(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)

سرآغاز

تاریخ فرهنگی و اجتماعی

ملالِ مسکو و باکو

مجيد رهباني
a3098f61dbeadf00b1e4fac489707626.jpg

عنایت‌الله رضا در جوانی (1323) به سازمان نظامی حزب تودة ایران پیوست. ستوان خلبان بود که در دورة ریاستِ ستادِ سرلشکر حسن ارفع دستگیر و به همراه جمعی از افسران توده‌ای به کرمان تبعید شد. پس از تشکیل فرقة دموکرات آذربایجان، برای پیوستن به نیروهای مسلح فرقه به تبریز اعزام شد. با شکست غائلة آذربایجان (1325)، به همراه همسر و فرزندانش از مرز ارس گذشت

اخلاق و عکس های خصوصی تاریخی: اخلاق "تاریخی" نمی شود

لیلا پاپلی یزدی
basta1.jpg

مردی از یکی از همسرانش عکسی در خلوت فضای خصوصی می گیرد. این عکس خصوصیات پورنوگرافیک دارد. صد سال بعد نه مرد زنده است نه زن اما عکس تاریخی شده است. ارزش تاریخی عکس سبب می شود که از آن در فیلمهای مستند استفاده شود بی اینکه اخلاقا حریم فضای خصوصی زن و مرد "تاریخی شده" در نظر گرفته شود.

مقالات قدیمی: نخستین تعزیه ها در ایران (۱۳۵۱)

پرویز ممنون / آماده سازی برای انتشار: رضا اردو
عکس: 

محققین و نویسندگان بسیاری که در چند سال اخیر مطالب و مقالات نسبتاٌ فراوانی دربارة شبیه خوانی نوشته اند، پیدایش و اجرای نخستین تعزیه ها را به دوره حکومت صفویه در ایران نسبت میدهند. با اینهمه نه تنها در بررسی این نویسندگان که پایه فرضیه خود را بر حدس و گمان نهاده اند، بلکه در آثار و مطالب آن دسته از خاورشناسانی هم که از دیرزمان به تعزیه چشم دوخته اند و کیفیت و تاریخ تحول این نمایش کهن و اصیل ایرانی را

شهرهای تاریخی جهان اسلام (5): تبریز (بخش چهارم)

مینورسکی، بوثورث، بلیر ترجمه ی ملیحه درگاهی
باغ ملی تبریز، دوره قاجار

16.قاجارها.  با نزدیک شدن به پایان سال 1790/1205، آقا محمد، پایه گذار سلسله ی قاجار، عزم تصرف آذربایجان را کرد. در بین حاکمانی که برای ملاقات وی آمدند پادشاه موروثی خوی، حسین خان دامبولی (Dumbuli)، بود. آقا محمد تبریز را به ملک خود اضافه کرد. پس از قتل اولین پادشاه قاجار در سال 1796/1211 مشکلات آذربایجان شروع شد. صادق خان از قبیله

بازار تبریز

زهره نظام محله
Untitled (2).jpg

چکیده: در قدیم فضاهای شهری به گونه ای بوده است که افراد می توانستند پیاده و با صرف وقتی اندک از نقطه ای به نقطه ی دیگر جابه جا شوند. این فضاها همان فضاهای باز و یا  سرپوشیده ی شبکه ی ارتباطات  یعنی راه ها، میدان ها و فضاهای ورودی هستند که در شهرهای متوسط و بزرگ و گاهی در شهرهای کوچک یک یا چند راه اصلی شهر از این شبکه ی ارتیاطی به بازار اختصاص می یافت. گاهی بازارها در مرکز شهر واقع می شدند

سخنرانی در مرکز پژوهش های صدا و سیما: هویت، رسانه ها و مسئله قومی

گروه اخبار
015848268_30300.jpg

 روز چهارشنبه 25 اردیبهشت 1392، به دعوت  مرکژ پژوهش های صدا و سیما، ناصر فکوهی، مدیر انسان شناسی و فرهنگ سخنرانی خود را با عنوان « تنوعی  محلی – قومی: تهدید یا فرصت» در این مرکز ارائه داد. در این گفتار که خلاصه ای از آن و پاور پوینت آن در زیر در اختیار خوانندگان قرار می گیرد. بر این نکته تاکید شد که هویت ها و تنوع  قومی و محلی در ایران در سطح بسیار بالایی قرار دارد و رسانه ها به طور

