Murat Zengin

ÖZET Melikü'n-nâsır Muhammed b. Kalavûn döneminde Memlûk Türk Devleti, siyâsî, idârî, askerî ve iktisâdî yönlerden en başarılı olduğu dönemlerinden birini yaşamıştır. Devlet içerisinde etkin olan emirlerin otoritesini büyük ölçüde kırmayı başaran sultan, merkezî bir devlet sistemi kurmayı başarmıştı. Melikü'n-nâsır, başta Kahire olmak üzere Memlûk ülkesinin büyük bir bölümünde oldukça sevilen bir lider idi. Merkezî bir yönetim şekli tesis etmek amacıyla oluşturduğu Nâsırîye emirleri grubu, onun ölümünden kısa süre sonra devlete müdahalede gecikmediler. Halkın tepkisinden çekinen bu emirler, onun vasiyetine uygun olarak yerine oğlu Ebî Bekr'i geçirseler de kısa süre sonra onu tahttan indirdiler. Melikü'l-eşref Âlâeddin Küçük Ali, kardeşi Ebî Bekr'in hallinden hemen sonra Emir Kavsûn tarafından yeni sultan ilan edildi. Tahta çıktığında henüz sekiz yaşında olan Âlâeddin Küçük, yaklaşık beş ay süren saltanatı boyunca Nâib-i saltana makamında bulunan Emir Kavsûn ve Nâsırîye'nin diğer emirlerinin tahakkümü altında kaldı. Emir Kavsûn, memlûk olarak yetişmeyen tüccâr kökenli bir devlet adamı idi. Sultan Âlâeddin Küçük'ün Nâib-i saltanası sıfatıyla devlet işlerine müdahale etmesi, Nâsırîye'nin önde gelen diğer emirlerini rahatsız etmiş ve bu nedenle bu emirler arasında bir otorite çatışması doğmuştur. Bu çatışma, Emir Kavsûn'un hapsedilmesi ve Sultan Âlâeddin Küçük'ün tahtan indirilmesiyle sonuçlanmıştır. Makalemizde, çoğunlukla Nâsırîye emirleri arasındaki otorite çatışmasına sahne olan Sultan Âlâeddin Küçük Ali dönemi Memlûk Türk Devleti tarihi ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

Öz: Memlûk Türk Devleti sultanı Melikü'n-nâsır Muhammed b. Kalavun'un ölümünden sonra oğulları Ebî Bekr, Küçük, Ahmed, İsmail, Şâbân, Hacı, Hasan ve Sâlih sırayla saltanat icrâ etmişlerdir. 1341-1361 yılları arası süren bu dönem, Bahrî Memlûkleri'nin 1382'de yönetimi kaybetmeleriyle sonuçlanan sürecin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Bahrî Memlûklerinin görece inkıraz süreci olarak da adlandırabileceğimiz bu döneminde Melikü'n-nâsır Muhammed'in tahta çıkan sekiz oğlundan İsmâil hariç diğerleri emirler tarafından öldürülmek suretiyle ortadan kaldırılmışlardır. Devlet-bürokrasi çatışmasının zirve yaptığı bu dönemde, sultanlar merkezî otoriteyi tesis etmeye çalışırken emirler devletin geleneksek yönetim anlayışı olan monarşik sistemde ısrar etmişlerdir. Melikü'n-nâsır Muhammed'in vasiyeti üzerine saltanat makamına geçen ilk oğlu olan Ebî Bekr, genel olarak babasının politikalarına bağlı kalmış ve bu uğurda önce tahtını ardında da hayatını kaybetmiştir. Makalemizde, Bahrî Memlûklerinin inkıraz sürecinin başlangıcı olarak gördüğümüz bu ilk döneminde tahta çıkan Ebî Bekr ve onun başta Emir Kavsûn olmak üzere diğer emirlerle olan mücadelesi dönemin kaynakları ışığında değerlendirilmiştir. Abstract: After the death of The Mamluk Turkish State Sultan Malik al-Nāsir Muhammad b. Qalāwūn, the his sons of Abū Bakr, Kujuk, Ahmad, Ismāʿil, Shaʿbān, Hājjī, Hasan and Sālih had reign in turn. This period between the years 1341-1361 is regarded as the beginning of the process which resulted in the loss of rule of the Circassian Mamluks in 1382. In this period which we can also call the immovable process of the Circassian Mamluks, the eight sons of Malik al-Nāsir Muhammad were removed from the throne by being killed by amirs, except Ismāʿil. In this period when the clash of state-bureaucracy was at its peak, while the sultans tried to establish the central authority, the amirs insisted on the monarchical system, which is the traditional management mentality of the state. Abū Bakr, the first son of Malik al-Nāsir Muhammad, in general, adhered to his father's policies and lost his life and the throne for these policies. In our paper, Abū Bakr's struggle, who ascended the throne during this first period which we see as the beginning of the disintegration process of the Circassian Mamluks, firstly with Amir Qawsūn and oder amirs is evaluated, in the light of the resources that blongs to the period.