Genel Türk Tarihi

Türk tarihinin önemli bir bölümünü Uygur Türklerinin, Türklerin başında olduğu devir meydana getirmektedir. Uygur Kağanlığının kurmuş olduğu teşkilatlanma ve idari yapı Kök Türk Kağanlığının devamı niteliğindedir ve günümüze kadar Uygur Kağanlığı hakkında birçok araştırma yapılmıştır. Ancak yapılan araştırmalar, ağırlıklı olarak Çin kaynakları üzerinden yapıldığı için ve Çinliler tarihteki bazı olayları yazıya dökerken çarpıttığı için her araştırmanın gerçeği yansıttığını söylemek pek mümkün değildir. Bizler de bu makalemizde, bu sebeplerden dolayı ağırlıklı olarak Çinceye ve Orta Asya’nın yakın çevresinde yer alan bazı dillere hakim olan, değerli Türk tarihi araştırmacılarından Gülçin Çandarlıoğlu, Sadettin Yağmur Gömeç ve İbrahim Kafesoğlu gibi, objektif tarihçilik anlayışıyla akademik eserlerini kaleme alan profesörlerimizin eserlerinden faydalandık.

Konar-göçerlik ve göç, insanlık tarihinin hem toplumsal hem de bireysel olarak gerçekleştirilen en eski faâliyetlerinden biridir. Bu olgu çok çeşitli şekillerde değerlendirilebilir. Örneğin; Sosyolojik açıdan bu olgu, toplum yapısını ve bu değişen yapının hacmini etkilemektedir. Konar-göçerler ve göçebelerin günümüzdeki yaşayışları hâlen binlerce yıllık köklü bir kültürün izlerini taşımaktadır.2 Konar-göçerler belirli bir dairesel mekân içerisinde mevsimsel hareket ederek hayvancılık ve çevre toplumlarla ticâret yapmaktadır. Buna karşın göçebeler, tek seferlik hareket ile hayvanlarına ve kendilerine daha elverişli alan arayışı ile coğrafya değiştiren topluluklardır. Yerleşik hayatta ise insan için yaşadığı yeri mesken tutmak varoluşun en doğal hâlidir. İnsan, yapısı gereği çevresi ve kent kültürü arasında düzenli ve uyumlu bir ilişki sağlamak arzusuyla yüzer-gezer bir zihin ya da konar-göçer bir canlı olarak varlığını sürdüremez; belli bir yere ait olmalıdır. Bu aidiyetin tabanını oluşturan mekân, zaman ile birlikte yoğunlaştıkça zamanla bir kültür ona kök saldıkça bir yere dönüşür; tanım ve anlam kazanır. Bu bir kendiliğinden özdeşleşme durumudur.3 Söz konusu aidiyet duygusu ile harekete geçecek yerleşik yaşam şekli, erken dönemde konar-göçer olmakla beraber özellikle İS. 762’de Maniheizmin kabulü ile birlikte ortaya çıkan süreç konar-göçer yaşamdan yerleşik yaşama geçiş dönemi olarak kabul edilebilmektedir. İS. 840 yılının devamında gerek arkeolojik kazılar gerekse yazılı kaynaklar toplulukların yerleşik yaşamla tanıştıklarını göstermektedir.4 Ancak Türklerde devlet ve vatan anlayışı, diğer göçebe veya yerleşik topluluklardan farklı olarak istiklâl fikri ile beraber yürümektedir.⁵ Eski Türkler ancak hür ve müstakil yaşayabildiği toprağı yurt saymaktadırlar.6  Bu noktada evrimsel olarak insan beyni ve zihni, hür yaşayış isteğine bağlı olarak zihinsel uyaranlar neticesinde içinde bulunduğu çevresel şartlar ve yaşam şekillerine göre beyinsel ve zihinsel yapısını şekillendirmektedir. Beyinsel ve zihinsel yapıya belirli bilim alanları içerisinde metodolojik olarak yaklaşılarak bu çıkarımlar yapılmaktadır. Bununla ilgili olarak Nörobiyolojik yaklaşım ise insan hareketlerinin beyindeki son derece komplike sinirsel süreçlerle ilgili olduğunu savunmaktadır.7 Temelde “davranışlarımızda beyin her şeydir” diyen nörobiyolojik yaklaşım, beyin-davranış ilişkisi üzerine yapılan araştırmaların artması ile ilginç sonuçlara ulaşıldıkça psikoloji alanında da kendisine yer bulmuştur.8

