirtmek gerekirse Ruslara üsler verilmesi açıkça dile getirilmiştir. Bununla da yetinmeyen bu çalışmalar, Türkiye’de kendilerine yakın dost ve demokrat bir düzenin oluşmasını yani Sosyalist veya Komünist bir idare sisteminin kurulmasını istemişler, bunun aleyhindeki bütün kurum, yayın, basın ve anlayışları şiddetle dışarıdan eleştirmişlerdir.
Sovyetler Birliği’nin bu propaganda ve isteklerine karşı, Türkiye Cumhuriyeti’nde diğer bazı ülkelerden farklı olarak tepkiler oluşmuş, gösteriler yapılmış, mitingler düzenlenmiş, demeçler verilmiş ve Türk halkının: “Bir Karış Türk Toprağı İçin Bütün Türkiye Ateşe Atılmaya Hazırdır.” sözü, sloganlaştırılarak, gazete sütunlarının en büyük manşeti haline getirilmiştir. Sovyet notalarına verilen cevabi notalardan sonra da, Türk halkının ülkesi için gerekirse savaşmaya her an hazır olduğu Sovyet kamuoyu ve bütün dünyaya karşı bildirilmiştir.
Diğer yandan Türkiye kendi konumunu güçlendirebilmek için, savaş öncesi imzalanmış olan Türk İngiliz antlaşması başta olmak üzere batılı ve komşu devletleri ile ilişkilerini geliştirme yoluna gitmiş, yeni kurulan ve kendisinin de kurucuları arasında yer aldığı Birleşmiş Milletler Teşkilatı’na büyük önem vermiştir. Bu gergin dönemde hiç şüphesiz Türkiye’nin kararlılığının yanında, Amerika’nın Türkiye’ye verdiği güvence ve destek; Sovyetler Birliğinin geri adım atmasında ve isteklerinin gerçekleşememesinde en belirleyici faktör olmuştur. Truman Doktrini ve Marshall Yardımı ile, Sovyet tehdidi altındaki Türkiye’ye, askeri ve ekonomik yardım yapılmıştır. Sovyet yayılma ve tehdidine karşılık olarak 4 Nisan 1949’da kurulan NATO’ya, Türkiye de girmek istemiş ve güvenliğini büyük bir ittifak içinde sürdürmek istemişse de başlangıç dönemlerinde Türkiye’nin bu ittifak üyeliğine karşı çıkılmış ancak 1950’deki Kore Savaşı’na katılan ve adeta bir bedel ödeyen Türkiye’nin bu üyeliğe alınması 1952 Şubatı’nda gerçekleşmiştir. Büyük bir ittifakın içinde yer alan ve kendisini güvence altına alan Türkiye’ye yönelik Sovyet tehditleri azalmıştır. 1953 yılında Sovyet Lideri Stalin’in ölümünden sonra 30 Mayıs 1953 tarihinde yeni Sovyet liderliği bir açıklama yayınlayarak: “Türkiye’den toprak talebinde bulunmaktan ve boğazların ortak savunması hakkındaki görüşlerinden vazgeçtiklerini” belirtmişlerdir. Bundan sonraki dönemlerde Türkiye’nin Sovyetler Birliği’nden duyduğu güvensizlik azalmasına karşılık, tamamen ortadan kalkmamıştır.

Emperyalist ülkelerin manevraları, ittifakları, düşmanlıkları, dostlukları, planları, projeleri, paylaşım haritaları baş döndürücü bir hızda değişmeye devam ediyor. Pek çok etnik grup, mezhep ile aile ve kabilenin iç içe geçtiği ve iki yüzyıldır mücadele ettiği Ortadoğu ise, bu değişimden en çok nasibini alan bölge olmayı sürdürecek. 2013 Türkiye'sinde bu değişimleri iyi algılamak gerekiyor. Öncelikle emperyalizmin temel stratejisini doğru anlamalıyız.

İspanya İç Savaşı 1917’de Rusya’da başlayıp tüm dünyaya yayılan devrimlerin son halkasıdır. Seçimle işbaşına gelmiş sol hükümeti devirmek amacıyla generallerin ve faşist örgütlerin başlattığı darbe kısmen başarısız olunca, hem bir devrimi hem de uluslararası aktörlerin II. Dünya Savaşı’nın son provasını aldıkları bir iç savaşı tetiklemişti.

Avrupa’da faşizmin yükselişinin de etkisiyle dünyanın dört bir tarafından devrimciler ve aydınlar İspanya’ya akın etmiş, tarihe “son büyük dava” olarak geçen mücadelede Franco faşizmini durdurmaya çalışmışlardı.

ispanya kapakİspanya İç Savaşı sadece Avrupa anakarasındaki en büyük ve anarşistlerin önderlik ettiği tek toplumsal devrim olması bakımından değil; faşizmin iktidara taşınma şekli bakımından da ayrıksı bir örnektir. Neden İspanyol faşizmi Hitler ve Mussolini’nin İspanyol muadili olan Falange veya Karlosçular ile Alfonsocular tarafından değil de, ordu eliyle bir devlet darbesi şeklinde kuruldu? Türkiye’de 12 Eylül’den sonra MHP’nin “içeride”, fikirlerinin ve Kenan Evren’in iktidarda olması bağlamında bu ne ifade eder?