مسیحیت و مفهوم فردگرای شهروندی

لادن رهبری
individualism.jpg

در متداول ­ترین تقسیم­ بندی موجود،‌ دوران مسیحیت در غرب به سه دوره ی مجزا قابل تقسیم بندی است. اولین دوره عبارت از دوران پدیدار شدنِ مسیحیت و شکل­ گیری آن در قلب امپراتوری رم بوده است. دوره ­ای که با تاثیرگذاری فرهنگ هلنی و شیوه­ های سازماندهی رومی در مسیحیت همراه شد. دوره­ ی دوم هم زمان با سقوط امپراتوری رم و قدرت ­یابی نهاد کلیسا بود که با هم­ پیمان شدن با اربابان فئودال، قدرت دولتی و دینی را در

مقالات قدیمی: فرهنگ معماری ایران (۱۳۵۴)

شهین قوامی / آماده سازی برای انتشار: نیلوفر رادنژاد
عکس: 

آثار معماری هر سرزمین، روشنگر ویژگیهای جوامع آن سرزمین در زمینة اوضاع و احوال اجتماعی – اقتصادی- سطح فنون و مهارت­ های فنی، روشنگر فصول تمدن و حوادث تاریخی، میزان ذوق هنری وحس و دریافت زیبائی( و ارائه مجدد آن به صورت آثار معماری) و نیز تعیین کنندة مذهب و جهان­بینی­ های فلسفی است، هم ازینروست که باستانشناسان، مردم ­شناسان، تاریخ پژوهان، جامعه شناسان، اکولوژیست ­ها و روانشناسان قومی و

سه یار دبستانی در سمرقند امین معلوف

زهره روحی
روی جلد کتاب سمرقند

سمرقند، کتابی داستانی ـ تاریخی درباره‌ی برخی از شخصیت‌ها و جریانات اجتماعیِ ایران در دو دوره‌ی تاریخی است (قرن پنجم و چهارده هجری برابر با قرن دوازده و بیست میلادی)؛ و در این میان شاید حضور «سمرقند»  برای دو تن از شخصیت‌های داستان که در دو دوره‌ی جداگانه می‌زیستند (عمر خیام نیشابوری و بنجامین عمر لوساژ) به منزله‌ی نمادِ رویایی مشترک از شهر ـ جهانی باشد که هستیِ افسانه‌ای آن بر واقعیتش برتری داشته است....

درآمدی بر ایران شناسی

امید علی کریمی
clip_image007.jpg

دکتر زهره زرشناس  متولد تهران در سال 1330 می باشد. وی دارای مدرک دکترای فرهنگ و زبان های باستانی از دانشگاه تهران می باشد. در زمینه فرهنگ و زبان  های باستانی پژوهش ها و تالیفاتی دیگری نیز دارد که از میان آن ها می توان آثار زیر را نام برد:شش متن سغدی، جستارهایی در زبان های  ایرانی میانه شرقی، میراث ادبی روایی در ایران باستان، مجموعه متن های سغدی، داستان های سغدی و زن و وا ژه.

«تهران»: مجموعه ی از ایران چه می دانم؟

زهره نظام محله
DSC02322.JPG

مقدمه:با توجه به تغییرات و تحولات شهری که در ایران در دهه های اخیر رخ داده و موجب گوناگونی های فرهنگی- اجتماعی در سبک زندگی مردم گردیده است. این نیاز احساس شده که ایران پژوهی های زیادی در زمینه ی شهری انجام شود. که به منظور ارائه ی این آگاهی های دقیق و سودمند به ایران دوستان و جوانان علاقه مند، دفتر پژوهش های فرهنگی؛ مجموعه ای با نام از ایران چه می دانم؟ را به کمک گروهی از پژوهشگران به انتشار

جغرافیای تاریخی مراغه

سعید ستارنژاد
images.jpg

چکیده:  آثار و شواهد به دست آمده از شهر نشان می دهد که شهر مراغه از قدمت تاریخی زیادی برخوردار است. وجود قلعه بسیار بزرگ قزلار قلعه سی در جوار شهر، قدمت آن را به دوره ی ماناها می رساند. مطالعات انجام شده توسط مورخان نشان می دهد که این شهر در دوران اسلامی بخصوص قرن هفتم ه.ق دوران درخشان خود را گذرانده است. در این شهر رصدخانه بزرگی وجود داشت که از