Öz Bu çalışma Iordanes'in Getica adlı eserinde tasvir ettiği Scythia'yı, Iordanes'in Scythia'sını konu edinmektedir. Çalışmanın ilk sorusu, Iordanes'in nazarında Scythia'nın nasıl bir yer olduğudur. Burada fiziki coğrafya hakkındaki kayıtları ele alınmakla birlikte asıl ilgi beşerî coğrafya, etnografya tasvirlerinde olacaktır. Beşerî coğrafya anlatıları içinde, araştırmalarda daha az üzerinde durulan, Hun, Bulgar gibi Doğu Scythia kabileleri daha ön planda tutulacaktır. Çalışmanın ikinci sorusu Iordanes'e göre Scythia'nın neresi olduğudur. Burada Iordanes'in Scythia'yı konumlandırması ele alınacaktır. Böylelikle Iordanes'in mekân tasavvuru anlaşılmaya çalışılacaktır. Bu süreçlere, Iordanes'in diğer eseri Romana ve kendinden önce ve kendi devrinde yazılmış metinlerle karşılaştırması dahil edilecektir. Çalışmadan gerek Iordanes'in metinlerinin gerek altıncı yüzyılın tarih ve coğrafya bilgisinin anlaşılmasına bir nebze de olsa katkı yapması beklenmektedir. Abstract Scythia Reflected from Iordanes * Bu çalışmada, Ege Üniversitesi tarafından desteklenen "16-TDAE-004" numaralı Bilimsel Araştırma Projenin katkısı söz konusudur. Bu nedenle ilgili kurum ve kişilere teşekkür ederim. Ayrıca çalışmayı İngilizceye çeviren Ege Üniversitesi öğretim görevlilerinden Neriman Karakoç'a teşekkür ederim.

Özet Cengiz Han Dünya Tarihinin en önemli hükümdarlarından biridir. Yaşadığı topraklar geçirdiği zor şartlar göz önüne alınırsa göstermiş olduğu başarılar ona diğer hükümdarlar gibi tepeden inme bir şehzadelik, kurulu bir devlet düzeni olarak intikal etmemiştir. Cengiz Han devletini tamamen yoktan var etmiş, dağınık halde bulunan toplulukları birleştirmiş ve Çin'den Deşt-i kıpçak'a Hazar denizine kadar bir cihan imparatorluğu kurmuştur. Cengiz Han'ın yapmış olduğu bu fütuhatı hiçbir hükümdar yapmamıştır. Dolayısıyla 13. Asrın ilk yarısında bir Asya İmparatorluğu kurmuştur. Cengiz Han'ın kurmuş olduğu bu imparatorluğu oğulları ve torunları daha da genişletmiştir. Cengiz Han devlet kurmanın yanında iyi bir asker olmuş teşkilatçı psikolojik savaş taktikleri uygulamış koymuş olduğu Cengiz Yasaları ise bugün bile kendinden söz ettirmiştir. Bu çalışmada Cengiz İsminin menşei, yaşadığı ortam ve Cengiz İmparatorluğuna giden süreç ele alınıp incelenmiştir.

The Bondage Diaries of an Ottoman Officer consisted of the captivity diaries of Mulazim-ı previously (First Lieutenant) Hüseyin Hamit Efendi, who was captured during the battles with the Russians on the Caucasian Front in the First World War. daily in the form of two books, his journey from captivity in Siberia, life in captivity Nikolsk camp and tells the journey to Turkey to escape from captivity in 1918.  The first notebook contains detailed information about the life between Nargin Island and Siberia and the town of Nikolsk between 14 March 1916 and 13 March 1917. April 12, 1918 - 19 February 1919 between the covering and the second book, about two years as a prisoner, who still lives Hussein Hamid Efendi, giving information about the return to Turkey to escape with a few friends Nikolsk./Bir Osmanlı Subayının Esaret Günlükleri, I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde Ruslarla yapılan muharebelerde esir düşen Mülazım-ı evvel (Üsteğmen) Hüseyin Hamit Efendi’nin esaret günlüklerinden oluşuyor.
İki defter halindeki günlükler, kendisinin Sibirya’ya olan esaret yolculuğunu, Nikolsk kampındaki esaret hayatını ve 1918 yılında esaretten kaçıp Türkiye’ye olan yolculuğunu anlatıyor. İlk defter, 14 Mart 1916 - 13 Mart 1917 tarihleri arasında Nargin Adası’ndan başlayıp Sibirya’ya, Nikolsk kasabasına gidişi ve burada yaşadıkları hakkında detaylı bilgiler içeriyor. 12 Nisan 1918 - 19 Şubat 1919 tarihleri arasını kapsayan ikinci defter ise, yaklaşık iki sene esir olarak hayatını sürdüren Hüseyin Hamit Efendi’nin, birkaç arkadaşıyla birlikte Nikolsk’tan kaçarak Türkiye’ye dönüşü hakkında bilgiler veriyor.

