تهیه و تنظیم از ملیحه درگاهی
منطقه تهران که در شمال غرب فلات مرکزی ایران قرار گرفته از زمانهای دور و ادوار پیش از تاریخ منطقه ای مسکونی بوده و ردپای فرهنگ های پیش از تاریخی را در گوشه و کنار آن میتوان سراغ گرفت. بررسیها و کاوشهای باستانشناسی از یک سده قبل تا به امروز بسیاری از مراکز فرهنگی در دشت تهران را مشخص و معلوم ساخته و نشان میدهد که این دشت حداقل از نیمه دوم هزاره دوم (عصر آهن) تا به امروز مسکونی بوده است. از زمانی که شهر تهران در سال 1200 هـ.ق توسط آقامحمدخان قاجار به پایتختی ایران برگزیده شد تا به امروز حوادث بی شماری را به خود دیده است.
تهران از آغاز پایتخت شدنش و بخصوص از آغاز سده نوزدهم و با شروع حکومت فتحعلی شاه بستر اتفاقات و تغییرات کالبدی – فضایی می شود که یک پایتخت بدان نیاز دارد. تغییرات و دگرگونیهای اقتصادی که تحت سلطه و فشار و حراست نیروهای خارجی و برون زا شکل می گیرند در بیان کالبدی – فضایی خویش تحت تاثیر نیروهای فرهنگی و هنری بومی وخود قرار می گیرند. اسلوب های جدید هنری با روش های کهن در هم آمیخته میشود و درنتیجه میتوان استنتاج کرد که در دوره مورد بحث " زبان و بیان هنری معماری و شهرساز ی و گویش فنی آن در حد کمال استواری و تعالی دورانهای گذشته نیست زیرا این دوران به تبعی آشفتگی در سازمان زیست و تولید کهن و آمیختگی آن با مفاهیم جهانی جدید در تفکر هنری دوران التقاط است و زمانه مشوق برداشت های التقاطی از دیگر اشکال هنری متعلق به دیگر سرزمینها می باشد، در نتیجه شهری جدید به صورت پایتخت به دنبال معماری و شهرسازی های کهن ایرانی شکل می گیرد.

فهرست مطالب:

وجه تسمیه تهران
تحقیقات و انتقادات تاریخ ادبی: طهران یا تهران/پایگاه مجلات تخصصی نور
وجه تسمیه تهران/کتاب اول
وجه تسمیه تهران/تبیان
ریشه ی نام تهران/نام شناسی و ریشه شناسی واژه ها
آیا میدانید چرا نام پایتخت ایران تهران هست و وجه تسمیه و ریشه این نام چیست؟/انجمن گردشگری ایران
وجه تسمیه پایتختهای جهان؛ تهران/تابناک
درباره ی تهران/شهرداری تهران
وجه تسمیه و تاریخ استان/طنین یاس
چرا شهر تهران ، ( تهران) نام گرفت ؟/راسخون
ریشه شناسی و وجه تسمیه تهران/تهران قدیم
وجه تسمیه تهران/بانک اطلاعات

تاریخچه ی تهران
تاریخ تهران/دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا
سندی درباره ی تاریخ تهران (جغرافیای تاریخی)/ پرتال جامع علوم انسانی
معرفی کتاب: سیمای تهران عهد ناصری در نگاهی به کتاب «تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران»/ پرتال جامع علوم انسانی
معرفی کتاب: سیمای تهران عهد ناصری در نگاهی به کتاب «تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران»/پرتال جامع علوم انسانی
تهران قدیم یا تهران مصور/پرتال جامع علوم انسانی
تهران چگونه پایتخت شد؟/شهرداری تهران
آشنایی با تاریخ تهران/همشهری آنلاین
تاریخچه ی تهران/آفتاب نیوز
استان تهران، پیشینه ی تاریخی، تهران در دوره های مختلف/ رشد

ویژگیهای اقلیمی و آب و هوایی
جغرافیای تهران/دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا
جغرافیای طبیعی استان تهران/تبیان
جغرافیای تهران/سامانه ی ملی علوم و تحقیقات جوانان
مختصری از جغرافیای تاریخی تهران/اطلس کلانشهر تهران
ایران
استان تهران، جغرافی/ رشد
تهران/ کتابخانه ی ملی کودکان ونوجوانان
نقش اقلیم و ساختار جغرافیایی در آلودگی هوای شهر تهران/پرتال جامع علوم انسانی

ویژگیهای جمعیتی
جمعیت شناسی/دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا
جمعیت تهران؛ 12میلیون نفر/ تمرکز 8.5 میلیون نفر در شهر تهران /خبرگزاری مهر
جمعیت تهران به بیش از ۱۲ میلیون نفر رسید/فردا نیوز
روند تحول جمعیتی تهران /اطلس کلانشهر تهران
جمعیت تهران و آینده ی آن/پایگاه مجلات تخصصی نور
مدیریت مناطق کلانشهری: رشد و پراکنش جمعیت در مناطق کلانشهری (نمونه ی موردی: منطقه ی کلانشهری تهران)/پایگاه مجلات تخصصی نور
اولین سرشماری جمعیت تهران/ پایگاه مجلات تخصصی نور
تثبیت جمعیت تهران عملی نیست/پایگاه مجلات تخصصی نور
سرشماری نفوس؛ جداول و نمودارها، استان تهران /مرکز آمار ایران

فضاهای آموزشی
خیرین مدرسه ساز/اداره ی کل آموزش و پرورش شهرستانهای استان تهران
تهران دارای بیشترین مدارس فرسوده ی کشور /عصر ایران
20 درصد فضاهای آموزشی استان تهران حاصل همت خیرین است/ممتاز نیوز
تهران، محروم‌ترین استان کشور از نظر فضاهای آموزشی است/همشهری آنلاین
دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه علم و صنعت/دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا
دانشگاه شهید بهشتی/ سایت دانشگاه شهید بهشتی
دانشگاه امیر کبیر/ سایت دانشگاه امیر کبیر

توریسم و گردشگری
جاذبه های گردشگری/شهرداری تهران
جاذبه های استان تهران در یک نگاه/سایت وفاق
موزه های تهران/بازار گردشگری و توریسم
گردشگری در تهران/ویکی خرد
واکاوی ویژگیها و الگوی فراغت در گردشگری شهری (مطالعة موردی: تهران)/پرتال جامع علوم انسانی
تاثیر اکوتوریسم در توسعه اقتصاد گردشگری شهر تهران/ پرتال جامع علوم انسانی

آداب و رسوم
بررسی آداب و رسوم ازدواج از نظر شهروندان تهرانی/ پرتال جامع علوم انسانی
بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی در طول سه نسل خانواده تهرانی: با تأکید بر مقایسه مراسم، آداب و کارکردها حمایتی/ پایگاه مجلات تخصصی نور
مدرنیته و خانواده ی تهرانی/پایگاه مجلات تخصصی نور
بازگویی بخشی از آداب و رسوم د رتهران نه چندان قدیم؛ رسوم فراموش شده/تهران امروز
آداب و رسوم عمومی در تهران دیروز و امروز/ اطلاعات
 اوقات فراغت در تهران قدیم/باشگاه اندیشه

صفحه ی فرهنگ تهران در سایت انسان شناسی و فرهنگ:

http://www.anthropology.ir/branches/tehran

وجه تسمیه تهران:
پایگاه مجلات تخصصی نور:
تحقیقات و انتقادات تاریخ ادبی: طهران یا تهران
سعید نفیسی
تیران و طیران و تهران و طهران‌ هر چهار وارد است
آقا محمد مهدی ارباب اصفهانی(پدر میرزا محمد حسین فروغی ذکاء الملک وجد آقای‌ فروغی حاضر)از مؤلفین قرن سیزدهم کتابی‌ در جغرافیای اصفهان باسم«شرح اصفهان» تالیف کرده که از قرار معلوم بدوا مختصر بوده و سپس خود آنرا کامل‌ ساخته است.این کتاب در پاورقی‌های روزنامهء ایران قدیم(از محمد حسن خان اعتما:السلطنه)به طبع رسیده است.کتاب مزبور را من ندیده‌ام‌ ولی آقای آقا مجتبی مینوی که به دو روایت مختصر و مکمل و به نسخهء چاپی روزنامهء ایران رجوع کرده است از راه ملاطفت‌ یادداشتی درین باب به من داده است بدین قرار که در کتاب مذکور در قسمتی که در شمارهء 600 جریدهء ایران چاپ است در ضمن شرح بلوک‌ اصفهان مندرج است:«...بلوک نهم کرون است و آن منقسم است‌ به علیا و سفلی...اما سفلی‌آبادی معروف آن تیران...تا شهر نه فرسخ‌ است و آن قصبهء کرون سفلی است آن را به تعریب طیران بطای مؤلف‌ 1و طهران نیز می‌نویسد چنانکه تیران آهنگران را هم طیران و طهران‌ هر دو می‌نویسد و هم‌چنین است حالت طهران ری که در کتب قدیمه‌ بنای منقوطه و مؤلف‌1هر دو نوشته‌اند از جمله جوینی صاحب تاریخ‌ جهانگشای در حکایت لشگر آوردن تکش بر سر عراق طیران به طای‌ مؤلف‌1و یاء نوشته است و باز به تعریب مثل آن دو محل طهران‌ شده...»
ازین مراتب برمی‌آید تیران که نزهت القلوب آنرا در ده فرسنگی‌ اصفهان نوشته در همان موضع است زیرا که مؤلف سابق الذکر آنرا در نه فرسنگی ثبت کرده و تفاوت یک فرسنگ بین دو مؤلف که البته‌ هیچ‌یک فرسنگ شمار مسافت را نه‌پیموده‌اند باعث شک در اصل مطلب‌ نخواهد بود.نکتهء دیگر آن است که محقق میشود تیران و طیران‌ و طهران و تهران هر چهار یکی است و چه طهران ری و چه طهران‌ اصفهان در اصل آن تیر بوده است.چنانکه دلیلی دیگر درین باب‌ ذکر خواهم کرد.
اما اینکه مولف«شرح اصفهان»می‌نویسد طهران ری را خواجه‌ علاء الدین عطا ملک جوینی در تاریخ جهانگشای طیران ثبت کرده درست‌ نمی‌نماید زیرا که در تاریخ جهان‌گشای که مرجع من است(طبع اوقاف‌ گیب ج 2-چاپ 1334)در صحایف 18 تا 24 که تاریخ سلطان تکش‌ خوارزمشاه است و مخصوصا در ضمن واقعهء لشگر کشیدن تکش به عراق‌ بهیچ‌وجه اسمی از طهران یا طیران برده نشده است،یا نسخه‌ای که‌ مؤلف مزبور به آن رجوع کرده با نسخه‌ای که مرجع من است‌ اختلاف دارد و یا اینکه قلعهء معروف«طبرک»در حوالی ری که در نسخهء مرجع من درین موضع مذکور است در نسخه‌ای که مؤلف سابق الذکر بدآن رجوع کرده به خطا یا به صواب طهران یا طیران ثبت گشته است.

اما در اینکه تیران هم مثل طیران به طاء آمده است شکی نیست‌ زیرا که معضل بن سعد مافروخی در کتاب معروف«محاسن اصفهان»که‌ بین سال 465 و 485 تالیف شده(چه در زمان سلطان جلال الدین ملکشاه‌ سلجوقی و خواجه نظام الملک طوسی به اتمام رسیده)در ذکر فقهای اصفهان‌ از مردم تیران شخصی را اسم برده است بنام ابو محمد و نسب او را طیرانی به طاء ثبت کرده(نسخهء خطی محاسن اصفهان متعلق به آقای‌ آقا مجتبی مینوی)
از این تحقیقات معلوم میشود گذشته از اینکه طهران و تهران‌ هر دو در کتب ذکر شده به زعم مؤلف«شرح اصفهان»تیران یا طیران‌ هم همان است و نام دو موضع مختلف است در حوالی ری و در اطراف‌ اصفهان و نیز ناحیتی دیگر باسم تیران تباء در پیش کوه لرستان است که‌ معلوم نیست آنرا طیران نویسند.

در کتب مسافرین اروپائی‌ تیرون و طیران
 مسافرین اروپائی که از قرن نهم به بعد به ایران‌ بسیار آمده‌اند و اغلب از طهران ری گذشته‌اند هرجا که ذکری ازین شهر بمیان آورده‌اند بهمان نهجی که ما آنرا امروز تلفظ می‌کنیم‌ و در کتب بیشتر ضبط است(طهران)ثبت کرده‌اند جز سر تماس هربرت‌ Sir ThomasHerbert انگلیسی که بسال 1039 با سفیر شارل اول پادشاه‌ انگلستان به ایران آمده و اسم این شهر را در سفرنامهء خود«تیرون» (یا طیرون)نوشته.(روزنامهء کاوه-سال دوم دورهء جدید-شمارهء 2 ص 10-ستون 1)
ولی واضح است که اولین اسم را از لهجه مکسر اهالی شهر شنیده و همانطور که بگوش او رسیده است ادا کرده چنانکه هنوز هم‌ در لهجه عوام طهران اسم این شهر را تیرون یا طیرون»است.
جوناس هنوه Jonas Hanway انگلیسی مؤلف کتاب«شرح‌ تاریخی تجارت انگلستان در بحر خزر» Historical Account of) British Trade over the Caspian که از سال 1156 تا 1165 در ایران بوده است در کتاب خود اسم این شهر را طهیران(بضم طاء) Toehiran ثبت کرده و مسلم است که او هم این کلمه را در شنیدن‌ درست به ذهن خویش نسپره و یا اینکه چنانکه باید او را برای وی‌ تفوه نکرده‌اند و در تلفظ آن او را شبهتی پیش آمده است.(شمارهء سابق الذکر روزنامهء کاوه)
در کتب قرن نهم به بعد همه‌جا طهران
پس از نزهت القلوب که در قرن هشتم تالیف‌ یافته در کتب تاریخ و جغرافیا از قرن نهم به بعد همه‌جا طهران را به طاء ثبت کرده‌اند.مشروح‌ ترین شرحی که در جغرافیا و تاریخ طهران است‌ در تذکره هفت‌اقلیم تالیف امین احمد رازی که در سال 1002 باتمام‌ رسیده است دیده میشود و در تمام این کتب تا قرن سیزدهم تا جائی که من‌ تتبع و استقراء کرده‌ام همه‌جا طهران را بطاء نوشته‌اند و من برای دو ری از طول کلام از احصاء آن کتب خودداری میکنم ضبط بحث‌ طاء و تاء را محمد حسن خان اعتماد السلطنه در کتات مرآت‌البلدان(طبع‌ طهران 1294-ج 1-ص 508 به بعد)دوباره پیش آورده است.
کتاب مزبور جامع‌ترین فرهنک‌1جغرافیائی ایران به زبان‌ پارسی است و تنها نقیصه آن ناتمام ماندن تالیف آن است.
مؤلف مزبور تهران را به تاء ضبط کرده،بدوا آنچه را مورخین‌ و مؤلفنن کتب جغرافیا پیش ازو نوشته بودند از معجم‌البلدان و نزهت- القلوب و زینت المجالس تالیف مجد الدین محمد حسینی اصفهانی و بستان‌ السیاحه تالیف حاج زین‌العابدین تمکین شیروانی و جام‌جم تالیف حاج‌ معتمد الدوله فرهاد میرزای قاجار نقل کرده و پس از آن تردید خویش را در املای این کلمه بمیان آورده که به تبعیت لهجهء اهالی مملکت که‌ مخرج طاء در آن نیست و ثبت بعضی از مؤلفین نیز به رجحان تاء است اسم‌ این شهر را به تاء نویسد و یا به ثبت بعضی دیگر به طاء و درین باب‌ اعتضاد السلطنه عایقلی میرزای قاجار وزیر علوم زمان خویش را که‌ شخصی متتبع و مطلع بوده است حکم خویش قرار داده و وی در مکتوبی‌ که در آن کتاب درج است باطاعت از آثار البلاد قزوینی و معجم البلدان‌ (1)بمناسبت اسم بعضی کتب لغت مثل فرهنگ سروری و فرهنگ رشیدی و غیره این کلمه را من برای کتاب لغت زبان فارسی اصطلاح کرده‌ام.
یاقوت و به شهادت وجه تسمه‌ای که این دو مؤلف نقل کرده‌اند تهران به‌ تاء تجویز کرده است.
پس از انقلاب 1324 طهران و تهران
بعد از آن کتاب طهران همیشه بطاء نوشته میشد تا پس از انقلاب 1324 که طبعا تعصب ملی در خط و زبان ایران پیش آمد و همیشه نتیجهء انقلابات‌ است بدوا جراید پارسی،و به پیروی از آنها بعضی‌ از طرفداران این فکر تهران را به تاء نوشته‌اند و از آن وقت بهر دو املا معمول است اما نمیتوان منکر شدن که طهران از تهران بیشتر متداول و رایج است.
وجه تسمیهء طهران
وجه تسمیه‌ای که یاقوت در معجم‌البلدان آورده‌ و قزوینی در آثار البلاد تکرار کرده است بدین‌ قرار است که این مردم این ناحیه در هجوم‌ حضم به زیر زمین پناه می‌برده‌اند و ایشان را «ته‌ران»گفته‌اند،مشتق از«ته»بمعنی زیر«ران»بمعنی راننده‌ از فعل راندن،یعنی کسانی که به ته می‌رانند(!)و پس از آن این‌ اسم که بدوا بر اهالی اطلاق میشده است بدین ناحیت قرار گرفته است.
می‌توان گفت که این وجه تسمیه بذوق نمی‌نشیند و مخصوصا اگر در اسامی قراء اطراف ری فحص کنیم می‌بینیم که لفظ«ران»در دنبالهء اسامی بعضی از قراء و محال دیگر مثل«جماران»و«نیاوران» و«شمیران»µو«قصران»و«طهران»دیده میشود و از این قرار می‌بایست همه از فعل راندن مشتق شده باشد و حتی در نقاط دورتر از اطراف ری.
نکتهء دیگر آن است که طهرانی است از توابع اصفهان چنانکه‌ اشاره شد و اگر وجه تسمیهء آن مانند وجه تسمیه طهران باشد بسیار شگفت و دور است که‌ مردم دو ناحیه که لااقل پنجاه فرسنک دور از یکدگراند عادت مشترکی داشته باشند و اگر وجه تسمیهء این دو ناحیت یکسان نباشد طهران اصفهان‌ را بچه تسمیه کرده‌اند؟
و آنگهی در لفظ«ران»که دنبالهء اسامی«ایران»امروز و«ایران» زمان ساسانیان و«ایران»آذربایجان و«مکران»و«هاماوران»و «آران»از توابع کاشان و«استاد بران»و«اشکوران»هر دو از دهای اصفهان و«ترخوران»از محال تفرش و«نوبران»در اطراف‌ همدان و«طابران»و«خاوران»و«مازندران»و نزدیک به بیست کلمه‌ دیگر از اسامی جغرافیائی قدیم و جدید ایران است چه میتوان گفت؟ آیا این اسامی همه از فعل راندن مشتق شده‌اند؟
اندک دقتی در اسامی جغرافیائی ایران مسلم میدارد که«آن» در آخر اسامی بسیار است و ظاهرا چنان مینماید که این دو حرف زائد است و بر آخر اسامی دیگر میافزایند که معنی ظرف مکان از آن برآید چنانکه«آن»را در پی کلمات دیگر برای ارادهء ظرف زمان میافزایند چون«بامدادان»و«صبح‌گاهان»و غیره و چنانکه«ستان»در آخر اسامی نواحی و ممالک برآید و معنی محل از آن اراده میشود چون‌ «هندوستان»و«کوهستان»درین صورت راء جزو این دو حرف زائد نیست و بالعکس جزو کلمه است،یعنی طهران از«طهر»و«تیران» از«تیر»مشتق شده است و مازندران از«مازندر»چنانکه«کاشان» از«کاش»و«خاوران»از«خاور»مشتق است.
در کلمهء خاوران و قصران مخصوصا بخوبی میتوان پی باین نکته‌ برد زیرا که«خاور»و«قصر»معنی مسلم دارد و اگر حرف زائد را«ران»بدانیم«خاو»و«قص»را معنی نخواهد بود و قس علیهذا.
پس دور مینماید که«ران»در کلمهء طهران از فعل راندن آمده‌ باشد و وجه تسمیه‌ای که ثبت کرده‌اند پذیرفتنی نیست و دور از قبول‌ ذهن سلیم است.
لینک مقاله:
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/181381?sta=%u0648%u062c%u064...
تاریخ ورود: 2/8/91

کتاب اول
وجه تسمیه تهران
درباب وجه تسمیه تهران عقاید و نظرات متفاوتی اظهار شده است. مرحوم سعید نفیسی در این خصوص نوشته است:
« وجه تسمیه‌ای که یاقوت در معجم‌البلدان آورده و قزوینی در آثار البلاد تکرار کرده است، به این قرار است که مردم این ناحیه در هجوم خصم به زیرِزمین پناه می‌بردند و ایشان را تَه ران گفته‌اند. مشتق از تَه به معنی زیر و ران به معنی راننده از فعل راندن؛ یعنی کسانی که به تَه می‌رانند و پس از آن این اسم که بدواً بر اهالی اطلاق می شده است بر این ناحیه قرار گرفته است. می‌توان گفت که این وجه تسمیه به ذوق نمی‌نشیند و مخصوصاً اگر در اسامی قرای اطراف ری تفحص کنیم می‌بینیم که لفظ ران در دنباله اسامی بعضی از قرا و محال دیگر مثل جماران، نیاوران، شمیران، قصران و تهران دیده می‌شود و از این قرار می بایست همه از فعل راندن مشتق شده باشد و حتا در نقاط دورتر از طرف ری.»
فرهنگ نظام، تهران را واژه‌ای فارسی دانسته و وجه نام‌گذاری آن را چنین ذکر کرده است:
« تیران منسوب به تیر است که نام فارسی عطارد است. شاید ده مذکور به نام ستاره تیر، که در ایران قدیم مقدس بوده، بنا شده یا منسوب به شخص تیرداد نامی بوده. » و دلیل این نظریه را الف و نون آخر کلمه تیران آورده است؛ زیرا در ایران قدیم مرسوم بوده است که شهرها و دهات را به وسیله الحاق الف و نون نسبت به سازنده آن نام‌گذاری می‌کردند. احتمال دیگری که این فرهنگ داده این است که چون اوستا تئیره نام قله‌ای است از البرز، شهر مذکور را تیران و منسوب به آن قله دانسته و در هر صورت طهران و تهران را غلط مشهور و نام صحیح تاریخی آن را تیران می‌داند.
به نظر می‌رسد قول مرحوم کسروی در مورد وجه نام‌گذاری تهران منطقی تر از دیگران باشد. او عقیده دارد:
«تهران شهری است که از هزار سال بازمانده و اکنون تخت گاه کشور است. نام آن از دو بخش پدید آمده تَه و ران. تَه یا که اگر چه در فارسی کنونی معنایی ندارد، ولی در زبان‌های بسیار کهن به معنای گرم بوده است. تمام دیه‌هایی که در زبان فارسی دارای بخش تَه یا کََه هستند مانند کهران ، تهران ، کهرم یا جهرم دارای هوای گرم بوده‌اند و ران نیز به معنای مکان است و جاهایی که در نام‌شان بخش شمی یا سمی پدید آمده جاهای سردسیر است مانند شمیرم و سمیرم و سمیران و شمیران. پس تهران یا کهران جای گرم (گرم‌سیر) و شمیران یا سمیران به معنای جای سرد (سردسیر) است. این نکته در خور توجه است که شمی یا سمی یا کلمه زمی شباهتی دارد که در بعضی زبان‌ها به معنی سرما و زمستان است. در زبان اوستایی زیما به معنی زمستان است که قسمت زم در زمستان و زمهریر هنوز هم باقی مانده است. »
http://www.avval.ir/articles/Tehranology/Naming
تاریخ ورود به سایت: 24/7/91

تبیان
وجه تسمیه تهران
این تهران بزرگ هم برای خودش حکایاتی دارد که بسیار جالب است. آنگونه که پیداست مردم این ابرشهر کنونی، علاقه زیادی به زندگی زیرزمینی داشته اند و اکثر خانه ها چندین متر در زیرزمین واقع بوده. شاید برای جبران گذشته باشد که تهرانی های امروزدوست دارند در بالاترین نقطه شهر زندگی کنند و شاید روح اسلافشان این دستور پنهان را به آنها می دهد. البته این زیرزمین نشینی دلایل متعددی داشته که بدون هیچ شکی باید گفت که نشان از هوش مردمان ساکن آن زمان تهران دارد. یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان هم به گونه ای به این مساله اشاره می کند و ترس تهرانی ها از دشمنان را دلیل زیرزمین نشینی می داند. ظاهراً پنهان شدن تهرانی ها از چشم دشمنان، خودش یک فن جنگی محسوب می شد، چون محل اختفای آنها به هیچ وجه توسط دشمنان قابل شناسائی نبوده و تمامی دشمنان با صرف چندین روز یا چندین هفته از عمر خود، بدون گرفتن هیچ نتیجه ای از همان راه آمده دفع شر می کرده اند. آنگونه که پیداست تهرانی ها در دادن خسارت و غنیمت به دشمن، هرگز نم پس نمی داده اند و با استفاده از تکنیک اختفا، معاندان را دست به سر می کرده اند. آنگونه که پیداست شیوه خانه سازی مخفی فقط و فقط مخصوص تهرانی ها بوده و اکثر قریه های اطراف از این موهبت بی نصیب بوده اند. یکی دیگر از نکات جالب توجه در این باره این است که تهرانی های آن زمان هرگز اهل درگیری و خونریزی نبوده اند و تمامی هنرشان در مقابل دشمن، پنهان کردن خود در لایه های زیرزمینی بوده که البته با کمبود امکانات و افراد آن زمان ستودنی است.
به روایتی قصران و مهران دو برادر بودند. " ران " به معنی دامنه است، و مهران دامنه بالایی و قصران دامنه پایینی رشته کوه البرز بود.
نخستین وجه تسمیه تهران را از عبارت " یاقوت حموی " در معجم البدان می توان اخذ کرد : " از مردی اهل ری که محل وثوق و اعتماد شنیدم که طهران دیهی است بزرگ و بنای این دیه تمامی در زیر زمین واقع است و احدی را یارای آن نیست که بدان دیه راه یابد مگر آن که اهالی آنجا اجازت ورود بدهند " .
در این عبارت اشاره به زیرزمینی بودن تهران شده است. این مساله عده ای را برانگیخت که تهران را به دو کلمه" ته " به معنای زیر و " ران " تجزیه نمایند و تهران را " مکان زیرزمینی " معنا کنند.
اعتماد السلطنه در مرات البلدان درباره وجه تسمیه تهران چنین آورده است: " چون اهل آنجا ( تهران ) در وقتی که دشمن برای آنها به هم می رسید در زیر زمین پنهان می شدند، از این جهت به این اسم موسوم شده است که به " ته ران" یعنی زیر زمین می رفته اند" .
کسروی درباره نام تهران و شمیران، طی پژوهش هایی به این نتیجه رسیده که تهران ( و تارم، کهران، گهران، گهرام، جهرم ) به معنای منطقه گرمسیر و شمیران ( شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای منطقه ای سردسیر است.
دکتر حسین کریمان، نویسنده‌ی کتاب قصران می‌نویسد:
«نام تهران به‌صورت نسبت تهرانی، نخستین بار در احوال حافظ ابوعبدالله محمد بن حامد تهرانی رازی از عالمان به‌نام نیمه‌ی نخستین سده‌ی (3 ه.ق) پهنه‌ی قصران و متوفی به سال (261 یا 271 ه.ق.) ... درج آمده».
یاقوت حموی در معجم‌البدان، تهران را توصیف کرده، می‌نویسد:
«طهران به کسر طاء و سکون‌ها و را و نون در آخر، واژه‌ای است عجمی و ایشان تهران تلفظ کنند چون در زبان ایشان طاء وجود ندارد. این آبادی از دیه‌های ری است و بناهای ‌آن در زیر زمین بنیان یافته است، و هیچ‌کس جزء به اراده‌ی مردم به‌آن‌جا راه نمی‌یابد و در بیش‌تر اوقات ایشان نسبت به سلطان وقت راه خلاف و سرپیچی می‌پیمایند.
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=372180
تاریخ ورود به سایت: 24/7/91

نام شناسی و ریشه شناسی واژه ها
ایا میدانید چرا نام پایتخت ایران تهران هست و وجه تسمیه و ریشه این نام چیست؟
(ته:گرم +  ران: دامنه)  
در مقابل  (شم:سرد  +  ران:دامنه)
ریشه نام تهران
در ریشه یابی نام تهران سخن ها گوناگون است .
1- تهران یعنی دامنه گرم در مقابل شمران یا شمیران به معنی دامنه سرد .
« تِـهْ » به معنی گرم است. مانند تهران . اما « شِم، سِم و زِم » به معنی سرد است . مانند: شِمران ، سِمیرُم و زمستان یا زمین.
این پیشوندها امروزه دیگر کاربرد ندارند بسیاری از پیشوندها و پسوندهای فارسی کهن امروزه فراموش شده اند مانند ( اَ ) در  اَمرداد و اَنوشیروان .
حرف (ی) در ( شمیـــران) مانند حرف (ی ) در  دریچه است که (در + چه) به معنای در کوچک است . « درچه » برای آسانی تلفّظ تبدیل به دریچه شده ؛ شمیران نیز چنین است.
زِم یا زَم به معنی سرد است . در کردی فیلی (فَهلَوی) هنوز واژه « زُقُم » که ریشه کهن« زم » است به کار می رود . مثال :
 اِمرو فِــرَه زُقُمــَه . یعنی امروز خیلی سرد است.
چون زیر پای آریاییان مهاجر یخ بسته بود به زیر پای خود « زمین » گفتند . زمستان نیز یعنی سردستان .
زمهریر که در قرآن آمده و برخی از قرآن پژوهان در شناخت ریشه این کلمه سردرگم شده اند ریشه فارسی کهن دارد نه عربی . « زم+ هریر»  یعنی  « سرما آور» .
سمیرم اصفهان نیز خنک تر از دیگرجاهای اصفهان است و می بینیم که با پیشوند «سِم » آغاز شده است .
تهران یعنی دامنه گرم در مقابل شمران که دامنه سرد است . در فارسی کهن پیشوندهای « ته ، قَه و جَه » برای جاهای گرم و پیشوندهای « شِم ، سِم ، زِم » برای جاهای سرد بوده است . مانند واژه های زمهریر : سرما آور / زمستان: سردستان / زمین : چون زیر پای آریاییان یخ بسته بود آن را زمین نامیدند.
شهر سِمیرم  نیز سرد است . جهرم و قهاوند نیز گرمند.
2- برخی دگر تهران را دگرگون شده «تهرام» به معنای جای گرمسیر دانسته‌اند ، در مقابل شمیرام یا شمیران که جای سردسیر است .
3- برخی بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب « تَـهِ ران» نامیده شد.
 4-  برخی تهران را ( تَــهِ ران ) می دانند چون در گذشته به هنگام حمله دزدان و دشمنان ، مردم به انتهای خانه های همچو غارشان ( زیر زمینها ) پناه می بردند  .( جواهر کلام، عبدالعزیز . تاریخ تهران . صفحه 24)
5- مهرالزمان نوبان صاحب نظر در ریشه نام شهرها و روستاها می گوید : برخی گفته اند در گذشته دور تیره ای از خاندان طاهری خراسان در اینجا زندگی میکردند . از این رو به این شهر « طاهِران » گفتند .( وجه تسمیه شهرها و روستاهای ایران . صفحه 49 ) طرفداران این نظریه می گویند « طاهران » بعدها به « طِهران » تبدیل شد .

6- حسین کریمان در کتاب قصران می نویسد : تهران در اصل گِهران بوده به معنی جای گرم . ( گِه : گرم + ران : جا ) در برابرِ شِمیران که جای سرد است . شِم و سِم به معنی سرد است و شمیران و سِمیرُم به معنی جای سرد است .
تبدیل «گ» در « گِهران » به « ت » در گویش مردم قصران و آبادیهای پیرامون طبیعی است . همان گونه که « گِل » را « تیل » یا « تِوِل » تلفّظ می کنند . ( ( قصران . جلد اوّل . صفحه 56 و 57 )
تهران پیش از اسلام نیز وجود داشت اما پس از اسلام  نام آن معرَّب شد و از تهران به طهران تبدیل شد. اما جغرافی دانان نامی آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. هم‌زمان با جنبش مشروطه که تغییرات زیادی در ادبیات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، کم کم املای تهران رواج یافت و پس از تاسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و تاکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کنار نهاده شد.
دانشنامه جهان اسلام در باره نام تهران چنین آورده است :
نگارش‌ نام‌ این‌ شهر به‌صورت‌ « طهران‌ » ، از نخستین‌ نوشته‌هایی‌ که‌ در باره‌ تهران‌ و تهرانی‌ در دست‌ داریم‌ تا همین‌ سالهای‌ اخیر، رایج‌ بود، زیرا جغرافی‌نویسان‌ و سایر مؤلفان‌ که‌ به‌ زبان‌ عربی‌ می‌نوشتند اغلب‌ نامهای‌ ایرانی‌ را که‌ با ت‌ آغاز می‌شد با « ط‌ » ضبط‌ کرده‌ بودند ( د. اسلام‌ ، چاپ‌ اول‌، ج‌ 8، ص‌ 713).
یاقوت‌ حموی‌ (ج‌ 3، ص‌ 564) با اینکه‌ طهران‌ را به‌ کار برده‌، این‌ کلمه‌ را عجمی‌ دانسته‌ و متذکر شده‌ است‌ که‌ اهالی‌ آنجا، آن‌ را تهران‌ می‌گویند، چون‌ در زبان‌ آنها ط‌ وجود ندارد.
در آثار مورخان‌ و جغرافیدانان‌ و لغت‌شناسان‌، تا دوره‌ رضاشاه‌ پهلوی‌ (حک : 1304ـ1320 ش‌)، بیشتر واژه‌ طهران‌ متداول‌ بود. فرهاد میرزا قاجار (معتمدالدوله‌، متوفی‌ 1305) نیز در کتاب‌ جام‌جم‌ (ص‌460) تهران‌ را با ط‌ آورده‌ است‌، اما علی‌قلی‌میرزا اعتضادالسلطنه‌، که‌ در 1270 وزیر علوم‌ ناصرالدین‌ شاه‌ شد، نگارش‌ واژه‌ تهران‌ را با ت‌ ترجیح‌ داد (اعتمادالسلطنه‌، 1367ـ 1368 ش‌، ج‌ 1، ص‌ 824 ـ 825).
در متن‌ قانون‌ اساسی‌ مشروطه‌ (14 ذیقعده‌ 1324) و متمم‌ آن‌ (29 شعبان‌ 1325) طهران‌ به‌ کار رفته‌ است‌. جمال‌زاده‌ (ص‌ 8 ـ10) هم‌ در 1339 طهران‌ نوشته‌ و با اینکه‌ در دوره‌ رضاشاه‌ املای‌ تهران‌ رسمیت‌ یافت‌، تا مدتها برخی‌ نویسندگان‌ طهران‌ می‌نوشتند، مثلاً در لغت‌نامه‌ دهخدا اطلاعات‌ در باره‌ تهران‌ ذیل‌ « طهران‌ » آمده‌ است‌.
با اینکه‌ تلاشهای‌ زبان‌شناسی چندی‌ در باره‌ ریشه‌ واژه‌ تهران‌ صورت‌ گرفته‌، ریشه‌ و معنای‌ آن‌ چندان‌ روشن‌ نیست‌. کسروی‌ (1335 ش‌، ص‌ 16ـ 18؛ همو، 1378 ش‌، ص‌212ـ 213، 215، 219) تهران‌ را به‌ معنای‌ «جایگاه‌ و سرزمین‌ گرم‌« و مرکّب‌ از دو جزء ته‌ (گرم‌) و ران‌ (جا) دانسته‌ و روی‌ هم‌ رفته‌ آن‌ را «گرمگاه‌« معنا کرده‌ است‌. وی‌ (1335 ش‌، ص‌ 9ـ 15؛ همو، 1378ش‌، ص‌205، 212ـ216) شمیران‌ را نیز به‌ معنای‌ « جایگاه‌ و سرزمین‌ سرد» ، مرکّب‌ از دو جزء شمی‌ (سرد) و ران‌ (جا)، دانسته‌ و روی‌ هم‌ رفته‌ آن‌ را «سردگاه‌« معنا کرده‌ است‌؛ به‌ نوشته‌ او شمیران‌ تابستانگاه‌ تهرانیان‌ است‌، اما شهریار عدل‌ (ص‌ 14ـ 15) نظر کسروی‌ را در باره‌ بخش‌ اول‌ این‌ نام ها نپذیرفته‌ است‌.
تا حمله‌ مغول‌ (سده‌ هفتم‌)، هنوز تهران‌ به‌ صورت‌ قریه‌ بود و برپایه‌ اسناد تاریخی‌، دیه‌های‌ دولاب‌ و تجریش‌ و ونک‌ از تهران‌ مشهورتر بودند... آقامحمدخان‌قاجار تهران‌ را به‌ عنوان‌ پایتخت‌ انتخاب‌ کرد و در 11 جمادی‌الاولی‌ 1200، در تهران‌ جلوس‌ کرد .
http://adel-ashkboos.mihanblog.com/post/93
تاریخ ورود به سایت: 24/7/91

انجمن گردشگری ایران
وجه تسمیه پایتختهای جهان؛ تهران
در ادوار قدیمه قبل از سنه پادشاهیه ناصری نام این شهر جلیل به طهران نگارش میشده لاکن فرزند ناصردین شاه ( ظل السلطان ) در هنگام عزیمت به صفاهان و جلوس بر تخت وزارت این بلاد امر بر نشر این نام را با ت اعلام داشت حال چه نیت بوده درتفکراین حقیر نمیگنجد.لهاذا داستانهائی در این مبحث نقل شده منباب مثال روزی سوگولی شاه در حال مشق املا در مکتب طهران را به غلط با ت نوشته و چون شاهزاده ارادت خاص به سوگولی در پنهان داشته این حکم شقیق را میدارد.
در مکاتبات حسین قلی خان ایلخانی که چند صباحی در ری و شمیرانات از مدعووین شاه بوده امده ...بدرستی که این نام(طهران) برازنده این مردم طهیرالچهره میباشد مردم این دیار جامه پاکیزه بر تن دارند و اب و هوای خوب مصرف میکنند لحن انان زیبا و سرشار از اداب میباشد... و به این منوال این دیار را از سنوات قدیم طهیران و پس از چندی جهت سهولت در بیان طهران نامیدند.
البت که جای حسین قلی خان ایلخانی بسی خالی که خدایش بیامرزد سلطان ظل را که فقط طا را به ت مبدل نمود و ایشان بنگرند امروزیان با این دیار طهیرالاوصی چه کرده اند.
http://www.anobanini.net/forum/showthread.php?2671
تاریخ ورود به سایت: 24/7/91

تابناک
درباره ی تهران
در مورد وجه تسمیه تهران اختلاف نظر زیادی وجود دارد، پاره‌ای از پژوهشگران(ران) را پسوندی به معنای دامنه گرفته‌اند و شمیران و تهران را بالادست و پایین‌دست خوانده‌اند. برخی دیگر تهران را تغییر شکل یافته (تهرام)به معنای منطقه گرمسیر دانسته‌اند، در مقابل شمیرام یا شمیران که منطقه سردسیر است و همچنین عدّه‌ای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب(ته ران) نام گرفت. روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشته، امّا پس از اسلام به‌تدریج نام آن معرّب گردیده و از تهران به طهران تبدیل شده‌است. امّا جغرافیدانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند.
http://www.tabnak.ir/fa/news/201298
تاریخ ورود به سایت: 24/7/91

شهرداری تهران
درباره ی تهران
ین تهران بزرگ هم برای خودش حکایاتی دارد که بسیار جالب است. آنگونه که پیداست مردم این ابرشهر کنونی، علاقه زیادی به زندگی زیرزمینی داشته اند و اکثر خانه ها چندین متر در زیرزمین واقع بوده. شاید برای جبران گذشته باشد که تهرانی های امروزدوست دارند در بالاترین نقطه شهر زندگی کنند و شاید روح اسلافشان این دستور پنهان را به آنها می دهد. البته این زیرزمین نشینی دلایل متعددی داشته که بدون هیچ شکی باید گفت که نشان از هوش مردمان ساکن آن زمان تهران دارد. یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان هم به گونه ای به این مساله اشاره می کند و ترس تهرانی ها از دشمنان را دلیل زیرزمین نشینی می داند. ظاهراً پنهان شدن تهرانی ها از چشم دشمنان، خودش یک فن جنگی محسوب می شد، چون محل اختفای آنها به هیچ وجه توسط دشمنان قابل شناسائی نبوده و تمامی دشمنان با صرف چندین روز یا چندین هفته از عمر خود، بدون گرفتن هیچ نتیجه ای از همان راه آمده دفع شر می کرده اند. آنگونه که پیداست تهرانی ها در دادن خسارت و غنیمت به دشمن، هرگز نم پس نمی داده اند و با استفاده از تکنیک اختفا، معاندان را دست به سر می کرده اند. آنگونه که پیداست شیوه خانه سازی مخفی فقط و فقط مخصوص تهرانی ها بوده و اکثر قریه های اطراف از این موهبت بی نصیب بوده اند. یکی دیگر از نکات جالب توجه در این باره این است که تهرانی های آن زمان هرگز اهل درگیری و خونریزی نبوده اند و تمامی هنرشان در مقابل دشمن، پنهان کردن خود در لایه های زیرزمینی بوده که البته با کمبود امکانات و افراد آن زمان ستودنی است.
به روایتی قصران و مهران دو برادر بودند. " ران " به معنی دامنه است، و مهران دامنه بالایی و قصران دامنه پایینی رشته کوه البرز بود. نخستین وجه تسمیه تهران را از عبارت " یاقوت حموی " در معجم البدان می توان اخذ کرد : " از مردی اهل ری که محل وثوق و اعتماد شنیدم که طهران دیهی است بزرگ و بنای این دیه تمامی در زیر زمین واقع است و احدی را یارای آن نیست که بدان دیه راه یابد مگر آن که اهالی آنجا اجازت ورود بدهند " . در این عبارت اشاره به زیرزمینی بودن تهران شده است. این مساله عده ای را برانگیخت که تهران را به دو کلمه" ته " به معنای زیر و " ران " تجزیه نمایند و تهران را " مکان زیرزمینی " معنا کنند.
اعتماد السلطنه در مرات البلدان درباره وجه تسمیه تهران چنین آورده است: " چون اهل آنجا ( تهران ) در وقتی که دشمن برای آنها به هم می رسید در زیر زمین پنهان می شدند، از این جهت به این اسم موسوم شده است که به " ته ران" یعنی زیر زمین می رفته اند" . کسروی درباره نام تهران و شمیران، طی پژوهش هایی به این نتیجه رسیده که تهران ( و تارم، کهران، گهران، گهرام، جهرم ) به معنای منطقه گرمسیر و شمیران ( شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای منطقه ای سردسیر است. دکتر حسین کریمان، نویسنده‌ی کتاب قصران می‌نویسد:
«نام تهران به‌صورت نسبت تهرانی، نخستین بار در احوال حافظ ابوعبدالله محمد بن حامد تهرانی رازی از عالمان به‌نام نیمه‌ی نخستین سده‌ی (3 ه.ق) پهنه‌ی قصران و متوفی به سال (261 یا 271 ه.ق.) ... درج آمده».
یاقوت حموی در معجم‌البدان، تهران را توصیف کرده، می‌نویسد:
«طهران به کسر طاء و سکون‌ها و را و نون در آخر، واژه‌ای است عجمی و ایشان تهران تلفظ کنند چون در زبان ایشان طاء وجود ندارد. این آبادی از دیه‌های ری است و بناهای ‌آن در زیر زمین بنیان یافته است، و هیچ‌کس جزء به اراده‌ی مردم به‌آن‌جا راه نمی‌یابد و در بیش‌تر اوقات ایشان نسبت به سلطان وقت راه خلاف و سرپیچی می‌پیمایند.
http://www.tehran.ir/Default.aspx?tabid=117#vajhe_tasmie
تاریخ ورود به سایت: 24/7/91

طنین یاس
وجه تسمیه و تاریخ استان
درباره وجه تسمیه نام تهران برخی ازمحققین بر این باور هستند که چون اهل تهران زمانی که دشمن حمله می کرد به ‹‹ته ران›› یعنی زیرزمین می رفته اند؛ منطقه به این نام موسوم شده است.
درباره وجه تسمیه نام تهران برخی ازمحققین بر این باور هستند که چون اهل تهران زمانی که دشمن حمله می کرد به ‹‹ته ران›› یعنی زیرزمین می رفته اند؛ منطقه به این نام موسوم شده است. برخی از تاریخ نگاران نیز معتقدند تهران جزو شهر قصران ری بود و روستای بالاتر از آن مهران نام داشته است. «ران» به معنای دامنه است، مهران دامنه بالایی و قصران دامنه پایینی رشته کوه البرز بوده است. کسروی در پژوهش های خود به این نتیجه رسیده است که تهرام (تارم ـ کهران ـ گهران ـ گهرام ـ جهرم) به معنای منطقه گرمسیر و شمیران (شمیرام ـ شمیرم ـ شمیلان ـ سمیران ـ سمیرم) به معنای منطقه‌های سردسیراست و نام تهران به معنای منطقه گرمسیری به کار می رفته است. برخی دیگر نیز واژه تهران را از «طهر» به معنای پاکی می دانند و گویند به دلیل وجود رودخانه‌های فراوان و آب بسیار در این منطقه به آن «طهران» گفته می شده است. تهران امروزی که در ردیف یکی از پر جمعیت ترین استان های جهان قرار دارد، فراز و نشیب های تاریخی فراوانی را پشت سر گذاشته است. ‹‹طهران›› که زمانی روستای کوچکی بیش نبوده، امروزه به «تهران بزرگ» با بیش ازده میلیون نفرجمعیت تبدیل شده است.
درنخستین حرکت های گسترش تهران در مسیر شهر شدن، یعنی ساختن برج و باروهای شاه طهماسبی، که بی تردید مقطعی تاریخی است، روستای کهن سابق، از گم نامی به درآمد و در دوره‌های بعد تا پایان حکم رانی زندیه شهرکی نام آورشد. تهران به گونه یک دهکده منطقه شمال ری و جنوبی ترین دهکده قصران، در تاریخ پیش از اسلام دارای پیشینه ای نامشخص است اما در پیوند با روستاهای شمالی ری و از آن میان «مهران» بررسی شده است. به دلیل دیرینگی و آبادانی شهرری، روستاهای اطراف آن کم و بیش در شرایط پیشرفته ای روزگار گذرانده اند. از تهران به طور خاص، در سده‌های نخستین هجرت نام و نشانی در آثار و منابع نیامده است و در قرن چهارم و متون آن زمان نیز از تهران سخنی دیده نمی‌شود. آن زمان براساس نوشته‌ها، شهرت دو روستای «دولاب» (محله ای در خاور تهران کنونی) و «علی آباد» (اطراف ایستگاه راه آهن تهران) بیش تراز دهکده تهران بوده است. حتی در دوره سلجوقیان، روستای طرشت (خیابان آزادی کنونی) اعتباری داشته و خواجه نظام الملک شافعی مذهب، برای شنیدن درس مدرس شیعی به آن جا می رفته است.
حفاری های باستان شناسی در روستاهای قدیمی قیطریه و دروس، سلطنت آباد، ری، کوه بی بی شهربانو و دیگر مراکز تمدن کهن پهنه تهران امروزی، نشان دهنده آن است که این مراکز داستانی کمابیش مستقل از تهران دارند. براساس تحقیقات؛ این روستا از قرن ششم هجری به این سو، اندک اندک دارای نام و نشان شده ومورخان و جغرافی دانان مسلمان ایرانی و غیر ایرانی، از آن سخن به میان آورده اند. تهران به عنوان روستایی نه چندان معتبر در شمال ری، در دوره علویان زیدی طبرستان و سامانیان و آل بویه حیات اجتماعی خود را به عصر غزنویان رساند. به ویژه در عهد آل بویه، ری یکی از دو پایتخت این سلسله بوده است. خون ریزی سلطان محمود غزنوی در ری و فرار ساکنان آن به کوهستان های قصران و سکونت اجباری در روستاهای شمالی و از آن میان در روستاهای پهنه تهران، در پاره ای منابع آمده است.
تهران تا اندازه ای توسعه یافت که در دوره مغولان منطقه ای شناخته شده بود و در دوره ایلخانان، از لحاظ نظامی و سوق الجیشی پایگاهی با اهمیت به شمار آمد. پس از ویران گری های مغولان و مهاجرت ساکنان ری و شاید روستاهای اطراف، روز به روز بر گسترده گی تهران افزوده شد به طوری که در دوره تیموریان تهران به شهرکی درون باغ و بستان های دل پذیر تبدیل شده بود که ساخت بناهایی در بیرون ازآن نیز شروع شده بود. دراوایل سلطنت صفویه تهران حیاتی نیمه شهری یافته بود که از لحاظ کالبدی و خصوصیات شهری وضع جدیدی را طلب می کرد. با شهر شدن تهران هرچند باغ های موجود در آن تا زمان پایتختی باقی ماند، اما توسعه سکونت درآن فزونی یافت. تهران در دوره شاه طهماسب اول با پیدا کردن برج و بارو حالت ‹‹بلد اسلامی›› را پیدا کرد و به مرور با ایجاد دوازده محله و چهار امام زاده، مرمت بازارچه‌ها و مساجد، اقامت مردم اطراف و اکناف در آن و سکونت دادن قوای نظامی صورت کاملا جدیدی به خود گرفت. در دوره پایانی صفویه جنبه حکومتی و سیاسی و نظامی شهر تهران بر وضع اقتصادی و فرهنگی آن پیشی گرفت. به گونه ای که در عصر نادری اردوگاه نظامی شد و ساکنان آن اکثرا غیر بومی و دارای پیشه‌های غیر تولیدی بودند.
ییلاق های شمالی تهران همواره حاکمان و امیران و حتی پادشاهان را به سوی خود فرا می خواند و تابستان های گرم آنان را در تهران به بهار زیبا مبدل می کرد و گاه علاقه به این ییلاق ها به اندازه ای بود که گمان ایجاد پایتخت را در تهران فراهم می کرد به گونه ای که در دوره کریم خان زند، مورخان به آن اشاره کرده اند. به دلایل متعدد اجتماعی، این فرصت برای آغا محمد خان سرسلسله قاجاریان فراهم آمد و تهران، به صورت پایتختی درآمد که نه تنها دو سلسله بر آن سلطنت کردند بلکه به عنوان مقر حکومت جمهوری اسلامی، هم اکنون یکی از مراکز بزرگ جهانی شده است. استان تهران هم اکنون دارای 12 شهرستان است و پرجمعیت ترین و پررونق ترین شهر کشور را در برگرفته است.
http://www.tanineyas.ir/?q=node/2634
تاریخ ورود به سایت: 24/7/91