روشنفکر به­ مثابه فرایند : گزارش سخنرانی ناصر فکوهی درباره ­ی آسیب­ شناسی روشنفکری معاصر ایران

هاله میرمیری
intellectuels-258781.jpg

 مبحثِ روشنفکری و آسیب   شناسیِ آن در ایران گفتاری نسبتا کهنه است؛ نزدیک به صد و اندی سال از ورودِ این پدیده به جامعه   مان می  گذرد و کماکان مشکلاتِ هستی   شناختیِ عدیده   ای درباره   ی آن وجود دارد؛ مشکلاتی که تنها جامه عوض می  کنند و هربار به هیبتِ دالیِ متفاوت در گفتارِ متفکران و صاحبانِ اندیشه  ی ایرانی می  نشینند. روشنفکری نیز به   مانندِ دیگر اقلامی که با امر مدرن و نو به ایران آمد، صفاتِ مثبت و

ارمنیان در دارالفنون

آندرانیک هوویان
Darolfonoon_Hooys.jpg

یک ماه پس از آغاز بنای دارالفنون در ۱۲۶۶ه.ق. امیرکبیر صدراعظم باکفایت ایران زمین، به «جان داودخان» ارمنی، داوید داویدیان، مأموریت داد به کشور اتریش و پروس برود و معلمانی برای تدریس در دارالفنون استخدام کند. امیرکبیر تجربه تلخی از نفوذ بیگانگان در ایران داشت و مخالف سرسخت استخدام معلم از کشورهای انگلستان، فرانسه، و روسیه تزاری بود. از این رو برای استخدام معلم کشور اتریش را برگزید، چون این کشور

سرگذشت نگاه ایرانی

گلناز خالقی
karikatur.jpg

تصویر: اثر حسن محمدزاده، منتشر شده در روزنامه ی آذربایجان، اواخر دوران قاجار؛ تصویر محمد علیشاه را در حال پرتاپ تیر از کمان به سمت مام میهن، ایران، نشان می دهد.
نرمندان شرق که از همان آغاز کاریکاتور را از غربیان فراگرفتند؛ سعی کردند آثار خود را با آمیزه ای از فنون آموخته شده و ویژگی های بومی بوجود بیاورند.

دو گانه ی شهر و روستا از نگاه مارکس

ناصر عظیمی
Giuseppe Pellizza da Volpedo's famous oil painting Il Quarto Stato, (The Fourth Estate - 1901).jpg

تصویر: تابلوی معروف «طبقه چهارم» اثر جیوزپه پلیتزا دا ولپدو(1901) 
طرح موضوع: یکی از شگفتی های کار مارکس در طول بیش از چهار دهه تحقیق مداوم در حوزه های مختلف اقتصادی و اجتماعی و قلم زدن در این عرصه ها این است که او به رغم اهمیت شهر به عنوان بستر و خاستگاه جغرافیایی بورژوازی یعنی مقوله ی محوری تحقیق او، اشاره های اندک، گاه تکراری و موجز و حتا مبهم به پدیده ی شهر و عملکرد تاریخی آن در تمدن بشر کرده است. در اهمیت تاریخی شهر

شهرهای تاریخی جهان اسلام (5): تبریز (بخش سوم)

مینورسکی، بوثورث، بلیر ترجمه ی ملیحه درگاهی
ائل گلی تبریز

13.آق قویونلو. در 12 ربیع الثانی 10/872، نوامبر 1467، جهان شاه در ارمنستان غافلگیر و توسط اوزون حسن بایندری، رئیس ترکمنهای آق قویونلو، کشته شد. دو دختر اسکندر برای برادر درویش خود حسینعلی در تبریز اعلان قدرت کردند اما بیگم خاتون، بیوه ی جهان شاه، به این نقشه پایان داد. هر چند تبریز توسط حسین علی، پسر دیوانه ی جهان شاه

رد ایده باوری (ایدئالیسم)