TÜRK İSTİHBARAT TEŞKİLATININ KURULUŞU VE KURUCUSU:
(II.GÖKTÜRK KAĞANLIĞI DÖNEMİ M.S.681/ DANIŞMAN BİLGE TONYUKUK)

Türk İstihbarat Teşkilatının kuruluşu her ne kadar Teşkilat-ı Mahsusa’ya dayandırılsa da tarihi vesikalarda ve yazılı kaynaklarda Türk Devlet Geleneğinde istihbaratın aktif ve sistematik bir disiplin içerisinde II.Göktürk Kağanlığı Devletinin Kurucusu İlteriş Kutluk Kağan, Kapgan Kağan ve Bilge Kağan’ın Danışmanlığını ve yardımcılığını yapan Bilge Tonyukuk tarafından başarılı bir şekilde kullanıldığını Göktürk Kağanlığına ait Orhun yazıtları olarak bilinen Tonyukuk Yazıtında görmek mümkündür. Tonyukuk yazıtında II.Göktürk Kağanlığı Devletinin Kurucusu İlteriş Kutluk Kağan’ın yardımcısı Bilge danışman Tonyukuk’un II.Göktürk Kağanlığı Döneminde (M.S.681 yılında) güçlü bir istihbarat teşkilatı kurduğu Gök-Türk Kağanlığına ait casusların tüm Türk boyları ve Çin’de faaliyette bulunduğu bahse konu istihbarat görevlilerinin Gök-Türk Devleti aleyhine olan tüm gelişmeler hakkında önceden Bilge Tonyukuk’a bilgi verdiği Danışman Tonyukuk’un düşman unsurlar harekete geçmeden alınan istihbari bilgiler doğrultusunda askeri harekat planları yaptığı ve düşman unsurlar harekete geçmeden Göktürklerin karşı harekete geçerek düşmanı gafil avlayarak yendiği açıkça görülmektedir.

Göktürk kağanlarının mensup olduğu Aşina Kağanlık soyuna mensup (A-shih-te Yuan-chen) Danışman Bilge Tonyukuk’un Çin Devleti işgali altında, Çin Hakimiyeti altındaki bir bölgede yetişmesi ve Ch’an-yü askeri valiliğinde Çin’e teslim olan Türk Boylarını Çin adına teftişle görevli olması onun tüm Türk Boylarını ve Çin Devletinin Türklere karşı yürütmüş olduğu Çin Devlet politikasını yakından tanımasına ve buna karşı istihbari anlamda strateji ve taktik geliştirmesine neden olmuştur.

Çin yazılı kaynaklarında Tonyukuk’un bu özelliğinden şu şekilde bahsedilmektedir: Wen Yen-po’nun fikri doğrultusunda nehrin güneyindeki altı eyalete bölünerek yerleştirilen boylardan olduğu için  A-shih-te Yuan-chen (Vezir Bilge Tonyukuk) bütün Çin geleneklerini öğrenmiş, sınırdaki ve Çin seddindeki boşluklardan haberdar olmuştu. Ch’an-yü askeri valiliğinde Çin’e teslim olan Türk Boylarını Çin adına teftişle görevli iken işten el çektirilmiş ve (Çin) askeri Vali yardımcısı ch’ang shih tarafından hapse atılmıştı. Sonradan Kutlug, gelip saldırdığında, eski boyları teftiş etme görevini geri istedi. (Wang) Pen-li müsaade edince, kaçıp Kutluğun yanına sığındı. Kutlug onun katılması üzerine aşırı derecede sevindi. A-p'o Ta-kan (Apa Tarkan/Tarhan) tayin ederek, askerlerin ve atların idaresi işini ona verdi. Wei eyaletine hücum edip askeri vali Ts'ui Chih-pien’i bozguna uğrattılar. Karşı gelen valiyi öldürdüler. Wen-ming saltanat devresinin ilk senesi (684 yılı) tekrar Shuo eyaletine saldırıp, sivil memurları öldürdüler. Ch'ui-kung devresinin ikinci senesinde (686 yılı) Kutlug, yeniden Shuo, Tai ve benzeri eyaletleri yağmaladı…(Bilge Kağan Döneminden bahseden belgede)Bilge (kağan) ki; O insancıldır ve insanları sever, halkını öyle idare eder. Kül Tegin, askeri işlerde mükemmeldir. Önünde hiç kimse yoktur (bu işlerde). Tonyukuk derinden hareket eder, yaşlı ve güçlüdür. Li Ch’ing zamanında Çin’e gelenlerdendir. Üç kişi birleşirse hareket etmemizin faydası olmaz (hiçbir işe yaramaz)…  (Kaynak: Prof.Dr.Ahmet Taşağıl Gök-Türkler sayfa:389-398/ Tien T’ung 198 1073 b,c)

Tonyukuk yazıtında Gök-Türk kağanlığı adına çalışan istihbarat görevlisine Gök-Türkçe ‘Körüg’ denilmekte ve yazıtta istihbarat görevlisinin kimliği deşifre edilmemekte. Gök-Türk Kağanlığına çalışan Körüg’ün (İstihbarat görevlisinin) vermiş olduğu istihbari bilgiye ise Gök-Türkçe ‘Savı-Sabı’ denilmektedir.   
Konu ile ilgili Gök-Türk Kağanlığı Danışmanı  Bilge Tonyukuk yazıtlarında geçen istihbari faaliyetler aşağıda altı çizili olarak verilmiştir:

Fatih Mehmet Yiğit

Kalmuk Türkleri, Moğol tarihinin bir parçası
olarak nitelendirilir. Kalmuk adının kökeniyle
ilgili pek çok varsayım söz konusudur.
Tarihleriyle ilgili Türkiye’deki basılı eserlerdeki
bilgiler son derece kısıtlıdır. Bu kısıtlı bilgilerin
birçoğu birbirinin tekrarı durumundadır.
Türkiye’de Kalmuk Türkleri üzerine hazırlanan
tezlerden biri yüksek lisans tezi, diğeri de doktora
tezidir. Bunlardan biri Kalmukların savaşçı
yönüne değinen savaş tarihi konulu olup diğeri ise
onların dini inanışları ve dini tarihleri üzerinedir.
Ancak günlük hayatlarıyla alakalı bilgi son derece
kısıtlıdır. Bu konuyla ilgili yazılmış tek eser
Mustafa Rahmi’nin “Kalmuk Türkleri” isimli
kitabı olup Rus bilimadamı Pallas’ın eserinin ilgili
bölümünden yapılan bir çeviridir. Kitabın yayım
tarihi 1927 yılıdır. Bu kitabın dili Osmanlı
Türkçesi olup bir köşede değerlendirilmeyi
beklemektedir. Kalmuk Türkleri ile alakalı
yukarıda belirtmiş olduğumuz eksikliği bir nebze
gideren bir kitap olması dolayısıyla bu eseri
makalemizin konusu olarak seçtik. Makalemizde
Kalmukların kim olduğu, Kalmuk adının kökeni,
Mustafa Rahmi ve Pallas isimleri üzerine
yazdığımız kısımdan sonra kitabın
transkripsiyonlu metnine yer vererek bilim
dünyasına sunmayı amaçladık.

Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü tarafından 19-20-21 Nisan 2018 Tarihlerinde düzenlenecek olan sempozyumda 2015-2016 ve 2017 yıllarında Moğolistan'da yaptığımız arkeolojik çalışmalar sırasındaki bazı tesbitlerimizin sunumunu yapacağım. Sempozyum programı da ektedir

ÖZET Orta Asya'dan Balkanlar'a, Sibirya'dan Anadolu'ya uzanan bir coğrafyada varlığını sürdürmeyi başaran Türkler, etkileşim de bulunduğu arklı din ve kültürlere rağmen nesilden nesile aktarılan geleneksel inanç ve yaşayış biçimini kaybetmeden Türk Kültürünü gitmiş oldukları bölgelerde yaşatmasını bilmişlerdir. Yeni bölgelerde yeni dinlerle karşılaşan Türkler, sahip oldukları eski Türk kültüründen taşıdıkları inanç ve yaşayışlara yeni anlamlar yükleyerek kültürel birliği ve sürekliliği yakalayabilmişlerdir. Türklerin en eski inançlarından biri olan Şamanizm, milattan önceki yüzyıllardan günümüze yaşayan, merkezinde ruhlar âlemiyle etkileşim içerisinde bir " Şaman " ın yer aldığı, " animistik " özellikler taşıyan bir inanç sistemidir. Tek tanrı düşüncesinin hâkim olduğu ve Sibirya ve Orta Asya bozkırlarında varlık gösteren Şamanizm'in bir din mi ya da bir inanç mı olduğu bugün dahi bilim adamları arafından tartışılmaktadır. Bu çalışmamızda, Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan Şamanizm'in, Türk kültürü üzerindeki varlığı ele alınacak ve geliş Mezkûr çalışmamızın verimli sonuçlar getirmesinden hareketle konuya ilişkin ana kaynaklardan ve bu alanda yapılan çalışmalardan yararlanılacaktır. Şamanizm, Türk Şamanizmi, Din ve İnanç, Türk Kültürü

Artık günümüzde, doğayı bilinçsizce kullanma anlayışı geçerliliğini yitirmiş, yeni ve çok boyutlu bir yaklaşım başlamıştır. İnsanı ve yaşadığı çevreyi yeni baştan gözden geçirip, yeni bir zihniyet ve hayat tarzı geliştirmek zorunlu hale gelmiştir. Çevre bilinci ve kavramı bu düşüncenin sonucudur. Günümüzde insan ile evren arasında bir barış ve uzlaşma kaçınılmaz hale gelmiştir. İnsan dünyayı bilinçsizce kullanan ve hükmeden bir despot değil, Yüce Yaratıcının kurduğu düzene saygılı, fitne ve fesattan uzak, çevresiyle barışık, emri altındaki tüm varlıklara şefkat içerisinde davranan bir naip, bir vekil olmak zorundadır. Anahtar Kelimeler: Çevre, Osmanlı, çevre nizamnamesi, berat, ihtisab, Kyoto Protokolü

ENVIRONMENT: THE PROBLEM OF THE CENTURY AND ENVIRONMENTAL CONSCIOUSNESS IN THE OTTOMAN EMPIRE The way of thinking that condones reckless use of the environment is no longer possible and has been replaced by a new and multidimensional approach. Today, looking at humankind and the environment in a new light as well as developing a new way of thinking and a new way of life are indispensable. Environmental consciousness is a result of this new way of thinking, and it requires a harmonious state of reconciliation between human beings and the universe. Human beings have to be regents on the Earth who respect the order designed by the Almighty Creator, abstain from mischief and malice, live in peace with their environment, and approach the creation submitted to their use with mercy not tyrants that control and misuse the world heedlessly.