راسخون
چرا شهر تهران ، ( تهران) نام گرفت ؟
در باب وجه تسمیه تهران عقاید و نظرهای مختلفی اظهار شده است. از جمله وجه تسمیه‌ای که یاقوت در معجم البلدان آورده و قزوینی در آثار البلاد تکرار کرده است به این قرار است که : مردم این ناحیه در هجوم خصم به زیر زمین پناه می‌برده‌اند و ایشان را تَه‌ران گفته‌اند، مشتق از تَه به معنی زیر و ران به معنی راننده از فعل راندن، یعنی کسانی که به تَه می‌رانند ! و پس از آن این اسم ،که بدواً بر اهالی اطلاق می‌شده است ، بر این ناحیه قرار گرفته است.
می‌توان گفت که این وجه تسمیه به ذوق نمی‌نشیند و مخصوصاً اگر در اسامی قُرای اطراف ری فحص کنیم می‌بینیم که لفظ ران در دنباله اسامی بعضی از قراء و محال دیگر مثل جماران، نیاوران، شمیران، قصران و تهران دیده می‌شود و از این قرار می‌بایست همه از فعل راندن مشتق شده باشد و حتی در نقاط دورتر از اطراف ری.
نکته دیگر آن است که (طهرانی) است از توابع اصفهان؛ چنان که اشاره شد و اگر وجه تسمیه آن مانند وجه تسمیه تهران باشد بسیار شگفت و دور است که مردم دو ناحیه، که لااقل پنجاه فرسنگ دور از یکدیگرند، عادت مشترکی داشته باشند و اگر وجه تسمیه این دو ناحیت یکسان‌ نباشد طهران اصفهان را به چه تسمیه کرده‌اند؟
وانگهی در لفظ ران که دنباله اسامی ایران امروز و ایران زمان ساسانیان و ایران و آذربایجان و مکران و هاماوران و آران، از توابع کاشان، استاد بران و اشکوران، هر دو از دهات اصفهان، ترخوران، از محال تفرش، نوبران، در اطراف همدان، طابران، خاوران، مازندران و نزدیک به بیست کلمه دیگر، از اسامی جغرافیایی قدیم و جدید ایران است، چه می‌توان گفت؟
آیا این اسامی همه از فعل راندن مشتق شده‌اند؟ اندک دقتی در اسامی جغرافیایی ایران مسلم می‌دارد که ان در آخر اسامی بسیار است و ظاهراً چنان می‌نماید که این دو حرف زائد است و بر آخر اسامی دیگر می‌افزایند که معنای ظرف مکان از آن بر آید، چنانکه آن را در پی کلمات دیگر برای اراده ظرف زمان می‌افزایند، چون بامدادان، صبح‌گاهان و غیره. چنان که ستان در آخر اسامی نواحی و ممالک بر آید و معنی محل از آن اراده می‌شود؛ چون هندوستان و کوهستان. در این صورت را جز و این دو حرف زاید نیست و بالعکس جزوکلمه است؛ یعنی طهران از طهر و تیران از تیر مشتق شده است و مازندران از مازندر چنانکه کاشان از کاش و خاوران از خاور مشتق است. در کلمه خاوران و قصران مخصوصاً به خوبی می‌توان پی به این نکته برد.
زیرا که خاور و قصر معنی مسلم دارد و اگر حرف زاید را ران بدانیم خاو و قص را معنی نخواهد بود و قص علیهذا.
پس دور می‌نماید که ران در کلمه‌ی تهران از فعل راندن آمده باشد و وجه تسمیه‌ای که ثبت کرده‌اند پذیرفتنی نیست و دور از قبول ذهن سلیم است.
وجه تسمیه دیگری هست که اغلب متخصصین زبان آن را به زبان آورده‌اند و آن این است که در تهران تَه همان معنی زیر می‌دهد و ران که به معنی قسمت بالای پا باشد در این‌جا به معنی دامنه و دامن کوه آمده است.
پس تهران یعنی در تَه دامنه‌کوه.» در خصوص وجه تسمیه تهران نظر دیگری وجود دارد که در بعضی آثار محققّان و متقدمین آمده است و با نظر دوم سعید نفیسی نیز نزدیک و شبیه است و آن این که: کلمه‌ی تهران از دو قسمت تَه به فتح ت که به معنی انتها و آخر و ران که به معنی دامنه است ترکیب گردیده که جمعاً معنای آخر دامنه می‌باشد.
چون قریه تهران در دامنه‌ی کوه البرز قرار گرفته به آن « تهرابآن» یا همان آخر دامنه‌ی کوه می‌گفتند. در مقابل قریه شمران است که حرف شم معنی بالا می‌دهد و ران هم که دامنه می‌باشد.
پس معنای آن بالای دامنه می‌شود و به این علت آن را شمیران می‌گفتند که بر فراز دامنه‌ی کوه البرز و بالا دست تهران قرار داشت. فرهنگ نظام، تهران را واژه‌ای فارسی دانسته و وجه نامگذاری آن را چنین ذکر کرده است: «تیران منسوب به تیر است که نام فارسی عطارد است؛ شاید دِه مذکور به نام ستاره‌ی تیر که در ایران قدیم مقدس بوده بنا شده یا منسوب به شخص تیرداد نام بوده» و دلیل این نظریه را الف و نون آخر کلمه تیران آورده است.
زیرا در ایران قدیم مرسوم بوده است که شهرها و دهات را به وسیله الحاق الف و نون نسبت به نام سازنده آن نامگذاری می‌کردند. احتمال دیگری که این فرهنگ داده است این است که چون در اوستا تئیره نام قله‌ای است از البرز شهر مذکور تیران را منسوب به آن قله دانسته. در هر صورت طهران و تهران را غلط مشهور و نام صحیح تاریخی آن را تیران می‌داند.
به نظر می‌رسد در مورد وجه نامگذاری تهران این نظر منطقی‌تر از دیگران باشد که: تهران شهری است که از هزار سال بازمانده و اکنون تخت گاه کشور است. نام آن از دو بخش پدید آمده تَه و ران _ تَه یا ک‍َه اگر چه در فارسی کنونی معنایی ندارد ولی در زبان‌های بسیار کهن به معنای گرم بوده است. تمام دیه‌هایی که در زبان فارسی دارای بخش تَه یا کَه هستند، مانند کهران(۱) ، تهران، کهرم یا جهرم(۲) ، دارای هوای گرم بوده‌اند و ران نیز به معنای جا و مکان می‌باشد. از سوی دیگر شمی، سمی و زمی در زبان کهن به معنای سرد است و جاهایی که نام‌شان از بخش شمی یا سمی پدید آمده جاهای سردسیر است، مانند شمیرم و سمیرم (۳) و سمیران و شمیران، پس تهران یا کهران جای گرم (گرم‌سیر) و شمیران یا سمیران به معنای جای سرد (سردسیر) است. این نکته در خور توجه است که شمی یا سمی با کلمه زمی شباهتی دارد که در بعضی زبان‌ها به معنای سرما و زمستان است. در زبان اوستایی زیما به معنی زمستان است که قسمت زم در زمستان و زمهریر (۴) هنوز باقی مانده.
http://www.rasekhoon.net/Forum/ThreadShow-223453-1.aspx

تهران قدیم
ریشه شناسی و وجه تسمیه تهران
به نظر اتمولوژیستها، واژه ی "تیقران" که امروزه بصورت "تهران" استعمال می شود از ریشه فعلی مصدر تورکی "تیقراماق" به معنی دلیر شدن و جلد شدن ساخته شده است. تیقران واژه ای مرکب (صفت فاعلی) می باشد که از ریشه فعلی "تیقرا" به اضافه ی پسوند "ان" ساخته شده است. پسوند "ان" در زبان تورکی هنگام اضافه شدن به ریشه فعلی صفت فاعلی می سازد. مثل: ساتان (فروشنده) و چالان (نوازنده)

واژه ی قدیمی تیقران در اثر تبدیل شدن حرف "ق" به حرف "ه" بصورت "تیهران" درآمده است. مثل تبدیل قوقون به قوهون (به معنی خربزه ی عطرآگین) و تبدیل قالی به هالی و تبدیل دوقتور به دوهتور. تیهران در زبان فارسی بصورت تهران تلفظ و نوشته میشود. بنابراین تیقران (تهران)، به معنی دلاور و دلیر بوده و منظور از قریه یا شهر تهران، قریه یا شهر شخص یا طایفه دلاور خواهد بود.
http://tehran-qadim.blogfa.com/post/1
تاریخ ورود به سایت 24/7/91

بانک اطلاعات
وجه تسمیه تهران
در باب وجه تسمیه تهران عقاید گوناگونی ابراز شده مرحوم سعید نفیسی در این خصوص نوشته وجه تسمیه ای که یاقوت در معجم البلدان آورده به این قرار است که مردم این ناحیه در هجوم دشمن به زیر زمین پناه می بردند, ایشان را ته ران می گفتند ته به معنی زیر و ران به معنی راننده از فعل راندن است البته این وجه تسمیه به ذوق نمینشیند مخصوصا اگر در روستاهای اطراف ری تحقیق کنیم می بینیم که لفظ ران در دنباله اسم هایی مانند جماران,نیاوران,شمیران و ... دیده می شود و از این قرار می بایست همه از فعل راندن مشتق شده باشد که این بعید است.
گروهی نیز تهران را واژه ای فارسی دانسته و وجه نام گذاری آن را چنین ذکر کرده اند نام اولیه تهران, تیران بوده است, تیران منسوب به تیر است که نام فارسی عطارد است, شاید ده مذکور (تهران قدیم) به نام ستاره تیر که در ایران قدیم مقدس بوده, بنا شده یا منسوب به شخص تیرداد نامی بوده ودلیل این نظریه را الف و نون آخر کلمه تیران آورده اند, زیرا در ایران قدیم مرسوم بوده است که شهر ها و دهات را به وسیله ی اضافه کردن الف و نون نسبت به سازنده آن نام گذاری می کردند.
احتمال دیگری که این فرهنگ داده این است که این نام از قله ای از البرز گرفته شده و در هر صورت طهران و تهران را غلط مشهور و نام صحیح تاریخی آن را تیران می دانند.
به نظر می رسد قول مرحوم کسروی منطقی تر از دیگران باشد او عقیده دارد تهران شهری است که از هزار سال قبل باز مانده و اکنون پایتخت کشور است, نام آن از دو بخش پدید آمده "ته" و "ران " ته اگرچه در فارسی کنونی معنایی ندارد ولی در زبان های بسیار کهن به معنای گرم بوده است, و ران نیز به معنی مکان است و جاهایی که در نامشان شمی یا سمی پدید آمده جاهای سرد سیر است مانن سمیرم, شمیران پس تهران جای گرم و شمیران به معنی سرد سیر است.
احتمال دیگری که این فرهنگ داده این است که این نام از قله ای از البرز گرفته شده و در هر صورت طهران و تهران را غلط مشهور و نام صحیح تاریخی آن را تیران می دانند.
http://joghrafiaandishe.blogfa.com/post/2
تاریخ ورود به سایت 24/7/91

تاریخچه ی تهران:
دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا:
تاریخ تهران
تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می‌داده‌اند. روستای تهران به واسطه برخورداری از مغاک‌ها و حفره‌های زیر زمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آنها پناهگاه خوبی برای دولتمردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالاً مورد تعقیب مدعیان قرار داشته‌اند.
از سوی دیگر، کاروان‌های بزرگی که از محورهای مورد بحث عبور می‌کردند شکارهای سودمندی بودند و اغلب مورد حمله چپاول مردم بومی واقع می‌شدند. روستای تهران در واقع کانون چپاولگران و نهانگاه کالاهای دزدیده‌شده بود و این وضع تا زمان شاه تهماسب صفوی که قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود ادامه داشت. تهران در برابر حملهٔ افغان‌ها (پشتون‌ها) ایستادگی زیادی کرد و به همین خاطر آن‌ها پس از تصرف تهران این شهر را ویران کردند و باغ‌ها و تاکستان‌های آن را از میان بردند.[۱] در زمان نادرشاه تهران دوباره نام و نشانی یافت و در همین شهر بود که نادرشاه رهبران بزرگ شیعه و سنی را گرد هم آورد و پیشنهاد اتحاد اسلامی و رفع اختلاف‌ها را به آن‌ها داد.[۲]
تهران برای نخستین بار توسّط ایل قاجار پایتخت ایران شد. تصویر کتیبهٔ فتحعلی شاه، روی تپّهٔ سنگی چشمه علی واقع در شمال شهر ری منطقه ۲۰ تهران تا پیش از کشف تمدّن قیطریّه و همچنین کشف آثاری در تپّه‌های عباس‌آباد، گمان می‌رفت پیشینهٔ تاریخی این شهر به همان آثار یافت‌شده در حوالی شهر ری محدود می‌شود، ولی اکتشافات باستان‌شناسی در تپّه‌های عباس‌آباد، بوستان پنجم خیابان پاسداران و درّوس، نشان داد تمام آبادی‌های ناحیهٔ تاریخی قصران، دوره‌ای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلّاقیّت‌های فرهنگی را پشت سر گذارده‌اند.[۳] در فارسنامهٔ ابن بلخی نیز که مربوط به سال‌های ۵۰۰ تا ۵۱۰ هجری قمری‌است. از شهر تهران به دلیل انارهای مرغوبش یاد شده‌است. اگرچه در آثار مکتوب کهن از تهران پیش از اسلام نام برده نشده‌است، امّا حفّاری‌های باستان شناسی ۱۳۲۱ خورشیدی در روستا‍ی درّوس ‍ شمیران نشان می‌دهد که در این ناحیه، در هزارهٔ دوّم پیش از میلاد، مردمی متمدّن زندگی می‌کرده‌اند.[۴] تهران در قدیم روستایی نسبتاً بزرگ بود که بین شهر بزرگ و معروف آن زمان، شهر ری و کوهپایه‌های البرز قرار داشت. نخستین بار نام آن در ذکر زندگینامهٔ ابوعبدالله حافظ تهرانی متولد ۱۸۴ خ. آمده‌است. پس از حملهٔ مغولان به ری و تخریب این شهر، تهران بیش از پیش رشد یافت و عدّه‌ای از اهالی آوارهٔ ری را نیز در خود جای داد و مساحتش در این دوران به ۱۰۶ هکتار رسیده بود.[۳]
در ۸۰۵ق/ ۱۴۰۴م، سفیر پادشاه کاستیل، کلاویخو، در راه سمرقند و به مقصود دیدن امیر تیمور گورکانی، از تهران گذر می‌کند. به گفته او: "... تهران شهری است بسیار بزرگ بدون دیوار و بارو. منزلگه ایست بسیار لذت بخش با تمام وسایل راحتی. می گویند هوایش برای سلامتی خوب نیست و تابستانهایش بسیار گرم است..."[۵] این منطقه در زمان سلسله صفوی به علّت این‌که بقعه سید حمزه جدّ اعلای صفویه در نزدیکی حرم شاهزاده عبدالعظیم قرار داشت و تهران نیز دارای باغ‌های خوش آب و هوا بود، مورد توجّه قرار گرفت.
نخستین بار، شاه طهماسب اول صفوی در ۹۱۶ خ. هنگام گذر از تهران باغ و بوستان فراوان این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دورش بکشند، این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سوره‌های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپ‌خانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) محدود می‌شد، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید.[۳] در دورهٔ شاه عبّاس اول (۹۶۶ تا ۱۰۰۷ خ.) پل، کاخ و کاروانسراهای زیادی بنا شد، در بخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ (کاخ گلستان) و مقرّ حکومتی درآوردند.
کریمخان زند به مدّت ۴ سال تهران را مرکز حکومت خود قرار داد و در محوّطهٔ ارگ بناهای جدیدی احداث نمود. آغا محمدخان برابر نوروز ۱۱۶۴ خ. تهران را به پایتختی برگزید و در همین شهر تاجگذاری کرد. با گزینش این شهر به پایتختی روند گسترش کمّی و کیفی آن متحوّل شد و در مدّت ۲۲۰ سال جمعیّت آن از حدود ۱۵۰۰۰ نفر در سال ۱۱۶۴ خ. به بیش از ۷ میلیون نفر در سال ۱۳۸۴ رسید و وسعتش از حدود ۴٫۴ کیلومتر مربّع به بیش از ۷۳۰ کیلومتر مربّع افزایش یافت.[۶]
در دورهٔ حکومت آغامحمدخان قاجار، تهران به پایتختی برگزیده شد، روز یکشنبه ۱۱ جمادی‌الثانی ۱۱۶۴ خ. هم‌زمان با عید نوروز آغا محمد خان قاجار در خلوت کریم‌خانی تاج سلطنت ایران را بر سر گذارد و تهران را به عنوان پایتخت این کشور معرفی کرد.[۳] در دههٔ ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ شهر اساساً نیاز به گسترش و تغییر داشت. این تغییرات در زمان رضا شاه پهلوی آغاز شد. رضا شاه معتقد بود که ساختمان‌های کهن و قدیمی همچون بخش‌های بزرگی از کاخ گلستان، تکیه دولت، میدان توپخانه، استحکامات نظامی و قلعه‌های قدیمی، نباید بخشی از یک شهر مدرن باشند. به دستور او، این بناهای قدیمی با یک اسلوب معین تخریب شدند و ساختمان‌های مدرن با سبک‌های ایرانی پیش از اسلام، از جمله بانک ملی، ساختمان امنیّه، ساختمان تلگراف و تلفن و دانشکدهٔ نظامی در جاهای مشخّص به خودشان ساخته شدند. بازار تهران نیز در راستای این خطّ مشی به دو نیم تقسیم شد و بسیاری از ساختمان‌های تاریخی به منظور ایجاد راه‌های درون شهری در پایتخت تخریب شدند. نمونه‌های بسیاری از باغ‌های ایرانی نیز با توجه به مدرن سازی و ایجاد شبکه جاده‌ای در شهر مشمول این طرح شدند.
در خلال جنگ جهانی دوم، نیروهای نظامی بریتانیا و شوروی وارد شهر تهران شدند. در سال ۱۹۴۳ تهران محلّ برگزاری کنفرانس تهران بود. در دههٔ ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ (دورهٔ محمدرضا شاه پهلوی)، تهران به سرعت توسعه پیدا کرد و طرح‌های زیادی ریخته شد. ساختمان‌های جدید، کم کم بیشتر و بیشتر شدند و خیابان‌ها گسترش پیدا کردند. طرح‌های دورهٔ محمدرضا شاه پهلوی با انقلاب ۱۳۵۷ ایران تقریباً متوقّف شد. در طول جنگ ایران و عراق، تهران بارها مورد حملات موشکی و هوایی قرار گرفت و بسیاری از مردم تهران در نتیجهٔ این حملات کشته و مجروح شدند. پس از هر حملهٔ هوایی، مواضع تخریب شده بازسازی می‌شدند.[۷]
پس از جنگ ایران و عراق، رشد عمرانی تهران از سرگرفته شد. در زمان غلامحسین کرباسچی شهردار تهران، فعّالیّت‌های متعدّدی در عمران شهری صورت گرفت. مترو تهران در این دوره حفّاری‌های گسترده‌ای داشت و پروژه‌هایی نظیر پروژهٔ خیابان نوّاب صفوی، در این دوره تکمیل شد. در زمان تصدّی شهرداری توسط محمدباقر قالیباف نیز توسعه رو به افزایش بود، تونل توحید، پل جوادیّه و برج میلاد در این دوره افتتاح شدند.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AA%D9%87...
تاریخ ورود به سایت 24/7/91

پرتال جامع علوم انسانی
سندی درباره ی تاریخ تهران (جغرافیای تاریخی)
ابوالقاسم جنتی عطایی
http://www.ensani.ir/storage/Files/20100913111934-285.pdf

معرفی کتاب: سیمای تهران عهد ناصری در نگاهی به کتاب «تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران»، مجتبی تبریز نیاتبریزی
http://www.ensani.ir/storage/Files/20120426104914-4034-172.pdf

تهران قدیم یا تهران مصور، محمد گلبن
http://www.ensani.ir/storage/Files/20120326144027-2133-784.pdf
تاریخ ورود به سایت: 1/8/91

شهرداری تهران:
تهران چگونه پایتخت شد؟
به عقیده اکثر تاریخ نگاران ، قاجاریه در اصل طایفه یی  از نژاد مغول  بودند، که همراه با چنگیز و جانشینان مهاجهم او به کشورهای اسلامی آن روزگار آمده ، در ‍«  ایران ‍» ، شامات و مخصوصآ در حدود ارمنستان مستقر شده بودند.  این طایفه به هنگام تشکیل سلسله صفویه به یاری شاه اسماعیل صفوی ، مؤسس این سلسه ، شتا فتند . پنجاه سال بعد ، در زمان شاه عباس اول ملقب به ‍«  کبیر ‍» ، که پنجمین پادشاه سلسله صفوی بود ، قاجاریه براساس مقاصد سیاسی –  نظامی خویش از محل اصلی خود به نقاط مختلف کوچ داد  و به مرور زمان، آن دسته از قاجاریه که به منظور جلوگیری از دستبرد های ترکمانان در استرآباد و گرگان مستقر شده بودند ، در اواخر عهد صفوی قدرت و شوکت بسیار یافتند و چابک سوران در ظهور ‍«  نادر ‍»  که از نوابغ عصر  خود بود ، در ارتش جهانگشای او نقش مهمی داشتند و حکومت استر آباد و گرگان نیز معمولا در دست بزرگان طایفه بود . ‍«  نادر ‍»  که در پایان عمر خود  دچار جنون  قدرت شده بود ، بعد از دوازه سال سلطنت و آن همه فتوحات نمایان در ماورای مرزهای ایران ، سرانجام به دست سران ‍«  قزلباش ‍» که از فرماندهان سپاه او بودند ، کشته شد و با مرگ او ، که در 257 سال پیش اتفاق افتاد ، بار دیگر خان های مدعی سلطنت و سران ایلات و عشایر برای تصاحب تاج و تخت به جان هم افتادند . در روزگار قدیم تغییر سلطنت همیشه با آشوب ها و قتل و غارت ها و جنگ ها ی خونین همراه بود . خونها ریخته می شد و خانمان ها برباد می رفت و همیشه ملت مظلوم ، وجه المصالحه مناقشات اهل قدرت بود  تا ظالمی برود و ظالمی دیگر به جای او بنشیند . باری ‍«  نادر ‍» که کشته شد ، رقیبان به جان هم افتادند . جنگ های خونین مدعیان سلطنت یازده سال نمام به طول انجامید و سرانجام از مدعیان تاج و تخت ایران دو نفر بیشتر باقی نمانده ، یکی از این دو ‍«   محمد حسن خان قاجار ، پدر آقا محمد خان ، مؤ سس سلسله قاجاریه ، بود که بر سواحل خزر و شمال ایران تا اصفهان مستولی بود ، و دیگری کریم خان زند که بر فارس و قسمتی از ایران غربی فرمانروایی داشت . اما تقدیر چنان رقم ده بود که محمد حسن خان با وجود فتوحات درخشانی که کرده بود به دست خودی ها کشته شود و چنین شد . ‍« آقامحمد خان ‍» قاجار ، بعد از کشته شدن پدر، از بیم دشمنان خانوادگی که قصد جانش را داشتند  به ‍«  صحرای یموت ‍» گریخت و نزد ترکمانان پناه جست و بعد از چهار سال دربدری و آوارگی به دربار کریمخان زند برده شد و ‍«  خان زند ‍» او را تحت حمایت خود گرفت و با خود به شیراز برد . ‍«  آقا محمد خان قا جار ‍» ، که در کودکی به وسیله دشمنان پدرش ‍« مقطوع النسل ‍»  شده بود، تا هنگامی که ساعات عمر ‍«  خان زند ‍» به شمارش افتاد به گروگان در دربار کریمخان بود، و چون به وسیله یکی از زنان حرم که با او نسبتی داشت از مرگ قریب الوقوع خان زند با خبر شد ، تصمیمی بموقع گرفت ، منتظر مرگ کریمخان نماند ، خان را مرده انگاشت و با چند تن از سران قاجاریه ، که مثل خود او در دربار کریمخان گروگان بودند ، بی خبر از شیراز گریخت و به تاخت خود را به دهکده ‍«  تهران ‍» رسانید ، یعنی همان دهکده یی که مقدر بود پایتخت جدید ایران باشد . این واقعه در 1193 هجری قمری ، یعنی 225 سال پیش اتفاق افتاد .
  تهران ‍ در گذشته های دور:
‍«  تهران ‍»، پیش از اسلام و بعد از  آن ، از  ‍«  ری ‍»  تبعیت داشته و ‍«  ری ‍» از شهرهای بزرگ و معتبر مشرق زمین بوده است تا آنجا که شهرت و ثروت این شهر از قلمرو تاریخ به عالم شعر و ادب رسیده و دوبیتی های منسوب به بابا طاهر عریان :
‍  دوچشمونت پیاله پرز می بی         دوزلفونت خراج ملک ری بی ‍
حکایت از آن دارد که ثروت سرشار مردم ‍«  ری ‍» زبانزد مردم آن روزگار بوده است . نام ‍«  تهران ‍» را در متون قدیم اسلامی در ترجمه احوال یکی از محدثین بزرگ به نام ‍«  محمد بن ابو عبداله حافظ تهرانی رازی ‍» می بینیم . این اثر مربوط به 1157 سال پیش است و این خود دلیل بر آن  است که در آن روزگار دهکده یی به نام ‍«  تهران ‍» وجود داشته و از آبادی های حومه ‍«  ری ‍» به شمار می رفته است . در فارسنامه ‍«  ابن بلخی ‍» نیز که مربوط به سال های 500 تا 510 هجری قمری یعنی 918 سال پیش می باشد . از ‍«  تهران ‍» به خاطر انارهای خوبش یاد شده است . اگر چه در آثار مکتوب قدیمی از تهران قبل از اسلام نام برده نشده است ، لیکن کاوش های باستان شناسی 1321 شمسی در دهکده ‍«  دروس ‍» شمیران نشان می دهد که در این منطقه ، در هزاره دوم پیش از میلاد ، مردمی متمدن زندگی می کرده اند. همچنین کاوش های دیگری که در 28 سال پیش در ارتفاعات قیطریه انجام شد، حاکی از آن است که این پهنه در سه هزار سال  پیش ،  محل زندگی مردمی متمدن بوده است و همین بررسی ها نشان می دهد که ‍«  تهران ‍» در اعصار قبل از اسلام از مناطق مذهبی  بود ه و آیین زرتشتی در این منطقه رونق داشته است . همچنین پرستش ‍«  مهر ‍»  و آیین ‍«   ناهید پرستی ‍» نیز در جلگه پهناور ‍« تهران ‍» از رواج کامل برخودار بوده است.
در متون قدیم از محلات ‍«  عودلاجان ‍» و  ‍«  چال میدان ‍» و ‍«  بازار ‍» و ‍«  سنگلج ‍» به عنوان قدیمی ترین مناطق ‍«  تهران قدیم ‍» یاده شده است . همچنین از مطالعه این متون چنین برمی آید که مردم دهکده  ‍« دولاب ‍» و ‍«  تهران ‍» پیرو مذاهب اهل سنت و اهالی ‍«  ونک ‍»  و  ‍«  فرح زاد ‍» شیعه و زیدی مذهب بوده اند . در کتاب ‍«  آثار البلاد ‍» زکریای قزوینی نیز ، که مربوط به 674 هجری قمری ( یعنی 744  سال پیش ) است ، اطلاعات جالبی درباره مردم این دهکده وجود دارد در این کتاب ‍«   تهرانی ‍»  ها  مردمی سرسخت و یاغی ، باج نده و ستیزه جو توصیف شده اند . همچنین آمده است که  ‍«  تهران ‍» دوازه محله دارد و اهل هر محله با محله دیگر در نزاع اند و به سلطان وقت خراج نمی دهند ، خانه هایشان نیز در زیر زمین است. این نکته را یاقوت حموی نیز در کتاب ‍«  معجم البلدان ‍» آورده و نوشته است : ‍«  خانه ها ی ایشان را دیدیم که به تمامی در زیر زمین ساخته شده است و راه عبور درهایی که به خانه ها می رسد ، در نهایت تاریکی و صعوبت عبور است ، این کار را برای جلوگیری از تهاجم  شبانه و غارت سپاهیان می کنند و ، هر گاه خانه ها چنین نمی بود ، کسی در آنجا باقی نمی ماند . ‍»
روزی که تهران پایتخت ایران شد:
گرچه امروزه انتخاب تهران به عنوان پایتخت ایران از دید کارشناسان محیط زیست خبطی بزرگ و خطایی نابخشودنی به شمار می آید ، اما آن روز که آقا محمد خان قاجاراین دهکده کوچک را پایگاهی برای استقرار حکومت قاجار قرارداد ، تصمیمی درست ، بجا و سرنوشت ساز گرفت ، زیرا موقعیت نظامی – جغرافیایی تهران طوری بود که پشت سرش در شمال ، چابک سواران قاجار گوش به زنگ بودند و زیر پایش در مرکز و جنوب ایران ، مهم ترین مدعیان سلطنت خونین ترین نبردها را تدارک می دیدند . در شرایطی که ملوک الطوایفی و خانخانی ، ایران را تکه تکه کرده بود و در هر گوشه ای خانی سر برآورده ، ادعای سلطنت می کرد ، مهمترین عامل در انتخاب پایتخت موقعیت نظامی – جغرافیایی آن بود ؛ و تهران می توانست همان جایی باشد که آقا محمد خان می خواست یعنی مرکز ثقل سلطنت جدید و ستاد نظامی خان قاجار . روزگار به کام خون آشامان بود . هنوز چند سالی بیشتر از مرگ نادر نمی گذشت که خون آشام دیگری ، که البته نبوغ نظامی هم داشت ، سر برآورده بود تا آنچه را نادر فرصت ویران کردنش را پیدا نکرده بود ، او به ویرانی بکشاند و بیگناهانی را که اجل به نادر مهلت نداده بود خونشان را بریزد ، او از دم تیغ بی دریغ بگذراند ، و خانمان ها بر باد دهد و کله منارها بسازد .
در غرب هم جمهوری خواهان فرانسه به قدرت رسیده بودند . ‍«  بناپارت ‍» در آستانه ظهور بود تا چند صباحی دیگر ، آن سوی دنیا را به خاک و خون بکشد ؛ با جانشین همین ‍«  خواجه تاجدار ‍» طرح دوستی بریزد ، سفیر فوق العاده به دربار او بفرستد ، هدایای بیشمار ، مستشاران نظامی و اسلحه و ساز برگ روانه کند و در گرما گرم نبرد ، رفیق نیمه راه باشد ، ایران را تنها بگذارد ، ملت ایران را وجه المصالحه روس و انگلیس کند و چنان بار کمر شکنی بردوش این مردم بی گناه بگذارد که تا  ‍«  انقلاب اسلامی ‍» زمین گذاشتنی نباشد. باری ، تهران به خاطر شرایط بسیار مساعد سوق الجیشی اش عملاً پایتخت و ستاد نظامی ‍«  خواجه تاجدار ‍» شد . اما تهران چه بود و چه داشت ؟ هیچ ! دهکده یی بود با ده پانزده هزار جمعیت . نه کاخی داشت تا سزاوار پادشاه باشد ، و نه مهمانسرایی که آبروی ‍« خواجه تاجدار‍» را در پیش سفیران شاهان و فرمانروایان جهان حفظ کند .
سیصد سال پیش از آنکه خواجه تاجدار تهران را پایتخت خود کند ، به دستور شاه طهماسب اول صفوی ، فرزند شاه اسماعیل مؤسس این سلسله ، با رویی به گرد این آبادی کشیدند ، و این کار هیچ دلیلی نداشت جز اینکه پایتخت شاه طهماسب اول در قزوین بود و چون او غالبا به زیارت حضرت عبدالعظیم ( ع ) می آمد، می خواست در جوار حرم مطهر استراحتگاهی داشته باشد . تاریخ نویسان نوشته اند که : ‍« شاه طهماسب در سنه 961 هجری قمری فرمان داد تا بارویی دور تهران بنا کنند . مسافت این بارو ، شش هزار قدم بود . و نیز شاه طهماسب دستور داد تا به عدد سوره های مبارکه قرآن مجید 114 برج در این بارو بسازند و در هر برجی یک سوره از سوره های قرآن کریم را حک کنند . همچنین به دستور شاه طهماسب صفوی ، برای تهران چهار دروازه ساختند که رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، (از شمال به میدان توپخانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) محدود می‌شد) و دور تا دور آن خندقی کندند و از خاکش ، قلعه و برج های آن را ساختند . چون خاک خندق ها برای ساخت و ساز برج و بارو کفایت نمی کرد از دو محله شهر خاکبرداری کردند . از همان زمان این دو محل معروف شد به  ‍«  چال میدان ‍» و ‍«  چال حصار ‍» . ‍»
منطقه شمالی تهران به ظاهر از روزگار گذشته به شاهان و امیران و بزرگان اختصاص داشته ، و این همان منطقه ای است که بازار تهران و کاخ گلستان در آن قرار دارند . در محلی که پادشاهان  قاجار بعدها در آن ارک سلطنتی و کاخ گلستان را بنا کردند قبلاٌ به دستور شاه عباس باغی احداث شده بود به نام ‍«  چها ر باغ ‍» و چنارها ی کهن آن به چنارهای شاه عباسی معروف بوده است .
این بود وضع تهران به هنگام ورود آقا محمد خان قاجاربه این شهر ، اما در همان دهه اول فرمانروایی او ، تهران بطور محسوسی رو به آبادانی گذاشت . ‍«  مسیو اولیویه ‍» ، سیاستمدار و پزشک فرانسوی که در اوان ظهور آقا محمد خان قاجار به تهران آمده است ، پایتخت جدید ایران را این طور توصیف می کند : ‍«  تهران در سطحی خوب و هموار ، که به خوبی آبیاری شده است، واقع است . قله دماوند ، که قریب به ده فرسخ در جهت شرقی تهران است ، از همه قله های این سلسله جبال مرتفع تر است و همواره و در تمام فصول مستور از برف است و بعضی اوقات دود از قله آن بیرون می آید . عقیده اهالی این است که روح یکی از سلاطین بدکار ایران در این کوه در عذاب است ‍» .
پیترودلاواله ‍» ، که در سال 1618 میلادی ( 1028 هجری قمری ) از تهران گذشته ، نوشته است که : ‍«  این آبادی وسیع و بزرگ است ، اما جمعیت کمی دارد . اکثر محلات این شهر باغستانهایی است که درختان میوه دارند . تمامی کوچه ها آب جاری دارند و با سایه درختان چنار پوشیده شده اند ، به همین جهت این شهر را ‍«  شهر چنار ‍» نامیده اند . غیر از این ، چیزی که در خور گفتن باشد ، در این شهر دیده نشد ‍»
در ایام سلطنت سلسله صفویه ، شهر تهران شهر چندان قابلی نبوده است و جمعیت کمی که در آن ساکن بوده اند ، مایه شهرتی برای این شهر نشده اند . تهران مزیتی نداشته است جز اینکه اراضی آن وسیع و حاصلخیز بوده و به خوبی آبیاری می شده است . مردم تهران دهقان و زارع بوده اند ، و محصولات   زمین های آنان ، غیر از گندم و جو و حبوبات ، چیز دیگری نبوده است . البته چون گله هایی هم داشتند ، پشم نیز عمل می آورند و تمامی این پشم به قزوین و قم حمل می شده است . در فتنه افغان ، مهاجمین افغانی به بهانه اینکه دروازه شهر را دیر گشوده اند، دست به کشت و کشتار مردم تهران زدند و شهر را بکلی خراب کردند .

آبادانی تهران در زمان خواجه تاجدار:
‍«  مسیو اولیویه ‍» در یادداشت های خود پس از اشاره به سوابق تاریخی تهران و بناهای صفوی و خراب شدن و انهدام آن بنا ها در فتنه افغان ، می نویسد :
‍«  آقا محمد شاه که پایتخت خود را در این شهر قرار داد ، کاروانسر اهای خوب و مکان های مرغوب بنا کرد . چنانکه امروزه تهران بهترین شهر های مملکت  ایران شمرده می شود . ارک و عمارت شاهی ، کمال وسعت و نیکویی عمارت و زینت باغ و فراوانی آب را دارد این ارک در طرف شمالی شهر واقع شده و به قدر یک چهارم شهر بزرگی دارد و مانند خود شهر به شکل مربع با دیوارهای بلند و عریض با خندقی پهن و عمیق ، مصون و محفوظ است و تمامی این حصار از گل ساخته شده است . حصار شهر ، همان طور که گفته شد ، مربع است و به مقدار دو میل ( هر میل 1600 متر ) بیشتر دور دارد ، اما به قدر نصف داخل آن مسکون نیست . باغهای وسیع پر از درخت میوه در آن است و در وسط هر ضلعی از بارو ، دروازه یی ساخته اند که به هنگام ضرورت و محاصره ، به وسیله برج های گرد و مدور ، که به قدر سیصد قدم بیشتر است و دو عراده توپ در آن می توان جای داد ، شهر و دروازه ها محفوظ می مانند . ‍»
‍«  مسیو اولیویه ‍» ، سیاستمدار و پزشک معروف فرانسوی ، آن گاه به پیش بینی آینده تهران می پردازد و عظمت امروزی تهران را پیش بینی .  و به عبارت بهتر پیشگویی می کند :
‍«  با وجود سعی و کوشش زیادی که آقا محمد شاه در ازیاد جمعیت شهر به عمل می آورد و حمایت و اعانتی که از کسبه و تجار می کند ، خاصه آنهایی که به تازگی به تهران مهاجرت کرده در آن شهر مسکن می کنند ، هنوز جمعیت آن تاریخی که ما وارد شدیم ( 1211 هجری قمری ) بیشتر از پانزده هزار کس نبود . قراول و عملجات دیوانی را نیز که به قدر سه هزار نفر می شدند ضمن این جمعیت به شمار آوردیم به نظر می رسد که اگر جانشینان آقا محمد شاه در این شهر سلطنت کنند جمعیت این شهر بسیار عظیم شود ‍» .

ورود آقا محمد شاه به تهران:
"مسیواولیویه" آن گاه به تشریفات ورود آقا محمد خان به تهران اشاره می‌کند،‍«  و این زمان مصادف است با بازگشت او از خراسان و مصادره جواهرات نادری. روز چهاردهم عمارت را آب و جارو زده صفا می‌دادند که شاه تشریف خواهد آورد. روز پانزدهم شاه نیامد، چون ساعت سعد نبود. دو روز تاخیر شد. تمام ایرانیان از بزرگ و کوچک و عالم و جاهل هیچ کاری را بدون اختیار ساعت سعد، نمی‌‌کنند. روز بیستم شاه  وارد شهر شد، تشریفات ورود ایشان را به واسطه شلیک توپ خبر داند، دو ساعت به ظهر مانده در عمارت دوم خود فرود آمدند، جواهرات بسیاری زیب پیکر خود کرده بودند، خاصه بازوی ایشان که غرق جواهر بود، این جواهرات بعضی از بازماندگان کریمخان زند گرفته شده و بعضی نیز از نبیره نادرشاه که در همین سفر به چنگ آمده بود.‍»
"مسیواولیویه" آن گاه به بررسی افکار عمومی مردم ایران پرداخته می‌نویسد: ‍« حقیقت این است که آقا محمد‌خان نظمی بنیان نهاده، راهها کمال امنیت و کاروانیان و مسافرین از گزند راهزنان ایمن شده‌اند و در تمامی قلمرو مملکت آسودگی به صورت ظاهر وجود دارد. اما آیا این سختگیریها می‌تواند ادامه داشته باشد؟ از اولین قدمی که به ایران نهادیم، به چشم خود دیدیم که در کرمانشاهان، همدان، و در تهران مردم به طور مکرر در کوچه و بازار از شدت حرص و ظلم شاه می‌نالیدند وما هر قدر بیشتر در ایران توقف کردیم و هر قدر زیادتر مطلع شدیم بر حیرت و تعجب ما افزوده شد که شخصی مانند آقا محمد‌خان که در دوازده سالگی مقطوع‌النسل شده و تا سن چهل سالگی تحت نظر و محبوس بوده است و خان‌زاده‌ای است بدون هیچگونه فضیلت روحانی و قوه جسمانی، چگونه ممکن است به سلطنت برسد؟» کسی که مقطوع‌النسل شده و مردم او را به نظر تحقیر می‌نگرند و بارها از دشمنان خود شکست خورده و طمع، حرص، غرور و وحشیگری او موجب شده است که کسی با او همدل نباشد، کدام معجزه او را به تاج و تخت رسانده است؟‍»
باری، با آنکه در همان اول فرمانروایی « خواجه تاجدار»، تهران روبه توسعه و‌آبادانی گذاشت، در مقایسه با شیراز و کاخ‌های مجللی که او دوران اسارت و تحت‌نظر بودنش را در دربار کریمخان گذرانده بود، دهکده‌یی بیشتر نبود. برای خان قاجار هم که خلق و خوی ایلیاتی داشت و اهل تشریفات نبود و اوقات زندگیش را  پشت اسب و در میدانهای نبرد می‌گذراند، فرقی نمی‌کردکه کجا اطراق کند و کجا بخوابد. شاهان بعدی قاجار هم که قصرها و کاخ‌ها داشتند بنا به خلق و خوی ایلیاتی خود، خیلی ساده زندگی می‌کردند.
کوتاه سخن آنکه در زمان بنیانگذار سلسله قاجار، تهران در حدود 15 هزار نفر جمعیت داشت و حدود شهر از شمال به خیابانی که بعدها سپه نامیده شد، از مشرق به خیابان ناصرخسرو، از سوی غرب به خیابان جلیل‌آباد و از جنوب به خیابان بوذرجمهری محدود می شد.
خواجه تاجدار در اوج قدرت و پیروزی کشته شد.
 سحرگاه روز 12 ذی‌الحجه 1211 هجری قمری، هنگامی که «خواجه تاجدار» در اردوگاه سپاه پیروز خود، واقع در یکی از قلعه‌های تسخیر شده شهر «شوشی» (گرجستان)، در خواب بود، سه نفز از نوکرانش که شب پیش مورد غضب او قرار گرفته بودند و شاه به آنها وعده مرگ داده بود، وارد خوابگاه آقا محمد‌خان شدند و به ضرب شمشیر او را از پای درآوردند، همچنانکه پنجاه و یک سال پیش از آن نیز فرماندهان سپاه نادر او را در خواب خوش غافلگیر کرده، سرش را از تن جدا کرده بودند.
آقا محمدخان و نادرشاه سرنوشت یکسانی داشتند، با این تفاوت که سلسله افشاریه، بعد از مرگ نادرشاه، به زودی منقرض شد، ولی سلسله قاجاریه حدود یکصد و سی سال دیگر برقرار ماند و شش پادشاه از تبار قاجاریه بر تخت سلطنت نشستند.
«آقا محمدخان قاجار» و جانشینش «فتحعلی شاه» که برادرزاده او بود، آخرین پادشاهان سنتی ایران بودند که خود پیشاپیش سپاهیان شمشیر می‌زدند، بعد از این دو، شاهان کاخ نشین شدند و پا به عرصه نبرد و کارزار ننهادند.
همچنین آقا محمد خان و فتحعلی شاه آخرین پادشاهانی بودند که بدون تایید خارجیان به سلطنت رسیدند. تا زمان این دو پادشاه، تصاحب تخت و تاج ایران در گرو تدبیر و شمشیر مدعیان سلطنت بود، اما بعد از آن سرنوشت قدرت و حکومت دیگر در میدانهای جنگ رقم زده نمی‌شد و رسین به تخت و تاج بدون موافقت روس و انگلیس میسر نمی‌گردید.

تهران فتحعلیشاه:
 فرستادگان ناپلئون بناپارت، که در زمان فتحعلی شاه قاجار به ایران آمده‌اند، جمعیت این شهر را سی‌هزار نفر نوشته‌اند. یکی از دیپلماتهای انگلیسی هم که 196 سال پیش به تهران آمده است، طول حصار شهر تهران را 4/5 تا 5 مایل ذکر کرده، می‌نویسد:
«تهران 6 دروازه دارد. سردر دروازه‌ها را کاشیکاری کرده، صورت ببر و حیوانات دیگر را بر کاشی‌ها نقش کرده‌اند»
و هم او در مورد عمارت و ابنیه تهران می‌نویسد:
«خانه‌های تهران چندان خوب نیست و غالباً با خشت خام بنا شده است. تنها بنایی که قابل ملاحظه است مسجد شاه می‌باشد که ناتمام است. افواها می‌گویند که 150 کاروانسرا و به همین شماره حمام در تهران وجود دارد. این شهر دو عمارت ییلاقی سلطنتی دارد که یکی قصر قاجار است و دیگری قصر نگارستان که مشغول ساختن آن هستند»
یک گردشگر انگلیسی به نام «سر رابرت کرپرتر»، که در سال‌های 1817-1829 میلادی از تهران  دیدن کرده است، می‌نویسد:
«نیم قرن پیش به سختی به نظر می‌رسید که تهران پایتخت ایران بشود». تهران مدتها موقعیتی تاریک و مبهم داشت تا آنکه ورق برگشت و اقامتگاه سلطنتی شد. تهران در یک موقعیت مرکزی قرار دارد میان ایالت شمال‌غربی که سرحد آن گرجستان است و ایالت شرقی ایران که همیشه مورد دستبرد ترکمن‌هاست و اقامتگاه متحدان ناراحت افغانی ایران. در حقیقت جهت انتخاب جدید، آقا محمدخان نتوانست محلی بهتر از تهران پیدا کند. شهر تهران با خندقی عمیق توسط چهار دروازه احاطه شده است. دروازه جنوب به اصفهان می‌رود و دروازه شمال غرب به تبریز. در جلوی هر دروازه به فاصله 200 یارد (هر یارد 91/4 سانتیمتر) یک برج مدور قرار دارد که بوسیله خندقی محافظت می‌شود. این استحکامات برای زیرنظر داشتن دشمن و سنگربندی ساخته شده است و خروج از دروازه‌ها کاملاً از بالای این بناها مراقبت می‌شود.
خیابانهای تهران تنگ و پر از گل و خاک است. شترها، قاطرها و الاغ‌ها و چه بسا یک یا دو فیل سلطنتی، مدام از اینجا به آنجا می‌روند و خیابان‌ها را مسدود می‌کنند.
از دروازه قزوین که وارد تهران شوید، فضای باز بزرگی نمایان می‌شود که پر است از حفره‌های عمیق و عریض یا به عبارت دیگر گودالهایی که در زمین فرورفته‌اند. در اطراف این گودالها شکافهای متعددی هست که به خانه‌های زیر زمینی راه دارند. »

بناهای فتحعلیشاهی در تهران:
 مسجد شاه، بناهای باغشاه، برج نوش، کاخ نگارستان، قصر لاله‌زار و کاخ نیاوران ار آثار دوران فتحعلی‌شاه است و امروزه، تمامی آنها جز مسجد شاه و کاخ نیاوران از بین رفته است. در زمان فتحعلی‌شاه تغییرات عمده‌ای در تهران صورت گرفت و اگر  جنگهای طولانی ایران و روس و غرامتهای آن نبود، شاید فتحعلی‌شاه فرصت می‌یافت که تهران را زیباتر و وسیعتر کند. فتحعلی‌شاه در سال 1250 قمری(168 سال پیش) در حدود هفتاد سالگی بعد از 39 سال سلطنت درگذشت.
اگر ناپلئون پیروز شده بود و فتحعلی‌شاه که متحد او بود، از فتوحات او سهمی گرفته بود، امروز تاریخ درباره او قضاوت دیگری داشت، ولی مردم ما او را مسئول از دست دادن قفقاز می‌دانند. فتحعلی‌شاه اگرچه در جوانی دلیر و شمشیرزن بود و پا به پای عموی خود در جنگها شرکت می‌کرد اما وقتی به سلطنت رسید، راحت‌طلب شد و تاریخ از او به نیکی یاد نمی‌کند.