موریس کنفورث ترجمه ی فرشاد نوروزی
Working_class_house.jpg

تصویر: مسکن کارگری در قرن نوزدهم
مخالفت مور با فایده باوری همسو با تردید عمومی نسبت به این نوع دیدگاه اخلاقی و سیاسی بود. در آستانه‌ی قرن جدید، با نگاشته شدن مبانی اخلاق، این نگرش نیز رنگ کهنگی به خود گرفت. از منظر تئوریک گسست این نگرش تحت فشار مجادله اختلاف نظرها و تعارضاتی بود که سعی داشت اساس اعمال را بر لذت قرار دهد. در واقع پیش از این نیز جان استوارت میل ]در وهله‌ی اول[ با حمایت از قانون کار اجباری و حدی از

مقالات قدیمی: گرزهای تاریخی یونان (۱۳۵۴)

شهین قوامی
عکس: 

«سفر جنگی اسکندر مقدونی به درون ایران و هندوستان بزرگ ترین دروغ تاریخ است.»
نیمی از عمر ما صرف آموختن چیزهایی می شود که یادمان نداده اند، و نیمی دیگر صرف آموختن چیزهایی که به غلط یادمان داده اند. و تا بیائیم از ایندو مرحله جان بدر بریم «مرگ» سواره می آید و مارا تعطیل می کند: و ما می رویم بی آنکه قدمی از قدم برداشته باشیم، می رویم

مقالات قدیمی: فارابی و موسیقی (۱۳۵۳)

مهدی برکشلی
عکس: 

(تصویر: مجسمه فارابی - عشق آباد-ترکمنستان)
مقدمه: از دوره های باستانی تا قرون وسطی رشته های مختلف علم و هنر در اندیشهء متفکران از یک واحد بنام علوم انسانی منشعب می شده است و دانشمندان این دوره مانند اقلیدس، نیقوماخس، بطلیموس و پلوتارک در دنیای یونان، سن اگوستین و بوئس در دنیای لاتین، کندی،

نگاهی به سینمای ایران در فاصله سال های 1320 تا 1332 ( 1 )

نسرین ریاحی پور
DSC01058.jpg

سینمای ایران بیشتر اوقات به موضوعات پیش پا افتاده و سطحی پرداخته است . این که این سینما ساخته و پرداخته قدرت حاکم بوده  و یا در جهت استقبال عمومی که چیزی ورای کلیشه های رایج و ساده فهم را نمی پذیرفته است ؛شکل گرفته ، دل مشغولی عمده ی این مقاله است . سینمای مورد بررسی شامل بیست و نه فیلمی است که از سال 1320 تا 1332 در ایران ساخته شده است . سینمایی که علارغم آزادی بیان

مقالات قدیمی: مقالات برگزیده درباره فارابی (۱۳۵۳)

سیدحسین نصر٬ محمد استعلامی٬ دکتر شرف الدین خراسانی (شرف)
عکس: 

سید حسین نصر:چرا « معلم ثانی » ؟
• عنوان معلم اول را مسلمین به ارسطو داده اند و نه یونانیان، و بکار بردن این عنوان توسط فلاسفه و بطور کلی متفکران غرب... به علت تاثیر معارف اسلامی در مغرب زمین است. هر گاه به مراجع اسلامی چه متعلق به ازمنۀ قدیم و چه جدید رجوع کنیم مشاهده می کنیم که چند قول مختلف دربارۀ معنی « معلم » و علت اینکه فارابی را « معلم ثانی » خوانده اند، آورده شده است که شاید بتوان آنرا در چهار مقوله

خرم آن نغمه... به یاد امیر هوشنگ کاوسی ، در آرزوی مصفا شدن سینما و کشف معیارهای سینمای ایرانی

محمد تهامی نژاد
Kavoossi.jpg

 آن مرحوم  ، معلم من بود . یادش گرامی  باد .
جوهره سخن دهه سی وچهل در جبهه روشنفکری ایران به ویژه در عصر مدرن سازی، کوشش برای تغییر بود. هرکس راهی را بر می گزید . دکتر کاوسی نقد اجتماعی را انتخاب کرد و  ازاین راه، تصویری از خویش و جهان خود نیز برجای گذارد.

شهرهای تاریخی جهان اسلام (5): تبریز (بخش دوم)

مینورسکی، بوثورث، بلیر ترجمه ی ملیحه درگاهی
 تبریز.jpg

9.ایلخان های مغول. هولاکو پس از گرفتن بغداد در سال 1265/645 به آذربایجان رفت و در مراغه اقامت گزید. در سال 1263/661 پس از اینکه نظامیان برک در شمال قزاقستان شکست را بر وی تحمیل کردند هولاکو به تبریز بازگشت و بازرگانان قیپچاقی را قتل عام کرد. در سال 1264/662 با توزیع مجدد املاک، هولاکو حاکمیت ملک صدرالدین بر استان تبریز را تأیید نمود.

