Zekiye TUNÇ

Öz Bozkır kültürünün temsilcileri olan Türkler tarih sahnesine çıktıkları ilk zamanlardan itibaren tanınmış bir kavimdir. Çin'den Tuna'ya kadar geniş bozkır sahasında at koşturan bu kavim büyük işler başarmıştır. Eski Türk devletlerinin güçlü olmalarında liderlerinin katkısı oldukça fazladır. Türkler idari sistemlerinin en üst katmanında bulunup devleti yöneten kişilere "kağan" ismini vermişlerdir. Kağan, Tanrı tarafından kut verilerek seçilir ve bu durum Türklerdeki yöne-tim biçiminin özgünlüğünü gösteren bir inançtır, diyebiliriz. Devletin iyi yönetilmesi Tanrının verdiği kutun sahiplenip ona göre kağanın görev ve sorumluluklarını yerine getirmesi ile mümkündür. Bu yapılmadığı takdirde yöneticilere verilen kut geri alınırdı. Türk devletlerinin geleceğini genel olarak yöneticilerin iyi-kötü vasıfları belirlerdi. İyi vasıflı bir yönetici bilge, akıllı ve cesur olma özelliklerine sahiptir. Bu sebeple tarihte Mete Han, Attila, Mukan Kağan, İlteriş Kağan, Bilge Kağan, Moyun-Çor Kağan gibi yöneticile-rin devletlerini güçlendirdiklerinden bahseder ve milli kahraman olarak dillendiririz. Türk milletinin başarılı kağanları milletin huzur içinde yaşamalarını sağlamışlardır. İda-reciliği zayıf kağanlar milletin talihinin kötüye gitmesine sebep olmuşlardır. Anahtar Kelimeler Türk, Kağan, Yazıt, Kahraman, Bilge THE QUALIFICATIONS and DUTIES of KHAGAN in OLD TURKIC INSCRIPTIONS Abstract Turks, who are the representatives of the steppe culture, have been a notable tribe since they first appeared on the stage of history. This tribe, dominated a wide area of moorland among China and Danube River, has accomplished great tasks. The leaders of ancient Turkic states had significant contributions to the might of those states. Turks named those people who were at the top of the administrative system and ruled the state as "khagan". Khagans were chosen by the god (Tengri) 

Eski çağlardan beri dünyanın çeşitli bölgelerinde izlerine rastladığımız Türk topluluklarının Azerbaycan’da da yerleşmeleri milattan önceki tarihlere kadar gitmektedir. Bölgede yaşayan toplulukların dillerinde Türklerin kullandıkları sözcüklere tesadüf edilmesi, arkeolojik malzemelerinin Türk kavimlerinin eşyaları ile aynı olması ve toponimlerinde Türk boylarının isimlerinin varlığı dolayısıyla Azerbaycan’da Türklerin geçmişi çok eskilere dayanmaktadır.
Araştırmamıza konu olan süreçte MÖ. III.-I. bin yıllarda Türk kökenli kavimlerin Azerbaycan’da yaşadıkları bilinmektedir. MÖ. I. bin yıllarında ise Türk kökenli olduğu düşünülen Manna Devleti bölgede hâkim olmuştur. Milattan önceki dönemde Kimmerler Azerbaycan’a gelmişler, sonrasında onları İskitler takip etmişler, ilerleyen çağlarda ise Hun, Sabir ve diğer Türk boyları bölgede varlık göstermişlerdir.
Anahtar Kelimeler: Azerbaycan, Kimmer, İskit, Hun, Sabir, Türk