Ferit Burak Aydar dünya çapında 20 binden fazla esere konu olmuş İspanya İç Savaşı üzerine Türkçedeki ilk özgün çalışmada sadece savaşın ve devrimin değil, bu soruların da izini sürüyor.

http://agorakitapligi.com/ispanya-ic-savasinin-izinde/

1. basım: Mayıs 2017

688 sayfa

Fiyatı: 40 TL

Siyaset İnceleme: 71

Agora Kitaplığı: 519

Savaşı'nın yıkıcı etkilerinin giderilmesi için zorlu bir mücadele veren, maddi manevi uğraşılardan geçen Türkiye, " yurtta sulh, cihanda sulh " prensibinin bütünleyici ilke olarak kabullenilmesinden de anlaşılacağı üzere barışçıl politikalardan yana olmuştur. Barışın gücünün ve savaşın yıkıcılığının farkında olan Türkiye, II. Dünya Savaşı'nın dışında kalabilmek adına çaba sarf etmiştir. Ancak bulunduğumuz coğrafyanın değeri göz önünde bulundurulduğunda savaştan etkilenmemek oldukça güçtür. Nitekim II. Dünya Savaşı, içinde bulunulmasa da etkilerini ülkenin her yanında hissettirmiştir. Özellikle ekonomik sahada alınan yaraların sarılması noktasında halkın desteğine başvurulmuştur. Köy Enstitüleri Kanunu bu paralelde düşünülmelidir. Köylünün yaşadığı yerde eğitimini alması amacıyla ortaya çıkan Köy Enstitülerinin kuruluşunda halka yüklenen külfet CHP'ye karşı olumsuz fikirlerin oluşumunda mühim rol oynamıştır. Enstitü binalarının köy halkı tarafından yapılacak olması, bunun mecburi tutulması ve cezai yaptırımın uygulanması devlete karşı cephe alınmasında etkili olmuştur. Oysaki devlet, savaşın içine çekmediği için halkın kendisine minnet duymasını beklemiştir. Çok partili hayata geçilmesinin ardından doğan DP'nin neden halktan büyük destek aldığına dair sorulara verilen cevapların çoğu Tek Partili yaşamın yılgınlığı ve savaş dönemi ekonomi politikaları şeklindedir. Makalenin konusunu bu ekonomi politikalarının sadece bir alt başlığını oluşturan, eğitimsel bir uygulama olmakla birlikte halkın özellikle maddi sahada tepkisine yol açan Köy Enstitüleri oluşturmaktadır. Abstract As it can be understood from its "peace at home, peace in the world" principle, Turkey, which fought to remove the destructive effects of World War I and struggled with financial difficulties, embraced pacifism. Being aware of the destructive effects of war and power of peace, Turkey made an effort not to take part in the World War II. However, when the geographical position of Turkey is taken into consideration, it would be almost impossible to say that Turkey was not affected by the war. Although Turkey did not enter into war, its effects somehow surrounded the country. The government called on people's contribution, especially to heal the damage in the economical ground. Therefore, the Law on Village Institutes should be considered within the same framework. The burden imposed on Turkish people in the establishment of Village Institutes, aimed at educating the people in their local places, played an important role in forming negative opinions against CHP. The construction of buildings by local people, its obligatory aspect and implementation of penal sanction had a big influence that led to people's opposition to the government. On the other hand, the government expected people's gratitude, as they did not enter into war. Exhaustion from single-party system and economic policies in war period are the factors that answer the question why DP, emerged after the transition to multi-party system, received the considerable support of people. The article will be based on Village Institutes that constitute a subheading of economic policies and an educational implementation and cause negative reactions of people dominantly on the financial ground.

İkinci Dünya Savaşı Dönemi ve Bu Döneme Genel Bir Bakış
22 Haziran 1941’de Alman ordularının Sovyetler Birliği’ne saldırma-
sıyla  başlayan  savaş  devam  ederken  4  Şubat  1942  yılında yayınlanan
Pravda gazetesinde “Dramaturglar, bestekârlar, şairler, yazarlar ve ressamlar Kızıl ordunun ve bütün Sovyet halkının kahramanlığını göstersin. Bunlar bütün  halkın  ve  Kızıl  ordunun  düşmanla  canla  başla  mücadele etmesi  için uğraşsın,  bizim  kahramanlarımız  savaşa  azimle,  inançla  ve  severek  gitsin, sanatçıların, şairlerin ve yazarların her bir sözünden sinema filmlerinin her bir karesinden, gazetelerin her bir sayfasından düşmana hiç durmadan kurşun atılsın.” (Sadıkov vd. 1987: 285) şeklinde bir bildiri yayınlanmıştır.

Bu makalede II. Dünya Savaşı’nda Yugoslavya’da kendi ulusal planlarını gerçekleştirmek için harekete geçen faşist Hırvat Ustaşa ve Sırp
Çetnik hareketleriyle birlikte Yugoslavya Komünist Partisi’nin denetimindeki Partizan hareketi incelenecektir. 1918-1941 yılları arasında
siyasal varlığını devam ettirmiş olan Yugoslavya Krallığı’nda devletin
siyasi yapısı konusunda Yugoslav ulusları arasında yaşanan anlaşmazlık çözülememiş ve devletin federalist bir biçimde düzenlenmesini talep eden Hırvatlar ile merkeziyetçi bir devlet yapısını savunan Sırplar
arasında siyasi bir çatışma yaşanmıştır. Sırplar merkeziyetçi devlet
yapısıyla birlikte Büyük Sırbistan projesinin hayata geçirilmesi için
uğraşırken Hırvatlar kendi federe yönetimlerini elde etmek amacıyla
mücadele etmişlerdir. Yaşanan bu siyasal çatışma devletin meşruiyetini zayıflatmıştır. II. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte kendi ulusal programlarını gerçekleştirmek amacıyla Hırvatlar faşist Ustaşa hareketini Sırplar da Büyük Sırbistan idealini gerçekleştirmeye çalışan
Çetnik hareketini desteklemişlerdir. Bu hareketlerin dışında Yugoslavya Komünist Partisi denetimindeki Partizanlar da siyasi yapı bakımından federalizme dayanan bir devlet kurmak için mücadele etmişlerdir.