تهران محمدشاهی:
فتحعلی‌شاه قاجار، یک سال پیش از مرگ، فرزند دلیر خود «عباس‌میرزا» را از دست داده بود. اما او به پاس خدمات جانشین از دست رفته‌اش و بمنظور قدردانی از دلیری‌های او در طی جنگهای ایران و روس، فرزندش « محمد میرزا» را به ولیعهدی برگزید و به تبریز فرستاد. از آن هنگام بود که تبریز ولیعهدنشین شد و این سنت تا پایان سلطنت قاجاریه برقرار ماند.
در تاریخ عضدی آمده است: «وقتی که خبر مرگ عباس‌میرزا به تهران رسید، الله یارخان آصف‌الدوله با دیدگان گریان و در حالی که اشک از محاسنش می‌چکید،‌ این خبر را به شاه داد و گفت: «بحمدالله شاه در هر ولایت یک نایب‌السلطنه دارد... » و این اشاره‌ای بود به پنجاه و نه پسر شاه. فتحعلی‌شاه در جواب تسلیت آصف‌الدوله به حقیقتی اشاره کرد و گفت:
«الله‌یار خان، انصاف نکردی که گفتی در هر ولایت یک نایب‌السلطنه دارم، می‌بایست عرض می‌کردی بعد از هفتاد سال عمر و چهل سال سلطنت، ‌از دنیا بی اولاد و بی جانشین خواهی رفت.» فتحعلی‌شاه با آنکه بعضی از فرزندانش براستی لایق و شایسته بودند، محمدمیرزا فرزند عباس‌میرزا را به ولیعهدی برگزید و این پیش از مرگ قریب‌الوقوع او، مقدمه‌ای شد برای یک سلسله عصیانها و شورشهای زیانبار در سراسر ایران آن روز.
باری، فرزندان شاه هنوز متوجه این نکته نبودند که دیگر تکلیف تاج و تخت مملکت، مثل گذشته، در عرصه کارزار و به قوت بازو و شمشیر معلوم نمی‌شود، بلکه قرارداد ترکمنچای شرایطی را تحمیل کرده است که بعد از آن، عامل تعیین کننده سیاست خارجی است و تا روس و انگلیس موافقت نکنند، هیچ مدعی سلطنتی نمی‌تواند پادشاه ایران شود. به دلیل همین ناباوری بود که بعد از مرگ فتحعلی‌شاه در هر گوشه مملکت یکی از عموهای شاه مدعی سلطنت شد. حتی یکی از آنها هم در تهران به تخت نشست و به نام خود سکه زد، اما تمامی این تلاشها بیهوده بود و سرانجام محمدشاه تحت حمایت وزرای مختار روس و انگلیس به تهران رسید و عموهای مدعی سلطنت، که هنوز تحولات سیاسی را باور نداشتند، از ترس جان فرار کردند و در اقصی نقاط جهان دربدر شدند. می‌دانیم که یکی از موارد قرارداد «ترکمنچای» تضمین سلطنت ایران در اولاد عباس‌میرزا نایب‌السلطنه بود و روسیه در طول سلطنت قاجاریه بر این تعهد وفادار ماند. اگر جنگ جهانی اول پیش نیامده بود و روسیه از درون متلاشی نشده بود، «رضاخان» هرگز موفق به خلع قاجاریه و تغییر سلطنت ایران نمی‌شد.
اوضاع آشفته ایران در طول سلطنت چهارده ساله محمدشاه، مانعی برای کار عمران و‌ آبادانی و توسعه تهران به شمار می‌رفت و با وجو د آنکه «حاجی میرزا آقاسی» صدراعظم درویش مسلک شاه، به حفر قناتهای تازه و آباد کردن دهات خراب علاقه زیادی داشت، پایتخت ایران در این دوره توسعه چشمگیری پیدا نکرد. تقدیر چنین بود که نوسازی پایتخت، بعد از مرگ محمدشاه و به دست فرزندش ناصرالدین شاه انجام شود.

تهران عهد ناصری:
 پنجاه سال سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (1264-1313 هجری قمری) دوران آبادانی و توسعه گسترده پایتخت ایران به شمار می‌رود و اگر آثار ارزنده آن دوران تخریب نمی‌شد، امروزه تهران یکی از شهرهای زیبا و دیدنی شرق بود. از آنجا که آثار دوره ناصری بسیار است، به ناچار فهرست‌وار به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
یکی ار بناهای عهد ناصری ساختمان مدرسه دارالفنون است. این مدرسه به تشویق میرزا تقی خان امیرکبیر احداث شد، اما امیر در مراسم افتتاح آن زنده نبود و ناصرالدین شاه هم هنگام شرکت در مراسم گشایش این مدرسه 22 سال بیشتر نداشت. عمارت دارالفنون، که قسمتی از آن هنوز باقی است، محوطه بسیار وسیعی بود که تقریبا تمامی ضلع جنوبی میدان امام خمینی را دربر می‌گرفت و آن قدر وسعت داشت که در آن عملیات ورزشی و مانورهای پیاده نظام و توپخانه اجرا می‌شد. در آغاز منظور از ایجاد این مدرسه تأسیس یک دانشکده افسری با رشته پزشکی نظامی بود، ولی بعدها رشته‌های مختلف علوم به آن اضافه شد.

بنای قصرهای جدید و تجدید بنای کاخ نیاوران
در یازدهمین سال «عهد ناصری» یک سرتیپ فرانسوی که معلم توپخانه دارالفنون بود، نقشه‌ای برای تهران فراهم آورد که در همان زمان به چاپ رسید. این نقشه که اصل آن موجود است، نشانگر آن است که در 143 سال پیش محوطه پایتخت درون دو قلعه تو در تو قرار داشته است. قلعه اول به دور شهر کشیده شده بود و سه کیلومتر طول داشت. قلعه دوم به حفاظت کاخهای سلطنتی اختصاص داشت، دیوارهای قلعه دوم و خندق دور آن، در صورت لزوم، ‌شهر را از محوطه «ارک» و اقامتگاه شاه جدا می‌کرد و اگر احیاناً دشمنی می‌توانست به درون شهر نفوذ کند، حصار و باروی دوم با خندق دور آن،‌ کاخهای سلطنتی را از هجوم دشمن در امان می‌داشت.

روزی که تهران دارالخلافه شد:
 در بیستمین سال سلطنت ناصرالدین شاه تغییرات زیادی در ساختار پایتخت بوجود آمد و تهران از سوی دروازه شمیران، که مدخل در «پامنار»  قرار داشت، به قدر 1600 ذرع ( هر ذرع 104 سانتیمتر) و از سوی دیگر به اندازه 1000 ذرع توسعه یافت. نظارت بر برنامه‌های نوسازی تهران از طرف شاه به «میرزا یوسف مستوفی الممالک» که صدر اعظم شاه بود، واگذار شده بود. مستوفی الممالک مردی درویش مسلک و محترم بود و شاه و بزرگان کشور او را «حضرت آقا» خطاب می‌کردند. بعدها میرزا حسن که پسر او بود، با همین لقب جای پدر را گرفت و بارها به مقام وزارت و نخست‌وزیری رسید. مراسم آغاز نوسازی تهران با تشریفات خاصی برگزار شد و ناصرالدین شاه شخصاً با کلنگ نقره‌ای که در دست داشت، نخستین کلنگ را بر زمین زد. از همان روز هم تهران «دارالخلافه ناصری» نامیده شد. با اجرای طرح نوسازی تهران تمام برجها و باروها و استحکامات دفاعی تهرانِ فتحعلیشاهی را خراب و خندق‌های عمیق شهر را پر کردند. مسافت دورِ شهر هم که سه کیلومتر بیشتر نبود، به نوزده کیلومتر افزایش یافت. خندق جدید تهران را هم به تقلید از خندق پاریس هشت ضلعی ساختند. در ادامه همین برنامه ، در آخرین دهه سلطنت ناصرالدین شاه ، از دارالخلافه ناصری نقشه برداری کردند و معلوم شد که " دروازه دولت " که حد شمالی شهر بود ، با "خانی آباد" در جنوب شهر 82 ذرع اختلاف ارتفاع داشت و مسیل های جدید را با توجه به این نقشه ساختند.
در آخرین سالهای دوران پنجاه ساله ناصری مسافت دور محیط شهر تهران بالغ بر 22 کیلومتر بود و دوازده دروازه داشت. تمامی این دروازه ها در دهه اول سلطنت رضا خان، به بهانه تعریض خیابان های پایتخت و نوسازی شهر تخریب شد. یکی از دیپلمات های مقیم تهران به نام " احمد امین " که وابسته نظامی امپراتوری عثمانی در دربار تهران بوده است، در گزارش خود که مربوط به سال 1311 قمری یعنی 2 سال پیش از ترور ناصر الدین شاه قاجار است، می نویسد :
« تهران با جمعیت متجاوز از 250 هزار نفر در قسمت شرقی جلگه‌ای به مساحت 2500 کیلومتر مربع بنا شده است . هوایش گرم ، ولی سالم است. نمای خانه های آن تماما گلی است و بدین جهت منظره عمومی شهر دلگیر است. کوچه های تهران هم تنگ و غیر منظم است.
شهر تهران با یک باروی گلی محصور است و خندقی به عمق 15 متر ، این بارو را محافظت می کند. تهران دروازه های متعدد دارد و ماموران گمرک در این دروازه ها حقوق گمرکی می گیرند . در تهران اغلب ساختمان ها را با خشت خام ساخته اند و فقط در چهار گوشه در و پنجره ها آجر مصرف می کنند. پایتخت ایران دچار کم آبی است و قنات ها ، که حفر آن پر خرج است، در تصرف ثروتمندان می باشد. مجرای آب های جاری در داخل شهر، بر خلاف خارج شهر، سرپوشیده نیست و اهالی در اطراف جوهای آب، لباس می‌شویند و آب انبارها از همین آبهای آلوده پر می‌شود. حمام‌های ایران یک خرینه دارد که آب آن دیر عوض می‌شود و شیر مخصوص و حوض ندارد.
ثروتمندان و وزراء با کالسکه‌های شش اسبه و سرویس چای و قلیان که به همراه می‌بردند، در کمال عظمت در شهر رفت و آمد می‌کنند. »

آثار دیگر عهد ناصری:
 از دیگر آثار این عهد «قصر عشرت‌آباد» است. باغ عشرت‌آباد و قصران در بیست و هفتمین سال سلطنت ناصرالدین شاه ایجاد شده و شاه به دست خود در آن چهار اصله درخت کاشت. از آثار دیگر این دوره « قصر یاقوت» است که در سی و نهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه ساخته شد و شامل قصر بیرونی و حرمخانه سلطنتی بود. قصر «سلطنت آباد» از آثار این دوره است که مشتمل بر عمارت کلاه فرنگی و برج خوابگاه است. این بنا متعلق به دوازدهمین سال سلطنت است.
باغ « عیش آباد » چهار سال پیش از کشته شدن شاه به اتمام رسید و «قصر امیریه» که محل زندگی کامران میرزا، پسر شاه و نایب السلطنه بود از آثار همین دوره است که بعدها به دانشکده افسری واگذار شد.
مسجد و مدرسه سپهسالار نیز در سی‌وهفتمین سال عهد ناصری بنیان نهاده شد. این مسجد و مدرسه از موقوفات میرزا حسین خان سپهسالار صدراعظم ناصرالدین شاه است. در ساخت این بنای ارزنده و عظیم سه تن از مشهورترین معماران سنتی ایران مشارکت داشتند. از یادگارهای دیگر این دوره راه آهن حضرت عبدالعظیم است که هفت سال پیش از مرگ ناصرالدین شاه به کار افتاد و امتیاز آن متعلق به یک شرکت بلژیکی بود. این خط آهن در حدود چهل سال پیش برچیده شد. تراموای اسبی تهران نیز توسط همین شرکت بلژیکی دایر گردیده بود که در حدود شصت سال پیش، به دلیل خیابان بندی های جدید و افزوده شدن اتوبوس‌ها و رواج اتومبیل سواری و البته سرعت کم تراموای اسبی، برچیده شد.
آثار دیگر عهد ناصری را به شرح زیر می‌توان خلاصه نمود:
اتاق موزه: این بنا در ضلع شمالی باغ گلستان قرار دارد. ناصرالدین شاه این بنا را برای حفظ آثار قدیمی و اشیای قیمتی ساخت. در سال 1290 هجری قمری «تالار الماسیه» را، که از آثار فتحعلیشاهی بود، خراب کردند و اتاق موزه و حوضخانه را ساختند که خوشبختانه هنوز هم باقی است. «تالار آینه» نیز در همین محل بنا شد. این تالار از آثار ارزنده حاجی ابولحسن صنیع‌الملک، معمارباشی عهد ناصری است. «تالار برلیان» در محل سابق «تالار بلور» که ار بناهای فتحعلیشاهی  بود ساخته شد و تخریب و بازسازی آن به جهت فرسودگی این بنا بود.
«کاخ ابیض» در سالهای آخر زندگی ناصرالدین شاه در گوشه جنوب غربی محوطه کاخ گلستان ساخته شد و تاریخ احداث آن 1308 هجری قمری است. به سبب سفیدیِ رنگ نمایِ بیرونی آن، این کاخ را ابیض نامیده‌اند. انگیزه بنای کاخ ابیض آن بود که سلطان عبدالحمید، امپراتور عثمانی، هدایای زیادی از جمله مبلهای معروف دوره لویی شانزدهم و پرده‌های ارزنده و قالی‌های گرانبهایی برای ناصرالدین‌شاه فرستاده بود و چون تمام کاخ‌ها از اشیای نفیس انباشته بود،این کاخ، برای نگهداشتن هدایای سلطان عثمانی ساخته شد.
عمارت گالری: در اواخر سلطنت ناصرالدی شاه، در سمت غربی ارک شاهی ساخته شد و تعداد زیادی از تابلوهای نقاشی ایرانی و فرنگی جدید و قدیم در آن نگهداری می‌شد. 25 چلچراغ زیبا و دیدنی هم از سقف این گالری با شکوه آویزان بود.
میدان توپخانه امروزی نیز از آثار عهد ناصری است. توضیح آنکه قبل از نوسازی گسترده تهران در سال 1284 قمری، محل میدان توپخانه در محوطه مقابل کاخ‌های سلطنتی در میدان ارک بود. وقتی تهران توسعه پیدا کرد و اراضی خارج از محوطه ارک آباد شد، محل فعلی توپخانه را به صورت ساختمانهای دو طبقه ساختند و توپ‌های مقابل محوطه ارک را به آنجا منتقل کردند. در ساختمانهای دو طبقه دور میدان، طبقه همکف محل نگهداری توپ‌ها بود و طبقه‌های بالایی محل زندگی توپچی‌ها. از احداث میدان توپخانه 134 سال می‌گذرد و در این مدت ساختمان این میدان چندین بار تغییر شکل یافته و امروز هم اثری از آن بناهای قدیمی ناصری، مظفری و رضاخانی در این میدان وجود ندارد و همه تخریب گردیده و از بین رفته است. میدان توپخانه قدیم چهار دروازه داشت: دروازه شرقی، ورودی خیابان لاله‌زار بود، دروازه جنوب شرقی، اول خیابان ناصریه بود و دروازه غربی، ورودی خیابان علاء‌الدوله (فردوسی امروزی)، دروازه جنوب غربی هم ورودی خیابان باب همایون و کاخ‌های سلطنتی بود.

تهران عهد مظفری:
وقتی تلگراف رمز ترور ناصر الدین شاه به تبریز رسید و مظفرالدین میرزا ولیعهد آشفته حال و پریشان، پیام تسلیت و تبریک سلطنت صدر اعظم پدرش را خواند 45 ساله بود . ولیعهدی او چهل سال طول کشید و جان درباریان تبریز از عمر طولانی شاه به سر آمده بود . رویای شاه شدن ولیعهد، رفتن به تهران و قبضه کردن تمامی مقامات مهم مملکتی خواب طلایی این دور ماندگان از قدرت بود. وقتی مظفر الدین میرزا به سلطنت رسید خزانه تهی بود ولی دولت مقروض هم نبود. ولی شاه جدید در سلطنت و حکومت جربزه پدرش را نداشت و درباریان از او واهمه نداشتند و به همین جهت رجال جدید کشور که اطرافیان او بودند و پس از چهل سال محرومیت به تهران آمده بودند دست در خزانه مملکت بردند و حیف و میل ها کردند و چون خزانه تهی شد و از خارجیان وام گرفتند و تمامی آن قرض ها با بهره های سنگین و شرایط استقلال بر باد ده ، صرف سفرهای فرنگ و هوا و هوس اطرافیان شاه شد ، پس جای تعجب نیست که در دوران مظفر الدین شاه در عمران و آبادانی پایتخت اثری نبینیم . او تنها بنائی که ایجاد کرد و در خور اهمیت بود، قصر فرح آباد بود که خودش ساخت و آباد کرد و نامش را هم انتخاب کرد .
روی هم رفته در دوره ده ساله سلطنت مظفر الدین شاه برای عمرانی و آبادانی پایتخت کار مهمی انجام نشد و اقدامات دولت منحصر به رفع مشکلات شهر از قبیل :‌ لایروبی قناتها و حل معضلات پیش آمده بود و از این مرحله فراتر نمی رفت و اگر رجالی چون معیر الممالک در محدوده املاک خود دست به آبادانی های استثنایی می زدند و انواع تخم گیاهان و میوه های فرنگستان را در تهران بعمل می آوردند و باغی چون بهشت می ساختند ، چون در محدوده املاک خودشان بود و مورد استفاده عموم نبود ، این قبیل اقدامات شخصی را در عمران و آبادانی شهر نمیتوان تلقی کرد، در دوره این پادشاه چشم و گوش مردم باز شد، ارتباط با فرنگستان بیشتر شد، روزنامه های بیشتری انتشار یافتند، پیشرفت معارف و مدارس جدید از حرف به مرحله عمل در آمد، اتومبیل و تلفن معمولی شد و در علم سیاست هم رقابت روس و انگلیس تا حد رویاروئی نظامی به اوج خود رسید و انگستان که خود را در برابر روسها بازنده میدید، به نفع مشروطه خواهان، مشروطه خواه شد و همین، امتیازات لازم را از رقیب سیاسی خود گرفت .این دو قدرت بزرگ طبق قراردادی که به قرارداد 1907 مشهور شد، ایران را بین خود تقسیم کردند، شمال از آن روس و جنوب از آن انگلیس، یک منطقه آزاد هم که بیشترش کویر بود و حائلی بود بین دو منطقه نفوذ ، به ظاهر مستقل و در اختیار دولت ایران.
در شرایطی که دو دولت استعماری با هم ساخته بودند و در شرایطی که دولت ایران زیر بار قرض های سنگین کمر شکن رفته بود صحبت از عمران و آبادانی معنائی نداشت و اگر پاره ای از رجال وطن دوست، علاقه به این کار داشتند، پولی در بساط نبود که صرف عمران و آبادانی شود، این بود که آنچه ناصر الدین شاه در طول سلطنت پنجاه ساله خود ساخته بود به دلیل عدم مراقبت در حال خرابی و ویرانی بود. دوره دو ساله سلطنت محمد علی شاه هم که سراسر جنگ و شورش و خونریزی بود خزانه کشور را آن قدر تهی کرده بود که آبدار باشی دربار هم به خاطر عقب افتادن مواجبش قهر میکرد و می رفت و شاه بی شام و ناهار می ماند . در چنین گیر و داری هم طبیعی است که کسی به فکر آبادانی نباشد . در پایان سال 1327 هجری قمری وقتی محمد علی شاه خلع و تبعید شد و دولت انقلابی مشروطه بر سر کار آمد، اختلاف بین سران مشروطیت و دو دسته شدن مجلسیان و ناامنی و گرانی و هزار گرفتاری ناشی از انقلاب، امکان این که یک قدم کوچک در راه عمرانی و آبادانی پایتخت برداشته شود نمی داد . همین که احمد شاه به سن بلوغ رسید، چند روزی از تاجگذاریش نگذشته، در حالی که در و دیوار پایتخت غرق در آذین بود و جشن های تاجگذاری هنوز به پایان نرسیده بود، جنگ جهانی اول آغاز شد . ایران اعلام بی طرفی کرد، اما گوش جهانخواران به این حرف ها بدهکار نبود . ملتی که ضعیف باشد و قدرت دفاعی نداشته باشد، حق بی طرف ماندن را هم ندارد. در این ایام جنگ و  قحطی سراسر ایران را فرا گرفت و چه بسا پدرها که فرزندانشان، از گرسنگی پیش روی آنان جان می دادند .
باری، جنگ، قحطی، مرگ، بیماری های خانمان بر انداز نه اینکه در ایام جنگ بلکه سال ها بعد از آن نیز اجازه نمی داد که فکر آبادانی پایتخت به مخیله کسی خطور کند . سر انجام جنگ تمام شد. روسیه تزاری از درون پاشید، آلمان و عثمانی شکست خوردند و انگستان برنده شد. اما هنوز بازی تمام نشده بود و به هر حال امنیت مرزهای هندوستان مطرح بود و ایران را از دیر باز دروازه هندوستان میشناختند. پس مصحلت برنده جنگ در این بود که ایران را هم مثل هندوستان کند، وثوق الدوله را بر سر کار آوردند و سید ضیاء الدین طباطبائی مدیر روزنامه " رعد " مدافع قرارداد استعماری 1919 شد. ملت مقاومت کرد و انگستان عقب نشست، اما نه برای همیشه. ملت مست پیروزی بود که سید ضیاء همان کسی که برای انگستان سینه چاک میداد نخست وزیر شد، نه با فرمان شاه بلکه با کودتا و فرمانی که بعداً با فشار انگلیس به آخرین شاه قاجار تحمیل شد. باری، سید اولین کاری که کرد وعده اصلاحات داد و مژده عمران و آبادانی در پایتخت. برای تظاهر بد وسیله ای نبود. کارهای نمایشی زیادی انجام شد. یک روز می دیدی در خیابان لاله زار سیم کشی می کنند و همان شب در همان خیابان چراغ برق روشن می شد .
چند روز بعد می دیدی کارگرها مشغول خراب کردن شمال میدان توپخانه اند، چه خبر است؟ عمارت جدید شهرداری را میسازند. این کند و کوب ها برای چیست و گاری های شهرداری این خاکها را کجا میبرند و این همه ماشین غلتک برای چیست ؟ خیابان شوسه می کنند. مأموران شهرداری برای چه راه افتاده اند؟ برای کنترل بهداشت مردم پایتخت. در و دیوار مغازه ها را چرا رنگ می کنند، و چرا به رنگ سبز ؟ دستور رییس الوزرا است و هر کاسبی که اطاعت نکند سر و کارش با رضا خان است. نوشته های لاتین را چرا از در و دیوار شهر می کنند؟ چون حکومت، حکومت کودتاست و دست فرنگی ها را باید کوتاه کرد. در حالی که تمامی این نمایشات مردم پسند، برای آمدن فرنگی ها بود نه رفتن آنها. به هر تقدیر و به هر دلیل در حکومت سه ماهه سید ضیاء، شهرداری حرکتی چشم گیر داشت و سنگ بنای شهرداری نوین گذاشته شد و انتخاب شهردار تهران هم فقط در اختیار وزیر الوزرا بود. سید ضیاء که تندروی می کرد تاریخ مصرفش تمام شد و رضا خان که محتاط تر و مطرح تر بود ستاره اقبالش درخشیدن گرفت. فلسفه کودتا ایجاد دولت مقتدر نظامی بود که تحت فشار یک حکومت پلیسی بتواند بی سر و صدا در قالب استقلال، همان مواد و مفاد قرارداد 1919 ایران و انگلستان را اجرا کند. احمد شاه مانع کار و سد راه بود، نغمه جمهوریت آغاز شد و اصلاحات شهری و عملیات عمرانی، مشروعیت کودتا را تضمین میکرد. عوارض جدید، درآمد شهرداری را بیشتر کرد، خیابانها به سرعت سنگ فرش شد، سیم های برق به سرعت و بدون توجه به نوع سیم کشی به محلات شهر متصل گردید، جاده های اطراف پایتخت را شوسه کردند و نظافت شهر در اندک زمانی بهبود نسبی پیدا کرد و اجمالاً با وجود آنکه تمامی این کارها بی برنامه و نمایشی بود، تهران با همان استخوان بندی سابق و خیابانهای تنگ از کثافت قدیم بیرون آمد. به تحریک نظامیان دست نشانده رضاخان، یک دفعه تمام ملت جمهوری خواه شدند. روحانیت و آن دسته از روشنفکران که آن روی سکه را می دیدند مخالفت کردند و یک مرتبه سر و صداها خوابید و معلوم نشد آن تب گرم و سوزنده جمهوری خواهی چگونه یک شبه سرد شد؟
ولی تنور اصلاحات و کارهای عمرانی که از تعهدات رضا خان بود روز به روز گرم تر شد و بعد از سلطنت او نیز ادامه یافت. ایجاد جاده های شوسه ، راه آهن سراسری، ساختمانهای جدید دولتی، خیابان بندی های جدید در طول حکومت بیست ساله دیکتاتوری به صورت یک اصل ثابت و تغییر نا پذیر دنبال شد و این بعد از حرکت چشم گیر زمان ناصر الدین شاه، نخست اقدام فراگیر شهری بود با این تفاوت که در حرکت دوران ناصری هر چه بود تجدد بود، ولی در بطن حرکت های عمرانی عهد پهلوی که سخت داعیه نوآوری و تجدد خواهی داشت، تحجر زیانباری نهفته بود و با تأسف بسیار در دوران بیست ساله دیکتاتوری رضا خانی میراثهای فرهنگی دویست ساله پایتخت یکسره نابود شد و تنها مساجد و شماری تکایا که حرمت و قداست آنها مانع این قبیل دستبردها بود از ویرانی در امان ماندند .
یک استاد تاریخ این دوره تاریخی نظری دارد که شنیدنی است : " میدانم که او ثبات سیاسی ، امنیت ، مدارس ، دانشگاه و برق را به ایران آورد، اما هر وقت به یاد می آورم که او تفکر سیاسی، اندیشه آزادی و آزادی بیان و قلم را از مردم ایران گرفت و به املاک مردم تجاوز کرد و دهان ها را دوخت و مشتی متملق و چاپلوس تربیت کرد و مردم را به خاک و خون نشاند و پول در بانکهای خارجی ذخیره کرد و اصول جاسوسی را بنیان نهاد و روزنامه را توقیف کرد و ایرانیان را به زندان انداخت ، بی اختیار در دل میگویم : کاش هرگز نیامده بود ! "
« باری چو فسانه می شوی ای بخرد                           افسانه خوب شو نه افسانه بد »
با حمله ناگهانی متفقین به ایران در شهریور ماه 1320  فقر، بیماری، نا امنی و آشوب بار دیگر پایتخت ایران را فرا گرفت و تمامی کارهای عمرانی تعطیل و متوقف شد و همه در فکر نان شب بودند و بعد از پایان جنگ نیز، غائله ی آذربایجان و ناثباتی سیاسی به دولت مستعجل بعد از جنگ فرصت آن را نمی داد که به کارهای عمرانی توجهی کند و یا به نظافت شهر بپردازد. محله سنگلج که آن را برای نو سازی خراب کرده بودند، محل پرسه زدن سگ های ولگرد شده بود و بوی گند خرابه ها در گوشه و کنار شهر از مسافت دور مشام رهگذران را می آزرد. عدم احساس امنیت در شهرستان ها موجب هجوم جمعیت شهرها به تهران شد و پایتخت ایران بی نقشه و بی رویه روز به روز بزرگتر و وسیع تر شد. اصلاحات ارضی فرمایشی نیز آخرین تیر خلاص بود و تهران را به شهری بی در و دروازه با گسترشی نا مناسب و ترافیکی چاره ناپذیر بدل کرد که با تمام مشکلاتش روی دست دولت ماند. زمانی که انقلاب اسلامی بساط ستم شاهی را در هم کوبید، در میان تمام مصائب بازمانده از نظام گذشته، تهران یک بن بست نا گشودنی و معمای حل نشدنی به نظر می رسید و هیچ کس امید آنرا نداشت که برای مشکلات درمان ناپذیر پایتخت یک راه حل عملی پیدا شود .
جنگ 8 ساله تحمیلی هم مزید بر علت شد و هجوم شهرستانی های جنگ زده، پایتخت را به صورتی در آورده بود که تهرانی ها با نا امیدی و افسوس میگفتند:‌ تهران دیگر جای زندگی نیست! و گروهی از کارشناسان نیز معتقد بودند که هر چه زودتر باید پایتخت را به جای دیگری منتقل کرد. داستان گذشته های تهران در همین جا به پایان میرسد، اما داستانی دیگر آغاز میگردد که سرگذشت امروز تهران است. با این همه، پیش از آنکه با گذشته خداحافظی کنیم، بجا است که یک بار دیگر دیده عبرت بین را به جای پای رفتگان و در گذشتگان بدوزیم و ببینیم راهی که آنان در کوچه ها و پس کوچه ها و باغهای تهران رفتند، سرانجام به کجا انجامید .
واقعیت تاریخی این است که هم در ایران و هم در جهان کمتر پایتختی هست که عمری کوتاه چون تهران داشته باشد، یا چون تهران جوان باشد. دویست و اندی سال برای پایتخت کشور کهنسالی که بستر و گهواره یکی درخشانترین تمدنهای بشری بوده است عمر زیادی نیست. واقعیت دیگر این است که حتی در این دویست سال هم تهران کمتر آن فرصت و فراغت را داشته است که به سر و وضع خود برسد. تهران را پادشاهان قاجار به پایتختی برگزیدند و می دانیم که آنان هرگز سلاطین مقتدری نبودند تا چنان امنیتی در مملکت پدید آورند که منجر به اطمینان خاطر مردم و سبب عمران و آبادانی شود. پادشاهان قاجار، اگر هم فرصتی برای اندیشیدن  به ساخت ساز و آبادانی می یافتند، حداکثر چند کاخ دیگر برای خود می ساختند. مردم " رعیت " بودند و نه " شهروند " شهر و کل مملکت، ملک مطلق پادشاه بود، نه سرزمین و میهن مشترک همه ایرانیان .
باری، تهران در قیاس با بسیاری از شهرهای کهنسال ایران، شهر نسبتا جوانی است. نهالی است که خیلی زود رشد کرده، و هرس هم نشده است . نه تنها تهران بلکه همه آنچه امروز مظاهر و نمادهای تمدن جدید شمرده میشوند و تهران نیز از آنها برخوردار است سابقه ای چندان دیرین ندارند .
http://www.tehran.ir/Default.aspx?tabid=120
تاریخ ورود به سایت 24/7/91

همشهری آنلاین:
آشنایی با تاریخ تهران
نام تهران برای نخستین بار در یکی از نوشته‌های تئودوسیوس یونانی در حدود اواخر سده دوم پیش از میلاد به عنوان یکی از توابع ری ذکر شده‌است. با این حال قدیمی‌ترین سند فارسی موجود درباره نام تهران نشان می‌دهد که تهران قبل از سده سوم هجری قمری وجود داشته است، زیرا نویسنده‌ای بنام ابوسعد سمعانی در کتاب خود از شخصی بنام ابوعبدلله محمد ابن حامد تهرانی رازی نام می‌برد که اهل تهران ری بوده و در سال 261 هجری قمری برابر 874 میلادی در گذشته است. ابوالقاسم محمد ابن حوقل به سال 331 هجری قمری در توصیف شهر تهران نوشته است که: تهران در شمال شهر ری واقع شده است و دارای باغهای فراوانی است و میوه آن بسیار متنوع است.
ابواسحاق استخری در کتاب المسالک و الممالک به سال340 هجری قمری درباره تهران به تفصیل سخن گفته است و ابن بلخی در کتاب خودش به نام فارسنامه که حدود سال های500 هجری قمری نوشته است از آثار تهران سخن به میان آورده است.

نجم الدین ابوبکر محمد ابن علی ابن سلیمان راوندی در کتاب معروف خویش به نام راحه الصدور به سال 599 هجری قمری روایت کرده است که مادر سلطان ارسلان سلجوقی که در سال 561 هجری قمری از ری قصد عزیمت به نخجوان را داشت در نزدیکی تهران فرود آمد و درهمان ایام خود سلطان نیز در دولاب که ناحیه ای در جنوب خاوری تهران است اقامت داشت.
در زمان پادشاهان صفوی کم کم تهران شهرتی پیدا کرد و آبادی و رونق این شهر به ویژه در دوره سلطنت شاه طهماسب اول آغاز گردید. چون جد اعلای صفویه به نام امامزاده حمزه مجاور بقعه حضرت عبدالعظیم در شهر ری مدفون بود از این رو سلاطین مزبور هرچند گاه برای زیارت قبر جدشان به تهران می آمدند.
شاه طهماسب اول گذشته از این، به علت وجود آبهای گوارا و باغهای فراوان و شکارگاههای مناسب اطراف شهر تهران را دوست می‌داشت و به مرور در این محل به سکونت های تقریبا طولانی می‌پرداخت، به حدی که دستور داد دور شهر را برج و باروی مقاومی و بناهای تازه و کاروانسراها در داخل آن بنا کنند، به همین مناسبت در سال 961 هجری قمری حصاری به دور شهر بنا نهادند که از چهار دروازه و 114 برج به تعداد سوره های قرآن تشکیل می یافت و مصالح آن را از معادنی تامین کردند که بعدها به چاله میدان و چاله حصار موسوم گردید.
حدود بارویی که به فرمان شاه طهماسب اول به دور شهر کشیده شد تقریبا 6 هزار قدم و بشرح زیر بود:
    از سمت جنوب خیابان مولوی فعلی
    از سمت شرق خیابان ری فعلی
    از سمت غرب خیابان وحدت اسلامی (شاهپور) فعلی
    از سمت شمال خیابان های امیر کبیر و امام خمینی (سپه) فعلی
و محوطه ارگ با داشتن حصار مخصوص و خندق جداگانه در وسط شمالی شهر قرار داشت.
از چگونگی محلات و موقعیت آنها چنین بر می آید که قسمت مغرب و شمال غربی شهر داخل باروی عهد شاه طهماسب غالبا باغستان بوده و خانه های مسکونی بیشتر در عودجالان و چاله میدان قرار داشته است و قسمت بازار محل کسب و کار بازرگانان و پیشه‌وران آن زمان بوده است.

شاه عباس اول نیز تا چندی به پیروی از شاه طهماسب همین رویه را تعقیب کرد و به آبادانی تهران همت گماشت و دستور داد باغ بزرگی به نام چهار باغ در تهران احداث کنند و ساختمانی برای سکونت موقتی خاندان سلطنتی بنا نهند.
در سال 1200 هجری قمری تهران برای اولین بار توسط آغا محمد خان قاجار به عنوان پایتخت انتخاب گردید. در زمان آقا محمدخان قاجار تنها به ساختن عمارت تخت مرمر اکتفا گردید ولی در زمان فتحعلی شاه محلات جدید و ساختمانهای تازه چندی در تهران ایجاد گشت که از آن جمله بنای مسجد امام خمینی (شاه) - مسجد سید عزیز الله - مدرسه مروی - قصر قاجار - نگارستان و لاله زار را میتوان نام برد. در زمان محمد شاه محله ای بنام عباس آباد در جنوب بازار و یک باغ و ساختمان بزرگتر نیز به نام عباس آباد در شمال تهران (عباس آباد کنونی)و محله دیگری به نام محمدیه که سابقا میدان پاتقاتوق نامیده میشد بر محلات دیگر افزوده شد و آب رودخانه کرج را بوسیله نهری بنام نهر کرج به تهران منتقل ساخت.
و همچنین احداث باغ داودیه (محله فعلی داودیه) و بخشی از بنای  مسجد جمعه و بازار بین الحرمین از جمله آثار زمان محمد شاه میباشد.  در زمان سلطنت ناصرالدین شاه به همت امیر کبیر تاسیساتی چون مدرسه دارالفنون – بازار امیر – بازار کفاشها – سرای امیر پدید آمد.  در سال 1275هجری قمری  برای اولین بار برای تهران نقشه تهیه گردید.
در سال 1284 هجری قمری نقشه جدید تری از تهران با همکاری مهندسین فرانسوی تهیه شد. و اراضی جدیدی را داخل محدوده شهر نمودند و شهر را بوسیله خندقها و بارو های جدید به شکل هشت ضلعی محدود ساختند و ارتباط شهر با خارج را بوسیله دوازده دروازه به نام های دروازه های  شمیران، دولت، یوسف آباد، دوشان تپه، دولاب، خراسان، باغشاه، قزوین، گمرک، حضرت عبدالعظیم، غار، خانی آباد تامین نمودند.
علاوه بر دروازه های دوازده گانه بالا که تا سال 1309 شمسی همچنان پا برجا بود، پاره ای بنا ها و باغها. محلات دیگر در زمان سلطنت ناصر الدین شاه ایجاد گردید که بعضی از آنها هنوز پابرجاست و از بقیه جز نامی باقی نمانده است، که می‌توان به شرح زیر نام برد:
    باغ و کاخ گلستان، باغ و کاخ صاحب قرانیه، باغ و قصر سلطنت آباد، باغ و عمارت بهارستان (واقع در میدان بهارستان فعلی)، مدرسه و مسجد سپهسالار (شهید مطهری)، پارک میرزا علی خان امین الدوله، باغ و عمارت مسعودیه (محل سکونت مسعود میرزا فرزند ناصرالدین شاه)، باغ و عمارت علی قلی خان مخبرالدوله (چهار راه مخبرالدوله فعلی)، پارک اتابک (محل سگونت میرزا علی اصغر خان اتابک صدر اعظم و  محل فعلی سفارت روسیه)، باغ حسن آباد (از آثار میرزا حسن خان مستوفی الممالک و چهار راه حسن آباد فعلی)، باغ و عمارت امیریه (متعلق به امیر کبیر کامران میرزا فرزند ناصرالدین شاه و محل فعلی خیابان امیریه)، باغ و عمارت منیریه (محل سکونت منیر السلطنه مادر کامران میرزا و محله منیریه فعلی)، باغ فرمانفرما (فرمانیه فعلی)، باغ و عمارت کامران میرزا (محله کامرانیه فعلی)، بقعه معروف به سر قبر آقا (مدفن سید زین العابدین امام جمعه داماد ناصرالدین شاه)، میدان امین السلطان (هنوز هم به همین نام برقرار است)، باغ فردوس (محله کنونی باغ فردوس تجریش که به وسیله معیر الممالک ساخته شد)، بنای شمس العماره، بازارآهنگرها، مسگرها، بازارچه های مروی و نایب السلطنه و محله سنگلچ، خانی آباد، قنات آباد، پاچنار، گود زنبورکخانه، بازار بزرگ
 تاریخ افسانه‌ای تهران:
تاریخ افسانه‌ای تهران به شیث بن آدم و  هوشنگ پیشدادی  می‌رسد. در عهد ساسانیان کیش زردشت در ری رواج یافت و چندین آتشگاه بزرگ در شمال و جنوب تهران ایجاد شد.  آتشگاه نخستین قصران در فاصله 30 کیلومتری مرکز تهران رو به روی یکی از ارتفاعات کوه توچال قرار داشت. در فرهنگ آنندراج آمده است  شهر تهران در قمست جنوبی شهر حالیه تهران بنا شده و خانه های پستی داشتند که شبیه به غار ولی به تدریج از طرف شمال توسعه یافت و منازل را بیشتر به سرچشمه قنوات نزدیک کرده اند.
در کتاب تهران عصر ناصری  آمده است: تهران از قرن ششم ه ق یکی از روستاهای ناچیز و کم اهمیت بود و شهر ری که تقریبا" در شش کیلومتری تهران قرار داشت، کانون عظیم تمدن و فرهنگ قدیم این خطه به شمار می رفت.  تا این که با هجوم ویرانگر مغول جنگ های داخلی، کشمکش های مذهبی و تفرقه اندازی های فرقه های مذهبی و . . . ری رو به ویرانی نهاد.
در کتاب  عجایب البلدان  آمده است: تهران قریه ای است معظم و ولایات ری دارای باغات زیاد با اشجار و ثمرات خوب و فراوان و سکنه در خانه های سرداب مانند به سر میبرند، همین که دشمن حمله آورد، به خانه های تحتانی پناه می برند که هر قدر محصور بود نشان امتداد  یابد به سبب کثرت آذوقه که از فرط احتیاط ذخیره کرده اند آسوده اند . . .  و دایما" به سلطان عصر یاغی و با عساکر او در کارزارو زد و خوردند، مالیات خود را به مسکوک نمی پردازند، بلکه در عوض نقود رایج خروس و مرغ می پردازند.
تا حمله مغول، هنوز هم تهران به صورت قریه ای نه چندان معتبر باقی مانده بود و مانند دیگر قراء ری زیرنظر خوارزمشاهیان اداره می شد.  یاقوت حموی سیاح بزرگ عرب هنگام فرار از دست مغولان در سال 617 ه ق از این قریه یاد کرده است.  با سکونت اهالی ری پس از زلزله های متناوب و نیز حمله مغولان، تهران به تدریج از شکل روستا بیرون آمد و به شهرکی تبدیل شد که دارای چهار امامزاده و چند بقعه متبرکه بود. به عنوان اولین امامزاده های تهران باید از امامزاده زید، یحیی، اسماعیل و سید نصر الدین نام برد.  در این دوره کشاورزی و باغداری توسعه پیدا کرد و این امر نظر مهاجمان و ساکنان روستاهای اطراف تهران را به خود جلب کرد. این وضع تا پایان دوره های ترکمانان و اوایل صفویه دوام یافت.
گذرها
گذرها معابری بودند که محلات مختلف شهر قدیم را به یکدیگر متصل می‌ساختند. از گذرهای معروف تهران که تا امروز نیز نام آنها در بین مردم رواج دارد می‌توان به این گذرها اشاره نمود:
•گذر امامزاده یحیی، گذر تقی‌خان، گذر حمام خانم، گذر حمام میرزا ولی، گذر حمام نواب، گذر دانگی، گذر دباغخانه، گذر سرپولک، گذر قلی، گذر مروی، گذر مستوفی، گذر مهدی موش، گذر میرزا محمود وزیر، گذر نوروزخان، گذر لوطی صالح
 خیابان‌ها
خیابان‌های قدیم در دوره قاجار و اوایل پهلوی خیابان‌های تهران از 15 تا 20 خیابان اصلی و فرعی تجاوز نمی‌کرد. از خیابان‌های قدیمی که هنوز نام قدیم خود را حفظ کرده‌اند، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
•خیابان ناصریه (ناصر خسرو - اولین خیابان تهران)، خیابان چراغ گاز (امیرکبیر)، خیابان گار ماشین (خیابان ری)، خیابان لاله‌زار، خیابان جلیل آباد (خیام)، خیابان باغ شاه (امام خمینی)، خیابان حسن‌آباد، خیابان امیریه، خیابان منیریه، خیابان شاه‌آباد، خیابان استانبول، خیابان علاءالدوله (فردوسی)، خیابان عین‌الدوله، دروازه شمیران، خیابان صاحب جمع، صفی علیشاه، خیابان باب همایون، خیابان ملک (سه راه امیریه تا میدان قزوین)، خیابان ارامنه (از میدان وحدت اسلامی تا پل امیر بهادر)، خیابان فرهنگ، امیر بهادر
 جاده مخصوص
خیابانی که امروز ولی‌عصر خوانده می‌شود و تجریش و راه‌آهن را به هم متصل می‌سازد، در زمان رضاشاه جاده مخصوص یا اختصاصی خوانده می‌شد و تا سال‌ها اتومبیل‌های عادی اجازه رفت و آمد در آن را نداشتند.
این راه تا چهار راه انقلاب (پهلوی)، خیابان بود و پس از آن به جاده تبدیل می‌شد و در اطراف آن فقط باغ و بیابان، ویلا و به صورت پراکنده مهمانخانه و کافه‌های حومه شهر مشاهده می‌شد.
 میدان‌ها
در تهران عهد قاجار پنج میدان توپخانه، بهارستان، ارگ، پاقاپق و مشق ساخته شد. بعد از آن 12 میدان دیگر در تهران بناشد.
طراحان میدان‌های جدید ابتدا مهندسان چک و فرانسه و سپس آلمانی و دانمارکی بودند. بعدها 150 میدان کوچک و بزرگ به مرور به این مجموعه اضافه شد. از 50 میدان احداث شده در سال‌های اخیر، آفریقا (آرژانتین) و بسیج، بزرگترین آنها هستند.
 قهوه‌خانه
معتبرترین قهوه‌خانه‌های تهران قدیم، قهوه‌خانه‌های آینه و قنبر در ناصرخسرو، قهوه‌خانه یوزباشی در پشت شمس‌العماره، قهوه‌خانه تلمیه در کوچه مروی و قهوه‌خانه آسیدعلی در خیابان سعدی شمالی و ... بود قهوه‌خانه‌های قدیم تهران فاقد میز و صندلی و در پنجره شیشه‌ای بود و محل نشستن افراد.
سکو یا تخت‌هایی بود که آنها را به وسیله قالی یا زیلو مفروش می‌کردند.
از نظر معماری این قهوه‌خانه‌ها شباهت بسیار به سربینه حمام‌های قدیمی داشتند که دیوارهای آنها با کاشی پوشیده می‌شد.
علاوه بر فضای سرپوشیده قهوه‌خانه دارای فضای سر بازی نیز بود که به آن باغچه می‌گفتند حوض و سنگابه‌ای در وسط قهوه‌خانه دیده می‌شد.
دیوار قهوه‌خانه با نقش‌هایی از صحنه‌های رزم و بزم و تصاویر قهرمانان اساطیری شاهنامه به ویژه تصاویری از داستان رستم و سهراب، سیاوش و کشته شدن دیو سپید توسط رستم پوشیده می‌شد. در مواردی نیز پرده‌هایی از ماجرای این رخدادها زینت‌افزای قهوه‌خانه بود.
قهوه‌خانه‌ها را به خصوص در شب‌های فرخنده مانند میلادها، به ویژه شب مبعث، آذین می‌بندند و چراغان می‌کنند.  در این شب‌ها مجالس انس برپا می‌شود و تا نیمه‌های شب به شعرخوانی، نقل و نقالی و سخنوری می‌پردازند.
در بعضی شب‌ها مانند میلاد امیر مؤمنان، مجلس ذکر سماع ترتیب داده می‌شود و قول و غزل می‌خوانند و دست‌افشانی می‌کنند در شب‌های ماه مبارک رمضان ترنا بازی در قهوه‌خانه‌ها انجام می‌شد و بازنده را گاهی به دادن زولبیا بامیه محکوم می‌کردند.
در گذشته دسته‌های تقلید‌چی، مطرب، حیوان رقصان نیز در قهوه‌خانه‌ها مشتریان را سرگرم می‌کردنداغلب این قهوه‌خانه‌ها پستویی داشت که محل دم کردن چای و چاق کردن قلیان و طبخ ناهار بود. در قهوه‌خانه‌های جدید، میز و صندلی جای سکو و تخت را گرفته است.
http://www.hamshahrionline.ir/details/29936
تاریخ ورود به سایت 24/7/91

