Macarlar

Kuman-Kıpçaklar, Batı Avrasya tarihinde önemli rol oynayan göçebe Türk boylarından biridir. 13. yüzyılın ilk yarısında Moğol istilaları sonucu Karadeniz’in kuzeyindeki hâkimiyetlerini kaybeden bazı Kuman-Kıpçak kabileleri, batıya göç etmeye karar verdiler. Moğolların her iki seferinde yenilen Kuman-Kıpçak başbuğu Köten, kabilesiyle beraber Deşt-i Kıpçak’ı terk etmek zorunda kaldı.  Macar Kralı IV. Bela’ya ülkesine sığınma talebinde bulundu. IV. Bela da bu teklifi olumlu karşılayıp Kumanları ülkesine kabul etti. Kralın amacı içerde otoritesini arttırmak ve dışarda da olası Moğol saldırısına karşı Kuman savaşçılarından faydalanmaktı. Kuman–Kıpçaklar, siyasi tarihlerinde ilk kez bir ülkeye akın yapmadan göç ettiler. Kumanların göçü üzerine Moğollar, Macar Krallığı’na saldırıp bu ülkenin büyük bir kısmını ele geçirdiler. Bu bildiride göç hareketinin krallığın geleceğine etkileri üzerinde durulacaktır.

This article will discuss the situation of the Cuman / Kipchak Turks in the Balkans before the Ottoman Empire. Before moving on to our main subject, it will give information about the origin of the Cumans, their emergence, and the names of these Turkish people by various nations. After this preliminary information, the article will focus on the situation of the Cumans in the Balkans before the Ottoman Empire and will discuss the relations of the Cumans with different nations such as Hungarians, Romanians and Bulgarians for a better understanding.

Makalede Osmanlı öncesi Balkanlar’da Kuman/Kıpçak Türkleri’nin durumu ele alınacaktır. Asıl konumuza geçmeden önce Kumanların tanınması amacıyla onların menşei, ortaya çıkışları ve bu Türk kavminin çeşitli milletler tarafından hangi isimlerle anıldıkları hakkında bilgi verilecektir. Bu ön bilgiden sonra Kumanlar’ın Osmanlı öncesinde Balkanlardaki durumu üzerinde durulacak ve bunun daha iyi anlaşılması için Kuman-Macar, Kuman-Romen ve Kuman-Bulgar ilişkileri tek tek ele alınarak konumuz işlenecektir.

Macarlar, tarihin en kadim dönemlerinden itibaren Türklerle sıkı
ilişki içerisinde olan bir halktır. İki halkın kültürel etkileşimi de
dolayısıyla tarihin bu en karanlık dönemlerine kadar gitmektedir. İki
halkın ilişkilerinin tarihlerinde Macarların Osmanlı hâkimiyetine girmesi
tarihi bir dönüm noktası olmuş, iki kültür birbirlerini yakından tanıma
fırsatı bularak kaynaşma evresine girmiştir. Osmanlı döneminden
itibaren iki kültür edebi alanda da birbirini tanıma yoluna gitmiştir.
Osmanlı döneminde kurulan bu dostluk bağının günümüze kadar
uzanmış olması bu iki dost ülkenin kültürleri arasındaki etkileşiminde
devamlılığını sağlamıştır.
İki ülkenin kültürleri arası iletişimin göstergesi olan sanatsal
çeviriler, yüzyıldan daha fazla geçmişe sahiptir. Bu konudaki gelişme
dinamiği, iki ülkenin siyasi, ekonomik ve toplumsal unsurları tarafından
belirlenmekle birlikte, dinamiği oluşturan asıl etken Türk ve Macar
halklarının aralarındaki tarihin derinliklerinden gelen dostluk ve
kardeşlik bağıdır. Macarca’dan Türkçe’ye yapılan çeviriler ile Macar
kültür mübadelesinde önemli bir bölümü oluşturmaktadır. Bu yüzden
çevirileri sadece dil çevirisi olarak ele almak yanlış olup, kültür çevirisi
olarak incelemekte gereklidir.
Bu çalışmada Türk-Macar ilişkileri çalışmalarına yönelik artan
ilgiye paralel olarak Türkiye’de edebi çeviriler alanındaki incelemelerine
katkı sunmayı amaç edinmektedir. Bu çalışmanın en belirgin farkı ve
katkısı hem Türkiye-Macaristan ilişkilerine dair gittikçe büyüyen bir
literatür olmakla birlikte kültürel ilişkiler içindeki çeviri faaliyetleriyle
ilgili çalışmanın olmaması hem de Türk-Macar ilişkilerine katkı
sağlaması amaçlanmaktadır. Tarama niteliğinde olan bu çalışmada,
Macarca’dan Türkçe’ye yapılan ilk edebi çeviriden başlayarak
Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen sistemli çeviri faaliyeti ve Macar
edebiyatından Türkçe’ye yapılan çeviriler konu edilmiştir.