Öz

Türk tarihinin yetiştirdiği dünyâca ünlü ilim ve fikir adamlarından biri olan Mehmed Fuad Köprülü (1890-1966), özellikle Osmanlı tarihinin kuruluş devri hakkındaki tartışmaların iyice alevlendiği bir dönemde en zorlu tartışmalara eğilerek, ortaya koyduğu keskin ve iddiâlı tezlerle bir döneme damgasını vuran en önemli isimlerden biri olmuştur. Onun bu tezlerinin en meşhur olanları; Wittek'in Kayı menşei ile ilgili itirazlarına yönelik güçlü savunması ve Osmanlılar'ın atalarının Anadolu'ya göçünün -bilinenin aksine- Cengiz istilâsı sırasında değil, Anadolu'nun ilk fethi sırasında gerçekleştiği yönündeki iddiâsıdır. Bu iki konu Köprülü'nün ölümünden sonra da uzun yıllar tartışılmış; ancak her ikisi hakkında da çağdaş kaynaklar ışığında kalıcı bir çözüme ulaşılamamıştır.

Bu makale, hâlâ üzerinde tartışılan bu iki konu hakkında, şimdiye kadar devrin aslî kaynaklarına bakılmaksızın geliştirilen yüzeysel ve şahsî düşüncelere dayalı tezlerin aksine, ilk kez dönemin İslâm kaynakları ve Bizans kroniklerindeki kayıtları Osmanlı rivâyetleriyle karşılaştıran bir tez ortaya koyarak, ikisi hakkında da kesin ve kalıcı bir çözüme ulaşmak amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Mehmed Fuad Köprülü, Osmanlı Kuruluş devri, göç ve yerleşim, Cengiz Han istilâsı, Anadolu’nun fethi.


Abstract

Mehmed Fuad Köprülü (1890-1966) who is one of the worldwide known scientists and intellectuals raised by Turkish history, was one of the most important names who left his mark on an era by giving thoughts on the most difficult discussions and putting forward sharp and assertive hypothesis in an environment where the debates about Ottoman Empire’s establishment period had escalated. His most famous hypotheses in this regard were; his strong defense against Wittek’s objections towards origins of Kayı and his claim that migration of Ottomans’ ancestors to Anatolia took place during the first conquest of Anatolia and -contrary to general belief- not in the course of Cenghis invasion. These two issues have been discussed for a long time even after Köprülü’s death, but no permanent conclusion was able drawn in the light of contemporary sources for neither of them.

This article is written to put forward a hypothesis which for the first time compares Islamic sources and records in Byzantine chronicles to Ottoman narratives contrary to the superficial and personal opinion based claims that were raised without going through main sources of the time and to reach a precise and permanent conclusion for both of the two issues which are still being debated over.

Keywords: Mehmed Fuad Köprülü, Ottoman Establishment Period, Migration and Settlement, Cenghis Khan’s Invasion, Conquest of Anatolia.

Türk halkları arasında kahir ekseriyetin aksine, İslam kültür çevresi dışında kalmaları, Oğuz boylarına mensup olmalarına rağmen
ise Oğuz Yabguluğu’nun dağılması sonrası güney göç yollarını değil de kuzeyi tercih ederek Doğu Avrupa’ya yerleşmeleri ile Gagauzlar, Türk milletinin müstesna bir parçasıdır. Türkler evvelden beri
birçok dinin etkisine girmiş, birçok topluluk ile belli başlı kültür alışverişinde bulunmuş olsalar da kendi kültürlerini başarıyla muhafaza
etmiş ve binlerce yıldan beri aktarılan tecrübeleri yaşamlarına yansıtmışlardır. Gagauzlar, Hristiyanlık dininin ortodoksluk şubesine
geçmiş ve uzun yıllar Slav-Ortodoks yahut Rum-Ortodoks kültür
çevresinin etkisinde kalmışlardır. Bu denli sosyal yaşamı temelden
etkileyecek değişimlere ve diğer Türk topluluklarından farklı bir yol
izlemelerine rağmen Gagauzlar uzunca yıllar kendi kültür ve dillerini muhafaza etmiş, XIX. yüzyıldan itibaren ise kendi içlerinden çıkardıkları millî liderler sayesinde kimliklerinin farkına varmışlardır.
İşte bu çalışma da hem yüzyıllar boyunca kültürlerini koruyan Gagauz Türklerinin hem de sonrasında Gagauzların kimliklerini geri
kazanmalarını sağlayan yüce insanların bir nebze de olsa haklarını
teslim etmek amacıyla yazılmıştır