ماخذشناسی باستان شناسی ایران (11)

مهسا اکبری
archaeology_madonnaChild.jpg

شناخت و آگاهی از آثار و کتابهای چاپ شده یک حوزه علمی در یک کشور می تواند به راستی گویای تاریخ رشد و گسترش آن حوزه در آن سرزمین باشد. از این رو قصد بر آن است که برای شناخت بهتر تاریخ فرهنگی باستان شناسی در ایران به تدریج به معرفی کتابهای چاپ شده در این زمینه در ایران بپردازیم. بخش یازدهم ماخذشناسی باستان شناسی ایران در زیر ارائه می گردد:

جشن باستانی نوروز و تغییر معنای فرهنگی طبیعت

مرجان والا
13.jpg

تصویر: پایان سیزده در (منبع مهر)
روزهای پایانی اسفند ماه در هیاهوی آماده شدن مردم و انتشار بهاریه‌ها و نوروزنامه‌هایی با هدف سرگرمی یا ارائه تحلیل‌هایی چند جانبه، مطرح کردن پرسش نوروز چیست؟ پرسش سنجیده‌ای محسوب نمی‌شود؛ پاسخ‌ها احتمالا چنین خواهند بود: جشن سال نو ایرانیان و سنتی

جغرافیای تاریخی مازندران (5) شهر تُرَنجِه

مجتبی صفری و عابد تقوی
 شهر ترنجه.jpg

بر اساس منابع مکتوب تاریخی و جغرافیایی، یکی از شهرهای مهم قرون اولیه اسلامی در طبرستان، شهر ترنجه بوده است. این شهر که در متون  به نام های گوناگونی نظیر بُرجی، تُرَنجی، تُرجی، تَریجی، تورانجیر و تژیر اشاره شده، مابین شهرهای مامَطیر (بابل کنونی) در جنوب، میله (آمل) در غرب و سارویه (ساری) در بخش شرقی در منطقه جلگه ای قرار داشته است.

چهره ماه: گوردون چایلد و باستان شناسی مارکسیستی (به مناسبت سالگرد تولد او)

نیل فالکنر ترجمه حسین سراجی جهرمی
69-402-1-PB.jpg

چهره ی این ماه در انسان شناسی و فرهنگ، به مناسبت تولد او (14 آوریل 1892)، گوردون چایلد است که نامی شناخته شده در  انسان شناسی جهان و همچنین در ایران است. سال ها پیش در 1356کتاب او «انسان خود را می سازد» با ترجمه پیرانفر اسد پور، منتشر شد و پس از آن بارها تجدید چاپ گردید. کتاب های  دیگری از چایلد نیز همچون سیر تاریخ، ترجمه احمد بهمنش در دانشگاه تهران، و

درگذشت باقر عاقلی

گروه اخبار
IMG11595935.jpg

تاریخ شناس
1308-1392
باقر عاقلی، پژوهشگر تاریخ شناس برجسته ایرانی، روز پنجشنبه 22 فروردین ماه 1392 در سن 84 سالگی درگذشت. عاقلی در طول عمر پر بار خود توانست آثار زیادی در زمینه تاریخ شنناسی و تاریخ نگاری به ویژه در تاریخ معاصر به جای بگذارد که یکی از مهم ترین آنها

سِر آورِل اِشتاین

سي.ئي. اِي. دبليو اُلدهَم
images.jpg

تصویر: سر آورل اشتاین
اگرچه بخش عمده‌ای از بررسی‌ها و اکتشافات سر آورل اشتاین صرف حوزه‌ای شد که از آن به عنوان حوزة تمدنی ایران نیز می‌توان یاد کرد ولی همان‌گونه که می‌توان انتظار داشت از آن همه کار و نوشته، جز دو مقاله مطلب دیگری به فارسی منتشر نشده است. بهمن کریمی که در سال 1314 «... از طرف وزارت معارف مأمور شد که در تمام مناطق غرب ایران به مصاحبت عالم عتیقه‌شناس معروف انگلیسی سر آورِل

تمامی حقوق این پایگاه برای «انسان شناسی و فرهنگ» محفوظ است.