20. Yüzyılda Türkiye-Türk Dünyası İlişkileri, 2021
İnsanlık tarihi boyunca çok sayıda kavmin ve siyasi teşekküllün yok oluşuna, silinip gitmesine şahit olunmuştur. Buna mukabil kadim medeniyet merkezleri olarak kabul gören, Çin, Orta Asya, Avrupa, Hindistan, İran, Arap ve Yunan uygarlıklarının kalıcı olması ve günümüze intikal etmesini sağlayan en temel husus; tarihsel ve coğrafî süreklilikten ileri gelmektedir. Bu sürekliliğin Orta Asya’dan başlamak kaydıyla Türk soylu topluluklar tarafından da devam ettirildiği gerçeği, 19. yüzyıldan itibaren ortaya çıkan ve hızını asla kesmeden devam eden Türkoloji
çalışmaları ışığında net bir biçimde ortaya konulmaktadır. Kadim Türk medeniyetinin filizlendiği köklere bugün hiç olmadığımız kadar yakın durumdayız ve her geçen gün bilinmezliklerle dolu bu eşsiz mirasın bir parçası daha gün yüzüne çıkarılmakta. Eskiden yaşam tarzının, iklimin ve yer şekillerinin yarattığı doğal engellerle birbirinden uzaklaşan Türk soylu halklar, 19. yüzyıldan itibaren emperyalizm kıskacına alınarak sunî sınırlarla, işgallerle ve sürgünlerle biri biriden koparılmak istendi. Bu uğurda çok ağır bedeller ödetildi. Ancak 20. yüzyılın başlarından itibaren
Türk dünyasının bir uyanış, toparlanma ve silkelenme içinde olduğunu
memnuniyetle söyleyebiliriz. Bu süreçte her şeyden öte; zaman içinde farklı siyasi sınırların gerisine itilen, biri birilerine yabancılaştırılmak istenen, dilleri, tarihleri ve kültürleri alenen tahrif edilen Türk soylu toplulukların arasındaki gönül bağının güçlendirilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu amaçla kültürel birlikteliğin önünü açacak bilimsel çalışmaların desteklenmesi ve kökleri maziden atiye doğru uzanan kadim Türk uygarlığının sınırlarının gün ışığına çıkarılması elzemdir. Okumakta olduğunuz bu çalışma; yukarıda ifade edilen gayeler doğrultusunda
son yıllarda ortaya konulan bilimsel çalışmaların bir araya getirilmesi ile tecessüm
etmiştir. Bu noktada Türk dünyasına ve kadim Türk kültürüne katkı yapan tüm bilim
insanlarına, sanatçılara, diplomatlara ve siyasetçilere teşekkürü bir borç biliriz