From the early years of the Republic a number of revolutions have been made in order to break the authoritarian power of religion upon the state and to replace the ummah consciousness with national awareness. And this case reshaped the perception of religion and reverend in the society. While the Republican revolutions concerning religion have caused the alienation of religion and reverends in the eyes of Turkish society on the other hand it also induced the creation of adverse character of reverends in stories and novels. Typified as bigoted, zealot, cloaked, this reverend figure existed for a very long time starting from the early years of the Republic. During the years of the 1939-1945, when the society was experiencing a great value erosion, the reverends have been handled again in terms of same unfavorable patterns and appeared again in the stories and novels usually as a figure who follows his own benefits/interests.

Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren dinin devlet idaresindeki otoriter gücünü kırmaya ve bu sayede toplumdaki ümmet bilinci yerine ulus bilincini yerleştirmeye yönelik çok sayıda devrim hayata geçirilmiş; bu durum toplumdaki din ve din adamı algısını da yeniden şekillendirmiştir. Cumhuriyetin dine yönelik devrimleri, dinin ve din adamlarının toplum nazarında yabancılaşmasına/ötekileşmesine neden olurken; diğer taraftan da hikâye ve romanlarda olumsuz bir din adamı figürünün ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Geri kafalı/ yobaz olarak tipleştirilen bu din adamı figürü Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren çok uzun yıllar Türk edebiyatındaki varlığını sürdürmüştür. Toplumda büyük bir değer erozyonunun yaşandığı 1939-1945 yılları arası dönemde de din adamları yine benzer kalıplar içinde ele alınmış ve hikâyelerde genellikle çıkar/menfaat peşinde koşan, saygınlığını yahut makamını korumak için türlü oyunlar çeviren ve tüm bu yönleriyle eskiyi çağrıştıran olumsuz bir tip olarak öne çıkarılmıştır.

Adolf Hitler, devleti ırksal bir örgütlenme olarak görmekte ve üstün Alman ırkının "yeryüzünün tanrısı" olmasını kaçınılmaz bir yazgı olarak nitelemekteydi. Yeryüzünün tanrısı olmaya yönelik yayılmacı, sömürücü düşüngü sermaye egemenliğiyle birleştiğinde 20. yüzyılın en büyük emperyalist çatışmasına neden olacak  ve tüm dünyada silinmesi olanaksız yaralar açacaktı.

Öz İkinci Dünya Savaşı yıllarında eğitimlerini Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya'da yapmış olan Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes, Behice Boran, Muzaffer Şerif Başoğlu ve Mediha Berkes 1940'lı yılların başında Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi'nde yeni bir akademik çevre meydana getirdi. " Yurt ve Dünya " ile " Adımlar " dergileri Ankara'da oluşturulan bu akademik çevre tarafından çıkarıldı. Türkiye'de içinde aydınlardan yazarlara, askeri-sivil bürokratlardan siyasetçilere kadar geniş bir kesim tarafından Hitler ve Nazi Almanya'sına sempati beslenen bir iklimde; ırkçılık, faşizm ve Almanya karşıtlığını açıkça ortaya koyan, evrensel değerleri, barışı, eşitliği ve bilimi savunan Ankara çevresi, Türkçü-Turancı unsurlar tarafından hedef haline getirilerek " solcu ve komünist " olmakla suçlandı. Sonuçta Dil-Tarih tasfiyesiyle, hocalar önce üniversiteden sonra da ülkeden uzaklaştırıldı. Türkiye'de bu konuda yapılan çalışmalar genellikle Dil-Tarih tasfiyesi üzerine yoğunlaşmış, tasfiyeye yol açan süreç gözden kaçırılmıştır. Bu çalışma Dil-Tarih tasfiyesinin başlangıcını, Yurt ve Dünya dergisinin yayın hayatına başlaması olarak gören bir yaklaşımdan hareketle, Türkçü-Turancı yayın organları ile " Ankara çevresi " arasındaki siyasi ve ideolojik tartışmalara odaklanmıştır. Böylece bir yandan savaş yıllarında " sağ-sol " kavramlarını düşünsel yoldan tarif etmeyi diğer yandan ise Ankara çevresinin " sol ve komünist " olarak etiketlenmesinin nedenlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

İkinci Dünya Savaşı’nın hemen öncesinden başlayarak ve savaş sürecinde basın çok sıkı kayıt altına alınmıştır. Savasın bitimiyle birlikte çok partili demokratik düzene geçilmiş, bu süreçte gerek basında ve gerekse genel olarak siyasal yaşamdaki kayıt ve kısıtlamalar önemli ölçüde kaldırılmıştır. Bu süreç o dönemde “demokratikleşme” olarak adlandırılmış bulunmaktadır. Bu çalışmanın konusu, bu kayıtların ve kısıtlamaların neler olduğuna değinildikten sonra bunların demokratikleşme ile birlikte hangi yasal düzenlemelerle kaldırıldığı, ancak uygulamada bu alanda neler yaşandığı, gerek iktidar yanlısı ve gerekse muhalefeti tutan basın tarafından bu sürecin nasıl değerlendirildiğidir.