آفتاب نیوز:
تاریخچه ی تهران
ابو اسعد سمعانی در کتاب خود از شخصی به نام ابو عبدالله محبدابن حامد تهرانی رازی نام برد که اهل تهران بوده و در سال 261ه.ق چشم از جهان فرو می بندد و لذا این کتاب قدیمی ترین سندی است که به موجودیت تهران قبل از سده سوم هجری قمری اشاره می کند.ابن حوقل در سال 331هجری قمری تهران را شهری سرسبز و دارای باغهای فراوان ذکر می کند که میوه های فراوانی داشته و ساکنان آن بیشتر در زیر زمین زندکی می کردند.
استخری در سال 340هجری قمری در مورد تهران به تفضیل در کتاب خود (المسالک الممالک )ذکر کرده است . ابن بلخی نیز در فارسنامه حدود سالهای 500هجری قمری از آثار تهران سخن به میان آورده است .ذکریای قزوینی در کتاب آثارالبلاد (674هجری قمری )که تقریبا 70 سال بعد از یاقوت حموی نوشته شده درباره تهران چنین مینویسد: تهران شهری است زیرزمینی مانند لانه مورچه که اهالی آن به محض حمله دشمن در زیرزمینها مخفی می شدند.
حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب خود به سال 740 هجری قمری تهران را اینطور تشریح می کند: تهران یکی از ییلاقات ری بوده و آب و هوایی گوارا و سالم دارد و دارای باغهای میوه فراوانی است و جمعیت زیادی هم داشته است .رونق تهران بس از حمله مغول به سبب مهاجرت اهالی ری به تهران بیشتر شد.بعدها بای جهانگردان نیز به این قسمت رسید و احتمالا اولین جهانگردی که به تهران سفر کرد روی کونثالث دکلاویخو نماینده هانری سوم پادشاه اسپانیا در دربار امیرتیمور بود که در سال 806هجری قمری به تهران آمد.وی درسفرنامه خود از باغها و میوه های فراوان ، آب زیاد و آب و هوای سالم تهران نوشته است . شهرت تهران با روی کار آمدن سلسله صفویه بیشتر شد و رونق آن با به قدرت رسیدن شاه طهماسب آغاز کردید. به دلیل وجود آب فراوان و باغهای زیاد و شکارگاههای متنوع شاه طهماسب به تهران علاقه ای وافر نشان می داد و اقامتهای طولانی در ان داشته است و حتی در سال 961هجری قمری دستور دادحصاری دور شهر بنا کنند که 4 دروازه و 114برج داشت(برابر با سوره های قرآن) و طول آن حدود 6000قدم بود.شاه عباس صفوی نیز به پیروی از شاه طهماسب تا مدتها به آبادی تهران برداخت و حتی باغی به نام چهارباغ احداث کرده و در ان عمارتی برای اقامت موقتی خاندان سلطنت بناکرد.
سرتوماس هربرت در سال 1308هجری قمری در مورد تهران می نویسد:
تهران در میان جلگه قرار کرفته است و دارای 3000خانه و چند بازار است که از آجر ساخته شده اند و بازارهای آن بطوری بناشده که فاقد سقف می باشند. و چشمه ها و تاکستانها، باغها و جویبارهای زیبایی دارد. شاه سلیمان صفوی نیز تا اندازه ای در آبادی تهران سهم داشته و نخستین کاخ بدستور او بنا شد. در دوره حمله افاغنه تهران سقوط کرد و به دست آنان افتاد و به دستور اشرف افغان تمامی باغها و تاکستانها تبدیل به ویرانه شد با ظهور نادرشاه و شکست اشرف افغان در دامغان 1141هجری قمری آنها بزرگان تهران را کشته و راهی اصفهان شدند و اشرف افغان نیز از ورامین رانده شد. در زمان نادرشاه افشار تهران جانی تازه گرفت . وی رهبران بزرک شیعه راجمع کرد و از آنان خواستار رفع اختلاف شیعه و سنی و اتحاد اسلام شد.در سال 1154هجری قمری شهر را به فرزندش رضا قلی میرزا سپرده که به علت عدم کفایت توسط خود نادرشاه کورشد. با انقراض خاندان افشاریه تهران به دست سلسله قاجاریه که رقیب کریمخان زند بودند افتاد.در جنکی که بین خاندان قاجار و خاندان زند(محمد حسن خان ) برپا شد خان قاجار شکست خورده و کریم خان چون تهران را جایی مناسب برای خود یافته بود به تهران عزیمت کرد و دستور بنای عمارت ایوانی و حرمخانه را داد و کویی قصد اشت تهران را بایتخت قرار دهد. ولی با کشته شدن محمد حسن خان قاجار و اسارت پسرش آغا محمدخان آسایش خیال پیدا کرده و راهی شیراز شد. پس از مرگ کریمخان زند آغامحمدخان فرصت را مغتنم شمرده و از شیراز فرار کرده و با تنی چند از بستگان خود راهی تهران شد و با همت ایل قاجار و همراهان خود موفق به تصرف تهران شد و در روز یکشنبه 11جمادی الثانی سال 1200 هجری قمری که مصادف با نوروز بود در تهران جلوس کرد و از آن تاریخ تهران دارالخلافه خوانده شد و به عنوان بایتخت قاجاریه انتخاب کردید و به ساختن عمارت تخت مرمر که تنها یادگار آن عهد است اکتفا کرد. ولی در زمان فتحعلیشاه ساختمانهای تازه ای احداث شد که از آن جمله می توان مسجد امام خمینی (مسجدشاه)، مسجد سیدعزیزالله ،درسه مروی ، قصر قاجار، نگارستان و لاله زار نام برد. در آن زمان طبق گفته ژنرال گاردان فرانسوی تهران حدود 50000 نفر جمعیت داشت (سال 1222هجری قمری ) در زمان به سلطنت رسیدن محمد شاه قاجار رونق و رشد تهران ادامه یافت .
باغ داودیه ، مسجد جمعه وبازار بین الحرمین در زمان سلطنت وی احداث شد. در همین دوره به دستور میرزاآقاسی دو محله به نامهای عباس آباد و محمدیه به محله های تهران اضافه شد. علاوه بر اینمهاجرت اهالی قفقاز که به علت جنک روس و ایران صورت کرفت هم در رونق و رشد تهران موثر بوده است ، چرا که اکثرا در تهران سکونت گزیدند.
در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به همت میرزا تقی خان امیرکبیر بناهای زیادی احداث شد. از جمله آنها می توان از مدرسه دارالفنون ، بازار امیر، بازار کفاشها و سرای امیر نام برد. جمعیت تهران نیزدر این زمان بسیار زیاد شده و به 150هزار نفر رسیده بود. لذا میرزا یوسف مستوفی الممالک (صدر اعظم) و میرزا عیسی (وزیر) مامور شدند تا محدوده جدید شهر را تعیین کنند و از انجایی که این مهم نیازمند نقشه بود در سال 1275هجری قمری کروهی به سربرستی علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه و با همکاری موسیوکرشیش سرتیب و معلم توپخانه و دستیاری چند نفر از شاگردان مدرسه دارالفنون برای اولین بار از تهران نقشه برداری کردند و در سال 1284 هجری قمری با همکاری مهندس بوهلر فرانسوی و جمعی از مهندسان و معماران نقشه جدیدی از تهران تهیه کرده و اراضی وسیعی را داخل محدوده شهر وارد کردند و شهر را باخندقها و باروهای جدید (به شکل هشت ضلعی) محدود ساختند.
در سال 1305 هجری قمری مهندس عبدالغفار نجم الملک معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون با کمک عده ای از معلمان دیگر و بیست نفر از شاگردان مدرسه مزبور از تهران جدید به مقیاس 2000:1 نقشه برداری کردند . بر اساس همین عملیات محیط شهر را 19200 متر محاسبه کردند و جمعیت تهران راهم 250 هزار نفر سرشماری کردند. این هییت برای تهیه نقشه حدود 4 سال وقت صرف کردند و بالاخره در سال 1309 هجری قمری نقشه تهران جدید به بای جاب رسید که در مقایسه با نقشه موسیو کرشیش از دقت بالایی برخوردار بود. از دیکر بناهای مهم دوره سلطنت ناصرالدین شاه می توان باغ کلستان ، باغ و قصر سلطنت آباد، مدرسه و مسجد شهید مطهری (سبهسالار) ، باغ فردوس ، میدان امین السلطان ، شمس العماره و... را نام برد.
در این دوره جند محله نیز با نامهای سنکلج ، خانی آباد، قنات آباد، باچنار، کود زنبورکخانه و بازار بزرک به محله های تهران اضافه شد. اینها مربوط به تحولاتی بود که تا قبل از سال 1300هجری شمسی بوقوع بیوست ولی تحول اساسی و نوین سازی تهران از سال 1300 هجری شمسی به بعد انجام شد.
تحولات بعد از 1300هجری شمسی را میتوان به 4 دوره تقسیم نمود:
دوره اول (سالهای 1300 تا 1320): تقریبا تمامی خندقها و دروازه ها از میان رفت و کوچه ها و معابر قدیمی اصلاح شد و چهره شهر شکل منظم هندسی به خود گرفت. جمعیت تهران هم در این سده افزایش چشمگیری بیدا کرد به نحوی که طی دو سرشماری در سالهای 1310و1319 هجری شمسی از 300 هزار نفر(سرشماری اول) به540 هزار نفر(سرشماری دوم ) رسید. از ساختمانها و تاسیسات مهم این دوره می توان بانک ملی ایران ،وزارت امورخارجه ، شهربانی کل کشور، ایستگاه راه آهن تهران ، دانشگاه تهران ، ایستگاه فرستنده رادیویی تهران ، باشگاه افسران و چند بیمارستان نام برد.
دوره دوم (سالهای 1320 تا 1332) : این دوره مصادف با بروز جنک جهانی دوم بود لذا تغییرات زیادی انجام نشد و تنها شهر از اطراف اندکی توسعه یافت . جمعیت تهران در این دوره مطابق آمار رسمی سال 1325 حدود 880 هزار نفر بود.
دوره سوم (سالهای 1332 تا 1357ه.ش ) :در این دوره به علت احداث بزرگراهها، خیابانها و بلوارها ، شهرکهای جدید، ساختمانهای بزرگ ، تهران رشد چشمگیری داشته و از هر سو کسترش بیدا کرده بود به نحوی که یکی از شهرهای بزرگ قاره آسیا محسوب می شد. جمعیت ان نیز به سرعت افزایش پیدا کرده بود و از یک میلون و هشتصد هزار نفر 1335 به چهارمیلیون و پانصدو سی هزار نفر در سال 1355 (طی 20 سال ) رسید.
دوره چهارم از سال 1357 تا کنون : در این دوره که مصادف با پیروزی انقلاب اسلامی و سالهای بعد از آن است تهران رشد چشمکیری داشته و از هر سو گسترده شده است. علت این امر را می توان بروز جنگ تحمیلی عراق بر ایران و پدیده مهاجرت ، اختصاص باره ای از اراضی به تعاونیها برای خانه سازی و بالاخره ایجاد خانه های ارزان قیمت دانست . بر اساس آمار سال 1371 جمعیت تهران بالغ بر 6620461 نفر می باشد و اکنون از مرز 10,000,000 نفر گذشته است.
http://www.aftabnews.ir/vdcgx79q.ak9xt4prra.html
تاریخ ورود به سایت: 24/7/91

رشد
استان تهران، پیشینه ی تاریخی
استان تهران در گذر زمان
منطقه تهران که در شمال غرب فلات مرکزی ایران قرار گرفته از زمانهای دور و ادوار پیش از تاریخ منطقه ای مسکونی بوده و ردپای فرهنگ های پیش از تاریخی را در گوشه و کنار آن میتوان سراغ گرفت. بررسیها و کاوشهای باستانشناسی از یک سده قبل تا به امروز بسیاری از مراکز فرهنگی در دشت تهران را مشخص و معلوم ساخته و نشان میدهد که این دشت حداقل از نیمه دوم هزاره دوم (عصر آهن) تا به امروز مسکونی بوده است. از زمانی که شهر تهران در سال 1200 هـ.ق توسط آقامحمدخان قاجار به پایتختی ایران برگزیده شد تا به امروز حوادث بی شماری را به خود دیده است. نگاهی می اندازیم به تهران تاریخی از گذشته های دور تاکنون:
ری: ری یکی از نقاط باستانی ایران با آثاری از هزاره های چهارم و پنجم قبل از میلاد است. درباره پیدایش شهر باستانی ری، مانند دیگر شهرهای باستانی، افسانه های متفاوتی وجود دارد. بنای آن گاه به شیث بینآدم(ابوالبشر) نسبت داده میشود که منوچهر آن را از نو ساخته است و گاه به هوشنگ پسرکیومرث.
واژه ری به صورت (RAGHA) در وندیداد، فرگود اول، یسنا 19، پاره 18 و (RAGA) در سنگ نبشته بیستون و به صورت (RHAGOE)، (RAGAU)، (RHAGA)، (RHAGEIA)، (RAGES) راگس و راجس و (RAI) سریانی، (RE) ارمنی، و بصورت (RAI)، (RAGH) پهلوی آمده است. در کتاب عهده عتیق کتاب دوم پادشاهان، باب 17، بند 6 و باب 18، بند 11 از ری یاد شده است و نیز نام ری در آثار یونانی و لاتین و سنگ نبشته های باستانی (کتیبه داریوش بزرگ) بر جای مانده است.
نام ری از دوره ساسانیان به بعد بر این شهر گذاشته شد و مردم با آمدن سپاهیان اسلام به دین اسلام گرویدند. در دوره اسلامی ری پناهنگاه فرمانداران بنیامیه بود. بر پایه اسناد و مدارک تاریخی، با آن که شهر ری بر اثر زلزلههایی چند (چون زلزله 236 ق/ 850 یا 851 م) ویران شد و یورش ترکان نیز بر آن آسیب های فراوان وارد آورد، همچنان پایدار ماند. ری در سال 617 هـ.ق مورد حمله وحشیانه مغولان قرار گرفت و علاوه بر قتلعام مردم بناهای آن نیز با خاک یکسان شد. ری اندکی بعد از آن دوباره رو به آبادانی گذاشت و بار دیگر در سال 786 هـ.ق به وسیله سپاهیان تیمور به ویرانهای بدل شد و از آن به بعد روی آبادانی به خود ندید.
ورامین: علاوه بر تپه ها و محوطه های تاریخی مربوط به قرون پیش از میلاد، آثار فراوانی از قرون هفتم و هشتم هـ.ق در این شهرستان دیده میشود. آبادانی ورامین پس از ویرانی ری توسط مغولان و تیموریان شروع شد. مردم ری پس از خرابی این شهر به ورامین نقل مکان کردند. این شهر همواره یکی از مراکز تجمع شیعیان بوده است. ورامین امروزه یکی از شهرهای بزرگ استان تهران به شمار میرود و به عنوان یکی از شهرکهای اقماری مطرح بوده است.
کرج: این شهرستان در غرب شهر تهران قرار گرفته و دارای آثار تاریخی بسیار است. آبادانی و توسعه کرج در دوره قاجار و پس از آن صورت گرفت. کاخ سلیمانیه نیز به دستور فتحعلی شاه در آنجا ساخته شد.
دماوند: در کتیبه شاپور و کتیبه پایکولی از زمان نرسی(293-302 م) از ساتراپ های دماوند نام برده شده است. چند دهه قبل نزدیک شهر دماوند دو ظرف سفالین قرمز رنگ بدون پایه به طور اتفاقی به دست آمد، قسمتی از ظرف به شکل سر گوزن بود و نیز در همین مکان دو سکه از فرهاد دوم(138 پ.م) و مهرداد دوم(88-123 پ.م) اشکانی کشف شد. همچنین روی یک مهر ساسانی که در دماوند کشف شد، نام دمباوند حک شده است. این مهر اکنون در موزه کلکته نگهداری میشود. در متون اسلامی نیز نام این محل به صورت دنباوند آمده است. شاهنامه فردوسی را میتوان در شمار اسناد قدیمی که از دماوند نام برده است، به شمار آورد. فردوسی بارها از این شهر در شاهنامه نام برده و کوه دماوند را آشیانه سیمرغ، آموزنده زال پدر رستم دانسته است. دماوند در سال 30هـ.ق در زمان خلافت عثمان به دست مسلمانان فتح شد.

تهران: تاریخ افسانهای تهران به «شیث بنآدم» و «هوشنگ پیشدادی» میرسد. در عهد ساسانیان کیش زرتشت در ری رواج یافت و چندین آتشگاه بزرگ در شمال و جنوب تهران ایجاد شد. آتشگاه نخستین قصران در فاصله 30 کیلومتری مرکز تهران رو به روی یکی از ارتفاعات کوه توچال قرار داشت.
در فرهنگ آنندراج آمده است: «شهر تهران در قسمت جنوبی شهر حالیه تهران بنا شده و خانههای پستی داشتند که شبیه به غار ولی به تدریج از طرف شمال توسعه یافت و منازل را بیشتر به سرچشمه قنوات نزدیک کردهاند.»
در کتاب «تهران عصر ناصری» آمده است: تهران قبل از قرن شش هـ.ق یکی از روستاهای ناچیز و کماهمیت بود و شهر ری که تقریباً در شش کیلومتری تهران قرار داشت، کانون عظیم تمدن و فرهنگ قدیم این خطه به شمار میرفت. تا این که با هجوم ویرانگر مغول، جنگهای داخلی، کشمکشهای مذهبی و تفرقه اندازی های فرقه های مذهبی و... ری رو به ویرانی نهاد.
در کتاب «عجایبالبلدان» آمده است: تهران قریهای است معظم و ولایت ری دارای باغات زیاد به اشجار و ثمرات خوب و فراوان و سکنه در خانه های سرداب مانند به سر میبرند که هر قدر محصور بودنشان امتداد یابد به سبب کثرت آذوقه که از فرط احتیاط ذخیره کردهاند آسودهاند... و دائماً به سلطان عصر یاغی و با عساکر او در کارزار و زد و خوردند، مالیات خود را به مسکوک نمی پردازند، بلکه در عوض نقود رایج خروس و مرغ میپردازند.
تا حمله مغول، هنوز هم تهران به صورت قریهای نه چندان معتبر باقی مانده بود و مانند دیگر قراء ری، زیر نظر خوارزمشاهیان اداره میشد. «یاقوت حموی» سیاح بزرگ عرب هنگام فرار از دست مغولان در سال 617 هـ.ق از این قریه یاد کرده است.
با سکونت اهالی ری پس از زلزلههای متناوب و نیز حمله مغولان، تهران به تدریج از شکل روستا بیرون آمد و به شهرکی تبدیل شد که دارای چهار امامزاده و چند بقعه متبرکه بود. به عنوان اولین امامزاده های تهران باید از امامزاده زید، یحیی، اسماعیل و سیدنصرالدین نام برد. در این دوره کشاورزی و باغداری توسعه پیدا کرد و این امر نظر مهاجمان و ساکنان روستاهای اطراف تهران را به خود جلب کرد. این وضع تا پایان دورههای ترکمانان و اوایل صفویه.
http://danesh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d...

تهران در دوره های مختلف:
تهران دوره صفویه:
این دوره از حیات شهر تهران، از زمان شاه تهماسب صفوی(948- 930 هـ.ق) آغاز میشود. در این زمینه دکتر ناصر تکمیل همایون در کتاب تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران آورده است: شاه تهماسب صفوی که به دلیل مدفون بودن جد اعلای صفویان- امامزاده حمزه- در جوار حضرت عبدالعظیم بارها از قزوین به زیارت این اماکن مقدسه میرفت، نخستین بار در سال 944 هـ.ق از قریه آباد تهران دیدار کرد و از آن خوشش آمد و به شکارگاه های آن علاقه مند شد و چندین بار در سفرهای خود در آن قریه اقامت گزید.
او سرانجام در سال 961 هـ.ق دستور داد در پیرامون تهران که 6000 گام محیط آن بود، بارویی با یکصد و چهارده برج(به عدد سوره های قرآن مجید) بنا کنند و در هر برج سورهای از کلامالله را برای تبرک پنهان سازند. برجها با فاصله منظم از یکدیگر به این شرح پدید آمد: سمت جنوبی 40 برج، سمت شمالی 31 برج، سمت غرب 22 برج و سمت شرق 21 برج.
تهران ابتدا از نظر وسعت اندکی بزرگتر از چند شهر آن روزگار بود و از چهار طرف دروازههایی به این شرح داشت:
•جنوب: دروازه اصفهان یا دروازه حضرت عبدالعظیم در مدخل کنونی بازار عباس آباد، خیابان مولوی.
•شمال: دروازه شیمران در مدخل کنونی خیابان پامنار.
•غرب: دروازه قزوین در مدخل کنونی بازارچه قوامالدوله، میدان شاهپور سابق.
•شرق: دروازه دولاب در مدخل کنونی بازارچه نایبالسلطنه خیابان ری.

شاه تهماسب علاوه بر آبادانی تهران، باغ ها و بناهای حکومتی متعددی بنا کرد. پس از مرگ شاه تهماسب، جانشین او شاه اسماعیل دوم نیز توجه خاصی به تهران داشت.
تهران تا پایان سلسله صفویه رو به ترقی و توسعه داشت. با حمله افاغنه به ایران و سقوط شهر اصفهان با تمام عظمت و هیبت آن، شاه سلطان حسین نیز به قتل رسید و افغان ها حکومت را در دست گرفتند.

تهران دردوره تسلط افغان ها:
در این دوره اگرچه پارهای از مناطق ایران تسلیم ایرانیان شرقی(قندهاری و کابلی و...) شده بود، اما شهرهایی هم در دفاع از سلطنت صفویه مقاومت نشان دادند؛ از جمله تهران که اندک اندک به صورت یکی از مناطق برجسته نظامی درمی آمد. شاه تهماسب دوم، جانشین پادشاه مقتول، در سال 1137 هـ.ق از همین شهر «احمدخان تفنگچی» را نزد «فتعلیخان قاجار قوانلو» به استرآباد فرستاد و از او برای مقابله با افغان ها مدد خواست. تهران و قزوین در برابر افغان ها مقاوم بودند. اشرف افغان که پس از فتح اصفهان به سوی شمال حرکت کرده بود، از راه قم خود را به تهران رساند و در حوالی ابراهیم آباد میان دو لشکر افغان و فتحعلیخان قاجار که به مدد شاه تهماسب با جنگجویان ایل به تهران آمده بود، نبرد سختی درگرفت. در این کشمکشها تهران آسیب فراوان دید و سرانجام به دست افغان ها افتاد. آنها در ارگ تهران جای گرفتند و برای جلوگیری از حمله احتمالی مردم شهر روی خندق شمال ارگ پل بستند و جلوی آن دروازهای ایجاد کردند.

پس از قدرتگیری نادرشاه در سپاه شاه تهماسب، خاصه پس از تاجگذاری وی، موقعیت تهران دگرگون شد. در دوره سرداری نادر سرانجام افغانها مجبور به ترک تهران شدند.

تهران دوره افشاریه:
پس از پایان غائله افغان و آغاز زمامداری نادرشاه ، تهران همچنان در راه توسعه گام برمیداشت. با آن که در این دوره پایتخت ثابتی وجود نداشت و مرکزیت حکومتی و اداری هم در اصفهان نگهداشته شده بود، تهران برای نادرشاه اهمیت نظامی یافت و توجه او به تهران به گونه ای بود که در سال 1152 هـ.ق فرزند ولیعهد خود رضاقلیمیرزا را به حکومت تهران مأمور کرد و تمام ولایت به تیول وی درآمد.

تهران دوره زندیه:
با غلبه زندیان و پیروزی کریمخان زند بر محمدحسن خان قاجار و فتح تهران در سال 1172 هـ.ق کریم خان زند در تهران به سلطنت رسید. در این دوره اندک رونقی در اوضاع و احوال تهران پدید آمد. کریمخان زند برای آبادانی تهران کوششهای بسیار کرد. دو محله بزرگ به نامهای عودلاجان و چالمیدان از ترکیب محله های کوچک سابق به وجود آمد و بیشترین جمعیت شهر را در خود جای داد. کاروانسراها، دکان ها و محل کار بازرگانان و پیشه وران در بخشی متمرکز شد و به مرور بازار تهران پدید آمد.
کریمخان به علت درگیری و کشمکش با محمدحسن خان قاجار و کاستن حمایت ترکمن ها از محمدحسن خان، مجبور شد به شیراز برود. از این رو در سال 1176 هـ.ق حکومت تهران را به غفورخان واگذار نمود و پایتخت را از تهران به شیراز منتقل کرد. اهمیت تهران از همین زمان شروع شد. در پایان دوره زندیان تهران سیمای شهری یافت و از زمانی که لشکریان قاجاریه به سرکردگی «مجنون خان پازوکی» آن را گشودند(1199 هـ.ق) به صورت شهری کامل جلوه گر شد.

تهران دوره قاجاریه:
در سال 1200 هـ.ق آقامحمد خان قاجار این شهر جدیدالتأسیس را که تا آن زمان جنبه نظامی داشت، به پایتختی انتخاب نمود و به نوشته اعتمادالسلطنه، پس از تحکیم پایه های حکومت خود در سال 1209 هـ.ق رسماً در این شهر تاجگذاری کرد. از این زمان نهادهای حکومتی در تهران استقرار یافت.
آقامحمدخان بر خلاف دیگر پادشاهان، علاقه چندانی به ساخت بناهای عظیم و باشکوه نداشت. به طوری که از زمان وی تنها عمارت تخت مرمر باقی مانده است. جمعیت شهر تهران را در این دوره 25000 نفر تخمین زدهاند.
پس از آقامحمدخان فتحعلیشاه (1212-1265 هـ.ق) بناها و عمارتهای جدید در تهران ساخت؛ توسعه و تزیین عمارت تخت مرمر، احداث تخت مرمر در وسط میدان، مسجد شاه، مسجد عزیزالدوله و مدرسه مروی و چندین باغ از جمله باغ نگارستان از این جمله است.
در این دوره بسیاری از زمینهای داخلی شهر به مرور به خانه، قصر و بنای دولتی و سفارتخانه و... تعلق گرفت. در دوره محمدشاه با آوردن آب کرج به تهران و تثبیت مالکیت زمین و بالا رفتن مهاجرتها، آبادانی شهر چشمگیر شد.
در زمان محمدشاه احداث بناهای جدید همچنان ادامه داشت. ضلع جنوبی مسجد جامع تهران و بازار بین این مسجد و مسجد شاه- «بین الحرمین»- از آثار این دوره است. در جنوب تهران نیز دروازه دیگری به نام دروازه محمدیه در میدان «پاقاپوق محمدیه» یا میدان اعدام ساخته شد. دروازه دیگری نیز که افغانها به نام دروازه ارگ یا دروازه دولت در مدخل خیابان «باب همایون» ساخته بودند، مرمت و بازسازی شد.

در دوره حکومت ناصرالدین شاه، جمعیت تهران حدود 150000 نفر بود. همراه با گسترش شهر تهران، ناصرالدین شاه ، «میرزا یوسف مستوفیالممالک» صدراعظم و «میرزا عیسی» وزیر را مأمور طراحی نقشه شهر تهران کرد.
در این دوره به سبب اداره کشور و سازمان دهی درست، به دستور میزراتقی خان امیرکبیر محله ارگ با کوشش معمار با سابقه و برجستهای به نام «عبدالله خان معمارباشی» توسعه یافت و بناهای جدید در آن احداث شد.
در هسته مرکزی شهر اندک اندک بازار تهران شکل نهایی به خود گرفت و راسته بازارها، تیمچه ها، کاروانسراها و سراهای متعدد ایجاد شد. به این ترتیب تهران سیمای شهرهای سنتی ایران را یافت و توسعه جدید و مهاجرتهای بسیار پدید آمد.

تهران دوره پهلوی:
در سالهای آغازین سلطنت رضا شاه که پویش شهرنشینی شکل تازهای به خود گرفته بود، جمعیت شهر تهران بار دیگر رو به فزونی نهاد. از این رو دست اندرکاران به فکر گسترش بناهای شهر افتادند. در سال 1309 شهردار وقت که خواهان نوسازی و توسعه شهر تهران بود، بدون توجه به اهمیت تاریخی حصارها، برج و بارو و دروازه ها، آنها را ویران کرد. اما محله های پیرامون این دروازه ها باقی ماند. از میان محله های باقی مانده میتوان محله سنگلج، چالمیدان، خانیآباد، گود زنبورک خانه، پاچنار، دروازه قزوین، عودلاجان و... را نام برد.
http://danesh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%d8%aa%d9%87%d8%b1%d...
تاریخ ورود به سایت: 30/7/91

ویژگیهای اقلیمی و آب و هوایی:
 

دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا:
جغرافیای تهران
شهر تهران در ۵۱ درجه و ۶ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۸ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۱ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته‌است و ارتفاع آن از سطح آب‌های آزاد بین ۱۸۰۰ متر در شمال تا ۱۲۰۰ متر در مرکز و ۱۰۵۰ متر در جنوب متغیّر است. تهران در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است. از جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شده‌است.
مشخصه اصلی زمین‌شناسی تهران قرار گرفتن آن بین توده عظیم رشته‌کوه البرز (متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی) و فلات ایران (متعلق به دوران چهارم زمین‌شناسی) است. مهم‌ترین نمود این مساله وجود گسل‌های فعالی چون گسل مشاء، گسل شمال تهران و گسل ری است که موجب شده همواره زمین‌لرزه‌های خفیف و نامحسوسی در محل این گسل‌ها به وقوع بپیوندد.[۱]
    تهران را می‌توان به سه منطقه طبیعی تقسیم کرد.[۲]
    کوه‌های شمالی. بزرگترین نقطه این کوه‌ها قله توچال به ارتفاع ۳۹۳۳ است.
    دامنه کوه‌ها. این منطقه شامل قسمت‌های شمالی شهر مانند اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک می‌شود.
    دشت جنوبی. بخش اعظم شهر در این دشت قرار گرفته و شیب ملایمی از شمال به جنوب دارد.
لرزه‌خیزی:
شهر تهران از نظر زمین لرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) به‌شمار می‌آید.[۳] گسل‌هایی که در تهران و حومه تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشاء، شمال تهران، ری، طالقان، ایوانکی و ایپک که بررسی رفتار آن‌ها حایز اهمیت است.[۴]
در علم زلزله‌شناسی گسل‌هایی برای بشر خطرناک شناخته می‌شوند که حداقل ۱۰ کیلومتر طول داشته و جوان (فعال) هم باشند (گسل فعّال گسلی است که در ده هزار سال گذشته حداقل سبب یک زمین لرزه شده باشد). گسل شمال تهران بزرگ‌ترین گسل شهر است که در جنوب دامنه رشته‌کوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد. این گسل از لشکرک و سوهانک آغاز شده تا فرح‌زاد و حصارک و از آن‌جا به سمت غرب امتداد یافته است. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می‌گیرد.[۵] گسل مهم دیگر گسل ری است که با توجه به مقاوم نبودن ساختمان‌های جنوب تهران در صورت فعال شدن بسیار پرتلفات خواهد بود. این گسل از جاده خاوران شروع شده و با گذر از دولت‌آباد و حرکت بر مسیر جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌های آجرپزی چهاردانگه به پایان می‌رسد. نقشه گسل‌های تهران اخیرا توسط پایگاه ملی داده‌های علوم زمین تهیه شده است.
از نظر زلزله‌شناسی تاریخی، شهر تهران زلزله‌های بزرگی مانند زلزله ۷٫۱ ریشتری دماوند در ۱۸۳۰ م.، ۷٫۲ ریشتری کرج در ۱۱۱۷ م. ، ۷٫۷ ریشتری طالقان در ۹۵۸ م. ، ۷٫۱ ریشتری ری در ۸۵۵ م. و زلزله‌های ۷ ریشتر به بالای بسیارِ دیگری به خود دیده است. با احتمال بالای ۷۰٪، به طور میانگین هر ۱۵۸ سال زلزله‌ای مخرب در این شهر رخ داده و با توجه به این‌که از آخرین زلزله مخرب که زلزله ۷٫۱ ریشتری دماوند در ۱۸۳۰ م. و به احتمال زیاد مربوط به گسل مشا، حدود ۱۷۸ سال می‌گذرد، احتمال وقوع رلرله‌ای بالای ۷ ریشتر در این ناحیه بسیار بالاست.[۶][۷] البته دیگر کارشناسان معتقدند با توجه به این‌که در سال ۱۹۳۰ زمین‌لرزه دیگری در شمال تهران رخ داده که روستای آه (اطراف رودهن) و روستای مبارک‌آباد (نزدیک آبعلی) در اثر آن به کلی ویران شده‌اند، دلیلی ندارد زلزله ۱۸۳۰ را آخرین زلزله یزرگ در شمال تهران به حساب آورد.[۶]
سیل:
شهر تهران، به طور پیوسته در معرض خطر سیل قرار دارد. از دلایل اصلی این موضوع، می‌توان اختلاف ارتفاع زیاد، شرایط اقلیمی خاص، وجود رودخانه‌های فراوان مانند رود کرج، رود دربند، رود چیتگر و مسیل‌های متعدد و قرارگرفتن شهر تهران در پای کوه را نام برد.[۸] همچنین در شهر تهران، ۱۲ حوزه آبریز بالادست مسلط بر آب و ۱۴ کیلومتر نوار مولد سیل از دارآباد تا غرب دره فرحزاد وجود دارد.[۹]
تا کنون در این منطقه، سیل‌های متعددی رخ داده که برخی از موارد گزارش‌شده شامل سیلاب سال ۱۲۴۶ تهران، سیلاب سال ۱۳۱۶ یوسف‌آباد، سیلاب سال ۱۳۳۶ امامزاده داوود و سیل سال ۱۳۶۶ تجریش می‌شوند.[۱۰] پتانسیل سیل در این منطقه، باعث شده که تمهیداتی در خصوص احداث ایستگاه هشدار سیل در منطقهٔ دربند و گلاب‌دره اندیشیده شود.[۱۱][۱۲]
آب و هوای تهران:
آب و هوای تهران متأثر از کوهستان در شمال و دشت در جنوب است. غیر از شمال تهران که تحت تأثیر کوهستان آب و هوای آن تا حدی معتدل و مرطوب است، آب و هوای بقیه شهر کلا گرم و خشک و در زمستان‌ها اندکی سرد است. مهم‌ترین منبع بارش در این شهر بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی هستند که از سمت غرب می‌وزند. رشته کوه البرز همجون سدی به نحو موثری از نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند در نتیجه باعث شده است که هوای شهر از از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.[۱۴]
از نظر فصلی، هوای تهران در زمستان تحت تاثیر سیستم پرفشار شمالی (سیبری) قرار دارد. این تاثیر باعث شده است که در این فصل هوا در قسمت‌های مرکزی و جنوبی معتدل و در قسمت‌های شمالی شهر سرد باشد، به طوریکه در این قسمت‌ها دمای هوا در زمستان بارها به زیر صفر می‌رسد. همچنین در این فصل به دلیل پدیده وارونگی هوا میزان آلودگی جوی بالاست. در تابستان‌ها عامل مهم سیستم کم‌فشار حرارتی کویر مرکزی است که سبب می‌شود هوا گرم و خشک باشد.[۱۴]
میزان بارندگی در سطح شهر تهران عمدتاً کم بوده و به مقدار ۲۴۵٫۸ میلیمتر در طی سال اندازه‌گیری و تعداد روزهای یخبندان (با دمای زیر صفر) آن نیز ۳۶ روز در سال ثبت شده است (۱۳۷۶).[۲] در یک دوره ۴۵ ساله بیشترین دمای تهران ۴۳ درجه سلسیوس و کمترین دمای آن ۱۵- درجه سلسیوس گزارش شده است. میانگین رطوبت نسبی هوا در تهران ۴۰٪ و در شمیران ۴۶٪ بوده است. باد غالب تهران غربی (۲۷۰ درجه) و متوسط سرعت آن ۵٫۵ متر بر ثانیه است. شب‌ها نسیم خنکی از کوه به پایین می‌وزد (باد کوه) و روزها برعکس نسیمی از سمت دشت می‌وزد (باد دشت).[۳]
منبع اصلی آب شرب تهران رودهای کرج، جاجرود و لار است که توسط سه سدی که بر روی آن‌ها نصب شده تامین می‌شود. با افزایش مصرف آب، بخشی از آب شرب نیز از آب‌های زیرزمینی توسط چاه‌های عمیق به‌دست می‌آید. چندین رود فصلی هم در تهران وجود دارد که تاثیر چندانی در تامین آب شهر ندارند. گلابدره، حصارک، تجریش و کن مهم‌ترین آن‌ها هستند.[۱]

رودخانه کرج پرآب‌ترین رود دامنه‌های جنوبی البرز است که از باران‌های فصل سرد و ذوب برف‌های مناطق کوهستانی نشأت می‌گیرد و در ۴۰ کیلومتری غرب تهران از کانون آبگیر خرسنگ کوه سرچشمه می‌گیرد. رودخانه جاجرود از کوه‌های کلون بسته که جزء بلندی‌های خرسنگ کوه است سرچشمه گرفته و این دو رود مجموعاً قسمت عمده آب مصرفی شهر تهران را تأمین می‌نمایند. تهران به رغم داشتن منابع آبی فراوان به دلیل رشد جمعیت و کمی بارندگی در برخی دوره‌ها با مشکل کمبود آب روبرو است.
نمای شهر [ویرایش]نمای شهر در نقاط مختلف بر اساس عوامل جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی متفاوت است. در شمال شهر که به کوه‌ها نزدیک‌تر است معمولاً خیابان‌ها و کوچه‌ها شیبدارتر و در جنوب شهر هموارترند. همچنین در جنوب شهر ساختمان‌های بلندمرتبه کم‌تر و در شمال شهر بیشترند. ساختمان‌های اداری و دولتی نیز عمدتا در مرکز شهر قرار دارند. از طرف دیگر در مناطقی که تاریخ ساخت آن‌ها جدیدتر است مانند منطقه ۲، منطقه ۵ و منطقه ۲۲ که همگی در غرب و شمال غرب شهر قرار دارند با توجه به پیروی از آیین‌نامه‌های جدیدتر اصول شهرسازی در آن‌ها بیش‌تر رعایت شده است. در این مناطق معمولاً عرض خیابان‌ها و کوچه‌ها، سرانه پارکینگ و سرانه فضای سبز از سایر مناطق شهر بیش‌تر است. برعکس در مناطقی که ساخت آن‌ها زودتر صورت گرفته است مانند منطقه ۱۲ و منطقه ۲۰ معمولاً بناهای تاریخی و سنتی بیش‌تری وجود دارد.

نمای شهر
تفسیر شهرداری از مناطق شهری تهران (سرخ) و تفسیر وزارت کشور از شهرستان‌های استان تهران (آبی)این شهر در حدود ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد</ref>[۱۶] شهرداری تهران از دیدگاه تأمین نیازمندی‌ها و اداره بهتر سطح شهر را به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه بخش کرده که شهر ری و تجریش را نیز شامل شده است. از سوی دیگر وزارت کشور هم برای انجام انتخابات‌های مختلف و کارهای مدیریتی دیگر، تفسیر خاص خود را از شهرستان تهران دارد که بر ۲۲ منطقه شهرداری منطبق نیست و شمیران و ری را نیز شهرستان‌هایی جداگانه در نظر گرفته است. این شهر به واسطهٔ داشتن شبکه مخابراتی گسترده نیز دارای نواحی هفت‌گانه مخابراتی می‌باشد.
در تقسیم‌بندی وزارت کشور شهرستان تهران در مرکز استان تهران قرار دارد. از شمال به شهرستان‌های کرج و شمیرانات، از مشرق به شهرستان دماوند، از جنوب به شهرستان‌های ورامین و ری و اسلامشهر و از مغرب به شهرستان‌های شهریار و کرج محدود می‌شود. مرکز آن بخش مرکزی است.

کلانشهر تهران امروزه دارای محله‌ها و شهرک‌های فراوانی است.

محله‌های قدیمی تهران
تهران قدیم از چهار محله تشکیل شده بود به نام‌های سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چاله‌میدان.
در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار چندین محله تازه در تهران ساخته شد به نام‌های ارگ، چاله حصار، خانی‌آباد، قنات‌آباد، پاچنار، پامنار، گار ماشین، گود زنبورک‌خانه، صابون‌پزخانه، گود عرب‌ها و دروازه قزوین.
محله‌های نوساز شهر تهران
در زمان دودمان پهلوی و پس از انقلاب ۱۳۵۷ شمار زیادی محله و شهرک در محدوده کلانشهر تهران ساخته شد. برخی از این محله‌ها همان روستاهای پیشین‌اند که گسترش داده شده‌اند.

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%...
تاریخ ورود به سایت: 26/7/91

تبیان:
جغرافیای طبیعی استان تهران:
استان تهران در جنوب مرکز رشته کوه های البرز که در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان با جهت غربی – شرقی کشیده شده، قرار دارد. رشته کوه البرز به سه دیواره تقسیم می شود :
دیواره شمالی: ارتفاعات محدودی از این دیواره در استان تهران و بقیه آن در استان مازندران قرار دارد.
دیواره میانی: حد شمال استان را تشکیل می دهد و مرتفع ترین قسمت رشته کوه های البرز مرکزی است. کوه دماوند و قله آن به ارتفاع 5671 متر در این قسمت قرار دارد. قله دماوند نهمین قله مرتفع دنیا به شمار می رود. این دیواره عظیم کوهستانی به صورت کوه های (کندوان) و پس از آن کوه های (طالقان) در شمال غربی استان، تا محل اتصال رود (الموت) به (طالقان رود) ، ادامه می یابد. در شمال شرقی نیز این دیواره با نام رشته ارتفاعات فیروزه کوه و سواد کوه تا دره رود فیروزه کوه (شعبه اصلی حبله رود) که از جنوب دامنه شرقی آن می گذرد، امتداد می یابد. در شرق دره فیروزه کوه که پس از دریافت شعباتی حبله رود نامیده می شود، ارتفاعات (شهمیرزاد) شروع می شود.
دیواره جنوبی: سومین بخش ار ارتفاعات مرکزی است که رودخانه جاجرود و کرج آن را بریده و به سه قسمت جدا از هم تقسیم نموده است. این سه قسمت عبارتند از :
- کوه های لواسانات که بین دره های رود دماوند و جاجرود قرار دارند و در شمال به دره (رود لار) محدودند.

- دنباله این کوه ها در شرق جاده آب علی به نام قره داغ و دماوند تا دره حبله رود امتداد یافته اند.
- کوه های شمیرانات که بین سرچشمه های جاجرود و کرج قرار دارندو بلندترین نقطه آنها توچال با ارتفاع 3942  میباشد.
علاوه بر این سه دیواره کوهستانی، در جنوب و شرق دشت تهران کوه هایی با ارتفاع کم وجود دارند که مهمترین آنها کوه های حسین آباد و نمک در جنوب و بی بی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصر فیروزه در شرق است.
آب و هوا:
در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته است. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش موثری دارند:
کویر یا دشت کویر:
مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تاثیر گذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار می شوند.
رشته کوه های البرز:
این رشته کوه ها موجب تعدیل آب و هوا می شود.
بادهای مرطوب و باران زای غربی:
این بادها نقش موثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تاثیر آن را خنثی نمی کنند.
استان تهران را می توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
اقلیم ارتفاعات شمالی: بر دامنه جنوبی، بلندی های البرز مرکزی در ارتفاع بالای3000 متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستان های بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و توچال است.
اقلیم کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستاهایی به نسبت طولانی است. آب علی، فیروزه کوه ، دماوند، گلندوک، سد امیر کبیر و دره طالقان در این اقلیم قرار دارند.

اقلیم نیمه خشک و خشک : با زمستان های کوتاه و تابستان های گرم، در ارتفاعات کم تر از 1000 متر واقع شده است. هر چه ارتفاع کاهش می یابد، خشکی محیط بیشتر می شود. ورامین ،شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته اند.
هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.
منابع آب:
وجود رودخانه هایی دایمی مانند رودخانه کرج، رودخانه جاجرود، رودلار،حبله رود، رود شور یا ابهر رود و طالقان رود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب کمبودی نداشته باشد. بیشترین رودخانه های استان از کوه های البرز سرچشمه می گیرد.
در استان تهران قنات های متعددی وجود داشته که در گذشته نه چندان دور در تامین آب مورد نیاز مناطق شهری و روستایی سهم به سزایی داشته اند. لیکن امروزه با استفاده از امکانات آب لوله کشی که از سدهایی چون امیرکبیر، لتیان و لار تامین می شود، آب قنات ها و چشمه ها فقط برای کشاورزی و آبیاری مصرف میشود و فقط بعضی چشمه ها، به ویژه چشمه های آب معدنی که بیشتر در شمال شرقی استان متمرکزند، اهمیت سابق خود را حفظ کرده اند. مهم ترین این چشمه ها عبارتند از چشمه اعلا دماوند، چشمه قلعه دختر، چشمه آب علی هراز، چشمه وله در گچسر، چشمه شاه دشت کرج، چشمه علی در شهر ری، چشمه تیزآب، چشمه گله گیله و ...
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=45304
تاریخ ورود به سایت: 26/7/91

سامانه ی ملی علوم و تحقیقات جوانان:
جغرافیای تهران
تهران بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران با جمعیت ۱۱٬۰۵۰٬۰۰۰ نفر (همراه با توابع، که به نام تهران بزرگ شناخته می‌شود، ۱۵٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر) است. رویهمرفته همه ساختار اداری ایران در تهران متمرکز شده‌است. سطح شهر تهران به ۲۲ منطقه شهرداری بخش شده‌است. نماد شهر تهران برج آزادی (شهیاد پیشین) است و هم‌اکنون برج نمادین دیگری به نام برج میلاد در تهران دست ساخت است.
شهر تهران از نظر موقعیت جغرافیایی در ۵۱ درجه و ۰۸ دقیقه , تا ۵۱ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته‌است و ارتفاع آن از ۱۷۰۰ متر در شمال به ۱۲۰۰ متر در مرکز و بالاخره ۱۱۰۰ متر در جنوب می‌رسد. تهران در پهنه‌ای بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده‌است. از سمت جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشتهای هموار شهریار و ورامین و از شمال به واسطه کوهستان محصور گردیده‌است و کلاً می‌توان این شهر را به سه منطقه طبیعی تفکیک نمود:
-کوهستانهای شمالی تهران که بلندترین قله این کوهستان توچال با ۳۹۳۳ متر بر تمام فضای شهر مشرف است.
دومین منطقه، دامنه‌های البرز است که به تپه ماهورها و دره‌های اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک منتهی می‌شود و همواره خیل عظیم دوستداران طبیعت را بسوی خود فرامی‌خواند.
-منطقه سوم دشتی است. که قسمت اعظم شهر تهران بر آن گسترده شده‌است و دارای شیب ملایمی با جهت شمالی- جنوبی است.
از نظر آب و هوایی، تهران غیر از نواحی کوهستانی شمال که اندکی مرطوب و معتدل است کلاً گرم و خشک می‌باشد و حداکثر دمای ثبت شده آن ۷/۳۸ و حداقل آن ۴/۷- و متوسط سالانه حدود ۱۸ درجه سانتیگراد ثبت شده‌است (۱۳۷۶). فصل سرما در تهران معمولاً از آذرماه شروع می‌شود و بیشترین دمای سال را در اواسط تابستان (مرداد ماه) شامل می‌باشد. کوههای اطراف تهران مانع بسیار مؤثری در نفوذ توده هواهای مختلف هستند بدین لحاظ هوای تهران آرامش و سکون بیشتری از مناطق مجاور خود دارد به عبارت دیگر واقع شدن کوهستان از سمت شمال و دشتهای حاشیه کویر از سمت جنوب و جنوب شرقی سبب ایجاد یک جریان خفیف و آهسته هوا از دشت به کوه در طی روز و از کوه به دشت در طول شب می‌گردد.
میزان بارندگی در سطح شهر تهران عمدتاً کم بوده و به مقدار ۸/۲۴۵ میلیمتر در طی سال اندازه گیری و تعداد روزهای یخبندان آن نیز ۳۶ روز در سال ثبت شده‌است (۱۳۷۶).
شهر تهران به وسیله دو رودخانه اصلی کرج و جاجرود و به همراه تعدادی رودخانه‌های فصلی دیگر مشروب می‌گردد، در واقع حد طبیعی فضای جغرافیایی تهران به واسطه این دو رودخانه مشخص می‌گردد.
رودخانه کرج پرآب‌ترین رود دامنه‌های جنوبی البرز است که از بارانهای فصل سرد و ذوب برفهای مناطق کوهستانی تأمین می‌شود و در ۴۰ کیلومتری غرب تهران از کانون آبگیر خرسنگ کوه سرچشمه می‌گیرد و رودخانه جاجرود از کوههای کلون بسته که جزء بلندیهای خرسنگ کوه‌است سرچشمه گرفته و این دو رود مجموعاً قسمت عمده آب مصرفی شهر تهران را تأمین می‌نمایند. شهر تهران از نظر زمین لرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) بشمار می‌آید.
تهران همچنین دارای شمار زیادی قنات، آبراه، بوستان،عمارت، موزه، سینما، دانشگاه و فرهنگسرا است. تهران به رغم داشتن منابع آبی فراوان به دلیل رشد جمعیت و کمی بارندگی در برخی دوره‌ها با مشکل کمبود آب روبرو بوده‌است.
آلودگی هوا و طرح زوج و فرد:
ارائه یارانه (سوبسید) سوخت و تعرفه بالای گمرکی بر خودروهای وارداتی به ایران و در نتیجه افت کیفیت تولیدات خودرو از یک سو و محصور بودن در بین کوه‌ها از ۳ طرف از سوی دیگر موجب شده که تهران به شدت دچار مشکل آلودگی هوا باشد. آلودگی هوا به تنهایی در شهر تهران روزانه حدود ۳۰ نفر را مستقیماً به کام مرگ می‌فرستد[1]. این موضوع به دفعات باعث شده تا مسئولان مجبور به تعطیلی مدارس یا تعطیل رسمی شهر شوند[2]. آلودگی هوا در تهران موجب کاهش میانگین ضریب هوشی کودکان، افزایش درصد سقط جنین، کاهش طول عمر، خستگی زودرس و عوارض دیگر می‌گردد.حدود دویست سال قبل ، زمانی که تصمیم اولیه شاه اسماعیل برای پایتخت شدن تهران را آغا محمد خان قاجار به مرحله اجرا درآورد، این منطقه قصبه سرسبز و خوش آب و هوایی بود که به خاطر چنارهای بسیار بلند و همیشه پربرگ و توتستان‌هایش از شهرت و آوازه زیادی برخوردار بود، اما تهران امروز چندان شباهتی به آن قصبه خوش آب و رنگ ندارد.
بنابر نظر برخی از کارشناسان محیط زیست ، نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد ، در آن هنگام نزدیک به یکصد نفر از کارشناسان و مدرسان حوزه‌های مرتبط محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارک شهر، متنی موسوم به بیانیه «هوای تهران ۷۴» منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای پاییتخت به عنوان یک «بحران ملی» که راه مقابله با آن «عزم ملی» است، نام برده شد.
این بیانیه عمدتا بر آثار بهداشتی و بیماری‌زای آلودگی هوا تاکید داشت و نویسندگان آن کوشیدند بر این نکته پا فشاری کنند که یکی از علل اپیدمی بیماری‌هایی همچون افسردگی، اضطراب و انواع ناراحتی‌های تنفسی در تهران، آلودگی هوا است و این پدیده را می‌بایست از جمله عوامل قابل توجه مرگ و میر در تهران به شمار آورد.
البته، این بیانیه آنقدر بازتاب نیافت که بتوان تصور کرد که همه فعالیت‌های بعدی مقابله با آلودگی هوا در تهران را مورد تاثیر خود قرار می‌دهد، البته سه سال بعد از صدور بیانیه «هوای تهران ۷۴» توسط جایکا (کنسرسیومی از مشاوران بین‌المللی که با محوریت کارشناسان ژاپنی طرح جامع برای کاهش آلودگی هوای تهران را تدوین کردند) ، مرگ بین ۷ تا ۹ هزار نفردر تهران - یعنی تقریبا هر ساعت یک نفر- بر اثر آلودگی هوا اعلام شد.
بنابر گزارش سازمان‌های مسئول ، در بیش از دویست روز از ایام سال غلظت ذرات معلق آنچنان بالا است که گستره دید کامل را به کمتر از پانصد متر کاهش می‌دهد. به همین دلیل ساکنان محدوده دو سوم جنوبی شهر اغلب تصویر محو و کدری از توچال را می‌بینند. از یک سوم بالای شهر هم دو سوم جنوبی آن به زحمت دیده می‌شود، اغلب هم این بخش از شهر در هاله‌ای از «دود مه» خاکستری غرق است و میزان آلودگی در مواقعی از سال به حدی می‌رسد که سازمان‌های مسوول در کشور آن را در مرحله خطرناک و بحرانی اعلام کرده و خواستار ماندن کودکان ، سالخوردگان و بیماران قلبی و تنفسی در داخل منزل می‌شوند. در شرایطی که آلودگی هوا در تهران در وضعیت ناسالم و یا هشدارآمیز قرار می‌گیرد میزان آلاینده‌ها بویژه گاز منو اکسید کربن و ذرات معلق موجود در هوا، افزایش می‌یابد و «مه دود» غلیظی آسمان شهر را می‌پوشاند.
به همین دلیل موقتاً در تهران، طرح محدودیت تردد خودرو‌ها در محدوده اداری - تجاری شهر به اجرا در آمده، به موجب این طرح ورود خودروهای شخصی به این محدوده در ساعات اداری به خودروهای دارای پلاک فرد در روزها فرد و خودروهای دارای پلاک زوج در روزهای زوج محدوده شده.
http://www.njavan.com/forum/showthread.php?71139-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A...
تاریخ ورود به سایت: 26/7/92