Turks who, were living under the rule of the Rourans had been serving as a blacksmith. However, Turks who increasingly were getting strong by means of growing population during Bumin's reign, had been waiting for an appropriate time to proclaim their independence. The onward events together with a progressive process had given them an opportunity what they were looking for. The Rourans have been defeated by Turkic army led by Bumin and then Bumin and his tribe have founded on their own settlement. When Bumin died in 552 AD, his son, Mukan,  has ascended the throne instead of his father, and there by the might of the state had growed with heavy increase and then had become a supreme power in all Central Asia.
Keywords: Bumın, Istemi, Muqan, The Rourans, Ch’ou, Ch’i

Karacakurt Türkmenlerinin bağlı olduğu Beğdilli Boyu Türkmenleri ile Avşar Boyu Türkmenleri Oğuzların Bozok kolunun Yıldızhan soyundan geldikleri için akraba topluluklardır. Bu topluluklar Danişmendli Türkmenlerinin temel nüvesini oluşturduğu gibi bu Danişmendli Türkmen ulusuna aynı zamanda Bozok/ Bozulus Türkmenleri'de denmiştir. Osmanlı döneminde Danişmendli Türkmenlerinin devamı olan Dulkadiroğulları beyliğinin Osmanlı aristokrasisinde ve askeri tımar yapılanmasında etkisinin artması Osmanlı aristokrasisine çöreklenen Devşirme ve Dönmelerin gözlerini korkutmuştur. Bu etkinliği kırmak için Anadolu daki güçlü konumdaki Türkmenlere giderek baskı artmış konar göçer Türkmen boyları zorunlu iskana ve sürgüne tabi tutulmuştur. Rakka Eyaleti, Beydili ve Avşar boyunun sürgün yeridir. Rakka bölgesi, 1516 yılında Osmanlı ülkesine katılmıştır. Diyarbakır ile Halep eyaletleri arasında kalan bölge, merkezi Urfa olmak üzere altı sancaktan oluşmaktaydı. Osmanlı yönetimi bu bölge için özel iskan politikası uygulayarak Beydili ve Boz-ulus Türkmenlerini Fırat ırmağı boyunca yerleştirme girişimleri olmuştur. Bu iskan politikaları yüzünden göçebe Türkmenlerin düzenleri bozulmuştur.. Arap aşiretlerinden Tay ve Urban ile Türkmenler arasındaki çatışmalar... Devamı yazımızdadır.

Türk tarih yazımı için Çin kaynakları vazgeçilmezdir. Özellikle Türk tarihinin tarih öncesi dönemleri ve ilk çağları için paha biçilmez malumata Çin kaynakları arasında yapılan gezintilerle rahatlıkla ulaşılabilir. Yazılı kültürü komşuları kadar efektif bir şekilde meydana getiremeyen Türklere karşın, Çinliler yerleşik yaşamın avantajlarını kullanarak kaleme aldıkları raporlar ve kayıtlar vasıtasıyla oluşturdukları devlet arşivi sayesinde geleceğe ışık tutacak şekilde tarihe not düşmüşlerdir.

Asya, Orta Doğu ve Anadolu’ya kadar ticari anlamda mekik dokuyan ve mahir diplomat özelliği taşıyan Soğd’lar, ipek yoluna hakim olan devletle birlikte egemenlik altına girmişlerdir. Ancak bu egemenlik bir asimilasyondan ziyade, gitmiş oldukları veya boyun eğdikleri toplumlara kendi kültürlerini taşımışlardır.