Just before the beginning of the Second World War Turkish government has bound the press and the political life as well to tight regulations and restrictions. But, as the Second World War ended, these regulations and restrictions were abolished on great scale. This change of attitude was called “democratization”. In this article, after underlining what were these regulations and restrictions, it is tried to state that within the democratization period how these were abolished and actually what that meant and how it was seen by the progovernment and opposition press.

The officials who were both the most important defenders of the regime and representatives of the state in the eyes of the public, have frequently been appeared in the literary works from the beginning of the Republican period, especially in the early years. In this sense, the official typecasting that we encounter in the Turkish literary works, are not reflecting just a certain classes official perception, but it is at the same time the public’s apprehension of the state. The officials have an extensive coverage in the Second World War Turkish storytelling. In this article, first of all the officials general portrait will be drawn in terms of their reflection in the Second World War period Turkish storytelling, and then besides the war’s effects to the officials, the official-public relations and, thereby state-public relations, will be elaborated.

Bu makalede öncelikle savaş dönemi Türk hikâyesine yansıyan boyutuyla memurların genel bir portresi çıkarılacak, savaşın memurlar üzerindeki etkilerinin yanı sıra, memur-halk ilişkileri (dolayısıyla da bu dönemdeki halk-devlet ilişkisi) üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Türk hikâyesi, memur, memur-halk ilişkisi, İkinci Dünya Savaşı.

Bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru, Sovyet Rusya’nın Dışişleri Bakanı Molotov’un, Türkiye’nin Sovyet Büyükelçisi Selim Sarper’i makamında davet ederek kendisine savaş sırasında meydana gelen köklü değişikler nedeniyle Sovyet hükümetinin Aralık 1925 Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması’nın süresini uzatmayacağını ve feshini bildirdiği notaya odaklanmaktadır. Bu odaklanmayla birlikte çalışma, Mart Sovyet Notası ile başlayan ve Haziran Sovyet Notası ile devam eden dönemde, Türkiye’nin dış ilişkilerine yönelik politika değişimlerinin kamuoyuna sunumunun tespitini amaçlamaktadır. Bu amaç kapsamında, Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Şubesi’nde, belge tarama metoduyla dönemin ulusal basınında yer alan haberlerin ve özellikle de başyazarların değerlendirmeleri üzerinden elde edilen bilgilerle sürecin işleyişi aktarılmaktadır. Sonuçta anlaşılmaktadır ki, Mart Sovyet Notası ile başlayan döneme ilişkin herhangi bir değerlendirme yapmayan Türk basını, Türkiye’nin nisan başında Sovyet notasına cevap vermesinden hemen sonra, Türk-Sovyet dostluğunu ortaya koymak suretiyle, antlaşmanın tadil edilmesine yönelik olumlu bir bakış açısı sergilemeye başlamıştır. Ancak, Haziran Sovyet Notası ve Londra radyosunun, Sovyetlerin Türkiye’ye yönelik toprak talebini açıkça ortaya sermesinden sonra ise Türk basınında var olan iyimser havanın bu kez kaybolduğu görülmektedir. Nitekim ilgili süreçte başyazarlar, Sovyetlere karşı eleştirel yazılar kaleme almışlardır. İlaveten mezkûr dönemde, Moskova radyosunun, Türkiye’deki gazeteleri faşistlikle suçlamasının ardından, bu kez yazarlar arasında bir de faşistlik tartışmasının başladığı tespit edilmiştir. Çalışma, Türk-Sovyet ilişkisine ait özel bir devre dair ulusal basının, nasıl hareket ettiğini anlatmasıyla alan yazında benzerlerinden ayrılan bir özgünlüğü barındırmaktadır.

Luis Bunuel'in ortaklaşa yaptığı, sürrealizmin sinema sanatına ilk uyarlanışı olan sıradışı bir filmdir. Sürrealizm kısaca serbest çağrışım /rüyalar / bilinçaltı ile akıldışının sınırlarını arayan bir sanat akımıdır. Sürrealistler, yaşadıkları dönemin de etkisiyle dünya savaşları arasında yitip giden umut ve mutluluğun, ve dünyadaki genel bunalımın neticesinde aklın bilincin yahut bilinçli düşünmenin fayda sağlayamadığını görmüşler, bu nedenle aklı ve bilinci rüyalar soyutlamalar ve hayal dünyası yoluyla serbest bırakıp sürrealite boyutuna geçerek gerçekdışında cevaplar aramışlardır. Bu yazıda bu sürrealist yapımda kullanılan soyutlamalar incelenecek ve inceleme filmin genelini konu alan gerçeklik-gerçekdışılık çatışması üzerinden gidecektir.

İnönü’nün yaptığı konuşmalar Türk ve yabancı basında geniş yankı uyandırmış, konuşmalarıyla ilgili makaleler kaleme alınmıştır. Çalışmada, İnönü’nün konuşmaları ile ilgili basında, mevcut olan her ince ayrıntıya yer verilmiş ve okuyucuya aktarılmaya çalışılmıştır. Araştırma esnasında konu ile ilgili kaynak taraması yapılmış ve basındaki bilgilerle harmanlanmıştır.