اطلس کلانشهر تهران:
مختصری از جغرافیای تاریخی تهران
تهران بـه لحاظ موقعیت جغرافیایی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. استقرار در دامنه های جنوبی رشته کوه های البرز، منابع سرشار و غنی آب و شرایط آب و هوایی معتدلی را به ارمغان آورده است. دامنه ها و دره های کوهپایه ای البرز شرایط ویژه ای را برای گریز از گرما و خشکی بیابان های جنوبی در اختیار قرارداده است. دشت های جنوبی به جز مناطق شوره زار و کویری، بستر مناسبی برای استقرار کشاورزی و انواع فعالیت های این بخش به شمار می آید. از نظر موقعیت مکانی با توجه به شرایط و ساختگاه تهران برای استقرار جمعیت، نوعی مرکزیت مکانی برای دسترسی و مدیریت سرزمین را در اختیار دارد. نگاهی به جغرافیای سرزمین ایران و توزیع فضایی جمعیت و الگوی سکونت، این موقعیت ویژه و ممتاز را به خوبی نشان می دهد. مشکلات متعدد زیست محیطی موجود مانند آلودگی های مختلف در محدوده تهران بیش از آن که ناشی از شرایط نامناسب مکانی باشد، از فشار مفرط و عدم توجه به توان های محیطی این بخش از سرزمین بوده است. در این فصل بعد از ارایه تاریخچه ای مختصر از تهران و تقسیمات اداری آن، نگاهی گذرا به برخی خصوصیات جغرافیایی کلانشهر تهران خواهیم داشت.
  جغرافیای تاریخی *
با اینکه آثار باستانی فراونی مربوط به شش هزار سال قبل در نقاط اطراف تهران مانند چشمه علی، قیطریه، دروس، چیذر و مانند آن بدست آمده، تاکنون هیچ سنگ نوشته ای که نام تهران یا طهران به صورتی که از بدو تاریخ تا این اواخر متداول بوده، بدست نیامده است ولی نام تهران به عنوان روستایی از ری در قرن سوم هجری به بعد در رابطه با نام اشخاص برده شده است.
در میان جغرافیدانان اسلامی قرن سوم به بعد، اول بار نام تهران به وسیله حمداله مستوفی (قرن هفتم هجری) به عنوان یکی از چهار بخش شهر سابق ری برده شده است و از آن تاریخ تا حمله مغول (قرن هفتم هجری) هنوز تهران قریه ای بیش نبوده و براساس مدارک تاریخی دهات دولاب، تجریش و ونک از تهران مشهور بوده اند و یاقوت حموی در 617 قمری گفته است که:
«تهران یکی از قرای ری است. در میان این دو تقریباً یک فرسنگ فاصله است. قریه طهران بسیار بزرگ و در زیرزمین ساخته شده و هیچ کس نمی تواند بر خانه های آن دسترسی یابد مگر آنکه خود طهرانی ها بخواهند.... به گفته او طهران 12محله داشته و دارای شبستان ها و باغات بسیار بوده است».
از آن پس جغرافیدانان مسلمان مطالبی شبیه گفته های فوق درباره تهران نوشته اند ولی کلاویخو سفیر اسپانیا در عهد تیمور، تهران را شهر نامیده و نوشته است که «اطرافش دیواری نیست و باغ و بستان فراوان دارد».
شاه طهماسب صفوی در سال961، نخستین دیوار و حصار تهران را ساخته و این خود می رساند که برج و بارو ماندن شهر تهران تا آن تاریخ، بخاطر مساکن زیرزمینی آن بود. که آن را از محلات تاریخی و خرابی در امان داشته است. از طرف دیگر امامزاده و یا زیارتگاه های بجا مانده از تهران تا زمان صفویه مانند بقعه سیداسماعیل و امامزاده یحیی و بقعه سیدنصرالدین و امثال آن ها که اغلب تاریخ دارند، نکاتی درباره وقف و شیعه بودن اهالی و اهمیت تهران آن ایام است که در زمان شاه طهماسب بازارها و مساجد و مدارس و تکیه های بسیاری در آن ساخته شده بود. بعد از شاه طهماسب، شاه عباس اول صفوی (996-1038) ابنیه زیادی در داخل حصار تهران بنا کرد که مهمترین آن ها عمارت سلطنتی و مقر حکومت بود.
پس از غائله افغان در زمان نادرشاه، تهران اهمیت نظامی پیدا کرد به طوری که نادرشاه حکومت تهران را به فرزندش رضاقلی میرزا داد و بعد از فتح هندوستان در تهران مجلسی از علمای مذاهب تشکیل داد و از آن پس مورخان و نویسندگان در تهران بنام دارالامان و حاکم نشین ری و شهریار یاد می کنند. کریم خان زند در محضر شاه سلیمان اول در تهران بر تخت نشست و همواره در سر داشت که تهران را پایتخت خود قرار دهد و به همین علت دستور داد عمارت سلطنتی و دیوانخانه ای بزرگ در تهران بسازند و در نتیجه نویسندگان دوره قاجار از تهران بنام دارالاماره کریم خان یاد می کردند ولی این آقا محمدخان قاجار بود که تهران را در سال1200 پایتخت رسمی کشور ساخت و در آن سال بر تخت سلطنت جلوس کرد و به توسعه ارگ سلطنتی پرداخت و عمارت زیادی بر آن افزود .
آقا محمدخان کوشید که مردم را در تهران ساکن و تجارت را در آن برقرار کند. در زمان فتحعلی شاه برادرزاده آقا محمدخان (1212) زمینه های رشد و توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تهران فراهم شد به طوری که جمیع سیاحان خارجی درباره بزرگی و عظمت تهران داستان ها نوشته اند.
هم زمان با تکمیل کاخ ها در زمان فتحعلی شاه، بناهای زیاد دیگری با کاربرد مذهبی و اجتماعی در تهران ایجاد شد که از آن جمله است مسجدشاه یا مسجدسلطانی جنب بازار و مسجد و مدرسه فخریه یا مروی، مسجد فخرالدوله با اوقاف فراوان مسجد جامع و امثال آن.
چنانچه ویلیام اوزلی انگلیسی در 1226نوشته است که تهران با  60000 نفرجمعیت، 30 مسجد، 300 حمام عمومی و6 دروازه داشته است. توسعه تهران در زمان محمدشاه از هر حیث ادامه داشت تا این که در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه عنوان دارالخلافه ناصری یافت.

http://atlas.tehran.ir/Default.aspx?tabid=165
تاریخ ورود به سایت: 26/7/92

ایران:
استان تهران از شمال به وسیله «رشته کوه های البرز» محصور شده است، این رشته کوه در استان به سه دیواره؛ «شمالی»، «میانی» و «جنوبی» تقسیم می‌شود. «ارتفاعات دیواره شمالی» در استان تهران محدود و بیشتر آن در استان مازندران قرار دارد، ولی «دیواره میانی»؛ حد شمالی استان است که بلندترین قسمت «رشته کوه البرز» یعنی «کوه دماوند» نیز با ارتفاع ۵,۶۷۱  متر در این بخش قرار گرفته است، همچنین کوه های «سوادکوه » و «فیروزکوه» در شمال شرق این منطقه واقع شده که از شرق به «ارتفاعات شهمیرزاد» متصل می شود، در «شمال غربی» استان، این دیواره بزرگ کوهستانی،‌ به صورت کوه های «کندوان» و «طالقان» تا محل به هم پیوستن رود «الموت» به «طالقان رود» ادامه می یابد و اما سومین دیواره یعنی «دیواره جنوبی» به وسیله رودخانه های «جاجرود و کرج» بریده شده و به سه قسمت کوه های «لواسانات»، «شمیرانات» و «کهار» تقسیم گردیده است و جزو ارتفاعات مرکزی محسوب می شود.
از نظر شرایط اقلیمی استان تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در  دشت، نیمه بیابانی است. وجود دشتهای کویری و مناطق خشک، مانند: دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک همجوار استان سمنان با استان تهران، موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار می شود. هرچند وجود رشته کوه‌های البرز و وزش بادهای مرطوب و باران زای غربی باعث تعدیل آب و هوا و گرمای سوزان بخش کویری می شود ، ولی تاثیر آن را خنثی نمی کند .
http://www.iran.ir/about/city/tehran#b
تاریخ ورود به سایت: 26/7/92

رشد
استان تهران، جغرافی
موقعیت و وسعت
استان تهران با وسعتی حدود 18814 کیلومتر مربع بین 34 تا 5/36 درجه عرض شمالی و 50 تا 53 درجه طول شرقی واقع شده است. این استان از شمال به استان مازندران ، از جنوب به استان قم ، از جنوب غرب به استان مرکزی، از غرب به قزوین و از شرق به استان سمنان محدود است.

ناهمواریها
استان تهران در جنوب شرقی مرکز رشته کوههای البرز که در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان با جهت غربی- شرقی کشیده شده، قرار دارد. رشته کوههای البرز به سه دیواره تقسیم میشود:
1. دیواره شمالی: ارتفاعات محدودی از این دیواره در استان تهران و بقیه آن در استان مازندران قرار دارد.
2. دیواره میانی: حد شمالی استان را تشکیل میدهد و مرتفع ترین قسمت رشته کوههای البرز مرکزی است. کوه دماوند و قله آن به ارتفاع 5671 متر در این قسمت قرار دارد. قله دماوند نهمین قله مرتفع دنیا به شمار میرود. این دیواره عظیم کوهستانی به صورت کوههای «کندوان» و پس از آن کوههای «طالقان» در شمال غربی استان، تا محل اتصال رود «الموت» به «طالقان رود»، ادامه مییابد. در شمال شرقی نیز این دیواره با نام رشته ارتفاعات فیروزکوه و سوادکوه تا دره رود فیروزکوه(شعبه اصلی حبلهرود) که از جنوب دامنههای شرقی آن میگذرد، امتداد مییابد. در شرق دره فیروزکوه که پس از دریافت شعباتی حبله رود نامیده میشود، ارتفاعات «شهمیرزاد» شروع میشود.
3 -دیواره جنوبی: سومین بخش از ارتفاعات مرکزی است که رودخانه های جاجرود و کرج آن را بریده و به سه قسمت جدا از هم تقسیم نموده است. این سه قسمت عبارتند از:
- کوههای لواسانات که بین دره های رود دماوند و جاجرود قرار دارند و در شمال به دره «رود لار» محدودند. دنباله این کوهها در شرق جاده آب علی به نام قره داغ و دماوند تا دره حبله رود امتداد یافتهاند.
- کوههای شمیرانات که بین سرچشمه های جاجرود و کرج قرار دارند و بلندترین نقطه آنها قله توچال با ارتفاع 3943 متر است.
- کوههای کهار که از غرب دره رودخانه کرج شروع شده و در جنوب طالقان رود به موازات آن ادامه دارند.
علاوه بر این سه دیوار کوهستانی، در جنوب و شرق دشت تهران کوه هایی با ارتفاع کمتر وجود دارند که مهمترین آنها کوه های حسن آباد و نمک در جنوب و بی بی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصرفیروزه در شرق است.

آب و هوا
در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته است. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش مؤثری دارند:
کویر یا دشت کویر: مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تأثیرگذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار میشوند.
رشته کوههای البرز: این رشته کوهها موجب تعدیل آب و هوا میشود.
بادهای مرطوب و باران زای غربی: این بادها نقش مؤثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تأثیر آن را خنثی نمیکنند.
استان تهران را می توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
اقلیم ارتفاعات شمالی: بر دامنه های جنوبی، بلندیهای البرز مرکزی، در ارتفاعی بالای 3000 متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستانهای بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و توچال است.
اقلیم کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا سه هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستانهایی به نسبت طولانی است. آبعلی ، فیروزکوه ، دماوند ، گلندوک ، سد امیرکبیر و دره طالقان در این اقلیم قرار دارند.
اقلیم نیمه خشک و خشک: با زمستانهای کوتاه و تابستانهای گرم، در ارتفاعات کمتر از 2000 متر واقع شده است. هر چه ارتفاع کاهش مییابد، خشکی محیط بیشتر میشود. ورامین، شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته اند.

هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.

منابع آب
وجود رودخانه های دایمی مانند رودخانه کرج، رودخانه جاجرود ، رود لار ، حبله رود ، رود شور یا ابهر رود و طالقان رود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب کمبودی نداشته باشد. بیشترین رودخانه های استان از کوههای البرز سرچشمه میگیرند. در استان تهران قناتهای متعددی وجود داشته که در گذشته نه چندان دور در تأمین آب مورد نیاز مناطق شهری و روستایی سهم بسزایی داشته اند. لیکن امروزه با استفاده از امکانات آب لوله کشی که از سدهایی چون سد امیرکبیر ، لتیان و لار تأمین میشود، آب قنات ها و چشمه ها فقط برای کشاورزی و آبیاری مصرف میشود و فقط بعضی چشمه ها، به ویژه چشمه های آب معدنی که بیشتر در شمال شرقی استان متمرکزند، اهمیت سابق خود را حفظ کردهاند. مهمترین این چشمه ها عبارتند از: چشمه اعلا دماوند، چشمه قلعه دختر، چشمه آب علی هراز، چشمه وله در گچسر، چشمه شاه دشت کرج، چشمه علی در شهرری، چشمه تیزآب، چشمه گله گیله و....
http://danesh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d...
تاریخ ورود به سایت:1/8/91

کتابخانه ی ملی کودکان و نوجوانان ایران
تهران
استان تهران با وسعتی معادل19195 کیلومترمربّع و جمعیتی حدود دوازده ملیون نفر، پایتخت و مرکز اداری حکومت ایران، بین استان های مازندران، مرکزی، زنجان، و سمنان واقع شده است. بلندترین قسمت رشته کوه های البرز در بخش مرکزی، حدّ شمالی استان تهران را تعیین می کند. دماوند با بلندی 5678 متر از سطح دریا، در شمال تهران سر برافراشته و با قلّه پربرف خود با شکوه و زیبایی تمام جلوه گر است. این کوه مخروط آتش فشان عظیمی است که مراحل پیش از خاموشی را می گذراند. نام مرکز استان تهران است .
رشته کوه های البرز و کَندُوان و طالقان در شمال شرقی و بلندی های فیروزکوه و سوادکوه در دنباله آن دیوار طبیعی بلندی است که تهران را از طرف شمال دربرگرفته و مانع نفوذ بخار آب دریای خزر به این ناحیه می شود. به همین جهت دشت های جنوبی کوهپایه های البرز آب و هوای گرم و خشک و پرگرد وغبارکویری دارد که تنها گهگاه با وزش بادهای غربی اندکی ملایم تر می شود. درمناطق کوهستانی استان تهران آب و هوا معتدل و اندکی مرطوب است. پُرآب ترین رودخانه این ناحیه رود کرج است که در دامنه جنوبی البرز در تمام سال جریان دارد. درشمال ناحیه ای به نام آدران، کنارجاده کرج به چالوس، سدّ کرج یا سد امیرکبیر بر روی این رودخانه زده شده که از سال 1343ش (1964م) ازآن بهره برداری می شود. مصرف آب و برق تهران از مخازن این سد و سدّ لَتیان، بر روی رودخانه های هَراز و جاجِرود، تأمین می شود. درگذشته، تهران چشمه ها و قنات های معروف فراوان داشت که آب مشروب شهر را تأمین می کرد. امّا امروز همه آنها از میان رفته اند.
استان تهران، با آب و هوای صحرایی، پوشش گیاهی فقیری دارد. دامداران اندکِ این ناحیه ناچار از مصرف علوفه خشک اند. امّا، ازحدود سی و پنجسال پیش به این سو، اِحداث جنگل های مصنوعی و پارک های جنگلی حفاظت شده دردرون شهر و تپه های اطراف تهران درلطافت هوا و بالا بردن میزان بارندگی و سرسبزی محیط تاًثیری محسوس داشته است.
استان تهران، با وجود سهم بسیار کوچکش در تولید محصولات کشاورزی، به سبب تمرکز امور اقتصادی و تجارتی و رشد بی اندازه کانون های صنعتی درآن، درچهل سال اخیر، موقع ویژه ای یافته و بزرگترین قطب اقتصادی کشور شده است. صنایع غذایی، نسّاجی و چرم، سلولزی، شیمیایی، دارویی، کانی غیرفلزّی، تولید اتومبیل، مخازن بزرگ، در و پنجره آهنی، برق و الکترونیک از جمله صنایع و تولیدات استان تهران است. نخستین کارخانه تولید سیمان ایران به سال 1304ش (1925م) درشهرری شروع به کار کرد و بزرگ ترین کارخانه تولید سیمان کشورنیز درسال 1333ش(1954م) دراین استان مورد بهره برداری قرار گرفت.
استان تهران با جمعیّتی نزدیک به11 ملیون و931656 تن متراکم ترین استان ایران است. مردم ساکن تهران، که اکثر آنان از نقاط مختلف کشور به آنجا آمده اند، علاوه بر گویش های محلی خود، به زبان فارسی گفتگو می کنند. بزرگترین تعداد اقلّیت های مذهبی ایران ساکن تهران اند و گروهی بزرگ از خارجیان ساکن ایران نیز در تهران به سر می برند.
بنا بر آخرین تقسیمات کشوری، استان تهران دارای دوازده شهرستان است : تهران (مرکز استان)، شمیرانات، کَرَج، دماوند، ورامین، شهریار، ساوج بلاغ، ری، جاجرود، لار پاکدشت، ناظرآباد.
(...)
شهرتهران دردامنه جنوبی البرز میان دو رود کَرَج و جاجِرود واقع شده و ازجنوب به شهرری و دریاچه نمک محدود است. تا قرن دهم هجری (شانزدهم میلادی) تهران روستای بزرگی بود که بعداز خرابی شهر تاریخی ری رفته رفته وسعت و شهرت یافت.
شاهان صَفَوی درلشکرکشی ها و در راه مسافرت به خراسان برای زیارت امام هشتم (ع) مدّتی در تهران، که نزدیک پایتخت، قزوین، بود، می ماندند. درهمین زمان، بارویی گردِ تهران ساختند که 114 برج (به تعداد سوره های قرآن) و چهار دروازه داشت. درزمان شاه عبّاس اوّل، که پایتخت رابه اصفهان برد، جهانگردی اروپایی به نام پِیترودِلاواله در سفر خود به ایران تهران را چنارستان نامید، زیرا در همه کوچه ها و خیابان های این شهر چنارهای کهن به چشم می خورد. قطربرخی از این درختان چنان بزرگ بود که چهارتن می بایست دست به دست هم دهند تا بتوانند آن را در برگیرند.
http://icnl.nlai.ir/default.aspx?scn=ostanha&mln=article_detailpage&arti...
تاریخ ورود به سایت:1/8/91

پرتال جامع علوم انسانی:
نقش اقلیم و ساختار جغرافیایی در آلودگی هوای شهر تهران، احمد پوراحمد
چکیده: بر اساس گزارشات منابع رسمی‘ شهر تهران با آلودگی هوای بیش از 20 برابر حد مجاز‘ یکی از آلوده ترین شهرهای جهان بشمار می آید. با توجه به اهمیت موضوع‘ در این مقاله سعی شده تا تأثیر موقعیت و ساختار جغرافیایی و توپوگرافیک شهر تهران و همچنین نقش عوامل اقلیمی چون باد‘ باران مه و اینورژن بر آلودگی هوای تهران بررسی گردد.
لینک مقاله: http://www.ensani.ir/storage/Files/20101027151017-%d9%86%d9%82%d8%b4%20%...
تاریخ ورود به سایت: 1/8/91

ویژگی های جمعیتی:
دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا:
جمعیت شناسی
تهران تا پیش از بنیان‌گذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیده‌شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک بود. اما از آن زمان به بعد، جمعیت آن رو به رشد نهاد و در اواسط دورهٔ قاجار به بزرگ‌ترین شهر ایران تبدیل شد. بر اساس نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ تن جمعیت، پرجمعیت‌ترین شهر ایران بوده‌است.[۵۶] همچنین بر اساس آخرین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۸۵ انجام گرفت، جمعیت تهران، ۷٬۷۰۵٬۰۳۶ تن بوده‌است. زبان اصلی مردم تهران و استان تهران، فارسی‌است. اما در بعضی نقاط زبان‌های محلی نیز دیده می‌شود که در مجموع از لهجه‌های فارسی به شمار می‌آیند. به طور کلی زبان و گویش‌های دیگری مانند ترکی آذری، کردی، گیلکی، لری، مازندرانی و.... نیز به دلیل مهاجرت‌ها به آن افزوده شده‌است.[۷] جمعیتی از مردم عرب زبان نیز که عمدتاً " لبنانی و عراقی هستند در شهر تهران زندگی می‌کنند.[۵۷] بر اساس سر شماری ۱۳۶۵ در حدود ۹۸٫۱ درصد از جمعیت استان به زبان فارسی تکلم می‌کردند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸٫۳ و در نقاط روستایی ۹۶٫۸ درصد بود.[۵۸][۵۹][۶۰] بر اساس بررسی‌های نمونه‌برداری جمعیتی از مردم تهران، بیش از نیمی از ساکنان استان تهران در دو نسل اخیر به این استان مهاجرت کرده‌اند.[۶۱]
در یک سرشماری رسمی مخصوص شهر تهران که در سال ۱۳۸۹ در ۳۷۴ محله شهر تهران به مرحله اجرا درآمد، ۶۳% از پایتخت‌نشینان در تهران متولد شده‌اند، ۹۸% آن‌ها قادر به تکلم زبان فارسی هستند، ۱۳% یکی از زبان‌های لاتین را می‌فهمند، ۱۰% قادرند به یکی از زبان‌های دنیا صحبت کنند و ۶۷% تهرانی‌ها فارس و فارسی زبان هستند.[۶۴][۶۵][۶۶][۶۷] در اوایل دهه ۱۹۸۰ به ویژه پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ترکیب قومی-اجتماعی جمعیت ایران دچار تغییر قابل توجهی شد. نتایج اجتماعی، سیاسی و اقتصادی انقلاب باعث شد بسیاری از شهروندان ایرانی به خصوص اهالی تهران، ایران را به مقصد کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، فرانسه، سوئد و دیگر کشورهای اروپایی ترک کنند. با آغاز جنگ ایران و عراق و به خصوص حملات هوایی عراق به تهران، موج دوم مهاجرت از تهران به شهرها و کشورهای دیگر آغاز گردید، برعکس این قضیه نیز جمعیت زیادی از جنگ‌زدگان غرب و جنوب‌غرب ایران، به تهران مهاجرت کردند.
شرایط سخت جنگ در کشورهای همسایه ایران یعنی افغانستان و عراق موجی دیگر از مهاجران را وارد شهر تهران کرد. با وجود اینکه بسیاری از مهاجران افغانی و عراقی بعد از بهتر شدن وضعیت کشورشان و با همکاری آژانس کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، ایران را ترک کردند با این حال هنوز جمعیت قابل توجهی از این مهاجران در تهران زندگی می‌کنند و تمایلی به بازگشت به کشور زادگاهٔ‌شان را ندارند. اکثر مردم تهران شیعه دوازده امامی هستند و ادیان و مذاهب مسلمان (سنی)، تصوف، زرتشتی، بهایی، یهودی، مسیحی (شامل: آشوریان نسطوری، ارمنی، کاتولیک، ایرانیان پروتستان، کلیسای خانگی ایرانیان، جماعت مسیحی ربانی، مسیحیان ارتودوکس روس) و خداناباوران نیز در اقلیت هستند.[۵۷]
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86#.D8.AC.D9.85...
تاریخ ورود به سایت: 26/7/91

خبرگزاری مهر:
جمعیت تهران؛ 12میلیون نفر/ تمرکز 8.5 میلیون نفر در شهر تهران
معاون استاندار تهران با اعلام اینکه بر اساس آخرین اطلاعات سرشماری نفوس و مسکن جمعیت تهران 12 میلیون نفر برآورد شده است گفت: از این تعداد حدود 8.5 میلیون نفر تنها در شهر تهران تمرکز دارند.
نعمت الله ترکی در گفتگو با خبرنگار مهر زمان اتمام ثبت سرشماری و اعلام جمع بندی نهایی جمعیت استان تهران را تا تاریخ سوم آذرماه سال جاری عنوان کرد و افزود: در حال حاضر شمارش و ثبت سرشماری نفوس و مسکن شهرستانهای استان تهران در سال 90 به اتمام رسیده و در شهر تهران هم تنها 200 هزار خانوار غایب ثبت شده است که شمارش و ثبت این تعداد تا پایان هفته به اتمام می رسد.
وی افزود: بر اساس آخرین اطلاعات ثبت شده در سازمان ثبت آمار جمعیت خانوارهای استان تهران سه میلیون و 850 هزار خانوار و جمعیت خانوارهای شهرستانهای استان تهران یک میلیون و 20 هزار نفر است.
معاون برنامه ریزی استانداری تهران با بیان اینکه تعداد خانوارهای شهر تهران دو میلیون و 830 هزار نفر ثبت شده است گفت: بر اساس محاسبات و بررسیهای صورت گرفته به طور میانگین هر خانوار حدود سه نفر محاسبه شده و می توان عنوان کرد که جمعیت استان تهران 12 میلیون است.
ترکی اظهار داشت: بر این اساس جمعیت شهروندان تهرانی در شهرستانهای استان تهران حدود سه میلیون و 60 هزار نفر و جمعیت شهروندان در شهر تهران حدود 5/8 میلیون نفر است.
معاون برنامه ریزی استاندار تهران تصریح کرد: البته هنوز آمار قطعی استخراج نشده و باید تا پایان هفته صبر کرد ولی نتیجه نهایی اختلاف اندکی با این آمارها خواهد داشت.
http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1464811

فردا نیوز:
جمعیت تهران به بیش از ۱۲ میلیون نفر رسید:
جمعیت استان تهران تا پایان شهریور 90، 12 میلیون و 223 هزار و 598 نفر است که 11 میلیون و 265 هزار و 478 نفر شهری است.
فارس: مدیر کل ثبت احوال استان تهران گفت: جمعیت استان تهران تا پایان شهریور 90، 12 میلیون و 223 هزار و 598 نفر است.
سید‌احمد قشمی؛ با بیان اینکه تعداد ولادت ثبت‌شده در شش ماهه اول امسال 90 هزار و 521 رخداد بوده است گفت: همچنین 27 هزار و 803 نفر در این مدت فوت کرده‌اند.
وی با اشاره به اینکه ازدواج ثبت‌شده در شش ماهه اول امسال 53 هزار و 251 واقعه بوده است، گفت: تعداد طلاق ثبت‌شده نیز 15 هزار و 817 واقعه بوده است.
مدیرکل ثبت‌احوال استان تهران ادامه داد: جمعیت استان تهران تا پایان شهریور 90، 12 میلیون و 223 هزار و 598 نفر است که 11 میلیون و 265 هزار و 478 نفر شهری است. وی افزود: 92 درصد جمعیت تهران را شهرنشینی تشکیل داده است.
به گفته قشمی 5 میلیون و 952 هزار و 312 نفر از جمعیت تهران زن و 6 میلیون و 320 هزار و 55 نفر مرد هستند.
مدیر کل ثبت احوال استان تهران بالاترین فراوانی نام در بین پسران را امیرعلی، امیرحسین، ابوالفضل، محمد‌طاها و علی نام برد و گفت: بیشترین فراوانی نام در بین دختران فاطمه، زهرا، نازنین‌زهرا، ستایش، هستی و ریحانه است.
www.fardanews.com
تاریخ ورود به سایت: 27/7/91

اطلس کلانشهر تهران:
روند تحول جمعیتی تهران:
تهران تا قبل از آنکه مورد توجه شاه طهماسب صفوی قرار گیرد و حصاری بر دور آن کشیده شود، دهی با هزار نفر جمعیت بود. در زمان حکومت قاجار، جمعیت شهر تهران 15 هزار نفر ذکر شده که از این تعداد 3 هزار نفر را نظامیان تشکیل می­دادند. در سال 1274، جمعیت تهران را 147256 نفر نوشته ­اند. در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی آمار مختلفی از جمعیت تهران اعلام شده که در جدول 1 نشان داده شده ­است.
با توجه به روند افزایش جمعیت در تهران عملاً شتاب جمعیت برای تبدیل شدن به یک کلانشهر از ابتدای حکومت پهلوی (حدود سال 1300 شمسی) شروع و طی مدت 40 سال بالغ بر ده برابر (یعنی حدود 2 میلیون نفر در سال 1340) شد. جمعیت تهران در 40 سال بعد نیز (1340-1380) به 7 میلیون نفر رسید. در حال حاضر جمعیت تهران بیش از 7/7 میلیون نفر می باشد. اگر چه شتاب افزایش جمعیت طی مدت 40 سال اخیر به مراتب کمتر از دوره 40 سال قبل از آن بوده ولی جمعیت خالص اضافه شده در این دروه بیش از 5 میلیون نفر می­باشد که این امر پیامدهای اقتصادی – اجتماعی و همچنین زیست­محیطی بسیار گسترده­ای داشته­ است. بر اساس شش دوره سرشماری انجام شده، جمعیت تهران طی سال­های 1335 تا 1385 حدوداً 5 برابر شده­است. این رشد در شهرهای اطراف تهران به مراتب بیشتر از شهر تهران بوده به­طوری که رشد شهر تهران طی دهه­های اخیر کاهش یافته و بر جمعیت پیرامون آن افزوده شده­است. جدول 2، جمعیت عمده ­ترین شهرهای استان تهران و نرخ رشد آن­ها را از 1335 تا 1385 نشان می­دهد.
اطلاعات موجود نشان می‌دهد که روند جمعیت پذیری مناطق شهر تهران در فاصله زمانی 1355 تا 1385 به یک میزان نبوده است. ویژگیهای جمعیت­پذیری مناطق شهری کلانشهر تهران طی سی سال گذشته عبارتند از:  

■مناطق مرکزی شهر در طی این دوره عمدتاً جمعیت خود را از دست داده و مناطق حاشیه شهر جمعیت بیشتری را جذب کرده­اند. این امر موجب انتقال ثقل جمعیت از مرکز به پیرامون شده به­طوری که رشد جمعیت مناطق 6، 20،13 و 14 منفی بوده و منطقه 4 بالاترین سهم جمعیت و منطقه 22 بالاترین رشد جمعیت را داشته­اند.
■مناطق حاشیه­ای شهر که طی سال­های 65 – 1355 بین ۳ تا ۷ درصد رشد جمعیتی داشتند، در دروه 75 – 1365  با اشباع و کاهش رشد جمعیت (بین 1 تا 5 درصد) مواجه شده­اند. این امر متأثر از افزایش شدید قیمت زمین در این مناطق طی دوره بعد از انقلاب اسلامی بوده­است. در واقع ارزان­قیمت بودن اراضی در مناطق حاشیه­ای طی سال­های قبل از انقلاب اسلامی، محرک اصلی تفکیک املاک و جمعیت پذیری آنها بود که در دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به دلیل ارایه امکانات خدماتی مورد نیاز و افزایش قیمت آن، تفاوت­های عمده در قیمت زمین مناطق در مقایسه با ساطر مناطق شهر تهران از میان رفت.
■روند خروج جمعیت از مناطق مرکزی شهر تهران (مناطق 9، 10، 11، 12، 16، 17) که در دوره اول با شدت زیادی روی داده­، در دوره­های بعدی تعدیل شده­است.
■روند نوسازی بافت­های فرسوده در چند سال اخیر سبب شد تا ساکنان این­گونه مناطق از آن خارج نشده و رشد منفی جمعیت در آن متوقف شود.
http://atlas.tehran.ir/Default.aspx?tabid=80

پایگاه مجلات تخصصی نور:
جمعیت تهران و آینده آن
مقدمه
* تهران و جمعیت آن در دوره 200 ساله 1168-1368 شمسی‌ (1798-1989)
از گسترش شهر تهران و افزایش سریع‌ جمعیت آن بیش از 2 قرن نمی‌گذرد هرچند عده‌ای را عقیده بر آن است که تهران از سال‌ 599 هجری ش(1220 میلادی)پس از ویران شدن‌ ری به دست مغولان شروع به رشد کرده است‌1 ولی در واقع توجه به آن به عنوان یک نقطه‌ شهری از سال 961 هجری قمری(حوالی 1554 میلادی‌ آغاز می‌شود که شاه‌طهماسب فرزند شاه‌اسماعیل‌ صفوی بارویی به دور آن کشید و در سال 1099 هجری‌ شمسی(1720 میلادی)برای مدت کوتاهی به‌ عنوان مرکز کشور انتخاب شد و سپس کریمخان- زند و آغامحمدخان قاجار به آبادانی آن اهمیت‌ دادند
از سال 1200 هجری قمری(حوالی 1785 میلادی) که تهران از طرف آغامحمدخان قاجار عملا و سپس در سال 1210 هجری(1795 م)رسما به‌ مقر سلطنت و پایتخت انتخاب شد،اطلاع‌ دقیقی از محدوده و جمعیت آن در دست نیست‌ اسناد مربوط به‌"بلدیه تهران‌"از چهار محله به‌ نامهای سنگلج،چاله‌میدان،چاله‌حصار و ارک‌ نام برده و جمعیت آن را حدود 50 هزار نفر تخمین‌ زده است.ولی در یادداشتهای به جامانده از- نجم الملک در شرح نقشه ترسیمی وی به افزایش‌ و توسعه محدوده شهر اشاره‌شده و در آن نقشه‌ شهر به خندق پیوسته‌ای محصور و 12 دروازه داشته‌ است که به 6 محله به نامهای دولت،عودلاجان، سنگلج،بازار،چاله‌میدان و ارک تقسیم می‌شده‌ است،اولین سرشماری جمعیت در شهر تهران در سال 1262 شمسی انجام و جمعیت شهر را 106482 نفر در 9193 خانه مسکونی به دست داد.سرویس‌ معارف بلدیه تهران نتایج این سرشماری را در مقایسه با سایر منابع به شرح زیر مورد ارزیابی‌ قرار داده است: "با آنکه در آن تاریخ کمتر آشنا به قواعد علمیه و طرق احصائیه بودند،معهذا با تطبیق به سایر قرائن به مثل مصرف نان شهر در آن زمان، می‌توان احصائیه فوق الذکر را در حدود تقریب‌ مدرک صحیحی دانست‌2."
لینک مقاله
 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/771509?sta=%u062c%u0645%u0639%u06cc%u062a+%u062a%u0647%u0631%u0627%u0646

مدیریت مناطق کلانشهری: رشد و پراکنش جمعیت در مناطق کلانشهری (نمونه ی موردی: منطقه ی کلانشهری تهران)
لینک مقاله:
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/350297?sta=%u062c%u0645%u063...

اولین سرشماری جمعیت تهران
مهدی امانی
از جمعیت تهران از سال 1056 شمسی اطلاعات پراکنده‌ای در دست است.اما اولین‌ سرشماری این شهر در سال 1263 شمسی،در زمان ناصر الدین شاه،در دوره‌ای که اعتضاد السلطنه وزارت علوم و معارف را به عهده داشت،به وسیلهء مهندس عبد الغفار،معلم ریاضی‌ دار الفنون،انجام شد.تهران در آن زمان از شمال به حدود خیابان سپه فعلی،از مشرق به‌ خیابان سیروس،از جنوب به حدود خیابان مولوی،و از مغرب به حدود و حواشی خیابان شاهپور کنونی محدود بود.مساحت تهران تقریبا پنج کیلومتر مربع بود که این مساحت در مقابل‌ وسعت کنونی بسیار ناچیز است.در سرشماری تهران تقریبا هیچکدام از تعاریفی که در آن موقع‌ در جهان غرب در زمینهء بررسیهای آماری و جمعیتی مورد قبول بود(مثل سن،شغل،وضع‌ زناشویی،سواد،و...)به کار نرفته است.
مدت سرشماری دو ماه بوده است که این خود از دقت شمارش می‌کاهد زیرا امکان بیش‌ شماری در سرشماریهای بیش از 20 روز،اگرچه از نوع«دژوره»باشند،وجود دارد.
شهر به پنج محله تقسیم شده بود و در این تقسیم‌بندی،بطوریکه ملاحظه می‌شود،ضابطهء «محله»موردنظر بوده است نه ملاک ناحیه،که امروز در آمارگیری شهرها مورد عمل است.
در اولین سرشماری تهران این تفوق«محله»و تقسیمات محله‌ای به چشم می‌خورد. اتفاقا،این نوع تقسیم‌بندی خیلی بیشتر قابل توصیه است،زیرا در این طریقهء تقسیم‌بندی‌ مجموعه‌های کم‌وبیش متجانسی از حیث نحوهء معیشت و ارزشهای اجتماعی و سن در نظر گرفته می‌شود،در حالیکه امروزه در بیشتر سرشماریها ملاک تقسیم شهر خیابانهای مستقیم‌ و طویل است که ممکن است ساکنین دو طرف آن یا دو انتهای آن نسبت به هم کاملا بیگانه‌ باشند.
محله‌های پنجگانهء سرشماری عبارت بوده است از ارک،عودلاجان،چالمیدان،سنگلج، و بازار.در هریک از پنج محله جمعیت به گروههای شغلی،اجتماعی،و سنی،به ترتیب ذیل، همانطور که در نتایج سرشماری ذکر شده،تقسیم گردیده است:
1)تعداد اشخاص صاحبخانه؛
2)عدهء اشخاص اجاره‌نشین از صغیروکبیر؛
3)عدهء مردان بزرگ از سیاه و سفید؛
4)عدهء زنان بزرگ از سیاه و سفید؛
5)عدهء اطفال شیرخوار تا پنجساله از ذکور و اناث؛
6)عدهء جوانانی که 5 تا 15 سال دارند؛
7)تعداد خواجه و غلام سیاه؛
8)تعداد کنیز سیاه؛
9)تعداد دایه و خدمتکار و گیس سفید؛
10)تعداد نوکرهای مردم؛
11)تعداد بیوت؛
12)تعداد قاجار از صغیروکبیر؛
13)تعداد اشخاصی که تهرانی الاصل هستند و یا در تهران متولد شده‌اند؛
14)تعداد اشخاصی اصفهانی؛
15)تعداد اشخاص آذربایجانی؛
16)تعداد طلایی که در مدرسه‌ها متوقف میباشند؛
17)اشخاصی که در تابستان به ییلاق می‌روند؛
18)تعداد اشخاص ناقص الاعضاء مثل کور و عاجر و مفلوج؛
19)تعداد زرتشتیان؛
20)تعداد ارامنه؛
21)تعداد فرنگیهای مقیم تهران؛
22)تعداد یهودیان و تعداد بیوت آنها؛
علاوه بر جمیعت آماری از بعضی از تأسیسات شهری آن زمان نیز در این سرشماری آمده‌ است.بدین ترتیب:
1)تعداد دکانهای خبازی؛
2)تعداد مساجد؛
3)تعداد مدارس؛
4)تعداد تکایا؛
5)تعداد حمامهای عمومی؛
6)تعداد کاروانسراهای تجارتی و غیرتجارتی؛
7)تعداد یخچالها؛
8)تعداد دستگاههای کوره‌پزی؛
9)تعداد اصطبلهای خاص.
از این سرشماری نمی‌توان به دقت حد و رسم طبقات مختلف جمعیت را بیرون کشید. اما تا حد امکان سعی می‌کنیم براساس اصول سرشماریهای امروزی آن را طبقه‌بندی کنیم.
از کل جمعیت تهران،که 736،155 نفر برآورد شده،تعداد 8480 نفر لشکری‌ بوده‌اند که معادل 4/5 درصد از کل جمعیت می‌شود.درجات و طبقات لشکری که در نتایج‌ سرشماری ذکر شده،عبارتست از:سرباز،غلام،پیشخدمت،غلام حاضر در رکاب مبارک، توپچی،سواره نظام،مزقانچی(موزیکچی)،و بالاخره،غلام مخصوص.
مسکن و مالکیت
در کل جمعیت غیرسپاهی،که 256،147 نفر برآورد شده،تعداد 893،101 نفر ساکن خانه‌های ملکی و بقیه(363،45 نفر)ساکن خانه‌های اجاره‌ای بوده‌اند.
چون در آمار سرشماری تعداد خانوارهای ساکن در خانه‌های ملکی و اجاره‌ای ذکر نشده‌ نمی‌توان تعداد مالکین و اجاره‌نشینان را تعیین کرد.لیکن اگر تعداد افراد را در خانوارهای‌ صاحب خانه و اجاره‌نشین مساوی فرض کنیم،می‌توان نسبتهای زیر را به دست آورد:
خانوارهای صاحب خانه 2/69 درصد
خانوارهای اجاره‌نشین 8/30 درصد
کل خانوارها 0/100 درصد
موضوع قابل‌توجه آنکه،معمولا در شهرهای مهاجرپذیر درصد خانه‌های اجاره‌ای- بیش از خانه‌های ملکی است،در صورتیکه تهران در آن زمان،با آنکه دارای تعداد زیادی‌ مهاجر(بیش از تهرانی‌ها)بوده،باز میزان مالکیت بیش از میزان اجاره‌نشینی بوده است. این امر نشان می‌دهد که مسئلهء مسکن برای مهاجرین تازه وارد به تهران دشوار نبوده و، اصولا،چون این شهر به تازگی به‌عنوان پایتخت انتخاب شده بوده است،تا زمان سرشماری‌ مورد بحث هنوز بحث هنوز به میزان قابل توجهی ظرفیت مهاجرپذیری داشته است.
تعداد خانه‌ها(بیوت)9580 باب ذکر شده که،بدین ترتیب،در هر خانه حدود 15 نفر ساکن بوده‌اند.این تعداد،در مقایسه با تعداد نفرات در خانه‌های امروز،مؤید وجود خانوادهء وسیع در تهران آن زمان است.جدول ذیل درصد مالکیت و تعداد متوسط نفر در خانه را برای محلات مختلف تهران به دست می‌دهد:
محله‌\درصد مالکیت‌\تعداد متوسط نفر در خانه
1-ارک‌\6/72\15
2-عودلاجان‌\8/79\14
3-چالمیدان‌\8/51\14
4-سنگلج‌\5/76\15
5-بازار\0/70\17
6-محلات خارج شهر\6/66\16

توزیع مکانی جمعیت
پنج محلهء تهران و محلات خارج از شهر بر رویهم 256،147 نفر جمعیت داشته که توزیع‌ جغرافیایی آن بر حسب محله به قرار زیر بوده است:
محله‌\جمعیت‌\درصد
ارک‌\014،3\2
عودلاجان‌\495،36\26
چالمیدان‌\547،34\23
سنگلج‌\673،29\20
بازار\674،26\18
محلات خارج شهر\853،16\11
کل شهر\256،147\100
ارک محلهء اداری و دولتی تهران بوده و،چنانکه ملاحظه می‌شود،نسبت به سایر محلات جمعیت زیادی نداشته است.پرجمعیت‌ترین محلات عودلاجان بوده و این انبوهی‌ جمعیت و قدمت مساکن و معابر این محله هنوز دامنگیر شهر تهران است و سالهاست که صحبت‌ از نوسازی عودلاجان و محلهء عربهاست.براساس آمارگیری سال 1339 ادارهء کل آمار عمومی،در هر خانهء این محله بطور متوسط 7/13 نفر زیست می‌کرده‌اند و،بطوریکه ذکر شد،در اولین سرشماری تهران این رقم در محلهء عودلاجان 14 نفر بوده است.
مهاجرت
نزدیک به سه چهارم جمعیت تهران را مهاجران تشکیل می‌داده‌اند و فقط 6/26 درصد از جمعیت شهر تهرانی الاصل یا زادهء تهران بوده‌اند.این نسبت در شرایط آن زمان‌ تهران طبیعی به نظر می‌رسد زیرا این شهر به تازگی به‌عنوان پایتخت انتخاب شده بوده و در آن اوان در حال نضج گرفتن و جذب جمعیت از سایر نقاط بوده است.در توجیه این مطلب کافی است بدانیم که تهران هنگام برگزیده شده به‌عنوان پایتخت جمعیتی بین 000،15 تا 000،20 داشته و در حدود نیم‌قرن قبل از تاریخ سرشماری،یعنی در سال 1196 شمسی، تخمینا 000،65 نفر جمعیت داشته است.در سالهای بعد نیز تا به امروز جمعیت تهران اکثرا به میزانی خیلی بیشتر از میزان افزایش طبیعی رشد داشته است.در این مورد به جدول توجه‌ می‌دهیم.
اسکن‌ در اولین سرشماری تهران از اشخاصی که زادهء تهران نبوده‌اند فقط از اصفهانیها و آذربایجانیها ذکری به میان آمده و از بقیه تحت عنوان متفرقه یاد شده است.در شرح ارقام می‌گوید «...بقیه که 847،87 نفر میباشند متفرقه‌اند،مثل کاشانی و شیرازی و عراقی و غیره.ولی‌ بیشتر از اهل کاشانند.» (...)
توزیع جمعیت بر حسب جنس و سن
تنها اطلاعی که در این سرشماری از توزیع جمعیت تهران بر حسب سن و جنس داده شده‌ جدول ذیل است:
مردان بزرگ 972،53
زنان بزرگ 390،52
اطفال 625،21
جوانان 269،19
کل جمعیت 256،147
لیکن در شرح و تفسیر این چهار دسته جمعیت اشاره می‌شود که مقصود از اطفال یعنی‌ اطفال شیرخوار تا پنجسال و منظور از جوانان یعنی 5 تا 15 ساله‌ها و مردان و زنان بزرگ کسانی‌ هستند که از 15 سال بیشتر دارند.بدین نحو،می‌توان جدول زیر را از اطلاعات فوق‌ تنظیم نمود:
اسکن‌ وضع غیرعادی این ارقام به این علت است که درصد کمتر از 15 ساله‌ها 6/27 است‌ و این امر غیرقابل‌قبول است.زیرا بنابر قواعد و اصول جمعیت‌شناسی این میزان لااقل باید 40 درصد باشد.علت این امر را می‌توان کم‌شماری از افراد کمتر از 15 سال دانست.اگر شمارش‌ افراد 15 ساله و بیشتر را درست فرض کنیم،با اصلاح تعداد افراد کمتر از 15 سال(که در این‌ صورت تعداد واقعی آنان بایستی اقلا 296،59 باشد)جمعیت تهران در آن تاریخ میباید 658،165 نفر بوده باشد.در مورد تعداد مردان و زنان 15 ساله و بیشتر،نسبت آنان به یکدیگر دست به نظر می‌رسد زیرا در مقابل صد زن 103 مرد در این گروه سنی وجود داشته است.