ÖZET Günümüzde ve geçmişte hemen her devlet ve toplumda olduğu gibi, Türklerin kurduğu en güçlü devletlerden biri olan Asya Hun Devleti'nde de halk ve devlet çocuklarına özel önem vermişlerdir. Fakat Hunlarda çocuklar en çok ekonomik ve askeri faaliyetlerde rol üstlenmişlerdir. Bu faaliyetler daha çok gelecekte yapacakları işler ile ilgilidir. Hun ekonomisinin en önemli temellerinden birisi Çin'den iktisadi fayda sağlamaktır. Çin ile alışveriş yapılmış, Çin zaman zaman vergiye bağlanmış, bazen Çin malları yağma edilmiştir. Çin'den iktisadi faydanın sağlanmasında en önemli rolü, Hun ordusu oynamıştır. Çin kaynaklarına göre koyun sırtına binerek biniciliğe başlayan Hunlar, çocukluktan itibaren tilki, tavşan gibi hayvanları avlayarak nişancılık talimlerine başlamışlardır. Küçük yaşlardan itibaren asker gibi yetişen Hunlar, yetişkinlik çağına gelip asker olduklarında usta birer binici ve nişancı oluyorlardı. Bu özelliklere, üstün özelliklere sahip Hun atı ile Hun madencilerinin ürettiği kılıç, hançer, koşum takımları gibi kaliteli savaş aletleri de eklenince ortaya, karşı konulması güç, oldukça kuvvetli bir ordu çıkmış oluyordu. İşte askerler yedi yaşından itibaren talimlere başlayarak yetiştiriliyordu. Aynı şekilde bazı çocuklar da zanaat öğrenmeleri için madencilikle uğraşmaya başlıyorlardı. Bunun dışında Hun toplumunda kız çocukları da küçük yaşlardan itibaren anneleri ile ekonomiye katkıda bulunmaya, zanaat öğrenmeye başlıyorlardı. Kız çocukları hayvancılık faaliyetlerinde, hayvan bakımı, süt sağımı gibi işlerde annelerine yardım ediyorlardı. Hun kız çocuklarının esasen en önemli ekonomik faaliyeti dokumacılık olmuştur. Hemen her Hun kız çocuğu, genç kızlık çağına geldiğinde usta birer dokumacı oluyordu. Bugün, sayıları az da olsa, gördüğümüz bazı Hun dokuma örnekleri, bu üstün beceriyi gözler önüne sermektedir.  Arş. Gör. Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü Genel Türk Tarihi ABD,

Yeditepe Yayınları, Nisan 2017, Baskı 4, Sayfa Sayısı 176 Öz: Eserimizin mimarı olan Tufan Gündüz, Oğuz Kağan Destanı'nı; Camiü't-Tevarih'in son neşri ile Uygur varyantını ele alarak tercüme etmiş ve Oğuz Kağan'ın tarihi kişiliğini, Türk kimliğini, destan üzerinden açıklamaya çalışmıştır. Bunu da eserimizin başında kısa olarak tecrübelerine, düşüncelerine ve çıkarımlarına yer vererek yapmış, devamında ise destanın çevirisini konu edinmiştir. Son olarak verdiği iki ek ise okuyuculara diğer şekil ve anlatımlardan gelen haliyle karşılaştırmalı genel bir anlatım ortaya koymaktadır. Abstract: Tufan Gündüz, the architect of our work, describes the Epic of Oguz Kagan; He translated and discussed the latest publication of the Camiüt-Tevarih and the Uighur variant and tried to explain Oğuz Kağan's historical personality, Turkish identity through the epic. He did this by briefly giving his experiences, thoughts and inferences at the beginning of our work, and then he focused on the translation of the epic. Finally, the two annexes give a comparative general narrative to the readers as they come from other forms and narratives.

ÖZET
Uluğ Bey, 24 Mart 1394 yılında Sultaniye’de dünyaya gelmiştir. Annesi Gevher Şad Ağa, babası ise Şahruh’tur. Çocukluk yılları dedesinin seferleri sırasında onunla beraber geçmiştir. 1404 yılına gelindiğinde dedesi tarafından Öge Begüm ile evlendirilmiştir. Emir Timur’un ölümünün ardından taht mücadelesi sonrası babası Şahruh hükümdar olmuştur. Babası tarafından kendisine Semerkant ve Maveraünnehir verilmiştir. Bu bölgedeki hâkimiyetini sağladıktan sonra ilmi faaliyetlerde bulunmaya başlamıştır. Şahruh’un öldüğü 1447 yılına dek seferlere çıkmak yerine bölgesinin gelişmesine yönelik işler yapmıştır. 1447’de tahta geçmişse de 2 sene sonra 1449 yılında oğlu Abdüllatif tarafından indirilmiştir. Hacca gitmek için yola çıktığında oğlu tarafından öldürtülmüştür. Semerkant hâkimliği sırasında kendisine hocalık etmiş âlimlerle bir medrese ve rasathane inşa etmiştir. Medresede verilen eğitim neticesinde Ali Kuşçu gibi çok önemli bir bilim adamı yetişmiştir. Uluğ Bey, rasathanede icra ettikleri gözlem ve hesapları Ziyc-i Uluğ Bey adlı eserde ortaya koymuştur. Yapmış olduğu bu eser günümüzün hesaplarına çok yakın bir tutarlılıktadır. Onun yapmış olduğu bu çalışmalar bazı dini tarikatlar tarafından hoş karşılanmamıştır. Bu sebeple ölümüne giden süreç içerisinde tarikatların da parmağı bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Uluğ Bey, Ali Kuşçu, Ziyc-i Uluğ Bey, Şahruh, Emir Timur.