Savaş süresince Türkiye’nin yönetiminde bulunanlar, savaşı görmüş ve tecrübe edinmiş kişilerdi. Özellikle İsmet İnönü, tecrübelerine dayanarak ülkeyi savaşın dışında tutmayı kendine ilke edinmiştir. 1939-1945 yılları boyunca İnönü’nün düşünceleri, yaptığı meclis konuşmalarına yansımıştır. 1939’da yaptığı açılış konuşmasında, amacının savaşın ilerlemesine engellemek olduğu ve harbin son bulmasını umut ettiğini dile getirmiştir. 1939-1942 döneminde savaş dışı kalma konusunu konuşmalarında dile getirmiş, 1943’teki açılış konuşmasında ise Türkiye’nin savaş dışında kalmasına rağmen savaşın zararlı etkilerini hissettiğini dile getiren İnönü’nün, 1944’te yaptığı konuşmada müttefikler lehine olumlu ifadeler kullandığı görülmüştür. 1945’te yaptığı konuşmada; Türk topraklarında kimsenin hakkının olmadığı ve şerefli insanlar olarak yaşamaya devam edeceklerini izah etmiştir.

1914’te başlayan Birinci Dünya Savaşı İtilaf güçlerinin zaferiyle sonuçlanmıştı. Birinci Dünya Savaşı’ndan yenilgi ile çıkan devletler yaralarını sarmaya çalışırken, savaştan zaferle ayrılan İngiltere ve Fransa gibi statükocu devletler, mevcut durumun korunmasından yana bir tavır içerisine girmişlerdir. Birinci Dünya Savaşı’nı Versay gibi yıkıcı bir antlaşma ile sonuçlandıran Almanya ve onun yanında yer alan İtalya’nın izlediği saldırgan politika dünyayı yeni bir savaşın eşiğine getirmişti.  Türkiye ise Birinci Dünya Savaşı’nda aldığı yaraları sarmadan, Kurtuluş Savaşı’nda ölüm kalım mücadelesi vermişti. Türkiye, İkinci Dünya Savaşı öncesinde izlediği politika ile yeni kurulan devletin köklerini sağlamlaştırmaya çalışmış ve yeninden bir savaşın tarafı olmak düşüncesi bile ülke için ağır gelmiştir.

Çalışma, II. Dünya Savaşı’nın başlangıç ve bitiş evrelerindeki manşetler üzerinden dönemin gazetelerine yönelik karşılaştırmalı bir analiz yapmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, dönemin baskı sayısı yüksek gazetelerinden Akşam,Cumhuriyet, Tan ve Ulus gazetelerinden 707 manşet içerik analizine; analiz neticesinde elde edilen veriler ise Ki-kare testine tabi tutulmuştur. Yapılan analiz ve testler neticesinde elde edilen bulgular, dönemin gelişmelerinin kısıtlılık göstermeksizin gazetelerde aktarıldığını, ancak gazetelere göre duyarlılık gösterilen konuların farklılaştığını göstermektedir. Bu bağlamda, Akşam gazetesinin harpteki gelişmelere,Cumhuriyet gazetesinin diplomatik gelişmelere, Tan gazetesinin problemli konulara, Ulus gazetesinin ise yurt içi gündeme ve reisicumhura diğer gazetelerden görece daha fazla duyarlılık sergilediği gözlemlenmiştir. Çalışma, dönemin gazetelerini, manşetlerine odaklanarak mukayeseye etmesi bakımından alan yazındaki benzerlerinden ayrılmaktadır.

Özet: İkinci Dünya Savaşı hakkında Türkiye'de yapılan çalışmalarda en önemli unsur basındır. Türkiye'nin harbe girmediği halde ekonomik yönden karşılaştığı zorluklardan savaşın sosyal hayattaki tesirlerine uzanan izler basın üzerinden takip edilerek yayınlar ortaya konulmuştur. Türkiye'nin de kaderini etkileyen Yalta Konferansı savaşın son harekâtlarının ve savaş sonu Avrupa'sının ele alındığı toplantı olarak savaş tarihi içinde önemli bir yere sahiptir. Türkiye, haber kaynaklarındaki yetersizliğe karşın Müttefiklerin basın organlarına verdikleri bilgiler üzerinden Yalta Konferansı'nı gün gün takip edebilmiş, okuyucuya konferansla ilgili bilgiler servis etmiştir. Bu çalışmada dönemin beş majör gazetesi üzerinden, konferansla ilgili spekülasyonlar, haberlerin veriliş biçimleri incelenmiştir. İstanbul ve Ankara gazeteleri arasında doğrudan karşılaştırma yapılması amaçlanmamıştır.
Abstract: Press is the most important source for researching the studies in Turkey about World War II. Although Turkey didn't participated into World War 2 still had faced to economic difficulties that had been influenced by the war. Because of that not only predestine for Turkey's future but also aimed to discuss about Europa's situation after the war, the Yalta Conference occupies most important place in war history. In spite of there wasn't enough press resources, Turkey followed-up Yalta Conference day-by-day and disclose to the press by way of Allies' media. In this study, with researching the most important newspapers on this period, firstly achieved speculations about this conference and after analyzed the methods in this news. Istanbul and Ankara local newspapers has been researched and aimed to comparison by directly.