پیروان ادیان مختلف
در اولین سرشماری تهران،پیروان ادیان مختلف به ترتیب ذیل گزارش شده‌اند:
زردشتیان 123
فرنگی 130
مسیحی 006،1
یهودی 578،1
ظاهرا علت جدا کردن فرنگی‌ها از مسیحی‌ها این بوده است که مقصود از فرنگی‌ها مسیحیانی هستند که تبعهء ایران نبوده‌اند.بنابر آمار فوق،بزرگترین اقلیت دینی آن زمان تهران‌ یهودیها بوده‌اند که اکثرا در محلهء عودلاجان مسکن داشته‌اند.
موقعیت شغلی و اجتماعی
ملاکهای طبقه‌بندی افراد از لحاظ موقعیت شغلی و اجتماعی بهیچوجه با ملاکهای سر شماریهای امروزی شبیه نیست و تنها ملاکی که ظاهرا مورد توجه قرار گرفته درجه و میزان‌ «حیثیت و مقام»اجتماعی و خانوادگی بوده است.به این ترتیب:
آقایان و کسبه 648،42
غلام سیاه 756
نوکر 568،10
زنان محترمه 063،46
کنیز سیاه 525،2
خدمتکار 802،3
تأسیسات شهری و اماکن عمومی
فهرست تأسیسات شهری و اماکن عمومی تهران در سال 1263 شمسی،یعنی 85 سال‌ قبل7تا حدود زیادی نمایندهء طرز معیشت مردم آن زمان است.مثلا،برای هر 1313 نفر شخص بالغ یک مسجد و یا تکیه وجود داشته که خود نمایندهء اجرای فرایض مذهبی به میزانی‌ قابل‌توجه است.
بطور کلی،اماکن عمومی و تأسیسات تهران قدیم مربوط به مذهب و مدرسه،تغذیه، بهداشت،و کسب و تجارت است.شگفت آنکه،خانه‌های یهودیان جزو اماکن عمومی‌ به حساب آمده است.فهرست ذیل اماکن عمومی و تأسیسات شهری تهران را براساس سرشماری‌ 1263 نشان می‌دهد:
-مساجد\47\باب
2-مدارس‌\35\باب
3-تکایا\34\باب
4-خبازی‌\170\باب
5-حماسهای عمومی‌\190\باب
6-کاروانسرا\130\باب
7-یخچال‌\20\باب
8-کوره‌پزی‌\70\باب
9-اصطبل‌\277\باب
10-خانه‌های یهودیان‌\160\باب

http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/94184?sta=%u062c%u0645%u0639...
تاریخ ورود به سایت: 1/8/91

تثبیت جمعیت تهران عملی نیست
محمد علیزاده
چندی پیش بانک جهانی در گزارشی نسبت به برنامه‌های تثبیت جمعیت شهر تهران هشدار داد و اعلام کرد که چنین برنامه‌ای‌ باعث رکود فعالیت‌های اقتصادی در شهر تهران خواهد شد و به همین دلیل چنین سیاستی را نادرست شمرد.برای روشن‌شدن‌ عملی یا مناسب بودن چنین سیاستی،نظر یکی از جمعیت شناسان برجسته کشورمان را جویا شدیم که می‌خوانید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) براساس برآوردهای به عمل آمده،تهران در سال 1400 بین‌ 3/9 تا 5/10 میلیون نفر جمعیت خواهد داشت که این شامل‌ جمعیت ساکن در ری و تجریش نیز خواهد بود.این ارقام‌ نشان می‌دهد که جمعیت این شهر تثبیت پذیر نخواهد بود. زیرا اعمال چنین سیاستی نیاز به سیاست مستقیم و یا غیر مستقیم خواهد داشت.
سیاست مستقیم تثبیت جمعیت به معنی وضع مقرراتی‌ برای اقامت در تهران خواهد بود؛همانند سیاستی که در برخی‌ کشورهای با برنامه‌ریزی متمرکز نظیر کشورهای اروپای‌ شرقی رایج بود.چنین سیاستی نه با روح قانون اساسی و نه با روح اسلامی حاکم بر کشور همخوانی ندارد.بنابراین‌ سیاست مستقیم عملی نخواهد بود.
واقعیت‌های موجود نیز نشان می‌دهد که اجرای یاست‌ غیر مستقیم نیز امکان‌پذیر نیست.به مواردی متعددی می‌توان‌ اشاره کرد که مانعی بر اجرای این سیاست است:
حدود 27 تا 28 درصد از جمعیت سرریز بین استانی کشور معطوف به تهران می‌شود یعنی از هر چهار برون کوچ داخلی‌ کشور،یک مورد به تهران منتهی می‌شود.دلیل عمده آن نیز بالا بودن سطح درآمدهای انتظاری در تهران است.بررسی‌ها نشان می‌دهد که بین سال‌های 1375 تا 1380 نیمی از ساخت‌ و سازهای زیربنای مسکونی کشور در 22 منطقه تهران شکل‌ گرفته است.البته دلایل این امر نیز مشخص است:بازده سرمایه‌ سیاست مستقیم‌ تثبیت جمعیت نه با روح‌ قانون اساسی و نه‌ با روح اسلامی حاکم‌ بر کشور همخوانی ندارد
در بخش مسکن در تهران،نسبت به سایر شهرها در بالاترین‌ مرتبه قرار دارد.
از طرف دیگر،بسیاری از مهاجران داخلی ایران جزو نیروی کار ساده و یا نیمه ماهر هستند و بخش اندکی در زمره‌ نیروی کار ماهر و متخصص قرار می‌گیرند.برای این گروه‌ مساعدترین جا برای فعالیت،بخش ساخت و ساز مسکن و یا خدمات خرده‌پا و حاشیه‌ای است که نیاز به تخصص و تجربه‌ ندارد؛خدماتی همچون خدمات خانگی و خرده فروشی و یا حمل و نقل که نیازمند مهارت اندکی است.
در این مهاجرت‌ها عوامل اقتصادی در اولویت است.80 درصد مهاجرت‌ها که از جریان سرزیر به تهران صورت‌ می‌گیرد مانند بقیه نقاط شهری کشور به امید یافتن کار و یا کسب درآمد بیشتر است؛یعنی عامل این مهاجرت‌ها صرفا اقتصادی است.
اگر هدف،تثبیت جمعیت تهران از طریق سیاست‌های‌ غیر مستقیم باشد.با این تاکید که ایجاد شهر هاک‌های جدید یا حاشیه‌ای در زمره سیاست‌های مستقیم محسوب شود، ناگزیر باید مناطق سرریز جمعیتی و مهاجرتی یعنی مبادی‌ مهاجرت،شناسایی شود.بررسی‌های به عمل آمده نشان‌ می‌دهد بسیاری از مهاجرانی که به تهران وارد می‌شوند،عمدتا اهل استان‌های غرب یا شمال غربی و شمال کشور مانند همدان،ایلام،لرستان،کرمانشاه،کردستان،آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی،اردبیل،گیلان و تا اندازه‌ای مازندران هستند. در قیاس با این مهاجران،شمار مهاجرانی که از نواحی جنوبی‌ به تهران می‌آیند بسیار اندک است.دلایل مهاجرت این گروه‌ نیز ریشه در مسائل اقتصادی دارد.
اسکلت اقتصادی ساکنان این مناطق مبتنی بر زراعت و دامداری است.یعنی بخش غالب اقتصادی آنها را اقتصاد کشاورزی تشکیل می‌دهد.این نواحی که معمولا دارای‌ اقتصاد روستایی هستند،به دلیل عدم تحولات و بهبود سازوکار،به یک حالت اشباع جمعیتی رسیده‌اند. واقعیت این است که وسعت اراضی دشتی نسبت به کل‌ عرصه‌های جغرافیای این مناطق کم است.چون عمدتا شامل‌ ارتفاعات و کوهپایه‌ها و عوارض طبیعی زمین است.البته در این نواحی آب هست ولی امکان توسعه اراضی دشتی اندک‌ است.اگر هدف،اجرای سیاست غیر مستقیم برای تثبیت‌ جمعیت باشد،باید جلوی مهاجرت در این مبادی گرفته شود.
برای انجام چنین سیاستی باید ظرفیت اقتصادی و معیشتی‌ برای ساکنان این مناطق فراهم شود.تنها از این طریق می‌توان‌ اراضی زیر کشت و عرصه زیست و جغرافیایی روستایی را از حالت اشباع خارج کرد.از طرف دیگر،ایجاد این ظرفیت‌ها به برنامه دراز مدت و سرمایه‌گذاری نیازمند است. سرمایه‌گذاری همواره به سمتی حرکت می‌کند که بازده‌ اقتصادی بیشتری داشته باشد؛بعنی نرخ بازگشت سرمایه و سود دهی بالا باشد.به همین دلیل،این نواحی به آسانی‌ نمی‌توانند به این نقطه برسند.بنابراین جریان مهاجرت طی 10 تا 20 سال آینده تا رسیدن به آن نقطه ادامه خواهد داشت،و به‌ یقین باز هم یک مورد از چهار مورد مهاجرت داخلی به حوزه‌ اقتصاد تهران منتهی خواهد شد؛یعنی به حوزه راهبردی تهران و حوزه راهبردی مستقیم و بلافصل که بهتر است به عنوان‌ قطب تهران به حساب آورده شود.زیرا دیگر نمی‌توان کرج و ری و رامین را از تهران جدا کرد.
این واقعیت نیز وجود دارد که مهاجرین در بدو ورود جذب بافت اصلی یعنی 22 منطقه تهران نمی‌شوند.زیرا امکان‌ (به تصویر صفحه مراجعه شود) دسترسی به یک شغل پایدار برای این گروه در بدو ورود بسیار ضعیف است.به همین خاطر،این مهاجران از درآمد مکفی‌ برخوردار نیستند و به ناگزیر به حاشیه رانده می‌شوند.این‌ روند در سه دهه اخیر در تهران ادامه داشته است.البته پس از مدتی شاهد جابه‌جایی در شهر خواهیم بود.یعنی پس از آن‌ که تحرکات اجتماعی شکل گرفت و مهاجر به شغلی دست‌ یافت،زمینه راه‌یابی به بافت شهر برایش فراهم می‌شود.در این میان،گروهی نیز در داخل شهر فقیر و به حاشیه شهر رانده‌ می‌شوند.این به جابه‌جایی همواره در شهر تهران رخ می‌دهد؛ هم در بین محلات و هم از درون تهران به شهرهای پیرامون.
تا به حال سیاست تثبیتی در مورد تهران اتخاذ نشده است. البته یک بار قبل از انقلاب در طرح(ستیزان)آمایش سرزمین‌ مطرح شد.بحث از انسداد جمعیت بود ولی با سازوکارها و پیش شرطهایی کهتعیین شده بود؛از جمله با اتخاذ سیاست‌های‌ متمرکز صنعتی و توسعه ایران.قرار بود که توسعه از حالت‌ تمرکز خارج شود و رشد لکه‌ای که جزو ذات فرآیند توسعه‌ از هر چهار برون کوچ‌ داخلی کشور یک مورد به تهران منتهی می‌شود
80 درصد مهاجرت‌ها که از جریان سرزیر به تهران صورت می‌گیرد به امید یافتن کار و یا کسب درآمد بیشتر است
ایران شده و عمدتا به چند نقطه بزرگ شهری معطوف است،به‌ الگوی رشد همگن اقتصادی تبدیل شود و قطب‌های کوچ‌ و میانی توسعه هم شکل بگیرد.در واقع فرض بر این بود که این‌ قطب‌های کوچک و میانی سد راه مهاجرت شوند،تا تهران و برخی از شهرهای بزرگ دچار انباشت جمعیت نشود.
براساس قواعد و قوانین جمعیتی،تهران به هیچ وجه امکان‌ تثبیت جمعیت ندارد.البته می‌توان چنین سیاستی را عملی‌ کرد یعنی با ایجاد کمربند سبز و ایجاد موانع می‌توان جلوی‌ ساخت و ساز را گرفت.ولی نه در شهری مانند تهران که در حال حاضر به میزان زیادی فضای خالی مسکونی ساخته شده‌ دارد.بر همین اساس،تهران زمینه جذب سرمایه و انسان، برای ده سال آینده دارد.برج‌های ساخته شده شمال شهر باید پر شود و حتما هم خواهد شد؛چه به صورت مسکونی و چه‌ به صورت تجاری و سرمایه‌ای.چنانچه این فضا بوسیله سرمایه‌ اشغال شود باز هم به جذب جمعیت منتهی می‌شود.گذشته‌ از مسئله آلودگی و ترافیک و عدم امکان دسترسی به خدمات‌ (به تصویر صفحه مراجعه شود) و تهدید حیات بسیاری از انسان‌ها،علیرغم این کمبودها،تهران همچنان به جذب مازاد جمعیت پیرامون ادامه خواهد داد زیرا جمعیت به سمت محل انباشت سرمایه بیشتر حرکت‌ می‌کند و این انباشت سرمایه در تهران وحشتناک است و بسیاری از سرمایه ملی در تهران متمرکزاست.
تا به حال در سیاست‌های ایران به طور رسمی از ثتبیت‌ جمعیت سخن نرفته است.طرح چنین موضوعی از حد حرف‌ بالاتر نمی‌رود.زیرا با توجه به نابرابری و شکاف درآمدی شدید بین تهران و سایر مناطق ایران،تثبیت جمعیت ضمانت اجرایی‌ نخواهد داشت.
باید روشن شود که در بحث تثبیت جمعیت که مورد اشاره‌ و انتقاد بانک جهانی قرار گرفته،منظور از تهران،22 منطقه‌ تهران بوده است یا قطب اقتصادی تهران.به هر صورت،امکان‌ تثبیت جمعیت در کوتاه مدت و میان مدت وجود ندارد.
موضوع اثرات تثبیت و هشدار رکود اقتصادی از سوی‌ بانک جهانی نیز روشن نیست.اگر به دلایلی فرار سرمایه‌ از ایران پیش آید که در آن صورت بله امکان رکود وجود خواهد داشت چون روی تقاضای موثر که عامل توسعه‌ و ایجاد اشتغال است تاثیر می‌گذارد.اما تثبیت جمعیت در تهران رکود اقتصادی در پی نخواهد داشت زیرا سرمایه‌ها به قطب‌های دیگر سوق داده می‌شود.مگر آن‌ که استدلال بانک جهانی این باشد که بازده و نرخ‌ بازگشت سرمایه در قطب‌های جدید کندتر از تهران خواهد بود و احتمالا باید نظرشان این باشد که در این‌ صورت نیز تاثیر بسیار حاشیه‌ای خواهد داشت.
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/97981?sta=%u062c%u0645%u0639...
تاریخ ورود به سایت:1/8/91

لینک مربوط به مرکز آمار ایران، سرشماری نفوس؛ جداول و نمودارها، استان تهران
http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=852
تاریخ ورود: 27/7/91
تاریخ ورود به سایت: 26/7/91

فضاهای آموزشی:
اداره ی کل آموزش و پرورش شهرستانهای استان تهران:
خیرین مدرسه ساز
سازمان آموزش و پرورش شهرستانهای تهران دارای 27 منطقه و قریب یک میلیون و 200 هزار نفر دانش‌آموز می باشد و به علت مهاجرپذیری اغلب مدارس شهرستانهای تابعه دو نوبته بوده و بسیاری از فضاهای آموزشی آن فرسوده و تخریبی و دارای قدمت بالایی هستند و به علت مسائل و مشکلات متعدد و به منظور پیگیری و نظارت بیشتر در احداث فضاهای آموزشی، بر اساس مصوبه هیئت مدیره محترم جامعه خیرین کشور مجمع خیرین استان تهران به دو مجمع (مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهر تهران و به مجمع خیرین شهرستانهای استان تهران) تفکیک گردیده است و طبق اساسنامه مجمع اهداف و کلیات آن شرح زیر می‌باشد:‌
1- اشاعه و گسترش فرهنگ اسلامی الباقیات و الصالحات در جامعه و بهره‌گیری در جهت ساخت مدارس
2- نظارت بر حسن انجام نظریات و اهداف شرعیه خیرین در طول حیات خیر و بعد از آن
3- ایجاد زمینه‌های مناسب حمایتی (اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) جهت تداوم امور خیرین در ساخت مدارس
4- برنامه‌ریزی و سازماندهی برای جذب کمک‌های مردی و دولتی و غیره در جهت احداث مدارس مورد نیاز آموزش و پرورش
5- نظارت بر حسن انجام فعالیت‌های آموزشی و پرورشی مدارس خیر ساز که به صورت هیئت امنایی اداره می‌شوند.
6- نظارت به منظور حسن احداث پروژه‌های خیر ساز با همکاری اداره کل نوسازی استان
مضافاً اینکه فعلاً در مناطق تابعه سازمان آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران یازده مجمع خیرین مدرسه‌ساز تشکیل و در امور مدرسه‌سازی فعالیت می‌نمایند که عبارتند از:
1- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان ری (ری- فشافویه- کهریزک)
2- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان پاکدشت
3- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان ورامین (قرچک- ورامین- جوادآباد- پیشوا)
4- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان ساوجبلاغ
5- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان نظرآباد
6- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان کرج (کرج- اشتهارد)
7- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان دماوند
8- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان رباط‌کریم (رباط کریم- بوستان و گلستان)
9- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان شهریار (شهریار-  شهرقدس)
10-  مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان ملارد
11- مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهرستان اسلام‌شهر (اسلام‌شهر- چهاردانگه)
خدمات خیرین
- خیرین و نیک‌‌اندیشان تا پایان سال 85 بیش از 4000 کلاس درس (احداثی و مشارکتی) تحویل آموزش و پرورش مناطق تابعه این سازمان نموده‌اند.
- میزان تعهدات خیرین مدرسه‌ساز شهرستانهای استان تهران در سال 86 ، 000/000/000/210 ریال و در سال 87 ، 000/000/004/557 ریال بوده است.
http://www.teo.ir/?pg=internal&cn=khayerin/khayerin
تاریخ ورود:28/7/91

عصر ایران
تهران دارای بیشترین مدارس فرسوده ی کشور:
رییس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور گفت: طی دوران بعد از انقلاب، 90 هزار کلاس درس معادل هشت میلیون متر مربع فضای آموزشی توسط خیران و مشارکت‌های مردمی احداث شده است.
مرتضی رییسی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به بر گزاری سیزدهمین جشنواره خیرین مدرسه ساز کشور، گفت: جشنواره سیزدهم که در مراکز استان‌ها و 417 شهرستان و منطقه آموزش و پرورش در حال اجراست از 20 اردیبهشت ماه در سراسر کشور آغاز شده و تا دهم خردادماه ادامه داشت.
وی با بیان اینکه این جشنواره‌ها با هدف تکریم و تجلیل از نیکوکاران مدرسه ساز برگزار می‌شود، افزود:اخذ تعهدات جدید برای سال جاری در خصوص احداث فضاهای جدید آموزشی از دیگر اهداف این جشنواره‌هاست تا با حمایت و مساعدت خیرین مدرسه ساز بخشی از مشکلات فضاهای آموزشی کشور حل شود.
معاون عمرانی وزیر آموزش و پرورش در ادامه تصریح کرد: طی دوران پس از انقلاب اسلامی تاکنون 16 هزار فضای آموزشی که معادل 90 هزار کلاس درس با زیربنای هشت میلیون متر مربع فضای آموزشی، به صورت کاملا مردمی و با مشارکت دولت و مردم احداث شده است.
به گفته وی، استان‌های تهران، خوزستان، خراسان رضوی و اصفهان بیشترین کمک‌های مردمی را در ساخت فضاهای اموزشی جدید دریافت کرده‌اند. استان و شهر تهران بیشترین مدارس فرسوده در بین شهرهای کشور را به خود اختصاص داده است.
رییسی درباره برنامه‌های سازمان نوسازی مدارس برای انجام عملیات تخریب و بازسازی با توجه به فرسوده بودن فضاهای آموزشی استان تهران نیز به ایسنا، گفت: سیاست دولت و روند اعتباراتی که برای تخریب و بازسازی فضاهای آموزشی در نظر گرفته شده، حذف مدارس تخریبی طی سه سال است که در این راستا استان و شهر تهران به دلیل داشتن بیشترین مدارس فرسوده در بین شهرهای کشور، در اولویت این امر قرار دارد.
رییس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور در پایان از اختصاص یک هزار و 120 میلیارد تومان اعتبار تخریب و بازسازی و مقاوم سازی مدارس برای سال 90 توسط دولت خبر داد و خاطرنشان کرد: از این اعتبار بیشترین مبلغ به استان تهران اختصاص یافته است.
www.asriran.com/fa/news/165640
تاریخ ورود به سایت: 28/7/91

ممتاز نیوز
20 درصد فضاهای آموزشی استان تهران حاصل همت خیرین است
به گزارش روز سه شنبه ایرنا به نقل از مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش، ‘امان الله عباسی’ در چهاردهمین جشنواره خیرین مدرسه ساز استان تهران به ارایه آماری از فعالیت های نوسازی مدارس در سطح استان ها و مناطق استان پرداخت. وی با بیان اینکه از بهمن ماه سال گذشته تاکنون ۳۲ جشنواره منطقه ای و شهرستانی در سطح استان برگزار شده است، افزود: جشنواره حاضر که با هدف تکریم از خیرین مدرسه ساز برگزار می شود، جمع بندی تمامی جشنواره های منطقه ای به شمار می آید.
این مقام مسوول در وزارت آموزش و پرورش اظهار داشت: مجموع تعهدات مالی خیرین مدرسه ساز به حدود ۶۶۰ میلیارد تومان می رسد و بخش قابل ملاحظه ای از آن تاکنون انجام شده است. عباسی اضافه کرد: به رغم توجه ویژه دولت خدمتگزار به امر توسعه فضاهای آموزشی و نیز اهتمام قابل ستایش خیرین مدرسه ساز، کماکان با کمبودهایی در این زمینه مواجه هستیم که امیدوارم مورد توجه تمامی دست اندرکاران و خیرین بزرگوار قرار بگیرد. وی از کمبود فضاهای ورزشی دانش آموزی و مدارس مسکن مهر به عنوان اولویت های اساسی مدرسه سازی در سطح استان نام برد.
www.momtaznews.com
تاریخ ورود: 28/7/91

همشهری آنلاین
تهران، محروم‌ترین استان کشور از نظر فضاهای آموزشی است:
رئیس جامعه خیرین مدرسه ساز کشور گفت: استان تهران، محروم‌ترین استان کشور از نظر فضاهای آموزشی است و این یکی از معضلات آموزش و پرورش است.
به گفته رئیس جامعه خیرین مدرسه‌ساز کشور، بیشترین معضل فضای آموزشی در بین شهرهای ایران مربوط به پایتخت کشورمان است. همچنین خراسان رضوی موفق‌ترین استان در امر مدرسه‌سازی‌ و محروم‌ترین استان کشور نیز خراسان شمالی است.محمدرضا حافظی معتقد است کمبود زمین مناسب، مهمترین مشکل افزایش فضای آموزشی شهر تهران است.
وی افزود: متاسفانه فضاهای کنونی آموزشی شهر تهران اغلب کوچک و فاقد استانداردهای آموزشی و بهداشتی هستند که باید این امر، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.حافظی، یکی از راهکارهای حل این معضل را واگذاری زمین مناسب از سوی دولت و شهرداری‌ها به خیرین می داند. وی افزود: با توجه به معضل فضای آموزشی در شهر تهران، استان تهران را به 2 بخش شهر و شهرستان های تهران تقسیم کردیم  که در آن 2 مجمع خیرین مدرسه ساز ایجاد فعالیت می کنند.
کمبود حدود 10 هزار کلاس درس در استان تهران
مدیرکل نوسازى مدارس استان تهران نیز چندی پیش در این باره گفت: استان تهران براى اینکه خود را به متوسط استاندارد کشورى فضاى آموزشى برساند، به ساخت ۱۰هزار کلاس درس نیاز دارد.  به گفته حسین ترابى زاده، یکى از علت هاى اصلى کمبود فضاى آموزشى در استان تهران، فرار انبوه سازان از ساخت مدرسه به ازاى ساخت ۲۰۰ واحد مسکونى است. وی معتقد است، مهاجرپذیرى گسترده و در نتیجه تراکم دانش آموزى در برخى از شهرستان هاى استان تهران، یکی از علل این معضل است.
 نیاز به ساخت 100 هزار مدرسه
رئیس جامعه خیرین مدرسه ساز کشور گفت: یک نوبته شدن مدارس کشور نیازمند ساخت 100 هزار مدرسه است که 35 هزار میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد.  به گفته حافظی تعهدات خیرین برای مدرسه‌سازی‌ هر سال نسبت به سال گذشته 100 درصد افزایش داشته است. خیرین مدرسه ساز کشور امسال 325 میلیارد تومان تعهد مدرسه سازى داشتند که تا کنون ۸۰درصد آن تحقق یافته است.رئیس جامعه خیرین مدرسه ساز کشور گفت: دهمین جشنواره خیرین مدرسه ساز از 19 تا 26 اردیبهشت در سراسر کشور برگزار می شود و پیش‌بینی می کنیم امسال معادل 500 میلیارد تومان ایثار مردمی داشته باشیم.
مشارکت جامعه خیرین در اداره مدارس
به گفته حافظی، جامعه خیرین تصمیم دارد در بخش نرم افزاری مدارس نیز با دولت مشارکت کند و درمدارسی که به‌صورت هیات امنایی اداره می شود، حضور داشته باشد.
انجمن خیرین مدرسه‌ساز ایران یک نهاد غیردولتی در ایران است که با هدف ساختن مدرسه های جدید و نیز بازسازی، بهسازی و تجهیز مدارس موجود در این کشور بنا نهاده شده است.
 حافظی با اعلام شماره 22-22242021 که شماره تماس جامعه خیرین مدرسه ساز کشور است، از تمام کسانی که علاقه‌مند به مشارکت در امر مدرسه‌سازی‌ هستند خواست با جامعه خیرین مدرسه ساز تماس بگیرند.

اداره کل نوسازی مدارس تهران
نگاهی به وضعیت فضاهای آموزشی استان تهران
امان اله عباسی /مدیر کل نوسازی مدارس استان تهران
صاحبنظران و کارشناسان مباحث توسعه بر این باورند که رشد شاخص های کمی و کیفی در نظام آموزشی هر کشور، نقش تعیین کننده ای در ارتقاء سطح توسعه یافتگی جوامع مختلف خواهد داشت و به همین دلیل حجم قابل توجهی از اعتبارات کشورها همه ساله در بخش آموزش و پرورش هزینه و به تعبیر دقیق تر سرمایه گذاری میشود. بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، نظام برنامه ریزی کشور مبتنی بر رویکردهای ارزشی نظام اسلامی توجه ویژه به نظام آموزشی را در اولویت برنامه های خود قرار داده است و یکی از ابعاد بسیار مهم نظام تعلیم و تربیت موضوع فضاهای آموزشی است که در سال های اخیر تحولات چشمگیری در این عرصه پدید آمده است.
رشد عملیات مقاوم سازی و نوسازی مدارس
تحقیقات انجام شده در سال های میانی دهه هشتاد نشان داد که از مجموع 450 هزار کلاس درس موجود در کشور، 132 هزار تخریبی و 126 هزار کلاس درس نیازمند مقاوم سازی بوده است؛ به تعبیر دیگر از حدود 100 هزار ساختمان آموزشی کشور در همان سال ها، حدود 29 هزار مدرسه تخریبی و 28 هزار مدرسه نیز نیازمند مقاوم سازی بوده است. با انجام این تحقیقات در نهایت سال 1385 قانون مقاوم سازی و تخریب و بازسازی مدارس فرسوده کشور به تصویب رسید و براساس آن دولت، عملیات مقاوم سازی و نوسازی 132 هزار کلاس تخریبی و 126 هزار کلاس های نیازمند مقاوم سازی را در دستور کار قرار داد. در طی پنج سال اخیر حجم قابل توجهی از فضاهای آموزشی شناسایی شده در طرح مزبور نوسازی و به سطح استانداردهای قانونی ارتقاء یافته که نقش بسزایی در رشد شاخص های آموزشی کشور داشته است.
جایگاه استان تهران
در این میان استان تهران به دلیل رشد و کثرت جمعیت دانش آموزی و مواجه بودن با پدیده مهاجرپذیری و مسئله کمبود زمین برای ساخت مدارس و فضاهای آموزشی به خصوص در کلان شهر از شرایط ویژه ای برخوردار بوده است و به همین دلیل اجرای طرح تخریب و بازسازی و مقاوم سازی مدارس دستاوردهای ارزشمند را برای استان تهران در پی داشته است. همچنین عملکرد اداره کل نوسازی مدارس استان تهران در شش ماهه اول سال 1390 نشان می دهد، همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید تعداد 122 مدرسه و پروژه آموزشی و پرورشی مشتمل بریک هزار و 281 کلاس  با زیربنایی معادل 181 هزار و 416 متر مربع احداث و به ادارات آموزش و پرورش استان تحویل شده است. برای ساخت این حجم از فضاهای آموزشی اعتباراتی بالغ بر 700 میلیارد ریال هزینه شده است.
سهم خیرین مدرسه ساز
از مجموع پروژه های تحویلی در مهرماه سال جاری 12 پروژه مربوط به طرح مقاوم سازی مدارس فرسوده، 46 پروژه مربوط به طرح مقاوم سازی مدارس فرسوده،35 پروژه مربوط به اعتبارات استانی و 29 مدرسه نیز مربوط به پروژه های مشارکتی و خیری است که با بهره برداری از این مدارس بخشی از مشکلات مربوط کمبود فضاهای آموزشی استان تهران برطرف می شود. از مجموع پروژه های آموزشی تحویلی استان تهران از سال 78 تاکنون تعداد یک هزار و 38  پروژه به همت خیرین نیک اندیش مدرسه ساز احداث و به نظام آموزشی استان تهران اهدا شده است. ضمن آنکه روند مشارکت نیکوکاران مدرسه ساز استان تهران در سال های اخیر رو به رشد بوده است، به نحوی که خیرین مدرسه ساز استان تهران در سال 1389 با تعهداتی بالغ بر 110 میلیارد تومان و در سال 1390 با تعهداتی بالغ بر 220 میلیارد تومان در رتبه نخست کشور قرار گرفتند.
پروژه های دردست اجرا
آمارهای موجود نشان می دهد در سال های اخیر ـ از سال 1384 تاکنون ـ 831  پروژه آموزشی در استان تهران احداث و به بهره برداری رسیده است. از این تعداد 321 پروژه به همت خیرین مدرسه ساز و 511 پروژه نیز از محل اعتبارات دولتی احداث شده است. هم اکنون نیز حدود 180 پروژه آموزشی در دست اجرا است که در سال جاری و سال آینده به بهره برداری خواهند رسید.
http://www.nosazimadares.ir/tehran
تاریخ ورود به سایت: 28/7/91

دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا
دانشگاه تهران:
دانشگاه تهران بزرگ‌ترین مرکز آموزش عالی در ایران و قدیمی‌ترین دانشگاه ایران است که در سال ۱۳۱۳ با حمایت رضاشاه پهلوی تأسیس شد. هم اکنون دارای ۲۵ دانشکده است و از استادان مجرب ایرانی در بیشتر رشته‌ها بهره می‌گیرد. با داشتن ۳۲ هزار دانشجو یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های خاورمیانه می‌باشد.
با این حال این دانشگاه تا کنون به خاطر مقاصد سیاسی نهاد های دانشگاهی جهان در سطح جهانی دانشگاه معتبری محسوب نمی شود و دارای رتبه جهانی مناسبی نمی باشد. حال آنکه بهترین دانشگاه کشور ایران می باشد.
 
پیشینه
ظاهراً تاریخچهٔ مدونی از روند بنیان‌گذاری و تأسیس دانشگاه تهران از طرف این نهاد انتشار نیافته است، و در این باره نظرهای گوناگونی از سوی اشخاص مختلف اظهار شده است. گفته شده است که فکر تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۰۵ خورشیدی توسط دکتر سنک نماینده مجلس نخستین بار پدیدار شد. در نامه‌ای به وزیر معارف درباره اقدام به تاسیس دانشگاه محمد تدین پاسخ داد:
    راجع به اونیورسیته که آن را می‌توانیم دارالعلوم بگوییم کمال علاقه را دارم و مشغول تهیه لوازم مقدمات آن هستم. نظر من این است که در یک فضای وسیعی که شاید ۸۰ تا ۱۰۰ هزار ذرع مربع وسعت داشته باشد، بنایی ساخته شود که شعب علوم و فنون در آنجا تاسیس گردد.[۱]
وزیر دربار وقت، عبدالحسین تیمورتاش، از طرف رضا شاه، دکتر عیسی صدیق (صدیق اعلم) را مامور کرد تا در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به ایالات متحده آمریکا سفر کرده و پس از مطالعه در «تاسیسات علمی دنیای جدید»، طرحی برای تاسیس دانشگاه در کشور به دولت تقدیم نماید.[۲] طرح دکتر صدیق مورد مورد قبول کفالت وزارت معارف وقت، علی اصغر حکمت، قرار گرفت و سر انجام با پیگیری ایشان، دکتر علی‌اصغر حکمت، دکتر محمود حسابی و دیگران، سرانجام دانشگاه تهران در هشتم خرداد ماه ۱۳۱۳ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
مهدی خزعلی هنگام بازگویی خاطرهٔ دیدارش با پروفسور محمود حسابی، به نقل از وی می‌نویسد:
    جهت تاسیس دانشگاه تهران با وساطت یکی از دوستان وقت ملاقاتی از وزیر معارف وقت گرفتم، پس از توضیح طرح، وزیر معارف از من پرسید: «دانشگاه بسازید که چه بشود؟» من عرض کردم: «دکتر و مهندس‌ها که برای تحصیل به فرنگ می روند را در مملکت خودمان تربیت کنیم.» و او پاسخ داد: «تربیت دکتر و مهندس برای ما صد سال زود است»! متاثر از کوته فکری وزیر معارف از دفتر وزیر خارج شدم. دوستی که آزردگی مرا دید برای تسلی خاطر گفت: من می توانم از رضا شاه برایت وقت ملاقات بگیرم. وقت ملاقات با رضا شاه تعیین شد. برای او طرح تاسیس دانشگاه تهران را شرح دادم و شاه پرسید: «که چه شود؟» عرض کردم: به جای آن که جوانان ما به فرنگ بروند، در مملکت خودمان دکتر و مهندس آموزش دهیم و رضا شاه باز پرسید: «که چه شود؟» و عرض کردم: «این جاده‌ها و راه‌آهن را که آلمان‌ها می سازند، مهندسین خودمان بسازند و ...» شاه بسیار استقبال کرد و گفت: بروید طرح‌تان را بنویسید، به مجلس می گویم رای بدهد! و من از همان شب شروع به نگارش طرح دانشگاه کردم. فردای آن روز از دربار به در خانه‌ام آمدند، تعجب کردم که با من چه کار دارند؛ دیدم یکصد هزار تومان پول فرستاده‌اند که اعلیحضرت فرموده‌اند کارتان را شروع کنید و طرح تان را نیز بنویسید. این همان مبلغ خرید زمین دانشگاه تهران بود و کار ساخت و ساز همزمان با نوشتن طرح آغاز شد.[۳]
این موسسه با ادغام کردن دارالفنون، مدرسه علوم سیاسی، مدرسه طب[۴]، مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی[۴]، مدرسه فلاحت مظفر (اولین مدرسه کشاورزی در ایران)، مدرسه صنایع و هنر (تأسیس توسط کمال الملک)، مدرسه عالی معماری، مدرسه عالی حقوق، و چند مرکز آموزش عالی دیگر تهران دایر گشت.[۵] و در ۱۵ بهمن ماه همان سال بود که کلنگ تاسیس دانشگاه تهران توسط رضاشاه در زمینهای پردیس جلالیه تهران (در جنوب پارک لاله کنونی) به زمین زده شد و در جمعه ۲۴ اسفند رسما دانشگاه تهران تاسیس گشت.[۶]
طرح و الگو
این دانشگاه بر اساس موسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد و حتا طراحان ساختمان‌های دانشگاه تهران مهندسین فرانسوی بودند، و دروس و برنامه‌های هنرکده (دانشکده هنرهای زیبای فعلی) دقیقاً بر اساس الگوی موسسه اکول د بوزار طراحی گردید.
دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۲ خورشیدی.
پردیس و بناهای این دانشگاه توسط معماران اروپایی رولاند دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، آلکساندر موزر، آندره گدارد، و محسن فروغی طراحی گردید.[۷]
توسعه
در اواخر دهه ۱۹۴۰ میلادی ساختار درسی و پژوهشی دانشگاه رفته رفته به سمت الگوبرداری از سیستم دانشگاه‌های آمریکایی شروع به حرکت نمود[۸]: بطور نمونه دانشکده کشاورزی این دانشگاه به کمک دانشگاه یوتا توسعه و گسترش یافت.
اما نمونه‌های دیگری نیز می‌توان بر شمرد: در سال ۱۹۵۴ موسسه علوم اداری دانشگاه (دانشکده مدیریت کنونی[۹]) به کمک دانشگاه کالیفرنیا جنوبی و به ریاست دکتر هری مارلو از این دانشگاه آغاز به ارائه مدارج دکترا نمود. در سال ۱۹۵۸ موسسه روزنامه نگاری دانشگاه تهران به کمک دانشگاه ویرجینیا و دکتر جیمز ولارد آغاز به کار نمود. و دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا بود که در سال ۱۹۶۵ رشته دکترای بیماریهای سلولی (cytopathology) را راه اندازی نمود.

دانشگاه‌های دیگر آمریکایی که مستقیما ناظر فعالیت‌های علمی و آکادمیک دانشگاه تهران بودند عبارتند از دانشگاه ایندیانا، دانشگاه ایلینوی در اوربانا شامپاین، دانشگاه کلرادو در بولدر، دانشگاه آلاباما، و دانشگاه ایالتی کلرادو.[۱۰]
انقلاب ۱۳۵۷ ایران
پس از دو سال تعطیلی اجباری در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ به واسطه انقلاب فرهنگی ایران توسط جمهوری اسلامی و در سال ۱۳۶۴ دانشکده‌های علوم پزشکی از دانشگاه تهران رسماً به دستور بخشنامهٔ جدید دولت جدا و مستقل گردیدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند. اما بر اساس تفاهم نامه بین دو دانشگاه، اعضای هیات علمی دانشجویان وپژوهشگران دو دانشگاه کماکان متعهد هستند مقالات علمی و پژوهشی خود را در مجلات وکتب وکنفرانس‌های خارجی وبین المللی با یک نام به چاپ برسانند.[۱۱]
نقش سیاسی
جدا از مسایل انقلاب ۱۳۵۷ دانشگاه تهران محل پدید آمدن بزرگ ترین شورش دانشجویی ایران در سال پس از انقلاب در تیر ۱۳۷۸ و هم چنین در اعتراضات گسترده توده‌ای بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ بود.
در بهمن ۱۳۸۶ فرهاد رهبر که دارای مدرک دکترای اقتصاد بوده و یکی از روسای سازمان مدیریت و برنامه ریزی در دولت احمدی‌نژاد بود، به ریاست دانشگاه منصوب گشت.[۱۲]
در سال ۱۹۷۱ ساختمان جدید کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با طراحی عبدالعزیز فرمانفرمایان گشوده شد که امروزه حاوی ۷۰۰٬۰۰۰ جلد کتاب و ۱۸۰۰ نشریه از سراسر جهان می‌باشد. هر دانشکده و اکثر گروه‌ها نیز کتابخانهٔ تخصصی خود را دارند.
براساس جدیدترین رتبه بندی دانشگاه های دنیا در جولای سال ۲۰۱۱ و بر اساس وب سنجی، دانشگاه تهران برترین دانشگاه ایران میباشد؛ دانشگاه تهران با رتبه جهانی ۷۰۸، در شاخص اندازه صفحات وب امتیاز ۵۰۲، در شاخص قابلیت مشاهده از سوی دیگران امتیاز ۹۶۱، در شاخص فایلهای قابل دسترسی امتیاز ۷۸۸ و در شاخص میزان ارجاعات امتیاز ۳۸۴ را به دست آورده است. این در حالی است که رتبه این دانشگاه در آخرین نسخه ای که از رتبه بندی وبومتریک در ماه مرداد منتشر شد، ۹۳۸ اعلام شده بود.[۱۷]
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_...
تاریخ ورود: 28/7/91

دانشگاه صنعتی شریف
دانشگاه صنعتی شریف یکی از دانشگاه‌های تهران است. این دانشگاه در سال ۱۳۴۴[۲] با نام «دانشگاه صنعتی آریامهر» بنیانگذاری گشت که پس از انقلاب به افتخار یکی از دانش‌آموختگان آن، مجید شریف واقفی، به «دانشگاه صنعتی شریف» تغییر نام داد.
این دانشگاه بسیاری از بهترین دانشجویان ایران را جذب می کند. از ۵۰۰ هزار نفری که هر ساله در کنکور پذیرفته می شوند، ۸۰۰ نفر بالا می توانند وارد این دانشگاه بشوند. این دانشگاه ام‌آی‌تی ایران خوانده شده است. دانش‌آموختگان این دانشگاه سهم عظیمی از نخبگان اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایران را تشکیل می دهند.[۳] [۴] [۵]
دانش‌آموختگان این دانشگاه، به دلیل اعتبار مناسب آن، برای انتصاب در مدیریت‌های علمی، فنی و اجرایی بخت زیادی دارند و به علاوه در آزمون‌های متمرکز ورودی کارشناسی ارشد از نظر میانگین نمرات و درصد قبولی از کارشناسی به کارشناسی ارشد در رشته‌های فنی، مهندسی و علوم پایه مقام بالایی را در بین دانشگاه‌های کشور داشته‌اند.[نیازمند منبع] همچنین تعداد زیادی از دانش‌آموختگان این دانشگاه، برای ادامهٔ تحصیل عازم کشورهای دیگر می‌شوند.

پیشینه
این دانشگاه در سال ۱۳۴۴ با هدف تربیت و تأمین بخشی از نیروهای متخصص موردنیاز کشور ایران، در سطوح بالای علمی در شهر تهران با نام دانشگاه صنعتی آریامهر، به فرمان محمدرضا پهلوی[۶] که تا سال ۱۳۵۷ ریاست آن را بر عهده داشت، و به دست دکتر محمد علی مجتهدی تأسیس گردید. با استخدام حدود ۵۰ عضو هیأت علمی، در اولین دورهٔ پذیرش دانشجو در مهر ۱۳۴۵، حدود ۴۰۰ دانشجو در رشته‌های مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی و مهندسی متالورژی پذیرفته شدند. سال بعد دانشکده‌های «فیزیک»، «علوم ریاضی» و «مدیریت صنعتی و اقتصاد مهندسی» ایجاد شدند. در سال ۱۳۴۸، دانشکده شیمی تأسیس شد و همچنین دانشکده مدیریت صنعتی و اقتصاد مهندسی در سطح کارشناسی دانشجو پذیرفت و به دانشکده مهندسی صنایع تغییر نام داد. در سال ۱۳۵۰ نیز دانشکده مهندسی عمران فعلی با نام دانشکده مهندسی سازه تأسیس شد.[۷]
این دانشگاه در مقایسه با بسیاری از دانشگاه‌های ایران و جهان، دانشگاهی جوان و در حال رشد است. این دانشگاه به همراه «دانشگاه صنعتی اصفهان» (دانشگاه صنعتی آریامهر اصفهان سابق) مستقیماً بر اساس ساختار دانشگاه‌ام آی تی در آمریکا الگوبرداری گردیدند.[۸] معمار اصلی آن حسین امانت، طراح و معمار مشهور ایرانی بود.[۹]
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_...