Osmanlı devlet ve toplumu XIX. yüzyılda siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel
yönden pek çok yeni unsurla karşılaşmıştır. Bunlardan biri de çeşitli sebep
veya vesilelerle Osmanlı Devleti topraklarına gelen yabancılardır. Osmanlı
Devleti’nin etkileşime açık olduğu bir dönem olan XIX. yüzyılda yabancıların
Osmanlı Devleti’ndeki varlıkları daha da önemli hale gelmiştir. Bu süreçte
yabancılar Osmanlı Devlet ve toplumunun fikir ve düşünceleriyle
tanışmışlardır. Buna karşılık Osmanlılar da yabancıların fikir ve anlayışlarıyla
tanışmışlardır. Bu etkileşim Osmanlı Devlet ve toplum hayatını pek çok
yönden etkilemiştir. Ayrıca Yabancıların Osmanlı coğrafyasında bireysel
veya kendi devletlerinin çıkarları adına faaliyette bulunmaları göz ardı
edilmemelidir. Bu bakımdan yabancıların Osmanlı topraklarındaki varlıkları
çeşitli diplomatik ve casusluk görevlerinden ticari ve sanatsal faaliyetlere
kadar geniş bir yelpazeye sahiptir.
Macarlar da XIX. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’ni çeşitli nedenlerle ziyaret
etmiş hatta Osmanlı topraklarında yaşamış bir millettir. Macarların Osmanlı
Devleti’ndeki varlıkları en fazla Macar Mültecileri gibi siyasi bir konuyla ön
planda olsa bile onların Osmanlı Anadolu’sunda bulunmalarının ekonomik
veya kültürel sebeplerinin olduğu da anlaşılmaktadır.

Türk-Macar İlişkilerinin İzinde 20 Yıl: Prof. Dr. Melek Çolak Armağanı adlı eserde Türk ve Macar akademisyenlerin alanlarında uzmanı olduğu konularda hazırladıkları yazılar bulunmaktadır. Ayrıca eserde ilk dönem, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi Türk-Macar ilişkileri üzerine ilk defa yayınlanan yazılar yer almaktadır. Bu yönüyle eser, armağan kitaptan daha ziyade Türk-Macar ilişkileri üzerine yapılacak çalışmalar için başucu kitabı niteliği kazanmıştır. Türk-Macar ilişkilerinin bilinmeyen yönlerini açıklayan bu çalışma, konunun meraklılarına ilginç bilgiler sunarken aynı zamanda akademik araştırma yapanlara da önemli katkılar sağlayacaktır.

Öz Doğu ve Batı'yı birleştiren Türkistan coğrafyası, kendi kökenlerini arayan Macarlar açısından çok önemli bir araştırma alanı olmuştur. Türkistan'da XIX. Yüzyılın sonlarına doğru Macaristan'da Türkoloji'nin gelişme kaydettiği dönemde, nüfuz alanları yaratmak isteyen İngiltere ve Rusya arasında bilimsel literatürde '' Büyük Oyun'' olarak adlandırılan siyasi ve ekonomik rekabet sürüyordu. Macaristan'da Türkolojinin kurucusu olan Macar Türkolog Ármin Vámbéry de ''Büyük Oyun'a ''dâhil oldu. Türkistan'a seyahat ederek hazırladığı raporları, İngiltere'ye verdi. Vámbéry'nin Türkistan seyahatnamesinde oryantalizmin izleri, Rusya'ya karşı İngiliz emperyalizmini Türkistan konusunda desteklemesinin bir sonucu idi. Onun Türkoloji Bölüm Başkanlığını elde etmesinin ya da Rusya'nın Panslavizm politikasına karşı Pantürkizmi ilan etmesinin geri planında İngiltere desteği vardı. Vámbéry'ye karşı, Rusların onun Türkistan seyahatini yalanlamaları, İngilizlerin ise onu desteklemeleri İngiliz-Rus çekişmesinin bir Macar Türkoloğun şahsında tebarüz etmesi demektir. Bu çalışmanın amacı, henüz Macar arşiv belgelerine ve diğer Macar kaynaklarına dayanılarak pek araştırma yapılmamış olan adı geçen konuda, büyük ölçüde bunlardan yararlanılarak, Vámbéry'nin Türkistan seyahatinden hareketle, İngiliz Rus çekişmesinin zaman zaman da ittifakının izleri sürülerek, Macar Türkologların Orta Asya çalışmalarıyla "Büyük Oyun "a dâhil oldukları ve bunun sonuçlarından İngiltere ile Rusya'nın zaman zaman ittifak yaparak yararlandıkları şeklinde açıklanabilecek muhtemel bulguları, tarih disiplininin yöntemi kullanılarak, İngiltere ile Rusya'nın Orta Asya politikası bağlamında değerlendirmektir. Ayrıca Türkistan'a giden seyyahlardan kalan orijinal fotoğraflardan örnekler sunulacaktır. •