ÖZ Türkiye'nin İkinci Dünya Savaşı'na girmemesi ve bu nedenle cephelerde fiili savaşın dışında kalması, siyasal, ekonomik ve sosyal açıdan zor günler geçirmesini engelleyemedi. Aksine, savaş yıllarının zorluklarını tüm ağırlığıyla yaşadı. Savaşı fırsat bilenlerin faaliyetlerinin de etkisiyle yaşananlar; karaborsa, yiyecek ve mal sıkıntısına neden olurken, hayat pahalılığı sadece ekonomik konuları değil, sosyal hayatı da etkiledi. İç politikada hükümetleri en zorlayan konu, ordunun ve halkın temel besin maddesi ekmek ihtiyacının karşılanması oldu. Ekmek tüketiminin düzenlenmesi için çıkarılan ekmek karnesi uygulaması ve diğer yasalarla halkın ekmeksiz kalmaması amaçlanırken, uygulamada yaşanan sorunlar savaş bittikten sonra da bu konudaki tartışmaların devam etmesine yol açtı. Bu çalışmada, başta ekmek olmak üzere birçok gıda maddesinin karneye bağlandığı savaş yıllarında Ayvalık'ta yaşanan un ve ekmek sıkıntısı ve üretilen çözümlerin toplum üzerindeki ekonomik ve sosyal etkileri ortaya konulacaktır. ABSTRACT Turkey's not joining 2nd WW and thus staying out of physical war in fronts couldn' t prevent it from having hard times in terms of politics, economy and sociality. On the contrary, it went through all the difficulties of war in all aspects. Everything that

İnsanlık tarihinin en büyük ve en kanlı savaşı olan II. Dünya savaşı, iki karşıt askeri ittifakı oluşturan dünyanın en güçlü ulus devletlerinin katılımıyla başlamıştır. 1941 yılında Alman ordularının Sovyetler Birliği’ne taarruz etmesiyle birlikte Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği genelinde seferberlik ilan edildi. O dönem Sovyet idaresi altında varlığını sürdüren Türkistan coğrafyasından Kızıl Ordu’ya katılan Türkistanlı askerler, askeri eğitim almalarını takiben cepheye gönderildiler. Süren bu savaş esnasında ön saflarda savaşa katılmış olan Türkistanlı askerler Almanlara esir düşerek esir kamplarında ölüm ve kalım arasında hayat mücadelesi vermeye başladılar. Esir kampında zorlu yaşam şartları altında yaşadıkları, Alman ordusunda Türkistan Lejyonu’nun kurulması ile başlayan hayatları, bilhassa İkinci Dünya Savaşı’nın bitmesi ve Yalta Konferansı’nda Müttefik Devletlerin aldığı karar ile tüm Sovyet vatandaşların iadesi şartı, ölüm veya hapis cezası ile sonuçlanmıştır. Türkistanlı askerler için trajik olaylar zincirinin başlangıcını oluşturmuştur. İşte bu şartlar altında, yaşam savaşı veren Türkistanlı esir askerler, kendi kaderlerini kendileri yazdı ve ortaya yaşam öyküleri çıktı. Bu çalışmada sözlü tarih araştırma yöntemi ile Türkistanlı lejyonerlerin savaş öncesi, savaş zamanı ve savaş sonrası anıları incelenmektedir.

Mustafa Kemal, Osmanlı İmparatorluğu'nun emperyalist baskı altında kaldığı iki yüzyıl boyunca ezberlenegelen kurtuluş yollarına sapmadan, 20. yüzyıla uygun bir devrim düşüncesiyle davrandı ve bağımsız bir cumhuriyet kurdu. Eyleminin yanısıra, 1900'lerin başından ölümüne değin aşama aşama geliştirdiği ve bütünsel bir çerçevede incelenebilecek düşüngüsü de Türkiye'nin temel yapıcıları arasında yer almakta. Böyleyken Kemalist düşüngünün temel öğelerini anlamadan Türkiye'yle ilgili sağlıklı saptama yapılamaz.

20. yüzyıl başlarında birçok dünya ülkesinin katılımıyla gerçekleşen ve o döneme kadar yaşanmış en büyük askeri çatışma olan I. Dünya Savaşının üzerinden henüz çeyrek asır geçmemişken patlak veren II. Dünya savaşı, huzursuzluklarla başlayan bir asrın, cinnet getiren insanoğlunun çığlık ve silah seslerine yeniden tanıklık edişiydi. Başlangıcı, savaşa neden olan ve yönlendiren büyük devletlerin stratejik hedefleri doğrultusunda gerçekleştirdikleri çatışmalarla aslında 1930'lu yılların başları olsa da Polonya'nın işgal edildiği 1 Eylül 1939 tarihinde resmen başlayan savaş, 6 yıl sürmüş, 100 milyondan fazla askerin katıldığı savaşın sonunda yaklaşık 48 milyonu sivil olmak üzere toplamda 70 milyonu aşkın insan hayatını kaybetmişti. Her geçen gün daha da büyüyerek dünyanın hemen hemen bütün ülkelerinin katılımıyla yeni cephelere yayılan savaş boyunca Müttefik ve Mihver devletlerin birbirilerine karşı gizli silahlar ve akıl almaz taktiklerle saldırdığı 72 ay, bir tek kurşunun, bir mayının, paslı bir süngünün zaferle, yenilgiyi; onurla, onursuzluğu; özgürlükle, esareti ayırdığı, çoğunluğu Almanya olmak üzere savaşın yapıldığı ülkelere 3 buçuk milyon ton bombanın atılmasıyla sonuçlanan tarihin en kanlı savaşının yaşandığı sancılı bir dönem olmuştu. Tüm dünya ülkeleri gibi savaşa doğrudan katılmayan Türkiye'yi de olumsuz yönde etkileyen savaş boyunca Mihver ve Müttefik devletler arasında denge politikası kurmaya çalışan Türkiye farkında olmadan savaşın kaderini belirleyen bazı taktiklerin de müsebbibi olmuş, Sovyet lider Stalin, başlangıçta Türk Ordusunun Almanya'ya destek vermek için yapabileceği herhangi bir saldırıya karşı konumlandırdığı Kızıl Ordu birliklerini, Türkiye'den herhangi bir saldırı olmayacağı istihbaratını alması üzerine Türk sınırından Stalingrad cephesine sevk ederek Stalingrad'daki Sovyet zaferini elde etmişti. Japonya'nın Hiroşima ve Nagazaki kentlerine atom bombalarının atıldığı o utanç günleri de dahil olmak üzere yaklaşık 2200 gün süren II. Dünya Savaşı, dünya tarihine nükleer silahların ilk defa kullanıldığı savaş olarak geçecek, Nazi Almanya'sının başlattığı cadı avının sonunda yaklaşık 6 milyon Yahudi'nin katledildiği ve savaşın kaderini değiştiren önemli olayların yaşandığı günler sonradan romanlara ve büyük bütçelerle çekilen sinema filmlerine konu edilecekti.