دانشگاه علم و صنعت
دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاهی دولتی و به اعتقاد برخی اولین موسسهٔ آموزش عالی در ایران است که هستهٔ اولیهٔ آن در سال ۱۳۰۸ شکل‌گرفته است مدعی دیگر این عنوان دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی است. این دانشگاه در تهران واقع است و شعبه‌های آن در شهرهای اراک، بهشهر، دماوند و نور قرار گرفته‌اند.
دانشگاه علم و صنعت ایران، تنها دارندهٔ دانشکدهٔ مهندسی راه‌آهن و دانشکدهٔ مهندسی پیشرفت در خاورمیانه و دانشکدهٔ مهندسی خودرو در ایران است؛ همچنین از معدود دانشگاه‌های صنعتی ایران است که دانشکدهٔ معماری و شهرسازی نیز دارد و تنها دانشگاه صنعتی در ایران است که به طور تخصصی به رشته ی توسعه اقتصادی و برنامه ریزی می پردازد.
سطح آموزشی بالا از یک سو، و داشتن امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی پیشرفته از سویی دیگر بخصوص در رشته‌های مهندسی عمران، مواد و متالورژی و مکانیک باعث شده تا وجههٔ صنعتی این دانشگاه پررنگ‌تر شود و دانش‌آموختگان آن بتوانند به سرعت جذب واحدهای صنعتی ایران شوند.
در حال حاضر حدود ۱۱٬۰۰۰ دانشجو در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا، در رشته‌های مختلف مهندسی و علوم پایه (۴۲ رشتهٔ تخصصی) در این دانشگاه مشغول به تحصیل‌اند.
پیشینه
دانشگاه علم و صنعت ایران، در سال ۱۳۰۸، با نام هنرسرای عالی و با هدف ایجاد زمینه‌های لازم برای تحصیلات دورهٔ عالی مهندسی در ایران، تاسیس گردید. محل آن، ابتدا در خیابان سی‌تیر (قوام‌السلطنهٔ سابق) و پس از آن در سال ۱۳۳۶، بعد از اعمال تغییراتی به محل فعلی دانشـگاه صنعتی امیرکبیر، انتقال یافت و به عنوان انستیتوی فن‌آوری تهران (TIT) هنرسرای عالی فنی، به فعالیت خود ادامه داد.
در سال ۱۳۴۱ بار دیگر این مؤسسه دستخوش تحولاتی گردید و ساختمان آن نیز به شمال شرق تهران، به زمینی با مساحت ۴۲۰٬۰۰۰ مترمربع، در منطقهٔ نارمک منتقل شد. از آن زمان به بعد هدف اصلی در نظر گرفته‌شده برای آن تربیت دبیر فنی برای تأمین نیروی آموزشی لازم برای هنرستان‌های صنعتی بود. در سال ۱۳۵۱ هنرسرای عالی به دانشکدهٔ علم و صنعت ایران تغییر نام داد و در نهایت در سال ۱۳۵۷، باتوجه به گسترش و تغییرات کیفی کارگاه‌های علمی و آموزشی، از سوی وزارت آموزش عالی وقت به دانشگاه علم و صنعت ایران تبدیل گردید.
این مؤسسه، از بدو تأسیس، چندین بار تغییر نام و مکان داده‌است که مهم‌ترین آن‌ها بدین شرح است:
    سال ۱۳۰۸: تأسیس با نام هنرسرای عالی در خیابان سی تیر (قوام‌السلطنه)
    سال ۱۳۳۶: تغییر نام به انستیتو تکنولوژی تهران (TIT)
    سال ۱۳۴۲: تغییر نام به هنرسرای عالی و انتقال به منطقهٔ نارمک (محل کنونی)
    سال ۱۳۵۱: تغییر نام به دانشکدهٔ علم و صنعت ایران
    سال ۱۳۵۷: ارتقا به دانشگاه علم و صنعت ایران
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_...
تاریخ ورود: 28/7/91

دانشگاه شهید بهشتی
معرفی و تاریخچه
دانشگاه شهید بهشتی در بهمن ماه سال 1338 تأسیس شد . اساسنامه دانشگاه در نهصدونودو هشتمین جلسه شورای فرهنگ وقت به تصویب رسید. علیرغم افتتاح رسمی در اسفندماه 1339 ، پذیرش دانشجو در مهرماه 1339 و توسط دانشکده های معماری و شهرسازی و علوم بانکداری  که اولین دانشکده های دانشگاه بودند انجام شد.
از زمان تأسیس ، فعالیت های علمی ، آموزشی و پژوهشی دانشگاه تا انقلاب فرهنگی با نام « دانشگاه ملی ایران» پی گیری می شد. در خرداد ماه سال 1362 ستاد انقلاب فرهنگی وقت با تغییر نام دانشگاه از «ملی ایران » به « شهید بهشتی» موافقت کرد.
در سال 1364 براساس مصوبه دولت جمهوری اسلامی مبنی بر تأسیس وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ، مراکز درمانی و دانشکده های پزشکی و پیراپزشکی از دانشگاه منفک و با نام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی فعالیت خود را آغاز کردند.
اکنون با گذشت قریب به 48 سال فعالیت مستمر علمی ، آموزشی و پژوهشی ، پردیس دانشگاهی شهید بهشتی با داشتن حدود 75 هکتار فضای آموزشی ، کمک آموزشی و طبیعی در بهترین منطقه شمال غربی تهران بزرگ قرار گرفته است .
دانشگاه شهید بهشتی با امکانات آموزشی و پژوهشی مناسب ، و با ارائه شیوه های نوین آموزشی ، تربیت نیروهای متخصص جوان کشور را بر عهده دارد. این دانشگاه دارای کادر مجرب و متخصص متشکل از 575 عضو هیأت علمی ثابت تمام وقت و به همین تعداد عضو هیات علمی مدعو می باشد
علاوه بردانشکده ها و پژوهشکده های دانشگاه و همچنین پژوهشکده تازه تاسیس اعجاز قرآن  بطور مستمر در زمینه های پژوهشی خاص فعالیت کرده و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی را نیز جذب و آموزش می دهند. مرکز اسناد و تحقیقات معماری، مرکز تحقیقات شیمیائی، مرکز رشد و واحدهای فناوری، دفتر کار آفرینی ، دفتر ارتباط با صنعت و همچنین قطب های علمی جغرافیا، کاتالیست ،مطالعات خاورمیانه و  جهانی شدن، فوتونیک با گرایش لیزر، تاریخ ادبیات فارسی، خانواده، برنامه ریزی شهری و طراحی شهری در بافت های با ارزش و قطب ساختارهای جبری و منطقی در ریاضیات گسسته و کاربردهای آن، کرسی حقوق بشر صلح و دموکراسی یونسکو و نیز مرکز سنجش از دورGIS ومرکز ایران شناسی از دیگر مــراکز و واحدهای تخصصی ای هستند که در زمینه های مورد علاقه خود بطور گسترده فعالیت می نمایند.
فعالیت های جاری دانشگاه توسط 5 معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی، دانشجوئی و فرهنگی  پژوهشی و فناوری، فناوری اطلاعات و ارتباطات و اداری مالی و مدیریت های تابعه با فعالیت اداری بیش از 1000 کارمند مجرب هماهنگ و تنظیم می شود.
تربیت بیش از 50000 دانش آموخته در مقاطع مختلف تحصیلی، تقدیم 130 شهید بزرگوار در طول سالیان دفاع مقدس، برگزاری ده ها کنگره ، کنفرانس، سمینارو همایش علمی بین المللی، منطقه ای و کشوری ، برگزاری اولین جشنواره فرهنگ ملل، معرفی ده ها استاد، پژوهشگر، مدیر پژوهشی  مخترع و مکتشف نمونه در سطح کشور، ابتکار برگزاری جشن های ازدواج دانشجوئی، اعطای دکترای افتخاری به مرحوم استاد بیرشک و.... برگ های زرینی از افتخارات بی شمار دانشگاه شهید بهشتی هستند.
http://www.sbu.ac.ir/Default.aspx?tabid=563
تاریخ ورود: 28/7/91

دانشگاه امیر کبیر
دانشگاه صنعتی امیرکبیر یکی از با سابقه ترین موسسات آموزش عالی کشور در زمینه فنی و مهندسی است. این دانشگاه در طول سال ها فعالیت مستمربه خصوص بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی، با بیش از سی هزار نفر دانش آموخته فنی و مهندسی خدمات گسترده ای در راستای اهداف آموزش عالی و تحقیقاتی کشور ارائه کرده است.
این دانشگاه فعالیتهای خود را تحت عنوان پلی تکنیک تهران از سال ۱۳۳۷ آغاز نمود و به مرور زمان به لحاظ کمی و کیفی گسترش فراوانی یافت به صورتی که امروز این دانشگاه بعنوان "مادر دانشگاههای صنعتی کشور" تلقی می شود و با سابقه بیش از نیم قرن فعالیت درخشان، توانسته است با توسعه فعالیت های آموزشی، تحقیقاتی و دانشجویی، جایگاهی برتر را در میان مراکز علمی تحقیقاتی به خود اختصاص دهد.
از جمله افتخارات این دانشگاه می توان به این موارد اشاره کرد:
    کسب عنوان قطب علمی در رشته های مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی شیمی، مهندسی نساجی، مهندسی پزشکی، مهندسی هوافضا، مهندسی عمران و مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات
    کسب رتبه ممتاز در جشنواره خوارزمی و دریافت ده ها جایزه در این جشنواره و عناوین برتر المپیادهای دانشجویی ملی و بین المللی
    کسب عناوین ارزنده توسط دانشجویان نخبه و خلاق از رقابت های مختلف علمی دانشجویی در سطح جهان؛ از جمله کمیکار و رباتیک
    کسب رتبه اول تحقیقات در میان دانشگاههای فنی مهندسی کشور در چندین دوره ارزشیابی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
    کسب رتبه اول ارتباط صنعت با دانشگاه و انجام طرح های مهم ملی
    ارتباطات بین الملل علمی دانشگاهی و امضای تفاهم نامه با دانشگاههای معتبر جهان
    انعقاد تعداد متنابهی قرارداد پژوهشی و تحقیقاتی با مراکز مختلف علمی و صنعتی
    جذب نخبگان و استعدادهای درخشان و اعطای تسهیلات به آنان از جمله امکان تحصیل همزمان دو رشته دانشگاهی برای دانشجویان ممتاز و ورود به مقاطع ارشد و دکترا بدون کنکور
    برخورداری از آزمایشگاه های مدرن و مجهز و انجام پروژه های شاخص ملی از جمله ساخت سریعترین ابررایانه سوپرکلاستر و طراحی، ساخت و پرتاپ ماهواره
    برگزاری دوره های آموزشی مجازی در مقطع کارشناسی ارشد
    برگزاری کنفرانس ها، سمینارها و همایش های مختلف علمی در سطوح ملی و بین المللی
    پیشرو در پژوهش هسته ای و نقش آفرینی اساتید و دانشجویان در موفقیت کشور جهت دستیابی به چرخه سوخت هسته ای
    افتخار بهره مندی از «چهره های ماندگار»، اساتید و دانشجویان «نمونه» کشور
در حال حاضر این دانشگاه با داشتن ۱۵ دانشکده شامل: مهندسی برق، مهندسی پزشکی، مهندسی پلیمر، ریاضی و علوم کامپیوتر، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع، مهندسی عمران و محیط‌زیست، مهندسی هسته‌ای و فیزیک، مهندسی‌کامپیوتر و فناوری اطلاعات، مهندسی مکانیک، مهندسی معدن و متالورژی، مهندسی نساجی، مهندسی نفت، مهندسی کشتی سازی، و مهندسی هوافضا و هم چنین سایت مجهز آموزشی و پژوهشی در بندرعباس و یک واحد دانشگاهی در ماهشهر با بیش از ۴۵۰ کادر آموزشی تمام وقت و با ظرفیت قریب به ده هزار دانشجو در ۳۵ گرایش مقطع کارشناسی، حدود ۹۰ گرایش کارشناسی ارشد و ۳۶ دوره تحصیلی در مقطع دکترا و هم چنین فرا دکترا، به تربیت نیروی های متخصص و پژوهشگر مورد نیاز جامعه پرداخته است و تاکنون با تربیت بیش از سی هزار نفر در مقاطع مختلف رشته های فنی و مهندسی و علوم پایه نقش سازنده ای را در جهت شکوفایی صنعت، اقتصاد و پایه های مدیریتی کشور بر عهده داشته است.
این دانشگاه علاوه بر این، در ۷ گروه آموزشی مستقل؛ شامل MBA، فلسفه علم، آینده پژوهی، فرهنگ و معارف اسلامی، زبان خارجی، تربیت‏بدنی و شیمی نیز به ارائه خدمات آموزشی می‏پردازند.
دانشگاه صنعتی‏امیرکبیر به موازات فعالیت‏های گسترده آموزشی به اقدامات ارزنده‏ای در زمینه پژوهش و گسترش روند تحقیقات به عنوان پشتوانه کیفیت آموزشی و نیز پایه و اساس رشد تکنولوژی و توسعه ملی اهتمام ورزیده و توانسته است در هر دو زمینه آموزش و تحقیق به موفقیت‏های چشمگیری نائل گردد. در همین راستا دانشگاه دارای مراکز تحقیقاتی و پژوهشی مختلفی نیز می‏باشد از جمله پژوهشکده های: علوم، فنآوری و مهندسی نانو، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، توسعه علوم و فناوری فضا،انرژی و طراحی فرآیند، نفت، گاز و پتروشیمی، محیط زیست، فنآوری های نو، فنآوری مخابرات و الکترو مغناطیسی کاربردی، بهره برداری ایمن شبکه، مواد و فناوری های پیشرفته در نساجی، پرتو فرآیند، اپتیک، لیزر و فتونیک، حمل و نقل و سامانه های هوشمند و همچنین مراکز تحقیقاتی شامل: فرآیندهای غذایی و فنآوری زیستی، تکنولوژی و دوام بتن، صنایع و بهره وری، نقشه برداری و اطلاعات مکانی می باشد.
شایان ذکر است دانشگاه علاوه بر مراکز تحقیقاتی و پژوهشی، از واحد مدیریت مراکز رشد و کارآفرینی با استعداد ۱۸ شرکت به عنوان زیرمجموعه بهره مند می باشد.
کتابخانه و مراکز اسناد و مدارک علمی دانشگاه صنتی امیرکبیر به عنوان بزرگترین کتابخانه فنی و مهندسی پایتخت ایران، یکی از غنی‏ترین کتابخانه‏های دانشگاهی در حوزه علوم پایه و فنی مهندسی در سطح منطقه به شمار می‏آید. این کتابخانه شامل کتابخانه مرکزی و ۱۶ کتابخانه اقماری در تهران و بندرعباس است که تأمین نیازهای اطلاعاتی مراجعین خود را در قالب کتاب، نشریه، مقاله، لوح فشرده و بانک‏های اطلاعاتی برعهده دارد.
همچنین خدمات رفاهی دانشگاه صنعتی‏امیرکبیر نیز شامل اداره امور فرهنگی و فوق برنامه، اداره امور خوابگاهها، اداره امور تغذیه، اداره رفاه دانشجویی، اداره تربیت‏بدنی و فوق برنامه‏های ورزشی و مرکز نشر، بهداشت و مشاوره می‏باشد.
دانشگاه صنعتی‏امیرکبیر همانگونه که در سالیان گذشته به عنوان یکی از دانشگاههای موفق فنی و مهندسی کشور، در امور علمی و آموزشی و تربیت‏ نیروی کارآمد، نقش سازنده‏ای را در جهت شکوفایی صنعتی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی کشور ایفا نموده است براساس چشم‏انداز ترسیم شده، تلاش دارد تا با بهره‏مندی از سیستم‏های آموزشی و پژوهشی برتر، متعهد به پرورش پیشگامان علوم و فناوری در بالاترین سطوح منطقه‏ای و بین‏المللی باشد آنگونه که مبتنی بر مأموریت و اهداف راهبردی ۲۰ سال آینده، در زمره ۳۰۰ دانشگاه برتر دنیا و یکی از سه دانشگاه برتر خاور میانه محسوب شود.
تاریخچه:
تاسیس و شکل گیری اولیه دانشگاه در آبان ماه ۱۳۳۵ است. در آن زمان، هسته اولیه دانشگاه، به عنوان "پلی تکنیک تهران" به منظور توسعه فعالیت های دو موًسسه فنی وقت، "انستیتو مهندسی راه و ساختمان" و "هنرسرای عالی" شکل گرفت. در سال ۱۳۳۶ اولین دوره دانشجویان از طریق آزمون داخلی پذیرفته شدند و از سال ۱۳۳۷ فعالیت آموزشی پلی تکنیک تهران، به طور رسمی با پنج رشته مهندسی: "برق و الکترونیک"، "مکانیک"، "نساجی"، "شیمی " و "راه و ساختمان" آغاز شد.
با رشد تدریجی پلی تکنیک تهران تا سال ۱۳۵۷، پنج بخش به شرح زیر به دانشکده اضافه شد:
    دانشکده فنی: این دانشکده هسته اصلی پلی تکنیک تهران را ایجاد کرده و از ۶ انستیتو یا گروه آموزشی تحت عنوان "مهندسی برق و الکترونیک"، "مهندسی شیمی و پتروشیمی"، "مهندسی نساجی و پلیمر"، "مهندسی مکانیک"، "مهندسی معدن" و " مهندسی صنایع" تشکیل شد.
    دانشکده تربیت دبیر فنی و علوم: در سال ۱۳۵۵ با همکاری وزارت آموزش و پرورش تاسیس شد.
    دانشکده علوم پایه و کامپیوتر: این دانشکده به منظور ارائه درس های پایه برای دانشجویان دیگر دانشکده ها ایجاد شد. دانشجویان این دوره ها، مدرک تحصیلی از دانشکده دریافت نمی کردند.
    انستیتو تحصیلات تکمیلی و تحقیقات: به منظور اداره و سرپرستی مقطع کارشناسی ارشد و امور تحقیقاتی دانشگاه دایر شد. در آن زمان ۵ دوره کارشناسی ارشد و یک مؤسسه تحقیقاتی با عنوان "مرکز تحقیقات صنایع غذایی" زیر نظر این انستیتو اداره می شد.
    سرپرستی مدرسه عالی راه و ساختمان نیز از سال ۱۳۵۶ به پلی تکنیک تهران واگذار شد و به این ترتیب این واحد به عنوان پنجمین بخش از پلی تکنیک تهران محسوب شد.
دکتر محمدعلی مجتهدیدکتر محمدعلی مجتهدیپس از مهندس حبیب نفیسی بنیانگذار پلی تکنیک تهران، چند ماهی دکتر عابدی به جای وی ریاست پلی تکنیک را بر عهده داشت و سپس در اواخر سال ۴۱ دکتر مجتهدی رئیس اسبق دبیرستان البرز، به ریاست پلی تکنیک منصوب شد. دکتر مجتهدی خدمات بسیار زیادی برای پلی تکنیک انجام دادند و می توان گفت پلی تکنیک نیمی از شهرت و افتخار خود را مدیون دکتر مجتهدی میباشد. لازم به یادآوزی است که خدمات مهندس نفیسی در تأسیس و بنیانگذاری پلی تکنیک تهران با دشواریهایی که داشت و همچنین زحمات دکتر محمد علی مجتهدی در بالا بردن سطح علمی این دانشگاه در سالهای اولیه از اهمیت ویژهای برخوردار است.
از خدمات دکتر مجتهدی می توان علاوه بر بالا بردن سطح علمی دانشگاه به احداث آمفی تاتر مرکزی و سالن غذاخوری و تکمیل دانشکده های مختلف اشاره کرد. وی که دکترای خود را در ریاضیات در کشور فرانسه به پایان رسانده بود، پس از انتصاب به ریاست پلی تکنیک، علاوه بر ایجاد تحولاتی در اعضاء هیأت علمی به تاسیس آمفی تئاتر، رستوران، زمین ورزش و تجهیزات آزمایشگاهی همت گمارد و نظمی خاص را در دانشگاه برقرار کرد. پس از پایان یافتن دوره سه ساله وی در سال ۱۳۴۴ اقدام به تأسیس دانشگاه جدیدی نمود که بعدها دانشگاه صنعتی شریف نام گرفت.
بعد از دکتر مجتهدی، دکتر بینا حدود یک سال و نیم ریاست پلی تکنیک را بر عهده داشتند و در اوایل سال ۱۳۴۶ (یا اواخر سال ۴۵) مهندس نفیسی که از آمریکا بازگشته بودند، مجدداً به ریاست پلی تکنیک منسوب شدند. یکی از اقداماتی که ایشان در ریاست مجددشان برای پلی تکنیک انجام دادند، تهیه یک تا ریخ منسجم از پلی تکنیک بود، این کار توسط چند کارشناس یونسکو که مهندس نفیسی ازآنها دعوت به همکاری کرده بودند انجام شد.
بدیهیست علاوه بر روسای دانشگاه، شکوفایی و درخشش دانشگاه صنعتی امیر کبیر در تمامی عرصه های علمی و صنعتی مرهون زحمات مسئولین، اساتید، رؤسای دانشکده ها، فارغ التحصیلان، کارکنان و دانشجویان این دانشگاه است که هر کدام به سهم خود در بالا بردن سطح علمی و افتخارات روز افزون پلی تکنیک از ابتدا تا کنون تلاش کرده اند.
پلی تکنیک تهران در جریان انقلاب اسلامی، یکی از پایگاه های فعال دانشگاهی بود و در به ثمر رسانیدن انقلاب اسلامی نقش فعالی بر عهده داشت.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، پلی تکنیک تهران در سال ۱۳۵۸ به دانشگاه تبدیل شد و به افتخار رادمرد تاریخ معاصر ایران "امیرکبیر"، که به گسترش و توسعه پایه های علم نوین و صنعت در کشور اهتمام داشت، به نام دانشگاه صنعتی امیرکبیر نامگذاری شد. این دانشگاه به منظور توسعه و گسترش در زمینه های فنی و مهندسی و همسویی با هدف های علمی و فرهنگی انقلاب تجدید سازمان یافت و در این راستا تحولات چشمگیری در آن صورت گرفت، اهم این تحولات به این شرح است:
    دانشکده تربیت فنی و علوم، به علت مطابقت هدف های آن با مراکز تربیت معلم از دانشگاه صنعتی امیرکبیر جدا و در مجموعه دانشگاهی تربیت معلم قرار گرفت.
    مدرسه عالی ساختمان، از دانشگاه صنعتی امیرکبیر جدا و به مجموعه ای تحت عنوان دانشگاه خواجه نصیر طوسی اضافه شد.
    ایجاد دانشکده ها و دوره های جدید به خصوص دوره های تحصیلات تکمیلی، که منجر به تأسیس ۶ دانشکده جدید درطول سال های ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۴ شد.
http://aut.ac.ir/www/aut/main/?l=3
تاریخ ورود به سایت: 28/7/91

توریسم و گردشگری:
سایت شهرداری تهران
جاذبه های گردشگری
عمارت ها و کاخ های زیادی در تهران وجود دارد که بیش ترین آن ها به دوره های صفویه و قاجاریه تعلق دارد، مدرسه های تاریخی و قدیمی که ، اغلب دارای مسجد نیز هستند، امام زاده ها و کلیساهای مختلف که هر یک از ارزش های خاصی برخوردارند، عمارت ها و برج های معروف به همراه بازارهای قدیمی بخشی از دیدنی های تاریخی شهرستان تهران است. سر در باغ ملی، باغ فردوس، کاخ شمس العماره، کلیسای آشوریان، مسجد امام-بازار تهران، گورستان ظهیرالدوله و ده ها اثر مشهور دیگر را می توان در این شهر مشاهده نمود.
 بنای مشهور شمس العماره که در دوره قاجاریه و به دستور ناصرالدین شاه ساخته شده، در شهر تهران واقع شده و علاوه بر شهرت خاص خود از جاذبه های منحصر به فرد معماری نیز به شمار می آید.
مدرسه و مسجد سپهسالار از مدارس بزرگ و زیبای قرن سیزدهم هـجری قمری است که در مرکز شهر تهران واقع شده است. کلیسای طاطاووس از قدیمی ترین کلیساهای تهران بوده و به یقین اولین نشانه حضور متشکل ارامنــه در شهر تهــران است. برج میدان آزادی یکی از بناهای معروف تهران است که نماد سیاسی ایران در جهان بوده و تصویر آن معرف پایتخت جمهوری اسلامی ایران است. عمارت دارالفنون که از بناهای به یادگار مانده امیرکبیر( وزیربا کفایت ناصرالدین شاه قاجار) است و بنای بلند و باشکوه سردرب باغ ملی در مدخل میدان مشق سابق و بازار تهران که در زمان فتح علی شاه قاجار شکل گرفته از دیگر جاذبه های گردشگری  شهر تهران است
موزه‌های ایران باستان، ایران اسلامی، مردم شناسی، فرش، هنرهای معاصر، صنایع دستی، آبگینه، کتابخانه و موزه ملک و حیات وحش و بسیاری از موزه‌های دیگر تهران از جذابیت‌های آن به شمار می‌آیند. از تماشاگه‌های تاریخ، پول، و زمان نیز می‌توان به عنوان دیدنی‌های تهران یاد کرد.
همچنین از نظر مذهبی آرامگاه حضرت عبدالعظیم در شهر ری امامزاده صالح در تجریش، امامزاده داوود در شمال کن و همچنین مقبره روح‌الله خمینی مورد توجه بسیاری از بازدیدکنندگان قرار دارد.
مسیر خیابان پردرخت ولی‌عصر که از طولانی‌ترین خیابان‌های تهران است به عنوان یکی از معابر دیدنی شهر به‌شمار می‌آید. شهرداری تهران در سال ۱۳۸۶ پیاده‌روهای این خیابان را از پل تجریش تا میدان راه آهن بازسازی کرده تا جایی برای قدم زدن باشد

سایت وفاق
جاذبه های استان تهران در یک نگاه
جاذبه های طبیعی
    آبشار سنگان    
آبشار سنگان ، آبشاری است در نزدیکی روستای سنگان ، در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شمال غرب تهران . این آبشار ، در زمستان با یخ زدن ، شکلی بسیار زیبا به خود می‌ گیرد .
    پیست اسکی بین المللی دیزین    
دیزین مهم‌ ترین پیست اسکی ایران و منطقه خاورمیانه است که در شمال تهران واقع شده است . پیست اسکی دیزین اولین پیست اسکی در ایران می باشد که از طرف فدراسیون جهانی اسکی مورد تائید برای برگزاری مسابقات رسمی شناخته شد و عنوان بین المللی به خود گرفت .
    پیست اسکی بین المللی شمشک    
پیست اسکی شمشک در 57 کیلومتری شمال شرقی تهران در روستای شمشک واقع می باشد . این پیست برای اولین بار در سال 1337 مورد بهره برداری قرار گرفت و شامل 2 تله سیژ ، 3 تله اسکی بشقابی و 2 تله اسکی چکشی می باشد . پیست همچنین مجهز به نورافکن زرد بوده و می‌توان تا پاسی از شب در آن به اسکی پرداخت .
جاذبه های مذهبی
    آرامگاه بی ‌بی ‌شهربانو    
این مجموعه محوطه ‌ای است مستطیل شکل ( شمالی ـ جنوبی ) ، به طول ۳۳ متر و عرض ۲۲ متر که با دیواری سنگی متعلق به سده چهارم ( بوییان و سلجوقی ) محصور گردیده و از شمال به کوهستان محدود می ‌شود .
    امامزاده یحیی    
امامزاده یحیی نام بقعه ابوالقاسم عزالدین یحیی است که در کوچه ‌ای به همین نام در خیابان ری ، نرسیده به خیابان شهید مصطفی خمینی در یکی از محلات قدیمی شهر تهران که سابقا به آن عود لاجان گفته می‌ شد واقع شده است .
    زیارتگاه شاه عبد العظیم    

شاه عبد العظیم یا عبد العظیم حسنی مجموعه آرامگاهی یکی از نوادگان امام حسن پیشوای دوم شیعیان است که در شهر ری ، در جنوب تهران قرار دارد . این آرامگاه با آرامگاه امامزاده حمزه و امامزاده طاهر از قرن سوّم تاکنون ، یکی از مشهور ترین اماکن زیارتی ایران بوده است .
    مسجد امام خمینی (ره)    
مسجد شاه یا مسجد امام خمینی یکی از قدیمی ترین مساجد تهران دوره قاجار می باشد
    مسجد و مدرسه سپهسالار ( شهید مطهری )    
مسجد سپهسالار که با نام مسجد آیت الله مطهری نیز شناخته می ‌شود یکی از مساجد بزرگ شهر تهران است .

جاذبه های باستانی
    باروی ری    
باروی ری با قدمت ۶۰۰۰ ساله دارای وسعتی در حدود ۱۸۰۰*۲۵۰۰ متر دارد و با باروی بسیاری از شهرهای نظامی مشابه قابل مقایسه ‌است .
    بازار ری    
بازار ری یکی از بازار های تاریخی در شهر ری است .
    باغ فردوس    
به دستور محمدشاه قاجار  ، درسال 1264 ق‌ ، قصری برای او در نزدیکی تجریش ساخته شد ؛ اما هم زمان با بیماری و مرگ او قصر نیمه تمام ماند . این مکان امروز به نام باغ فردوس شناخته می شود .
    برج شیخ شبلی    
برج شیخ شبلی از آثار قرون 4 و 5 هجری قمری در دوران سلجوقی می باشد که در ارتفاعات مشرف به شهر دماوند واقع شده است .
    برج طغرل    
برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه در شهر ری واقع شده ‌است و از آثار به جا مانده از دوره سلجوقیان می ‌باشد .
    برج نقاره‌ خانه    
برج نقاره‌ خانه یا برج یزید ، در ناحیه شمالی امین آباد شهر ری و بر بالای کوه ری قرار دارد .
    تپه شغالی    
این منطقه ، « تپه شغالی » در دامنه شمال غربی تپه های طبیعی شهر پیشوا واقع شده و تراسی با وسعت کم دارد . این نقطه با توجه به اهمیت سوق الجیشی و نزدیکی به رودخانه جاجرود ، در اواخر هزاره ششم پیش از میلاد محل استقرار اقوام پیش از تاریخ بود .
    تپه میل ( آتشکده بهرام ) در ری    
در دوازده کیلومترى جنوب غربى آرامگاه شاه عبدالعظیم و در دو کیلومترى جنوب روستاى قلعه نو از روستا هاى دهستان غار شرقى بخش کهریزک شهرستان ری ، بر فراز تپه اى به نام تپه میل بنایى کهنه از عهد ساسانیان به چشم مى خورد که آثار و بقایا و رسوم و احکام آتشکده بزرگ رى است .
    تخت رستم    
اثر باستانی تخت رستم که یکی از آتشکده‌ های مهم منطقه شهریار استان تهران در دوران ساسانی بوده است .
    تنگه واشی    
تنگه واشی یا تنگه ساواشی مکانی با جاذبه ‌های گردشگری است که در حدود ۱۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان فیروزکوه قرار گرفته است .
    دارالفنون    
دارُالفُنون نام مدرسه ‌ای است که به ابتکار امیر کبیر در زمان ناصر الدین ‌شاه برای آموزش علوم و فنون جدید در تهران تأسیس شد .
    دژ رشکان    
دژ رشکان در نزدیکی محله صفائیه شهر ری ، یکی از دژ و قلعه ‌های محافظ هسته اولیه ری به شمار می ‌رفت .
    زندان هارون    
بنای تاریخی زندان هارون که ده کیلومتری جاده تهران به خراسان در دامنه کوه های مسگر آباد واقع است از سنگ های نامنظم سیاه رنگ یا ملاط گچ و تاق آجری ساخته شده است .
    سردر باغ ملی    
سردر باغ ملی از دروازه‌های قدیمی شهر تهران به شمار می‌ آمده است . سردر باغ ملی ، از بناهای به جا مانده از دوره قاجار می ‌باشد که در سال ‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ توسط جعفرخان کاشانی احداث شده است .
    شمس العماره    
عمارت شمس العماره که روزی زیبا ترین و بلند ترین ساختمان تهران به شمار می آمد در مجموعه تاریخی کاخ گلستان واقع شده است که به جا مانده از ارگ تاریخی تهران و محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیبا ترین و کهن ترین بنا های پایتخت دویست ساله ایران است  .
 
    عمارت مسعودیه    
عمارت مسعودیه در میان باغ عمارت ‌های واقع در محله دولت ( تهران ناصری ‌) قرار داشت ‌. باغ عمارت مسعودیه به دستور مسعود میرزا ، ملقب به ظل السلطان ‌، فرزند ناصرالدین شاه‌ ،
    قلعه ایرج    
قلعه ایرج دژی باستانی است در نزدیکی شهر پیشوای ورامین در استان تهران ایران . ابعاد این قلعه بزرگ خشتی در حدود ۱۴۴۰ در ۱۲۸۰ متر است .
    قلعه طبرک - بارو و حصار قدیم    
این بار و حصار شهر ، از آثار بر جای مانده دوران خلفای عباسی و مهمترین آثار اسلامی ری است که شامل یک رشته دیوارهای خشتی و سنگی است .
    قلعه گبری ( شهر ری )    
قلعه گبری در جنوب شرقی شهر ری در شهرک علایی و محلی به همین نام واقع شده است .
    کاخ صاحبقرانیه    
ناصرالدین در سال 1267 ﻫ  .ق دستور داد ساخت قصر نیاوران را در دو طبقه شامل شاه نشین ، کرسی خانه ، حمام و 50-40 دستگاه خانه هر کدام شامل 4 اتاق و یک ایوان برای زنانش بسازند .
    کاخ مرمر    
این کاخ به دستور رضا شاه پهلوی ساخته شده است و احداث آن در سال 1313 آغاز شد و تا سال 1316 یعنی حدود ۳ سال به طول انجامید .
    کوچه ( گذر ) مروی     
کوچهٔ مروی یکی از کوچه ‌های قدیمی شهر تهران است .
    گورستان باستانی قیطریه    
مجموعه تپه های قیطریهدر شمال تهران و در دامنه رشته جبال البرز واقع است . این تپه ها از چین و شکن ها و پستی بلندی های به هم پیوسته و موازی تشکیل شده اند . در گذشته قیطریه روستای کوچکی از بخش شمیران شهرستان تهران به شمار می رفت
    محله پامنار تهران    
پامِنار یکی از محله‌ های قدیمی شهر تهران ، پایتخت ایران است .
    میدان بهارستان    
این میدان از جنوب به محله سرچشمه ( و پس از آن چهار راه سیروس و میدان شوش ) ، از شمال به محله فخر آباد ( و سپس پل چوبی ) ، از غرب به باغ سپهسالار و از شرق به خیابان ژاله ( شهدا ) محدود است .
    میدان توپخانه    
میدان توپخانه یکی از میدان هایی است که هم در زمان قدیم از اعتبار ویژه ای برخوردار بوده و هم امروزه یکی از میدان های پُر رفت و آمد و معتبر تهران بحساب می آید .

جاذبه های تفریحی
    برج میلاد    
برج میلاد نام آسمان ‌خراشی چند منظوره است که در شمال غربی تهران ، پایتخت ایران قرار دارد .
    تله ‌کابین توچال    
تله کابین توچال با طول ۷/۵ کیلومتر طولانی ترین خط تله کابین حال حاضر جهان است . این تله کابین در دامنه ها و ارتفاعات رشته کوه های البرز جنوبی در منطقه شمیرانات انتهای خیابان ولنجک و در ۳ کیلومتری میدان تجریش در منطقه شمیرانات بنا شده است .
    دربند    
دربند یکی از محله های تهران پایتخت ایران است . دربند از دهکده های قدیمی شمیران و در شمال باغ سعدآباد است .
    درکه    
یکی از دره های تفرجگاهی تهران ،‌ دره اوین - درکه است .
    سد لار    
سد لار یکی از سد های تأمین‌کننده آب آشامیدنی حوالی تهران و تأمین‌ کننده آبیاری های کشاورزی منطقه می ‌باشد . مطالعات احداث این سد از سال ۱۳۳۰ آغاز شد و در نهایت در سال ۱۳۶۱ گشایش یافت .
    کاخ نیاوران    
حکومت پادشاهان قاجار که تا سال 1925 م به طول انجامید سبب رونق یافتن تهران که تا ‌آن زمان دهکده‌ ای در دامنه کوه‌ های البرز بود شد .
    محله و دهکده فرحزاد    
محله و دهکده‌ ( قریه ) فرحزاد از محله های قدیمی شمال تهران بین تجریش و کن است که از گذشته به ‌صورت روستایی در مسیر جاده امامزاده داوود استقرار داشته و به مرور زمان و در اثر توسعه پایتخت به‌ صورت محله ای از شهر تهران درآمده است .
جاذبه های فرهنگی
    تماشاگه زمان    

در سال 1378 شمسی ، موزه تماشاگه زمان ، به عنوان نخستین موزه ساعت در ایران ، با نشان وابستگی به مؤسسه فرهنگی موزه های بنیاد مستضعفان و جانبازان افتتاح شد .
    خانه پرفسور حسابی    
خانه پرفسور حسابی جایی است که می توانی نبوغ یک انسان را در تک تک اجزای آن ببینی  . یک خانه قدیمی چهار طبقه ، عمارتی سراسر سبز که بزرگ ترین یادگار از پرفسور حسابی است برای آموختن بسیاری چیز ها .
    کاخ سعد آباد    
توچال و دره سرسبزدربند ، مجموع یک میلیون و یکصد هزار متر مربعی قرار دارد که به دلیل زیبایی و طراوتی که در آن وجود دارد به نام سعدآباد یا محل سعادت و خوشبختی نام گرفته است . این مکان امروزه با مجموعه هیجده کاخ بزرگ و کوچک از دوره های قاجار و پهلوی ، یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مجموعه موزه های ایران است .
 پس از کودتای 1299 ، این عمارت توسط رضاخان ، از ابوالفتح سردار اعظم خریداری شد . در آن روزگار منطقه سعد آباد به عنوان منطقه ییلاقی اطراف شهر بوده و مانند امروز در شهر تهران ادغام نشده بوده است .
    کاخ شهوند ( کاخ موزه سبز )    
کاخ موزه سبز در نقطه ای مرتفع در شمال غربی مجموعه کاخ های سعدآباد ، در استان تهران قرار دارد .
    کاخ گلستان    
کاخ گلستان مجموعه‌ای از بناها است که در میدان ارگ تهران واقع است . بنا های این کاخ در زمان های مختلف ساخته شده ‌اند .
نام آن از تالار گلستان واقع در عمارت خروجی گرفته شده‌ است  .
    موزه آبگینه    
این مجموعه تا 1330 محل سکونت و کار قوام ‌السلطنه بود و بعد از آن مدت هفت سال در اختیار سفارت مصر قرار گرفت . بعد از آن ، به ترتیب سفارت افغانستان‌ ، بانک بازرگانی و در سال 1355 با همکاری مهندسان ایرانی و اتریشی تغییرات آن شروع شد .
    موزه استاد صبا    
استاد ابوالحسن صبا از اساتید بزرگ موسیقی اصیل ایران است‌ .
    موزه ایران باستان - موزه ملی ایران    
موزه ی ملی ایران که عملیات ساخت آن در سال ١٣١٣ خ . آغاز و در سال ١٣١٦ در دو قسمت مجزا به بهره برداری رسید ، نه تنها بزرگترین موزه ی باستان شناسی و تاریخ ایران است ، بلکه از نظر حجم ، کیفیت و تنوع آثار یکی از چند موزه ی بزرگ جهان و به عنوان موزه ی مادر محسوب می شود .
    موزه بانک    
ساختمان موزه بانک یکی از قدیمی ترین بناهایی است که به نام بانک شاهنشاهی ایران در سال 1267 تاسیس شد .
    موزه پول ( تماشاگه پول )    
موزه پول ، اولین گنجینه تخصصی و دایمی سکه و اسکناس در ایران است که در تاریخ ۱۷ تیر ماه سال   ۱۳۷۶ ، به همت اداره کل موزه ‌های بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی افتتاح شد .
    موزه تاریخ طبیعی دارآباد    
موزه طبیعت و حیات وحش ایران  ، یکی از موزه‌ های استان تهران است .
    موزه تماشاگه تاریخ    
آثار به نمایش گذاشته شده در این گنجینه به تاریخ معاصر ایران (۲۰۰ سال اخیر ) اختصاص دارد و شامل ظروف وسایل شخصی ناصرالدین شاه ، تابلو های کمال الملک و ... است .
    موزه جواهرات ملی ایران    
خزانه جواهرات ملی ایران با نام خزانه جواهرات سلطنتی ، در سال ۱۳۳۴ در تهران برپا شده ‌است .
    موزه رضا عباسی    
رضا عباسی یکی از شاخص ترین نگارگران ایرانی بود که در دوره صفویه زندگی می کرد .
    موزه صنعت برق ایران    

موزه صنعت برق ایران ، یکی از موزه‌ های استان تهران است . موزه صنعت برق ایران موزه ‌ای تاریخی ، صنعتی و آموزشی است .
    موزه عکسخانه    
موزه عکسخانه شهر وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اولین موزه تخصصی کاربردی در ایران و خاورمیانه می ‌باش
    موزه علم    
موزه علم گونه ای موزه است که پدیده ‌ها و مفاهیم و اشیا مربوط به علم و فن ‌آوری را در دسترس بازدیدکنندگان می ‌گذارد .
    موزه فرش ایران    
موزه فرش ایران در ضلع شمالی پارک لاله و رو به ‌روی فروشگاه سپه خیابان فاطمی ، در استان تهران واقع شده است ‌.
    موزه مردم‌ شناسی تهران    
موزه مردم شناسی ، یکی از موزه‌ های استان تهران است .
    موزه نظامی    
موزه نظامی ( تهران ) ، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد قرار دارد .
    موزه هنر های زیبا ( کاخ اسود )    
یکی از بنا های باشکوه مجموعه سعد آباد ساختمان موزه هنر های زیبا است که در جنوبی ترین نقطه سعد آباد واقع شده است .
    موزه هنرهای تزئینی    
موزه هنرهای تزئینی ( تهران ) ، یکی از موزه ‌های استان تهران است . این موزه در سال 1338 ساخته شد و بیش ‌تر اشیاء جمع ‌آوری شده ، مربوط به سده دهم تا چهاردهم هجری قمری می ‌باشد .
    موزه هنرهای معاصر تهران    

این موزه در سال ۱۳۵۶ خورشیدی ( ۱۹۷۷ میلادی ) به دستور محمد رضا پهلوی در ضلع غربی پارک لاله و در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع ( به جز باغ تندیس‌ها ) بنا شد .
    موزه هنرهای ملی ایران    
این مجموعه در برگیرنده بهترین هنر های ملی ایران در همه سال ‌های اخیر مانند مینیاتور ، تذهیب‌ و ... می باشد .
    میدان آزادی    
میدان آزادی از بزرگ ‌ترین میدان ‌های تهران است که برج آزادی با ارتفاع چهل و هشت متر ، نماد تهران در آن قرار دارد .
http://vefagh.co.ir/tourist/tourisms.php?state=21
تاریخ ورود به سایت 28/7/91

بازار گردشگری و توریسم
موزه های تهران:
شمس العماره یکی از بناهای تاریخی تهران، مربوط به دورهٔ قاجار است. شمس العماره یا بنای خورشید، از شاخص‌ترین بناهایکاخ گلستان است.
احداث این ساختمان در سال ۱۲۸۲ ه.ق به دستور ناصرالدین شاه شروع و طی دو سال به اتمام رسید. این ساختمان برای تماشای شهر تهران و اطراف آن توسط شاه و مهمانان او مورد استفاده بوده‌است. دلیل شاخص بودن آن ارتفاع، تزیینات و طراحی این بناست. سبک این بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری غربی است. کریم پیرنیا سبک این بنا را سبک تهرانی نامیده است.

کاخ گلستان مجموعه‌ای از بناها است که در میدان ارگ تهران واقع است. بناهای این کاخ در زمانهای مختلف ساخته شده‌اند. نام آن از تالار گلستان واقع در عمارت خروجی گرفته شده‌است . شروع آن به ارگ تاریخی تهران و زمان شاه طهماسب اول باز می‌گردد ولی در دوره قاجار گسترش فراوانی یافت و محل سکونت شاهان قاجار بود. در زمان پهلوی جهت مراسم رسمی و محل اقامت روسای جمهور و مهمانان ویژه خارجی استفاده می‌شد. با این وجود قسمت‌هایی از آن در این زمان تخریب گردید.
اتفاقهای مهمی از تاریخ معاصر ایران در این مجموعه به وقوع پیوسته‌است. در حال حاضر به صورت موزه مورد استفاده قرار دارد.

کاخ مرمر به دستور رضا شاه ساخته شد و احداث آن از ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۶ به درازا کشید . معماری آن تلفیقی از سبکهای شرقی و غربی است . مساحت ساختمان آن ۲۸۷۰ متر مربع است و در زمینی به وسعت ۳۵۴۶۲ متر مربع ساخته شده است. [۱] این کاخ در ابتدا محل سکونت رضاشاه پهلوی و پس از وی محمدرضاشاه پهلوی بود . در سال ۱۳۵۵ به موزه تبدیل شد. این مکان در حال حاضر در اختیار نهاد مجمع تشخیص مصلحت نظام است. بخش هایی از کاخ مرمر در سال ۱۳۸۷ مرمت و بازسازی شد.
کاخ نیاوران، واقع در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران، کاخ اصلی در مجموعه نیاوران به حساب می‌آید که در میدان نیاوران تهران واقع شده است. عملیات احداث این کاخ به دستور محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۳۷آغاز گردید و با وقفه‌ای که در ساخت آن پیش آمد در سال ۱۳۴۶ به اتمام رسید.
این بنا با مساحتی در حدود ۹۰۰۰ مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه احداث و در ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شد، اما پس از پایان ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده اش اختصاص یافت.

کاخ‌های سعدآباد، را دودمان پهلوی در منطقه شمیران , تهران بنا کرده اند.در این مجموعه ابتدا خاندان قاجار و خاندان سلطنتی ساکن بودند،اما پس از توسعهٔ محوطه رضا شاه در سال های ۱۳۰۰ در آنجا می زیست و پسرشمحمدرضا شاه نیز در سال های ۱۳۵۰ به این جا نقل مکان کرد.
پس از پیروزی انقلاب ۵۷ این مجموعه به شکل موزه در آمد ولیکن کاخ فعلی ریاست جمهوری در جوار این مجموعه قرار دارد.از کاخ ملکه مادر نیز که متعلق به ارگان ریاست جمهوری است برای پذیرایی از مهمانان خارجی استفاده می‌شود.

موزهٔ آبگینه یکی از موزه‌های شهر تهران است. موزه آبگینه موزه تخصصی شیشه و سفال است‌. قدیمی‌ترین شیشه‌ها لوله‌های شیشه‌ای به نام سیلندر شیشه است که از معبد چغازنبیل کشف شده است و مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است‌. شیشه‌ها و سفال‌های طبقه اول نیز مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ است که قدیمی‌ترین سفال دست‌ساز از دوران اشکانی‌، هزاره‌ اول به دست آمده است‌.
تالار صدف به علت شباهت شکل آن به صدف نیمه باز به این نام خوانده می‌شود و شامل انواع سفال‌های قرن سوم و چهارم شهر نیشابور است‌.
تالار چهار (زرین‌) که به خاطر ظروف زرین‌فام که از دوران سلجوقی به جا مانده چنین نامی گرفته است‌، شامل ظروفی است که دور تا دور با خط نسخ و نستعلیق تزیین شده‌است‌. هم‌چنین چهره‌های مغولی روی این ظروف خود نمایی می‌کنند که با توجه به شهر محل پیدایش‌، نقوش آن‌ها فرق می‌کند.

تالار پنج (لاجورد) به خاطر لعاب‌های یک رنگ فیروزه به این نام خوانده می‌شود، و از قرن هفتم و هشتم (دوره ایلخانی‌) به جا مانده است‌.
موزه ایران باستان، اولین موزهٔ ایران، در ابتدای خیابان ۳۰ تیر، در خیابان امام خمینی تهران واقع است. ساخت این موزه در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۱۳ ه.ش. به دستور رضا شاه توسط معمار فرانسوی، آندره گدار، شروع شد. ساختمان موزه در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید و موزه برای بازدید عموم افتتاح شد. زمین اختصاص یافته به این موزه ۵۵۰۰ متر مربع بود که ۲۷۴۴ متر مربع زیربنای آن است.
http://www.tourismbazar.com/index.php?option=com_content&task=view&id=71...
تاریخ ورود به سایت 28/7/91

ویکی خرد
گردشگری در تهران، فاطمه میردامادی و ملیکه احقاقی
دلیل این که ما پروژه ی گردشگری در تهران را انتخاب کردیم علاقه ی ما به موضوعاتی بود که ضمن پرداختن به علوم اجتماعی موضوع روز باشد.موضوع توریسم و موانع و جاذبه های آن برای ما بسیار جالب بودو سعی کردیم که پیشنهادهایی برای بهتر شدن اوضاع توریسم در تهران ارائه کنیم.
روش انجام پروژه
مابرای انجام این پروژه از دو روش استفاده کردیم:اول،استفاده از منابع دسته اول و مصاحبه با گردشگران و دوم روش کتابخانه ای
تاریخچه
آنگونه که پیداست در گذشته های دور مردم تهران از ترس دشمنان برای خود خانه‌های زیر زمینی ساخته و در زیر زمین زندگی می کردند.این تنها راه محافظت از خودشان در برابر دشمن بود که با توجه به امکانات آن موقع ستودنی است. نام تهران هم در اثر ته+ران یعنی مکان زیر زمینی ایجاد گشته است که در دوران حکومت آغا محمد خان قاجار این شهر به عنوان پایتخت تهران انتخاب گشته است
جاذبه ها و امکانات گردشگری
طبیعی/ پارکها
در تهران پارک‌های گوناگون و زیبایی وجود دارد که هم مرکزی برای گردش و هم برای استراحت، سلامت و ورزش است که شهروندان و گردشگران زیادی به این پارک‌ها مراجعه می کنند.
لیست بهترین پارکها ی تهران: جمشیدیه،قیطریه،فنآموز،ملت،چیتگر،پارک هنرمندان،هفت چنار،نیاوران،لاله،طالقانی،باغ فردوس
ارتفاعات
ارتفاعات و قله‌های تهران می‌تواند مرکز مناسبی برای شهروندان تهران و گردشگرانی باشد که به اسکی علاقه مندند. شامل:پلنگ چال،توچال،شیر پلا،دیزین،آبعلی،کلک چال،دماوند
چشمه ها
عسلک،سرب پوشان،سیمبران ،سد امیر کبیر

تپه ها
واوان،قره تپه،پیشوا،شغالی
آبشارها
دوقلو،اوچان،ساواشی،لار

غیر طبیعی
فرودگاه ها
تهران شامل دو فرودگاه مهرآباد وامام خمینی می‌شود که مهرآباد نخستین فرودگاه تأسیس شده در تهران در دوران حکومت پهلوی بوده که در ابتدا بین‌المللی و هم‌اکنون مربوط به پروازهای داخلی می شود.در حال حاضر فرودگاه امام،فرودگاه بین‌المللی تهران می‌باشد که در راه تهران-قم قراردارد.
موزه ها
در همه قسمت های تهران موزه هایی با اشیای گوناگون مثل نقاشی هاُُ،آثار باستانی،سنگ های قیمتی،پول و... وجود دارد که گردشگران با پول کمی می توانند از این موزه ها بازدید کنند و گردشگران به ویژه توریست های باستان شناس جذب آنها خواهند شد.
معرفی بعضی موزه های تهران:
ایران باستان،  مجموعه سعدآباد ،تاریخ طبیعی ایران،سینِما،دکتر حسابی،تماشاگه تاریخ،پول ،بهزادو...

ساختمان و بنا های تاریخی
بناها و آثار باستانی تهران خود شامل پول ورودی می‌شوند که هم بر اقتصاد تأثیر دارد و هم اینکه افراد علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ ایران وقتی به عنوان توریست به تهران بیایند می‌توانند بیشترین بهره را از این مناطق ببرند. شامل: بازار تهران،زندان هارون،برج طغرل،گورستان باستانی قیطریه،مجموعه کاخ گلستان،باغ فردوس،بنای کلاه فرنگی و ...
سینماها
گردشگران شهرستانی به دلیل محدودیت‌های سینِما های شهرستانها و،معدودیت آن‌ها و همچنین عدم طراحی مدرن آن‌ها برای تفریح و گردش سینِما ها را انتخاب می کنندکه در آمد سینماها می‌تواند تأثیر اقتصادی هم داشته باشد. آزادی  : 84480 قدس:88908208 فلسطین: 66498126 سینمای پارک ملت:23162 فرهنگ: 22601205 آسمان آبی: 33341628 آستارا : 22714022 اریکه ایرانیان: 5 -22370001
رستورانها
در تهران هم رستورانهای خوب با قیمت های مناسب برای افرادی با توانایی مالی بالا وجود دارد و همچنین رستورانهایی با قیمت های مناسب برای قشر ضعیف نیز وجود دارد.در نتیجه گردشگران تهران با مشکل خورد و خوراک روبرو نخواهند شد.
فست فود ها: بوف ،اردک آبی ،سندباد ،خانه کوچک ،دربه درها ،بامک ،برگر ذغالی ،چوبیز ،آواچی ،مریانچ ،سو‍‍‍‍ پر استار ‌،پاشا
رستورانهای ایرانی: ،سعدآباد ،البرز ،نایب ،لوکس طلایی ،برج سفید ،قصر موج ،پردیس ،زرچ ،سهند ،برادران ،شرف الاسلامی ،شاندیز
رستورانهای خارجی: ،رستوران جهان-هندی ،رستوران تاج محل-هندی ،رستوران اژدها طلایی-چینی ،رستوران چین چای-چینی ،رستوران بونو-ایتالیایی ،رستوران لبنانی-لبنانی
هتل ها
تهران برای هرفردی با هر توان مالی جایگاه دارد.
لیست هتل های پیشنهادی تهران:
انقلاب،المپیک،رامتین،کوثر،هویزه،سیمرغ،اوین،هما،لاله،تهران،آزادی،استقلال،تاج محل، شهر،ایران شهر،نادری ،مروارید
ساختمان و مراکز خرید مدرن
برج آزادی،برج میلاد،هایپر استار،تیراژه،میلاد نور،گلستان،پاساژقائم،پاساژتندیس،پاساژ آرین،پاساژ ونک
موانع و مشکلات گردشگری در تهران
1.ترافیک و شلوغی شهر تهران
2.آلودگی شهری
3.عدم تبلیغات مناسب پیرامون مراکز دیدنی
4.عدم آزادی بانوان توریست در پوشش دلخواه
5.برخورد های ناعادلانه ی فروشنده ها در مورد قیمت ها برای توریست های داخلی و خارجی
6.بی توجهی به مکانهای طبیعی از جمله کوه ها،تپه ها،آبشارهاو... که می‌توانند به اشکال مختلف تفرجگاه مناسب برای توریست ها بوده و سبب درآمدزایی می‌شود .
7.تبلیغات سو بر علیه فرهنگ بومی
8.فرهنگ ضعیف برخورد با توریست
ارائه ی پیشنهاداتی برای بهتر شدن اوضاع توریسم در تهران
-بازسازی و مرمت هتل ها و افزایش درجه کیفی آن‌ها
-افزایش امکانات محل های جذب توریست مثل موزه هاوآثار باستانی
-ایجاد مراکز خرید لوکس و مدرن بیشتر و بهتر در مناطق مختلف تهران
-گسترش و مدرن کردن رستوران‌ها
-توزیع و نمایش و تبلیغ مراکز مختلف فرهنگی،هنری،باستانی و ملی ایران در جراید بین‌المللی به ویژه اینترنت و تلویزیون
-ایجاد مراکز راهنمای جهانگردی در مناطق مختلف و تسلط به زبان‌های خارجی در آن‌ها
- چاپ و نشر نقشه های جامع شهری و توزیع در سطح شهر به زبانهای بین‌المللی
- همت شهرداری در زیبا سازی شهر
-ایجاد وسایل نقلیه ی عمومی وسیع‌تر و گسترده‌تر برای دسترسی راحت به اماکن
- بالا بردن سطح فرهنگ مردمی و ملی در برخورد با گردشگران   

 -انجام تحقیقات گسترده و نظرنجی از توریست های خارجی در رابطه با شهرهای ایران به ویژه تهران
-توجه به طراحی و ساختار شهر و روانشناسی رنگها
بررسی تأثیر گردشگری بر اقتصاد شهر تهران
گردشگرهای تفریحی،سیاسی ،باستان شناس و... همه به تهران می‌آیند و می‌روند ولی چگونه بر اقتصاد تهران تأثیر می گذارند؟؟
هر فردی دارای یک سری نیاز ها به مکان استراحت ،غذا و... است.وقتی یک گردشگر پول خود را به خرید لباس،صنایع دستی،اقامت در هتل ها،بازدید سینماها ،موزه ها و... می‌دهد پول خود را وارد تهران کرده و سهمی در تحول اقتصادی جامعه ما ایفا می کند.
حال بیامیم ما شهروندان این شهر بزرگ دست در دست یکدیگر دهیم و تهرانی بزرگ‌تر ،باشکوه تر و زیبا‌تر سازیم.
http://wiki.kheradedu.ir/index.php/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%...