Bu çalışma da Orta Avrupa ve Balkanlarda ikamet eden Bulgar ve Macarlar, Orta Asya Türk menşeli olup Hunların torunları olduğu görüşü kabul edilmektedir.
Macarların ilk hanedan liderlerinden olan Arpad ve Bulgarların ataları
Attila’nın soyundan gelmekte olduğu efsanelerde de bilimsel olarak da
söylenmektedir. Asya’dan (bugünkü Moğolistan) Çin baskısı ile batıya göçen
Hunlar, Avrupa’da devlet kurmuş daha sonra Karadeniz kuzeyine çekilerek
diğer Türk grupları ile karışmıştır. Daha sonra hızla yine batıya göçerek bu
mıntıkalara yerleşmişlerdir. Hristiyanlaşarak Türklüklerini yitirseler de hem
Bulgarlar hem de Macarlar Türk menşeli bir kavimdir.

Bu çalışma,  23-27 Kasım 2016 tarihleri arasında Macaristan'ın Budapeşte kentinde yapılan Osmanlı-Macaristan- Habsburg İlişkileri ve Kanuni Sultan Süleyman Sempozyumu'nda (ISOC) yalnızca sözlü olarak sunulmuştur.

Bu bilgiye çalışmanın yayım sürecinde oluşan editöryal bir aksaklık sebebiyle dergi tarafından yer verilmemiştir.

Öz Türk-Macar ilişkilerinin tarihsel süreci çok eskiye dayanmakla birlikte özellikle XIX. yüzyılda yoğunluk kazanmıştır. Bu dönem Avrupa'da çeşitli ideolojiler benimsenmiş ve ihtilallere varan mücadeleler kendini göstermiştir. XIX. yüzyılın ortasında Avrupa'daki bu buhrandan Macarlar da etkilenmiş ve Avusturya İmparatorluğu'na karşı özgürlük mücadelesi başlatmıştır. Mücadelenin başarısızlıkla sonuçlanmasıyla hareketin liderleri Osmanlı ülkesine sığınmışlardır. Bu durum Türk-Macar ilişkilerini daha ileri seviyeye taşımış, Macarlar 93 Harbinde ve I. Dünya Savaşında Osmanlı Devleti'ne büyük destekler vermiştir. İttifak halindeki iki milletin karşılıklı nezaket örnekleri Türk-Macar ilişkisini en iyi şekilde göstermiştir. Türk-Macar ilişkilerinin I. Dünya Savaşı sırasındaki yoğunluğu dönemin Osmanlı arşiv belgelerine ve Macar basınına yansımıştır. Dil, tarih ve kültür üzerine önem taşıyan eserlerin iki millet arasında ortak kültür inşası için toplanmak istenmesi ve bu doğrultuda iki ülke arasında eser değişimlerinin gerçekleştirilmesi söz konusu ilişkiyi açıklar niteliktedir. Ayrıca I. Dünya Savaşı devam ederken Osmanlı basın yetkilileri Budapeşte'de misafir edilmiş, ortak değerler üzerine konuşmalar yapılmış ve birlikte hareket etmek için toplantılar düzenlenmiştir. Bu toplantılar adeta iki milletin birbirine besledikleri üst düzey duyguların ifade edildiği ortamlar olmuştur. I. Dünya Savaşı sırasında birçok alanda gerçekleşen Türk-Macar yakınlaşması özellikle kültürel ve ortak gelecek inşası üzerine yoğunlaşmıştır. Türk-Macar ilişkilerinin ilişkilerin tarihsel sürecine katkı sağlamak bu çalışmanın asıl amacını oluşturmaktadır. Abstract Although the historical process of Turkish-Hungarian relations dates back to very old times, it gained intensity especially in the XIX century. During this period, various ideologies were adopted in Europe and struggles leading to revolutions manifested themselves. The Hungarians were also affected by this crisis in Europe in the middle of the XIX century, and they started a freedom struggle against the Austrian Empire. With the failure of the struggle, the leaders of the struggle took shelter in the Ottoman country. This situation carried the Turkish-Hungarian relations to a further level, and the Hungarians gave great support to the Ottoman Empire in the 93 War and the First World War. The examples of mutual politeness of the two nations in alliance showed the Turkish-Hungarian relationship in the best way. Turkish-Hungarian relations were experienced more intensely during the World War I. This intensity was reflected in the documents. The desire to gather the works on language, etc. for the construction of a common culture between the two nations and the exchange of works explain this relationship. Besides, during the World War I, Ottoman journalists were hosted in Budapest, and programs were organized in which the two nations expressed their high-level feelings about common values. During World War I, Turkish-Hungarian rapprochement focused on common future construction. The main purpose of this study is to contribute to the historical process of relations between Turkish-Hungarian.