ABSTRACT
With the beginning of the Second World War, the question of how Turkey that ensured the strategy of the “active neutrality” principle determines what methods for his purpose and the question of how to apply them against the allies constitues an important point. During the War, Turkey that was pressured and forced by both Allies and Axis succeeded to escape from this with its determined stance and convinced the Allies by indicating its own military and economic situation. In the process of conferences, which are key point of the War, the importance of Adana and Cairo Conferences, which were taken part with Turkey, for the Allies and the policy of Turkey, ensuring that remain it out of the War, is remarkable. After the Cairo Conference, in return of the military aid commitment Turkey accepted to be in the War with the aim of taking a position after the war. The requests of the Soviets about the Straits and Kars-Ardahan cities in the Yalta and Potsdam Conferences were neutralized by the support of England and USA. According to the requests of Allies, it interrupted all relations with Germany on 2 August 1944 and declared war on 23 February 1945, which is a date that can be described to be certain of result of the War. In this way, it saved its own lands from the destroying effects of this.
This study dealt with the Conferences that was made in the frame of the Second World War and the status of Turkey. The framework of foreign policy was tried to be explained by the way of providing the estimations of the Prime Minister and other officials about the events in this period. The statements of the Turkish press about the Conferences was included. On the other hand, some information about the military equipments in the framework of aid agreements and the exportation with the Allies and Axis States was indicated by using the primary sources.

İkinci Dünya Savaşının başlangıcı ile “aktif tarafsızlık” ilkesini strateji edinen Türkiye’nin bu amaç için hangi yöntemleri belirlediği ve bunları Müttefiklere karşı nasıl uyguladığı sorusu önemli bir nokta oluşturmaktadır. Savaş süresince hem Müttefik hem de Mihver Devletleri’nden sürekli baskı gören ve sıkıştırılan Türkiye, bu durumdan kararlı duruşu sayesinde kurtulmayı bilmiş, müttefikleri kendi askeri ve ekonomik durumunu gerekçe göstererek ikna etmiştir. Savaşın anahtar noktası olan konferanslar sürecinde, Türkiye ile yapılan Adana ve Kahire Konferanslarının Müttefikler açısından önemi ve Türkiye’nin burada izlediği politikanın savaş dışı kalmasını sağlaması dikkat çekicidir. Türkiye, Kahire Konferansı sonrası askeri yardım taahhüdü karşılığında, savaş sonrası düzen içinde kendine bir yer edinme amacıyla savaşa girmeyi kabul etmiştir. Yalta ve Potsdam Konferanslarında Sovyetlerin Boğazlar ve Kars-Ardahan illerine yönelik isteklerini, İngiltere ve ABD’nin desteğini alarak etkisiz hale getirmiştir. Müttefik isteklerine uygun olarak 2 Ağustos 1944’te Almanya ile tüm ilişkilerini kesmiş ve savaş sonucunun belli olduğu söylenebilecek bir tarih olan 23 Şubat 1945’te ise savaş ilan etmiştir. Bu şekilde Türkiye, Anadolu topraklarını savaşın yıkıcı etkilerinden korumayı başarmıştır.
Bu çalışmada, İkinci Dünya Savaşı çerçevesinde yapılan konferanslar ve Türkiye’nin buradaki konumu ele alınmıştır. Bu dönem içerisindeki olaylarla ilgili Başbakan ve diğer yetkililerin değerlendirmeleri sunularak dış politikanın çerçevesi anlatılmaya çalışılmıştır. Bunun dışında Türk Basınının da konferanslar hakkındaki açıklamaları yer almıştır. Diğer taraftan Türkiye’nin Müttefik ve Mihver Devletleri ile yaptığı ihracat ve yardım antlaşmaları çerçevesindeki askeri malzemelere ilişkin bilgiler, birinci elden kaynaklardan yararlanılarak sunulmuştur.

İkinci Dünya Savaşı, sıcak savaşa katılmaktan kurtulmasına rağmen diplomatik manevra- lar nedeniyle tüm dünyayı olduğu gibi Türkiye’yi de derinden etkileyen tarihi bir kırılma noktasıdır. Bu konuda yazılan kaynak niteliğinde önemli bir kitap 2013 sonbaharında ra ardaki yerini aldı. Tarih Vakfı Başkanı, şehir planlamacısı ve sosyolog Prof. Dr. İl- han Tekeli ile İktisat Öğretim Üyesi Selim İlkin’in kitaplaşmış on beşinci ortak çalışması olan “Dış Siyaseti ve Askerî Stratejileriyle İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si 1. Cilt”, Kasım 2013’te İletişim Yayınları tarafından yayınlandı.