SCIENTIFIC ACTIVITIES IN THE PERIOD OF ULUGH BEG AND ATTITUDE OF RELIGIOUS SECTS
ABSTRACT
Ulugh Beg was born on March 24, 1394 in Sultaniye. His mother is Gawhar Shad Agha and his father is Shah Rukh. He spent his childhood together with his grandfather during the his campaigns. In 1404, he was married to Oge Begum by his grandfather. Following the death of Amir Timur, his father Shah Rukh became the ruler after the throne struggle. He was given Samarkand and Mā Warāʾ an-Nahr by his father. After establishing its dominance in this region, it started to carry out scientific activities. Until 1447, when Shah Rukh died, he carried out works for the development of his region instead of going on expeditions. Although the throne in 1447, he was overthrown by his son Abdullatif in 1449. When he set out to go on a pilgrimage, he was killed by his son. During the reign of Samarkand he built a madrasah and observatory with scholars who taught him. As a result of the education given in the madrasa, a very important scientist such as Ali Qushji was raised. Ulugh Beg, observations and calculations performed in the observatory Zij-i Ulugh Beg has revealed in his work. This work is very close to today's calculations. His work has attracted reaction from some religious sects. For this reason, the sect has an effect in the process leading to his death.
Keywords: Ulugh Beg, Ali Qushji, Zij-i Ulugh Beg, Shah Rukh, Amir Timur.

Cesareti, taktik zekası ve liderliğiyle Dünya’da kadınlara sembol olan Tomris Hatun, aslen M.Ö 6. yüzyılda Hazar Denizi’nin doğusundan itibaren başlayan topraklar ile günümüz Türkmenistan, Afganistan ve Batı Özbekistan ülkelerinin bulunduğu bölgelere hakim olan Massagetlerin hükümdarıydı. Massagetler, köken olarak İskitlerin-Sakaların (Pers kaynaklarında İskitler, Saka olarak geçmektedir.) kalabalık boylarından bir tanesiydi.
İskitler, Asur, Urartu, Pers ve Yunan  kaynaklarından anlaşıldığına göre M.Ö. 9. yüzyılda,  Orta Asya’da bulunurken akrabaları olan Hiung-Nu’lar (Hunlar) ile çatışmaya girmişler ve bu çatışma sonucunda yaşadıkları yerlerden hareket ederek farklı boylar halinde önce Kafkasya’ya, sonra buradan Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine doğru yayılmaya başlamışlardır. Bir kısım boylar ise yine Kafkasya geçitlerinden kuzeye yönelmiştir. Bu boylar Karadeniz’in kuzeyine ve sonrasında Doğu Avrupa’ya, Tuna Havzası’na ve Trakya’ya doğru uzanmışlardır. Asya’nın geniş bozkırlarından yola çıkarak Asya kıtasının batı ve kuzeybatı ucuna kadar ulaşmış olan İskitler, Eskiçağda bu geniş bölgedeki farklı halklara hakim olmuşlar ve bu bölgeleri karakteristik özellikleriyle siyasi, sosyal ve kültürel yönden etkilemişlerdir. Bu kadar geniş ve farklı coğrafyalara yayılan İskit boyları, doğal olarak buradaki halkların kültürlerinden de etkilenerek, temel Türk kültür unsurlarını korumalarına karşın yeni kültür olgularını da bünyelerine almışlardır.

L. Bazin'in 1964 yılında yayınladığı eski bir makale olmasına karşın Fransızca'dan dilimize kazandırmak üzere bazı açıklamalı notlarla tercüme ettiğimiz bu makale, Türk kültürü açısından büyük önem arzetmektedir. Zira Türk kültürünün en bilge atalarından birine verilmiş olan Korkut adının etimolojisi ve anlamına kanımızca eski Türk dini ve kültürü ile en çok örtüşen açıklamayı sunmuştur. Bazin, bu makalesinde Eski Türkçe'den günümüz Türkçesi'ne gelene kadar birçok Türkçe lehçede farklı şekiller altında görülen "Korkut" özel kişi adının etimolojisini incelemiştir. Daha önce L. Rásonyi tarafından önerilen, bu adın "korkutmak" fiilinin emir kipi olduğuna dair tezini yalanlamamakla birlikte yeni bir yaklaşımda bulunmuştur.
Özbek Türkçesi'nde korunmuş olan kor-kut ikilemesinden yola çıkan Bazin, Korkut Ata veya Dede Korkut'a ismini veren bu kelimenin Türk dini açısından önem arz eden ve birbirleriyle ilişki kurulabilecek nitelikler taşıyan kor ve kut kelimelerinden oluştuğunu ileri sürmüştür. Türkler İslamiyet'e girdikten sonra ise, gramer değişikliklerinden de ispatlamaya çalıştığı gibi, bu anlamın kaybolarak emir kipinden üretilen adın öne çıktığını; dolayısıyla her iki önermenin makbul olduğunu, ancak farklı dönemlere tekabül ettiğini savunmuştur. Türk ilim alemi için şimdiye kadar göz ardı edilmiş olan bu makale, kültürümüzün kilit taşlarından biri olan Korkut Ata veya Dede Korkut’un kimliği ve adının anlamı arasındaki bağlantıyı, Türk dilinin tarihi gelişiminde geçirdiği değişikliklerle birlikte sunmaktadır.