پرتال جامع علوم انسانی
واکاوی ویژگیها و الگوی فراغت در گردشگری شهری (مطالعة موردی: تهران)، هومان لیاقتی و دیگران
چکیده:
گردشگری شهری دارای نیروی بالا در جذب گردشگران و به تبع آن جذب منافع مالی و فرصت های شغلی است. بسیاری از شهرهای ایران از جمله تهران، به دلیل بهرمندی از شرایط اقلیمی متنوع، نیروی بالایی را در جذب گردشگری شهری داراند که متأسفانه هنوز جایگاه مناسب خود را در این مقوله نیافته اند. دلایل مختلفی برای این نقصان وجود دارد که در این میان یکی از مهم ترین و مؤثرترین دلایل، عدم شناخت از ویژگیهای گردشگران علاقه مند به طبیعت و الگوی فراغت آنهاست. این مقاله با بررسی تعداد بالایی از گردشگران، به تعیین ویژگیهای آنها و همچنین الگوی فراغت آنها پرداخته تا مبنای مناسبی را برای تصمیم گیری و برنامه ریزی گردشگری شهری فراهم آورد. جامعة آماری این تحقیق شامل تمامی گردشگران در سه حوزة پارکهای شهری، پارکهای جنگلی و رود دره های شهر تهران است که از میان آنها، به نسبت حجم گردشگران در هر یک از حوزه ها، تعداد 3000 گردشگر به صورت کاملاً تصادفی انتخاب و در مراحل تحقیق از آرای ایشان در قالب پرسشنامه استفاده در نهایت از میان 3000 پرسشنامه تعداد 2679 فرم، ارزش بررسی داشته که از آنها استفاده شده است. نتایج در سه بخش ویژگیهای فردی و حرفه ای، وضعیت زمانی و مکانی گردشگری و الگوی فراغت در گردشگری مورد تجزیه تحلیل قرارگرفته است. از نظر گروه بند های سنی، جنسی، فاصله مکان زندگی تا مکان مورد استفاده، دوره زمانی و مدت بهره جویی تفاوت آشکاری میان متقاضیان استفاده از رود دره ها با پارکهای شهری و جنگلی وجود دارد که لزوم برنامه ریزی متفاوتی را نسبت به سایر فضاهای گردشگری طلب میکند. بنابر این مقاله با توجه به نتایج به دست آمده، پیشنهاد هایی در راستای برنامه ریزی و مدیریت بهینة گردشگری شهری ارائه میشود.
کلمه های کلیدی:
• گردشگری شهری • گردشگران • روددره ها • پارکهای شهری • پارکهای جنگلی
لینک مقاله: http://www.ensani.ir/storage/Files/20120329165812-5118-41.pdf

تاثیر اکوتوریسم در توسعه اقتصاد گردشگری شهر تهران، حسین محمد پورزندی، سید محسن طباطبایی
چکیده
تأثیر روزافزون علوم منابع طبیعی و محی طزیست در اقتصاد دنیا، ایجاد شاخ ههای نوینی از علوم و صنایع مربوط را در پی داشته که هر یک به نوبه خود قابلیت اثرپذیری از بوم سازه را دارا هستند. دانش اکوتوریسم یا گردشگری طبیعت ب ه عنوان یکی از پر جاذب هترین و در عین حال پر منفع تترین علوم وابسته به منابع طبیعی و محی طزیست تلقی م یشود که در اقتصاد ایران بسیار ارزشمند است. وجود منابع طبیعی منحصر به فرد در ایران و اقلی مهای گوناگون، اختلاف درجه حرارت و بارندگی و... و وجود 99 مرکز گردشگری طبیعی با ویژگی خاص در تهران به عنوان پایتخت، شرایطی بسیار مناسب برای توسعه صنعت اکوتوریسم در کشور مهیا نموده است. امری مهم که تحقق و گسترش آن بر اساس موازین علمی و استانداردهای جهانی نه تنها م یتواند بهبود کیفیت منابع طبیعی موجود و جلوگیری از نابودی آن را به همراه داشته باشد، بلکه بر توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی و بومی که بخش جدای یناپذیر از عرص ههای منابع طبیعی را تشکیل م یدهند نیز بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
کلیدواژه: توسعه اقتصادی و اجتماعی، گردشگری طبیعت، منابع طبیعی، محی طزیست، جوامع محلی و شهری
لینک مقاله: http://www.ensani.ir/storage/Files/20120419183916-8017-18.pdf
تاریخ ورود به سایت: 1/8/91

آداب و رسوم
پرتال جامع علوم انسانی
بررسی آداب و رسوم ازدواج از نظر شهروندان تهرانی، نیر پیراهری
چکیده:
ازدواج یک سنت دیرینه ی اجتماعی است که از زمانهای بسیار کهن و از آغاز زندگی اجتماعی مرسوم بوده است. برخی معتقدند تحولات اخیر موجب تغییر ارزشها، باورها و آداب و رسوم ازدواج شده است اما برخی دیگر باورها و آداب و رسوم ازدواج را با اندکی تغییر همانند گذشته پا برجا می دانند. با توجه به این عقاید در مقاله ی حاضر سعی شده است نظر پاسخگویان تهرانی در مورد آداب و رسوم ازدواج بررسی شود.
کلید واژه ها: انتخاب همسر، نامزدی، آداب و رسوم، مراسم عروسی، جهیزیه
لینک مقاله:   http://www.ensani.ir/storage/Files/20120426190128-5201-113.pdf
تاریخ ورود به سایت: 2/8/91

پایگاه مجلات تخصصی نور
بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی در طول سه نسل خانواده تهرانی: با تأکید بر مقایسه مراسم، آداب و کارکردها حمایتی، مهناز زند، طاهره خزایی، تقی آزاد ارمکی
چکیده:
در این مقاله تأثیر تحولات فرهنگی اجتماعی بر ساختار درونی خانواده تهرانی، در طول سه نسل، بررسی می‌شود.این تحولات در پی مقتضیات دوران مدرن پدید آمده است.
در این تحقیق مسأله اصلی این است که، آیا با وجود تحولات رو به گسترش و همه جانبه در جامعه، خانواده و شبکه‌های پیرامون آن توانسته است با بازتولید ارزشهای حاکم بر خود موجودیتش را در طول سه نسل تداوم بخشد یا خیر؟
برای دستیابی به این هدف طرح تحقیقی برای شهر تهران فراهم و برای اجرای آن از روش مطالعه اسنادی و منابع و روش پیمایشی، با بهره‌گیری از تکنیک تکمیل پرسشنامه همراه با مصاحبه و با مراجعه به پاسخگواین، استفاده شد.
یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که خانواده در اجرای آداب و رسوم ازدواج توانسته است کارکردهای خود را حفظ کند و تداوم بخشد و به نسلهای بعد منتقل نماید.همچنین نقش حمایتی خود را به اعضایش، با وجود تغییرات، از دست ندهد.از طرف دیگر، با وجود پایایی کارکردهای آداب و رسوم ازدواج و تشدید در اجرای مراسم برخی از سنتها و ارزشهای حاکم بر خانواده، شبکه خویشاوندی تحت تأثیر تحولات فرهنگی و اجتماعی قرار گرفته و در نگرش به بعضی از آنها تغییرات مشاهده شده است.
واژگان کلیدی:تحولات اجتماعی، خویشاوندی، سنت، مراسم، نسل.

لینک مقاله:
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/44215?sta=%u0622%u062f%u0627...

مدرنیته و خانواده ی تهرانی، علی شکوری، تقی آزاد ارمکی

چکیده:
بررسی ارتباط بین مدرنیته و تحولات خانواده به‌طور کلی و بررسی نحوه و نوع تغییرات در درون خانواده تهرانی به‌طور اخص، هدف اصلی این مقاله است.با بهره‌گیری از نظریه کارکردگرایی-ساختی پارسونز و نظریه تغییرات فرهنگی (ارزشی)اینگلهارت، طی یک مطالعه تجربی(روش میدانی)در سطح تهران طی سه نسل، تحولات نهاد خانواده مورد کاوش قرار گرفته است.یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که:اولا، خانواده تهرانی در جریان تغییرات اساسی قرار دارد؛ثانیا؛نسلهای سه‌گانه در درون خانواده، ضمن اینکه به لحاظ وضعیت تحصیلی، شغلی و آرزوهای متفاوت می‌باشند، تغییرات انجام شده در بعضی از عناصر ساختی خانواده در سه نسل با حرکت از ارزشهای مادی به سمت فرامادی صورت گرفته است.این تحقیق نتیجه می‌گیرد که جامعه مورد بررسی جامعه‌ای مناسک‌گرا و مراسم‌گرا در حوزه مراسم، آداب و مجالس جشن و شادی می‌باشد و خانواده در فرایند نوگرایی متأثر از نوگرانیی جامعه وسیعتر قرار دارد و این خود مشخصه جدیدی را معرفی می‌کند که بیشتر تحت تأثیر انطباق‌پذیری تغییرات دوران جدید م باشد.

واژه‌های کلیدی
تغییرات فرهنگی، آداب و رسوم، خانواده تهرانی، ارزشهای مادی و فرامادی، تحولات خانواده، نوگرایی(مدرنیسم).
لینک مقاله:
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/41968?sta=%u0622%u062f%u0627...

تاریخ ورود: 2/8/91
 

تهران امروز
بازگویی بخشی از آداب و رسوم د رتهران نه چندان قدیم؛ رسوم فراموش شده
تاریخ تنها روایت انسانها نیست. تاریخ به هر آنچه در گذشته بود ه و اینک نیست را شامل می‌شود این شامل هر چیزی می‌تواند باشد. یک گویش می‌تواند بخشی از تاریخ باشد و به عنوان یک حافظه تاریخی مطرح باشد و یا پوشش‌هایی که انسانها در گذشته استفاده می‌کردند نیز در مطالعات تاریخی حائز اهمیت است چرا که بسیاری از پوشش‌ها نشان از فرهنگ خاص و یا جایگاه اجتماعی فرد بود.در این بین اما می‌توان به فرهنگ و آداب و رسوم نیز اشاره کرد و البته این فرهنگ و یا آداب و رسوم به فرهنگ جاری اشاره نمی‌کند و اگر قصدمان بررسی یک بخشی از تاریخ است باید به آداب و رسومی اشاره کرد که در گذشته بود و چه بسا در حال حاضر وجود ندارد اما نباید از این نکته نیز غافل شد که بسیاری از آداب و رسوم که در حال حاضر در بین مردم جاری است تحت تاثیر آداب و رسو م گذشته است و یا حتی به نوعی امروزی شده آداب و رسوم جاری در گذشته است.به هر رو بسیاری از آداب و رسوم‌ها می‌توانند تبدیل به فرهنگ هر جامعه‌ای بشوند به‌طوری‌که این تبدیل‌ها باعث تفاوت بین افراد می‌شود و از این روست که هر قومی فرهنگ خاص خود را پیدا می‌کند و همین تفاوت فرهنگ است که اقوام را از هم جدا می‌کند و هر قومی فرهنگ خاص خود را پیدا می‌کند.البته به مرور آن آداب و رسوم تبدیل به فرهنگ می‌شود که در حافظه تاریخی افراد باقی بماند. البته در شرایط فعلی و آنچه که ملاحظه می‌شود مرزهای فرهنگی در حال کمرنگ شدن است و به اعتقاد بسیاری از جامعه شناسان خرده فرهنگ‌ها در حال کمرنگ شدن هستند و این خرده فرهنگ‌ها همان‌هایی هستند که ریشه تاریخی طولانی ندارند اما فرهنگ‌هایی که قدیمی‌تر هستند ثبات خود را حفظ کرده‌اند. به هر رو در این شماره ما به شرح بعضی از آداب و رسوم در تهران قدیم خواهیم پرداخت که در حال حاضر بسیاری از آنها دیگر وجود ندارند و فقط در حافظه‌هایی مانده‌اند که آنها را دیده‌اند و با از بین رفتن این افراد این آداب و رسوم به عنوان بخشی از تاریخ در خواهند آمد. آنچه ما به آن خواهیم پرداخت تحت عنوان فرهنگ عامه نیز عنوان می‌شود و علت نامگذاری‌اش به عنوان فرهنگ عامه استفاده در میان عامه مردم بوده است.شاید بیان این آداب و رسوم نوعی یاد آوری باشد برای آنهایی که زمانی این آداب و رسوم را دیده‌اند و بازگویی این آداب و رسوم برای کسانی است که آنها را ندیده‌اند اما در موردش شنیده‌اند.در اینجا باید عنوان شود که این نوشته میسر نمی‌شد مگر با استفاده از نوشته‌های افرادی که در این زمینه تحقیق کردند و نوشته‌هایی را به یادگار گذاشته اند
رمضان در سال‌های دور
تهران قدیم از نظر عبور و مرور مقرراتی خاص داشت به آن معنی که دو ساعت است از شب گذشته در ارگ تهران و وسط چهار سوق بزرگ بازار طبل می‌زدند که آن را طبل «برچین برچین» می‌گفتند. کسبه با شنیدن صدای طبل بساط خود را جمع می‌کردند و سه ساعت بعد از غروب نیز شیپور خاموشی نواخته می‌شد و عبور و مرور قطع می‌گردید، اما در ماه مبارک رمضان تمام این مقررات لغو می‌شد و مردم تمام شب را آزادانه در شهر رفت وآمد می‌کردند و در حمام ها، مساجد، زورخانه‌ها و قهوه خانه‌ها تا نزدیک سحر باز بود. اعلام غروب و افطار نیز در تهران و شهرستان‌های کوچک و بزرگ تا چندین سال پیش جالب بود. در تهران تا 50 سال پیش هر کدام از میدا ن‌های چهارگوشه شهر به دو توپ در ایام رمضان مجهز می‌شد و هر غروب و سحر با شلیک 3 تیر مومنان را از پایان روزه و آغاز شب با خبر می‌کرد. رمضان ماه خدا و نیایش و راز و نیاز و نیز ماه دوستی و نزدیکی مردم با یکدیگر بود، زیرا مردم معتقد بودند که قهر و دشمنی با برادران دینی به روزه و نماز آنها لطمه می‌زند و عبادتشان مورد قبول قرار نمی‌گیرد. به همین دلیل قبل از آغاز ماه رمضان به دیدار یکدیگر می‌رفتند و طلب بخشش می‌کردند، ضمنا در طول ماه نیز با گستردن سفره افطار از دوستان و آشنایان، مخصوصا مستمندان پذیرایی می‌کردند. این رسم در حال حاضر بیش و کم برقرار است. سفره قلمکار و پارچه‌ای افطار که به آن پیش افطاری می‌گفتند با غذاهای تهرانی تزئین می‌شد. غذاهای تهرانی عبارت بودند از ترحلوا، شیربرنج، نان روغنی، شیر، مربا، فرنی، خرما، خاکشیر یخ مال (شیره تابستان)، پالوده سیب (ویژه تابستان) و در زمستان حلوا ارده پس افطاری هم عبارت بود از شامی کباب، چلوکباب، آبگوشت، چلوخورشت، کوفته، کباب حسینی و کباب بره که البته این غذاها بر سر سفره کسانی فراهم می‌شد که صاحب آن دستش به دهانش می‌رسید. پس از افطار شب چره و به قول فرنگی‌ها دسر شروع می‌شد که عبارت بود از زولبیا و بامیه، پشمک، باقلوا و قطاب و انواع میوه‌های فصل (بعضی از دسرهای یادشده، مثل زولبیا و بامیه همچنان جزو رسوم رمضان تناول می‌شود.)
غذاهای سحر بیشتر از برنج درست می‌شد چون تشنگی به دنبال نداشت و به قول قدیمی‌ها آب نمی‌کشید. در تابستان موقع سحر از خوردن دوغ و ماست خودداری می‌کردند، زیرا تشنگی ایجاد می‌کرد و به جای آن هندوانه و خربزه می‌خوردند. مردم برای بیدار شدن به موقع و تناول سحری نیز راه‌های مختلفی داشتند به‌طور مثال یکی از راه‌هایی که از قدیم الایام تهرانی‌ها برای بیداری سحر از آن استفاده می‌کردند صدای بانگ خروس بود. از این رو وجود خروس را در خانه خوش یمن می‌دانستند، بخصوص خروس سفید چهل تاج که نشانه خیر و برکت بود یا در ماه رمضان همسایه‌ها با هم قرار می‌گذاشتند هر کسی سحر زودتر بیدار شد، همسایه‌های دیگر را هم بیدار کند. در صورتی که خانه‌ها دیوار به دیوار بود با کوبیدن مشت‌های پیاپی به دیوار، در غیر این صورت به درخانه همسایه می‌رفتند و کوبه در را می‌کوبیدند تا از خانه صدای «کیه» بلند شود و مطمئن شوند اهل خانه بیدارند.
در شب‌های رمضان مردم تهران برای خود سرگرمی‌هایی ترتیب می‌دادند که هنوز هم بعضی از آنها معمول است. در این شهر معمولاهر دسته از تهرانی‌های بعد از تناول افطار و شام و به جا آوردن نماز رهسپار محله دیگری می‌شدند. آنها که ورزشکار بودند به زورخانه می‌رفتند، جوان ترها جایشان اغلب در قهوه خانه بود، هر شب ورزشکاران محلات مختلف برای دید و بازدید به زورخانه محلات دیگر می‌رفتند و شب دیگر در محله می‌ماندند تا بازدید پس بدهند. ترنابازی و سخنوری نیز سنت ماه رمضان بود. کسانی که به قهوه خانه محلات دیگر می‌رفتند، چند غزلخوان و خوش نفس همراه می‌بردند که به قول معروف در زمان جریمه شدن با خواندن غزل کنف نشوند. مساجد محلات شهر از شلوغترین مراکز عمومی به حساب می‌آمد که پذیرای اکثر قریب به اتفاق اهالی به شمار می‌رفت. معمولارسم بر این بود که اکثر مساجد، نماز جماعت مغرب و عشاء را در اول اذان بر پا می‌کردند و نمازگزاران با یک خرما روزه خویش را باز کرده، سپس به خانه رفته، افطار می‌کردند و بعد از گذشت ساعتی مجددا به مسجد باز می‌گشتند. برنامه مسجد عموما به این صورت تنظیم شده بود که ابتدا واعظ منبر می‌رفت و پس از سخنرانی بلافاصله درس قرآن شروع می‌شد که اکثر علاقه مندان آن نوجوانان و جوانان بودند. ناگفته نماند که این سبک و روش کماکان چون گذشته در مساجد برقرار می‌باشد.

آداب ازدواج در قدیم
ازدواج از جمله مراسمی بود که آداب و رسوم خاصی برای خود داشت به‌طوری که هنوز که هنوز است بسیاری از قدیمی‌ها این آداب و رسوم را به‌یاد دارند در گذشته نه چندان مراسم ازدواج باید بر طبق اصول خاصی برگزار می‌شد البته در این بین افرادی که متمول بودند مراسم ازدواجشان متفاوت‌تر بود به‌طوری که گاهی 7 شبانه روز مراسم ازدواج آنها طول می‌کشد. مراسم ازدواج شامل مراحل متفاوتی بود که ما در اینجا به بعضی از آنها اشاره خواهیم کرد.
جهاز برون
چند روز قبل از عروسی و گاهی روز قبل از آن، مراسم جهاز بران صورت می‌گرفت. برای جهاز بران چند نفر طبق کش به همراه چند قاطر اجیر می‌شدند تا وسایل جهیزیه عروس را به خانه داماد حمل کنند. علاوه بر طبق کش‌ها، عده‌ای نقاره زن نیز استخدام می‌شدند تا در طول راه به هنرنمایی بپردازند. قبل از رسیدن گروه مزبور چند نفر جلوتر به خانه داماد می‌رفتند و قسمتهایی از خانه داماد را که برای عروس در نظر گرفته شده بود، نظافت کرده و به اصطلاح آب و جارو می‌کردند. هنگامی که جهیزیه در خانه داماد جای می‌گرفت. فردی از طرف خانواده عروس صورت اسبابی که آورده بودند را نشان داماد می‌داد و از وی بابت آنها رسیدی دریافت می‌کرد که به آن سیاهه می‌گفتند. علاوه بر آن دادن انعام به طبق کش‌ها و نقاره‌چی‌ها جزو وظایف داماد به حساب می‌آمد. طبق کش‌ها علاوه بر انعام مزبور اجازه داشتند که نقل‌ها و پارچه‌های کف طبق‌ها را که برای تزئین تدارک دیده شده بود را برای خود بردارند وسایل جهیزیه طبق توافقی که قبلا بین خانواده‌های عروس و داماد صورت گرفته بود تهیه می‌شد. به عنوان مثال گاهی عبارت بود از: دیگ، قابلمه، ملاقه، آبکش، مجمع‌های مسی، آفتابه لگن و اسباب دیگری همچون رختخواب، متکا، پشتی، پرده، سماور، بلور و علاوه بر همه اینها، آینه و قرآن جزو اصلی مهم‌ترین وسایل جهیزیه به شمار می‌رفته است.
مراسم عقد کنان
مراسم عقدکنان را معمولا در خانه عروس انجام می‌دادند و برای انجام این امر اتاقی را در نظر می‌گرفتند که مراسم عقدکنان در آن اجرا می‌شد. قبل از شروع مراسم چند نفر از زنان خوش سلیقه و خوشبخت فامیل، برای تزئین سفره عقد در اتاق مزبور حاضر می‌شدند و با ظرافت خاصی اسباب سفره را در سرجای خود می‌چیدند.
اسباب سفره عقد عموما عبارت بود از: نقل و شیرینی، چند کله قند، چند لاله یا جار، گلابدان، خنچه، اسپند، کاسه‌ای آب که رویش یک برگ سبز باشد و.... به هنگام عقد عروس را مقابل آینه و رو به قبله می‌نشاندند و به هنگامی که عاقد در حال خواندن خطبه عقد بود لازم می‌دانستند که عروس خانم حتما در آینه نگاه کند تا بدین ترتیب بختش همچون آیینه صاف و روشن باشد و همچنین در موقع خواندن خطبه دو زن سپیدبخت دو سر پارچه‌ای سفید را گرفته و در بالای سر عروس نگاه می‌داشتند و زن سپیدبخت دیگری به نیت شیرین شدن زندگی عروس بر سر او قند می‌سایید و در این هنگام فرد دیگری با یک سوزن و نخ هفت رنگ جلو آمده و تعدادی کوک بر پارچه مزبور می‌زد. به هنگام این کار زیر لب می‌خواندند:
دوختم، دوختم،
زبان مادر شوهر،
خواهر شوهر،
جاری و پدرشوهر را دوختم.
بردن عروس
پس از جاری شدن خطبه عقد و مراسم عقد کنان چند ساعتی را به زدن ساز و رقص و شادمانی سپری می‌کردند. آنگاه چند نفر از خانه داماد با اسب سفیدی برای بردن عروس می‌آمدند. عروس را سوار بر اسب کرده و در جلوی آنها عمله جات طرب و پشت سر آنها نیز جاروکشان و سپس اسب عروس حرکت می‌کرده است. وقتی قافله عروس به خانه داماد می‌رسید باید داماد به پیشواز عروس می‌رفت و نارنجی به طرف وی پرتاب می‌کرد. اگر عروس می‌توانست نارنج را در هوا بگیرد نشانه آن بود که عروس بر سر داماد مسلط خواهد شد. هنگامی که می‌خواستند عروس را به خانه داماد ببرند پسربچه نابالغی را آورده و یک بقچه حاوی نان و پنیر را به وی می‌دادند و بچه موظف بود که این بقچه را به کمر عروس ببندد و با این نان و پنیر عروس را روانه خانه داماد می‌کردند. وقتی که عروس می‌خواست پایش را در آستانه در خانه داماد بگذارد. فندق یا گردویی را زیر پایش قرار می‌دادند تا به این ترتیب هرگونه طلسمی که برای عروس شده از بین برود در هنگام ورود، عروس زیر لب می‌گفت یا عزیزالله، به این نیت که عزیز شوهرش بشود و در این موقع داماد باید با بالای سر در خانه برود تا عروس از زیر پاهای او عبور کند تا بدین طریق در زندگی بر سر عروس مسلط باشد در موقع ورود داماد به اتاق عروس نیز، کفش‌های عروس را در بالای در قرار می‌دادند تا بدین ترتیب عروس بر سر داماد مسلط باشد. بعد از اینکه عروس به خانه داماد وارد شد زن‌های فامیل می‌آمدند و شروع به شادمانی می‌کردند. آنان بر سر عروس و داماد مانند سرعقد نقل و پول می‌ریختند و می‌گفتند که هر گاه از این نقل دختر دم بختی بخورد به زودی بختش باز می‌شود.
پاتختی
یکی از مجالسی که پس از عروسی به اجرا در می‌آمد مراسم پاتختی بود که بلافاصله بعد از شب عروسی و در اولین صبح برگزار می‌شد. در این مراسم عموما نزدیکان عروس و داماد شرکت داشتند و عده‌ای نیز دعوت می‌شدند تا برای شادمانی مهمانان هنرنمایی و نوازندگی کنند. همچنین در صبح بعد از عروسی، داماد موظف بود که با مادر زن خود ملاقاتی داشته باشد و از او به خاطر دختر پاکی که به او داده تشکر کند.

وعظ و سخنرانی مذهبی
تا پایان سلطنت محمدعلی‌شاه، مجالس تعزیه معمولادر ایام ماه محرم و صفر در تهران اجرا می‌شد، ولی در دوران احمدشاه در ساختمان تکیه آقا در حصار بوعلی شیران (جنوب نیاوران) به دستور کامران میرزا نایب السلطنه، تعزیه خاص ماه رمضان بعدازظهرها تا قبل از افطار در مقابل احمدشاه و خانواده سلطنتی اجرا می‌شد. کسبه تهران قدیم در ماه رمضان غیراز بقال، قصاب و خباز عموما تعطیل می‌شدند، زیرا اکثر مردم به دلیل شب زنده داری تا ظهر روز بعد خواب بودند. در کنار عبادات روزهای ماه رمضان، تفریحاتی نیز برای روزه داران معمول بود که از آن جمله معرکه گیری درویش‌ها و مارگیرها در فضای باز مساجد معروف تهران مثل مسجد سپهسالار و مسجد جامع بازار و سرقبر آقا دیدنی بود. در داخل شبستان مساجد محلات پس از اقامه نماز جماعت ظهر و عصر برنامه وعظ و تبلیغ آغاز می‌شد. تا قبل از مشروطه و وعاظ در مبنای فقط مسائل دینی مطرح می‌کردند. بعدها سیدجمال‌الدین اصفهانی (پدر محمدعلی جمال زاده) در ماه رمضان مسائل سیاسی را نیز در منبر مطرح می‌کرد. آن مرحوم در مساجد سیدنصرالدین و مسجد شیخ عبدالحسین (مسجد آذربایجانی ها) سخنرانی‌های مذهبی و سیاسی می‌کرد و تندنویسان آن زمان بیانات سید را نوشته و در روزنامه معروف جمالیه منتشر می‌کردند.
در دوران پهلوی دوم نیز واعظ معروف، استاد علامه فلسفی در سال‌های قبل از کودتای 28 مرداد سال 32، ظهرها بعداز نماز جماعت در مسجد سلطانی سخنرانی می‌کرد که به‌طور زنده از رادیو تهران پخش می‌شد. بعد از کودتا برنامه سخنرانی آن مرحوم به مسجد آقاسیدعزیزالله بازار منتقل شد که تا پایان دهه چهل ادامه داشت. در آن دوران دو مجلس سخنرانی بسیار پرجمعیت ظهرها در تهران برگزار می‌شد که در درجه اول منبر حاج آقا فلسفی بعد از نماز آیت الله العظمی خوانساری در مسجد آقاسیدعزیزالله و مجلس دیگر، سخنرانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی بود که ظهرها در مسجد ارگ برگزار می‌شد. در زمان ناصرالدین شاه پس از بنای مسجد سپهسالار از آقا شیخ ملامحمدعلی معروف به حاج آخوند رستم آبادی تقاضا شد که در ایام ماه مبارک رمضان در این مسجد اقامه جماعت نماید و ایشان این دعوت را اجابت کرد. ضمنا بعد از نماز، آن مرحوم در مسجد مردمی نیز می‌رفت که نماز جماعت و منبر حاج آخوند در رمضان در عهد ناصری جزو باشکوه‌ترین نماز جماعت مجلس وعظ در سطح تهران آن روزگار به شمار می‌رفت. شایان ذکر است ایشان یکی از فاضل‌ترین شاگردان شیخ مرتضی انصاری در نجف اشرف بود که در سال 1332 قمری در سن 82 سالگی در زادگاهش رستم آباد شمیران بدرود حیات گفت. مزارش در کنار بوستان اختیاریه واقع در محله اختیاریه زیارتگه اهالی و به قولی وجود تربتش خیروبرکت منطقه است.
http://www.thebankers.ir/news/NewsDetail.aspx?Newsid=2085644882
تاریخ ورود:28/7/91

اطلاعات
آداب و رسوم عمومی در تهران دیروز و امروز
نذرى پزان
یکى از مراسم و آداب مردم تهران قدیم که هنوز هم رواج دارد و به خصوص در ایام عزاداری محرم و صفر برگزار می شود پختن و توزیع انواع نذرىها میان اهل محل بود این نذرها عبارت بودند از پلو خورش، شله زرد، آش شله قلمکار، حلوا به اضافه شربت و سایر مخلفات، نذرى پلو عبارت بود از پلوى ساده که گوشت و ادویه خورشت آن مى گردید و وقتى آماده مىشد تقسیم آن یا به وسیله قابلمه یا بادیه هاى مسى بود و یا این که وقتى فقرا به در خانه نذرى پز مى آمدند پلو را در یک نان سنگک ریخته به دست طرف مىدادند (در حال حاضر ظرفهای یک بار مصرف به کار برده می شود). عده اى هم هستند که علاوه بر اینها آش شله قلمکار و یا آش رشته و شله زرد نذر مى کنند در گذشته بعضى هم بودند که فقط نان و ماست نذرى آنان بود که در سالهای اخیر چنین نذری کمتر دیده می شود. بعضى از خانواده ها سمنو نذر
مى کردند و طرز پخت آن عبارت است از مقدارى گندم سبز شده که مقدارى آرد به آن اضافه کرده و بعد فندق و بادام و گردوى پوست دار در آن مى ریختند.
نکته قابل ذکر این است که جماعتى ا ز مردم تهران قدیم بودند که قبل ا ز پختن نذرى یک دیگ بزرگ در حالى که سینى بزرگى بر روى آ ن قرار داده بودند در جلوى خانه خود مى گذاشتند تا هر کسى که میل دارد براى کمک به پختن آش نذرى پولى به سوى سینى بیاندازد و نیز زنهایی به خانه همسایگان مراجعه و برای پختن آش نذری با کاسه هایی پول جمع میکردند.
تعبیر خواب
در گذشته افرادى که به کار خواب اشتغال داشتند از روى تعاریفى که فرد مراجعه کننده براى او نقل مىکرده معنایى را براى خواب او ذکر مى کردند و گاهى از کتابهاى تعبیر خواب نیز استفاده مىکردند که یکى از آنها کتاب تعبیر ابن سیرین و دانیال بود که اکنون نیز مراجعه به این کتابها در بین برخى افراد رواج دارد.
کفب بینى
در این روش فرد فالگیر از روى خطوط کف دست افراد، آینده آنها را پیشبینى مى کند. فالگیرها بر روى هر یک از خطوط موجود در کف دست اسامى، مشخص را گذاشته اند که از
آنجمله: خط سر، نشانه قواى ذهنى، خط زندگى که نشان دهنده طول عمر انسان است خط تقدیر یا سرنوشت که خط خورشید است و به آن خط موفقیت یا خط درخشش نیز مىگویند و خط قالب که روشن کننده حالات قلبى و احساسى مىباشد.
فالگیری
فالگیران به غیر از پیش بینى آینده معمولاً اکثرشان به کار دعا و طلسم نویسى نیز اشتغال دارند و براى این کار از جداول و یا کتابهایى استفاده مىکنند که یکى از آنها کتابى است به نام جوامع الدعوات که در آن به بیان خیلى از این دعاها و طلسمات پرداخته شده است و نمونه هایى ا ز آن به شرح زیر است:
دعاهاى چشم زخم اطفال، دعا در زیاد شدن شیر مادر، جهت آسانى وضع حمل، براى رفع زلزله، براى سیاه سرفه، آبله کودکان، براى طلب فرزند، دعاى زبان بند، دعاى احضار اجنه جهت معالجه دیوانه و بسیارى دعاهاى دیگر که نمونه اى ا ز خرافات رایج بوده است و هنوز هم در جای جای تهران رمالان بازارشان برقرار ا ست.
چشم زخم و شکستن تخم مرغ هنگامى که کودکى مریض مىشد و یا اتفاقى برایش مىافتاد. مى گویند که او را چشم زده اند و به همین خاطر گاهى براى پیدا کردن فردى که او را چشم زده و همچنین براى رفع آن، اعمالى را انجام مى دهند که یک نمونه از آن شکستن تخم مرغ است و شرح آن بدین ترتیب مىباشد که تخم مرغى را برداشته و سر تخم مرغ را به اسم مادر و ته آن را به ا سم پدر علامت و نشانى که معمولاً یک خط و یا یک دایره بود مى گذاشتند و آ نگاه اسامى کسانى را که فکر مىکردند ممکن است بچه را چشم زده باشد. مانند همسایه دست راستى، همسایه دست چپى، عمه خانم و خاله خانم و غیره را نام میبرد و به نیت هر کدام از آنها هم یک علامت روى تخم مرغ مىگذارند. پس از آن یکى ا ز لبا سهاى چرک بچه را برداشته، تخم مرغ را به همراه قدرى نمک و ذغال در میان قرار مىدهند. پس از آن سکه اى را ا ز جهت ضخامتش روى تخم مرغ مى گذارند به طورى که انگشت شست روى سکه باشد و توسط آن فشارى به تخم مرغ وارد مى آ ورند. ا ین کار را ادامه مىدهند تا سرانجام تخم مرغ بشکند و در هنگام شکسته شدن اسم هر کسى برده شده باشد میگویند که ا و بچه را چشم زده بود و پس از انجام ا ین اعمال کمى از زرده تخم مرغ را به کف پا و سر ب چه مىمالند و آن سکه را هم نگاه داشته به فقیرى مى دهند و به این ترتیب فرد خاطى پیدا مىشود و بچه نیز از شر چشم زخم راحت مىشود.
دود کردن ا سفند
یکى دیگر ا ز اعمالى که برخى از افراد براى دفع چشم زخم انجام مىدهند دود کردن اسفند است. اسفند (اسپند) تخم بوت هاى ا ست به همین نام که خاصیت گندزدایى دارد و معتقد هستند که دود کردن آ ن براى دفع چشم زخم موثر بوده و به هنگام دود کردن آن اوراد متفاوتى خوانده مىشد مانند: ا سفند و ا سفند دونه، اسفند سى و سه دونه، از خویش و قوم و بیگونه هر که از دروازه بیرون رود هر که از دروازه تو بیاید کور شود چشم حسود و بخیل شنبه زا یکشنبه زا...... پنجشنبه زا جمعه زا، زیرزمین، روى زمین، سیاه چشم، زاغ چشم، هر که دیده و هر که ندیده، همسایه دست راست، همسایه دست چپ، همسایه پی شرو، بترکه چشم حسود و بخیل، پس از گفتن این اوراد مقدارى اسفند که قبلاً دور سر فرد مورد نظر گردانده شده است را بر آتش میریزند و با این حرکت به جنگ چشم زخم مىروند.
http://www.ettelaat.com/etbarchive/2010/03/03/P6.pdf
تاریخ ورود:28/7/91

باشگاه اندیشه
اوقات فراغت در تهران قدیم:
یش از مشروطه تمام تعطیلى هاى عید و عزا(به استثناى تعطیلات نوروز) با حساب قمرى تعیین مى شد و بیشتر جنبه مذهبى داشت. مهمترین رویداد مذهبى عید قربان بود که هنوز هم به اهمیت خود باقى است؛ تنها در آن ایام عید قربان یک هفته تعطیل مى شد. از عید قربان تا عید غدیر که به سلسله جلیله سادات تعلق دارد و در طول این یک هفته مردم مشغول گردش و مهمانى مى شدند. بازار تک و توک باز مى ماند. اداراتى هم که وجود نداشت، فقط پستخانه و تلگرافخانه مرتب کار مى کرد. مکتب خانه ها هم غالباً یک هفته تعطیل مى کردند؛ چون معتقد بودند که تحصیل میان دو تعطیلى میمنت ندارد. عقدکنان و عروسى با هم بیشتر میان این دو عید واقع مى شد زیرا ماه محرم و صفر در پیش بود، که در حال حاضر هم این سنت پسندیده همچنان باقى است.
* اوقات فراغت تهرانى ها
مردم تهران به مناسبت فصل، برنامه خود را تغییر مى دادند، یعنى اگر زمستان نبود یکى از جاهاى دیدنى و گردشگاه، باغ وحش دوشان تپه کنار قصر فیروزه بیرون دروازه دوشان تپه(شرق تهران) بود که با درشکه به آنجا مى رفتند. بعد ها با راه اندازى اتوبوس، در ایام تابستان رفتن به شمیران به ویژه محله هاى قلهک، تیفستان و زرگنده، تجریش، درکه و دربند مورد توجه قرار گرفت.
«مهمانى دانگى»که امروز آن را «پیک نیک»مى گویند در روزهاى تعطیل معمول بود، زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) نیز در چهار فصل سال از جمله برنامه هاى لازم الاجرا به شمار مى رفت. عامه مردم در خیابان ها و میدان ها و بازارچه ها پراکنده مى شدند. مهمترین تفریح آنها در تعطیلات نشستن پاى معرکه مارگیرها، شعبده بازها، پهلوان پنبه ها، دراویش و پرده خوان ها و امثال آن بود.
* جشن تولد در موسم تعطیل
ناصرالدین شاه بعد از مسافرت به فرنگ و ارتباط با فرنگى ها، روز تولد خود را جشن گرفت که یکى از روزهاى تعطیل عهد ناصرى روز تولد شاه به حساب قمرى ششم ماه صفر بود. مردم مذهبى آن زمان خیلى از این بابت رنجش داشتند زیرا این جشن درست در وسط دو ماه محرم و صفر که ایام عزادارى است برگزار مى شد.
ترتیب جشن، به این صورت بود که شب جشن در خیابان باب همایون جلوى سر در الماسیه آتش بازى مى کردند شاه در بالاخانه مى نشست و صحنه را تماشا مى کرد. موزیک مخصوص دارالفنون هم به این مناسبت پاى سردر آهنگ هاى شاد مى نواخت. از اعیان و اشراف و رجال دعوت شده به مجلس نیز در محوطه سردر الماسیه پذیرایى به عمل مى آمد. فردا هم شاه سلام مى نشست. نایب السلطنه پسر دوم شاه هم یک میهمانى مفصل به صرف شام مى داد که نمایندگان خارجى و رجال را دعوت مى کرد.
اعتمادالسلطنه در منتظم ناصرى تفصیل این جشن ها و میهمانى ها را در یادداشت هاى خود به طور مشروح آورده است.
تولد مظفرالدین شاه نیز چهاردهم جمادى الثانى بود: در آن موقع هم مراسم آتشبازى و سلام انجام مى گرفت اما این پادشاه برعکس پدرش سر پرشورى نداشت و بیشتر اوقات را با درباریان و محارم خود که در مدت چهل سال ولیعهدى یار غار او بودند به سر مى برد.
* تفریح مردانه
قهوه خانه ها در ایام تعطیل پاتوق کاسب ها مى شد که جولانگاه درویش سخنور، نقال، لوطى عنترى و شعبده باز بود. مهمترین قهوه خانه هاى آن روز تهران یکى قهوه خانه باغ ایلچى و دیگرى باغچه حیاط شاهى معروف به باغچه على جان بود. قهوه خانه باغ ایلچى در اواخر بازار عباس آباد میان گذر لوطى صالح و گذر قاسم خان و همان محل سابق سفارت روس که «گریبایدوف»وزیر مختار وقت روس در زمان فتحعلى شاه را در آنجا کشتند از آن روز به نام باغ ایلچى خوانده مى شد. این باغ بزرگ چند هزار متر فضاى مشجر داشت، شب و روز دایر بود.
در ایام عید دسته خیمه شب بازى در آن راه مى انداختند و جز زن ها تمام طبقات به آنجا مى رفتند و به قدرى این گردشگاه شهرت پیدا کرده بود که بعضى از شب ها عید ناصرالدین شاه و دامادش مجدالدوله با کلاه نمدى و پستک و لباس مبدل به تماشاى این گردشگاه مى آمدند.
در این قهوه خانه چایى جفتى سه شاهى، قلیان دانه اى صد دینار، ترش(لیموى دم کرده) و گل گاوزبان استکانى صد دینار و ناهار چلوخورشت پانزده شاهى بود. دیگر قهوه خانه معروف تهران قدیم، باغچه على جان(حیاط شاهى) واقع در عودلاجان که آنجا هم در میان رندان شهرت داشت و ایام تعطیل مرکز ارباب ذوق بود.
على جان پیشخدمت این قهوه خانه و اهل دل آنجا را بر قهوه خانه باغ ایلچى ترجیح مى دادند. على جان بعدها قهوه خانه را ترک کرد و به خدمت دولت درآمد و از رجال مهم آن زمان شد. اعیان و اشراف که نمى توانستند قهوه خانه بروند در ایام تعطیل میهمانى دوره راه مى انداختند.
استاد سید جعفر شهیدى - مردم شناس معروف - در این زمینه حرف هایى دارد: « قهوه خانه یکى از تفریحگاه هاى مردم تهران بود؛ یعنى محلى که همه گروه ها را به طرف خود کشیده، براى هر دسته اى تفریحات و وسایل سرگرمى مخصوص شان را فراهم مى کرد. در زمان مورد ذکر نه تنها مردم تهران، بلکه جماعات همه شهرها و روستاهاى آن در راحت خیال و آسایش تام و تمام فکرى و روحى بوده چیزى جز مشغولیات نمى خواستند و به همین خاطر هم وسایل آن برایشان در انواع سرگرمى و مشغولیات فراهم آمده بود... »
به جز دو قهوه خانه معروف باغ ایلچى و باغچه على جان، دیگر قهوه خانه هاى معروف تهران قدیم عبارت بودند از: قهوه خانه «پنجه باشى»زیر شمس العماره، قهوه خانه «فراش باشى»در بازارچه قوام الدوله، قهوه خانه «فخرآباد»دروازه شمیران، قهوه خانه «حسن ناروند»میدان شاه(قیام)، قهوه خانه «شاغلام»بازار امین السلطان، قدیمى ترین قهوه خانه تهران قهوه خانه «چال»نام داشت که محل آن در خیابان مولوى، بازار حضرتى جنب کوچه ارامنه بود. این قهوه خانه از زمان فتحعلى شاه قاجار دایر شد و تا اواخر سلطنت احمدشاه پابرجا بود. این قهوه خانه پاتوق بنا، شیروانى ساز و خرپاکوب و اره کش بود و یکى از مهم ترین پاتوق هاى قهوه خانه اى به شمار مى رفت.
آخرین نسل از قهوه خانه هاى قدیم تهران که در سال ۱۳۴۴(۴۳ سال پیش) برچیده شد، قهوه خانه معروف «رجب تنبل»واقع در باغ فردوس مولوى بود که آنجا علاوه بر نقالى، خیمه شب بازى هم رواج داشت و عصرها هم بساط عرضه سیراب و شیردان پهن مى شد. به طور کلى زمانى که سینما، رادیو و تلویزیون، کتابخانه، باشگاه و پارک نبود همه راه ها جهت گذراندن ساعات فراغت به قهوه خانه ختم مى گردید. به همین دلیل در هر محله تهران در کنار نانوایى، قصابى و بقالى، قهوه خانه نیز جاى ویژه اى داشت. البته این ترکیب تا دهه ۵۰ ادامه یافت که بتدریج از رونق افتاد.
* اعیاد مذهبى
یکى از اعیاد مذهبى عید فطر است که دراین روز مؤمنین صبح عید براى نماز به خارج شهر مى روند. محل هایى در جنوب خیابان شوش فعلى و شرق خیابان ۱۷ شهریور(اراضى احمدیه) که در حقیقت مصلاى آن روزهاى تهران و میعادگاه نمازگزاران عیدفطر بود ضمناً آنها هم که به نماز عید نمى رفتند، نبودند براى این که به آزادى عید را برگزار نمایند همراه نمازگزاران به خارج شهر مى رفتند و به قول قاآنى مى گفتند:
عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت
صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت
از دیگر اعیاد، جشن میلاد ائمه معصومین است که همچنان با شکوه درحال حاضر هم برقرار است. در میلاد با سعادت پیامبر(ص) روز هفدهم ربیع الاول، علاوه بر مساجد و تکایا در بسیارى از خانه ها مولودى نیز مى خواندند.
آن روزها که وسایل سریع السیر نبود، مردم مثل حالا نمى توانستند ظرف چند ساعت جهت زیارت به مشهد، کربلا، مکه و سوریه بروند بنابراین گردش و زیارت آنها، حضرت عبدالعظیم بود.
کسانى که مى خواستند ماه محرم در کربلا یا مشهد باشند؛ از اول ذى الحجه تدارک راه مى دیدند و چه بسا که باز هم در موقع مناسب به مقصد نمى رسیدند. یکى دیگر از گردشگاه هاى زیارتى تهران، امامزاده حسن سر راه تهران به قزوین آن زمان بودکه در ۲۸ صفر روز شهادت امام حسن مجتبى(ع) حال و هواى خاصى داشت. اشخاصى که نذرشان شله زرد بود سعى مى کردند، شله زرد را همانجا در امامزاده حسن بپزند و یا شله زرد را از تهران به آنجا حمل کنند.
بعضى از سال ها فرنى فروشى هاى تهران کار نذرى را آسان مى کردند به این معنى که خودشان در امامزاده حسن شله زرد عالى مى پختند و به صاحبان نذر مى فروختند آنها هم بدون این که متحمل زحمتى بشوند پولى مى دادند و همان جا نذرى حاضر و آماده را به دست مى آوردند.
پس از ورود اتومبیل به ایران به ویژه تهران که پس از قاجاریه فزونى یافت؛ در کنار دیگر تحولات و تحمیل فرهنگ هاى وارداتى و تغییر روش هاى سنتى به مدرن، دیگر قهوه خانه پاسخگوى اوقات فراغت نبود و درشکه هم تنها وسیله رفت و آمد به حساب نمى آمد. روزنامه اطلاعات درتاریخ ۱۶ مرداد ۱۳۰۹(هشتاد و هشت سال پیش) با درج دو تیتر جداگانه و دو مطلب مجزا تحت عنوان:
«مردم وسیله تفریح ندارند»و «اتومبیل و سرآغاز گرفتارى هاى مردم»چنین نوشت: در مملکت ما به واسطه عدم وسایل تفریح و تفرج حقیقتاً کسى که بخواهد در ۲۴ ساعت دو ساعت وقت خود را صرف تفریحاتى بکند متعجب خواهد بود چه بکند. هیچ نیست. نه گردشگاههاى مخصوص و نه کنسرت ها نه نمایشات، نه تئاترها و مجالس تفریح دیگر. درنتیجه همین عدم وسایل است که فوج فوج جوانان این مملکت خود را در میان امراض گوناگون و خطیر انداخته نسل آتیه را تهدید مى نمایند یا دچار انواع اخلاق سوء و ناامید گردیده و ناراحتى خود و خانواده را فراهم مى سازند. ولى امیدواریم به طورى که درنظر گرفته شده متدرجاً داراى هرگونه وسایل تفریح و گردش بشوند زیرا آنچه را که اکنون داریم خیلى ناقص و مثل این است که هیچ نداریم.
http://www.bashgah.net/fa/content/show/23181
تاریخ ورود:28/7/91

Email:malihedargahi@yahoo.com

 

ورود به صفحه فرهنگ تهران در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/branches/tehran

دوست و همکار گرامی
 
چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید
 
http://anthropology.ir/node/11294