885’ten 1890’a kadar Türkiye’de bulunan Macar bilim insanı Ignác Kúnos’un araştırmaları Türk bilim dünyası tarafından Türk folkloru için “ilk ve öncü” kabul edilmiştir. Bu özellikleriyle oryantalizmden uzak bir konuma yerleştirilen Kúnos’un sadece matbu eserlerine bakıldığında, yukarıda yazan tüm vasıfları haiz olduğu kanaati pek tabii pekişecektir. Ancak Macar arşivleri ve Kúnos ailesinin hususi evrakları mevzubahis edildiğinde “gerçekler” farklılaşmaktadır. Ignác Kúnos’la ilgili tüm materyalleri bizzat inceleyen Melek Çolak, Kúnos’un eserlerinde yarattığı algıyı kırıyor ve mektuplarını didik didik inceleyerek bir oryantalistin tezatlarını gözler önüne seriyor. Knos’un Türkiye yılları, daha önce gün yüzüne çıkmamış belgeler ışığında bu kitapta ayrıntılı bir şekilde ortaya konuyor.

XVIII. yüzyıldan itibaren Batı’nın üstünlüğünü vurgulayan her türlü metnin muhtevasında aynı zamanda Doğu’nun ayrıksılığını vurgulayan bir tür mutabakatın varlığından söz edilebilir. Bu bağlamda özellikle edebi metinler, Batı menşeli öznel doğrularla Doğu’yu nesnel olarak nitelediği düşünülen olumsuz basmakalıpların incelenebileceği özel bir alan yaratmaktadır. İrlandalı yazar Bram Stoker tarafından kaleme alınan ve ilk kez 1897 yılında okuyucularla buluşan “Dracula” adlı roman, idealize edilen Batılı değerlerin ötekisi olarak konumlandırılmış bu egzotik Doğu tasarımının çarpıcı bir örneğini sunmaktadır. Eserin kurgusunda, Türk tarihinin yanı sıra Türk kültürüne ait olması muhtemel birçok ögeye özel önem atfedilmiştir. Doğu’ya özgü kötülüğün sembolik temsil ve takdiminin de buna uygun olarak gerçekleştirildiği söylenebilir. Bağlamı destekleyen ve onu ilginç kılan bir diğer husus da Stoker’a ilham veren birikimin kendisine bir şarkiyatçı tarafından, Macar Türkolog Ármin Vámbéry eliyle sağlanmış olma ihtimalidir.

The content of any text emphasizing the supremacy of the West from the eighteenth century on can also be mentioned as a kind of agreement that emphasizes the distinctiveness of the East. In this context, especially literary texts create a special area in which subjective truths of Western origin can be examined with negative stereotypes which are thought to objectively characterize the East. Written by Irish author Bram Stoker for the first time in 1897, the novel “Dracula” presents a striking example of this exotic Eastern image, positioned as the other of idealized Western values. In its fiction, a particular importance has been attached to many elements that may belong to Turkish culture as well as Turkish history. It can be said that the symbolic representation and presentation of Eastern evil is done accordingly. Another aspect that supports the context and makes it interesting is the possibility that Stoker's inspiration was provided to him by an Orientalist through the Hungarian Turkologist Ármin Vámbéry.