Tarihin her evresinde etkileme, ikna etme ve yönlendirme faaliyetleri yoğun şekilde kullanılmaktadır. Siyasal ve dini liderler, merkezi devlet yapılanmaları ve hatta terör örgütleri birçok psikolojik silahı kullanarak kitleleri harekete geçirmeyi başarmışlardır. Bu silahlar içerisinde En önemlilerinden biri de propagandadır. Sun Tzu’nun: “Düşmanın kendi rızasıyla teslim olması en iyisidir. Saldırıp yenmek bundan daha az önem taşır.” (Özdağ, 2015:22) ifadesi ve Atatürk’ün: “Bazen hedefe dolambaçlı yollardan gitmek, cephe hücumundan daha emin ve daha sağlamdır.” (Kayabalı ve Arslanoğlu, 1983) söylemi savaş anında psikolojik harbin ve propaganda iletişiminin önemini ortaya koymaktadır. Dünya savaşlarında askeri güç kadar planlı ve sistematik şekilde gerçekleştirilen propaganda faaliyetleri de bu noktada karşımıza çıkmaktadır. Birinci Dünya ve İkinci Dünya Savaşı’nda cephe hattında ve cephe gerisinde yoğun şekilde propaganda ve karşı propaganda faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Hem Amerika Birleşik Devletleri’nde kurulan “Savaş Bilgi Ofisi”hem de Nazi Almanyası’nda kurulan “Propaganda ve Halkı Aydınlatma Bakanlığı” aynı amaçlar doğrultusunda propagandanın güçlü etkisinden yararlanmak istemiştir. Devletler bu ve benzeri merkezleri kurmuş, sistematik ve planlı bir şekilde faaliyetlerini yürüterek yurtiçi ve yurtdışı etkinliklerde bulunmuşlardır.

İnsanoğlu yaratıldığından beri daima kendi içinde çatışma içerisindedir. Bu çatışma kimi
zaman aktif bir şekilde, kimi zaman pasif bir şekilde devam etmiş ve hiçbir vakit
durmamıştır. İnsanoğlunu savaşmaya iten en önemli iki unsur hakimiyet emeli ve savunma
içgüdüsüdür. İnsanlık tarihinde vuku bulan tüm savaşların temelinde bu iki mefhum
yatmaktadır. Savaşlar, bazen küçük çaplı bazen de kitleleri etkileyen boyutta gerçekleşmiş,
hatta küresel trajedilere varan sonuçlar doğurmuştur. Dünyadaki milletlerin çoğunluğunu
etkileyen ve küresel boyutta vahim sonuçları bulunan I. ve II. Dünya Savaşları bu duruma
önemli bir örnek teşkil eder. Savaşın getirdiği tahribat, toplumda güvensizlik ortamı yaratır.
Bu güvensizlik ve endişe, devletleri daha korumacı bir politika izlemeye sürüklemiştir. Bu
yüzden devletler kendilerini güvence altına alabilmek amacıyla; askeri harcamalarını
arttırmak, ittifaklar kurmak ya da süper güçlerin himayesine girmek gibi çeşitli yollara
başvurmuştur. Yine bu yollardan biri olarak sayılabilecek küresel boyutta silahsızlanma
gayesi, zahirde barış ortamına zemin hazırlayabilecek yegâne yöntemlerden biri olarak
gözükmektedir. Savaşlardan ve savaşların getirdiği yıkımdan kurtulabilmek amacıyla,
küresel anlamda bir silahsızlanma isteği günümüzde dahi devam etmektedir. Lakin
günümüzde yapılan silahsızlanma çağrıları adı altında bir silahlanma yarışının yaşandığı da
bariz bir gerçektir. I. Dünya Savaşı’nın ortaya çıkardığı yıkım sadece Ortadoğu
coğrafyasında değil, tüm dünyada hissedilmiştir. Özellikle Avrupa kıtasında savaşın
akabinde ağır bir ekonomik kriz meydana gelmiş, işsizlik artmış ve çeşitli bölgelerde
yaşanan iç ayaklanmalar mali krizi daha da çıkmaza sokmuştur. Bu olumsuzluklar Avrupalı
devletleri olası bir savaşa karşı tedbir almaya yöneltmiş, Fransa, Belçika, Hollanda gibi
devletler, ileride gerçekleşebilecek bir Alman istilasına karşı sınırlarını güvence altına
almak istemiştir. Bu dönemde, Fransa, İtalya ve Almanya arasında yoğun bir diplomasi
yaşanmış, bu diplomasiye İngiltere ve Amerika’nın da katılması, Avrupalılar arasında
geçici bir ortak dilin oluşmasını sağlamıştır. Bu ortak dili etkin bir şekilde kullanmak
amacıyla Washington-Londra konferansları düzenlenmiş, savaşın kanun dışı edilebilmesi
için büyük çabalar sarf edilmiştir. Avrupa coğrafyasının bir daha savaşa sürüklenmemesi
adına silahsızlanma çağrıları yapılmış, bu çağrılar neticesinde özellikle büyük devletlerin
askeri harcamalarına ve silah kapasitelerine sınırlamalar getirilmiş, kısa süreli olsa da
dünyaya bir barış havası hâkim olmuştur. Bu çalışmada I. Dünya Savaşı akabinde
gerçekleşen; Washington Deniz konferansı, Londra Deniz Konferansı, Kara Silahsızlanma
Meselesi ve Briand-Kellogg Paktı, ana ve alt başlıklar halinde incelenecektir.