Izvorni kod stranice Fudbal

[[Datoteka:Lionel Andrés Messi Cuccittini.jpg|mini|Fudbal]]
[[Datoteka:Football pitch metric.svg|300px|thumb|Dimenzije nogometnog terena]]

'''Fudbal''' ({{jez-eng|football}}, od {{jez-eng|foot}}) — „stopalo“ i ''ball'' — „lopta“) ili '''nogomet''', kolektivni je sport koji se igra između dve ekipe, sastavljene od po jedanaest igrača. Fudbal je trenutno najpopularniji [[sport]] na svetu. Igra se u preko 200 zemalja. Mogu ga igrati ljudi svih godišta i muškarci i žene. Često se o fudbalu govori kao o „najvažnijoj sporednoj stvari na svetu“. Igra se [[lopta|fudbalskom loptom]] na pravougaonom igralištu s prirodnom ili veštačkom travom. [[Gol]]ovi su smešteni jedan nasuprot drugom na kraju uže strane igrališta. Cilj igre je ubaciti loptu u protivnički gol bilo kojim delom tela osim rukom. Jedino [[golman u fudbalu|golman]] može u ograničenom prostoru, takozvanom ''kaznenom prostoru'', igrati rukom. Pobednik utakmice je ekipa koja na kraju utakmice postigne više golova (pogodaka).

Savremena fudbalska igra razvila se u [[Engleska|Engleskoj]] posle stvaranja prvog fudbalskog saveza [[1863]]. godine. Prva pravila datiraju iz iste godine, a sa manjim promenama održala su se i do danas. Najviše fudbalsko telo je [[FIFA]]. FIFA organizuje [[FIFA Svjetsko prvenstvo|Svetsko prvenstvo u fudbalu]].

== Priroda fudbalske igre ==
[[Datoteka:Soccer goalkeeper.jpg|thumb|250px|Golman se bacio u pokušaju zaustavljanja lopte da uđe u gol.]]
Fudbal se igra po [[propis]]ima koji se nazivaju [[pravila fudbalske igre]]. Svi igrači, 22 igrača, čine sve saglasno s pravilima igre da zadrže loptu u posedu svoje ekipe i da je sprovedu u protivnički gol. [[Tim|Ekipa]] koja postigne više pogodaka na kraju utakmice je pobednik, a ako obe ekipe imaju jednak broj postignutih pogodaka, ili nijedna ekipa ne postigne pogodak, utakmica je nerešena ([[remi]]).

Osnovno je pravilo da nijedan igrač osim golmana ne sme namerno da dodirne loptu dlanom ili bilo kojim delom ruke, osim ramenom. Međutim, igrači moraju izvesti [[aut]] upravo rukom, bolje rečeno sa obe ruke, jer izvođenje auta jednom rukom znači automatsku dodelu lopte protivničkoj ekipi. Iako se igrači najviše koriste nogom, dopušteno je igranje bilo kojim delom tela osim ruke.

Igrači pokušavaju da se približe protivničkom golu s loptom na razne načine: individualnom kontrolom poput [[dribling]]a, dodavanjem lopte saigraču ili udarcem prema golu što protivnički golman treba da odbrani. Protivnička ekipa nastoji da osvoji loptu presecanjem dodavanja ili uklizavanjem prema protivniku koji ima loptu. Uklizavanje je ograničeno; ako dođe do kontakta između igrača koji uklizava i onog koji ima loptu, dosuđuje se prekršaj, a lopta se daje ekipi čiji je igrač vodio loptu.

Fudbal je dinamična sportska igra. Lopta je u igri sve vreme osim kada [[fudbalski sudija|sudija]] zaustavi igru zbog njenog izlaska izvan granica igrališta ili nekog prekšaja u terenu. Nakon zaustavljanja, igra se nastavlja prema pravilima.

U profesionalnim ligama, na utakmici je najčešći rezultat od najviše 3 gola. Na primer, u Premijer ligi u sezoni [[2005]]/[[2006|06]], prosek golova po utakmici bio je 2,48<ref>{{cite web |title=England Premiership (2005/2006) |work=Sportpress.com |url=http://www.sportpress.com/stats/en/738_england_premiership_2005_2006/11_league_summary.html |accessdate=05. 06. 2007. |archive-date=2007-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927023234/http://www.sportpress.com/stats/en/738_england_premiership_2005_2006/11_league_summary.html |dead-url=yes }}</ref>.

Golovi se postižu iz igre i iz kaznenih udaraca. Kazneni udarci su [[jedanaesterac|''penali'']] ako je prekržaj načinjen u obeleženom kaznenom prostoru, udanjenom 16 m od gola. Prekršaji, van toga prostora, se sankcionišu sa slobodnim udarcima.

Fudbalska utakmica se ne može igrati bez golmana i [[kapiten]]a. U pravilima fudbala, samo [[golman]] ima određenu ulogu. Svi ostali igrači mogu igrati na bilo kojem mestu na terenu. U modernom fudbalu, postoje, osim golmana, još tri osnovne pozicije:
* [[Napadač (fudbal)|napadači]]: čija je glavna uloga postizanje gola
* [[Vezni igrač (fudbal)|vezni igrači]]: čija je uloga oduzimanje lopte protivniku, te dodavanje lopte svojim napadačima
* [[Odbrambeni igrač (fudbal)|bekovi]]: njihova je uloga sprečavanje protivničke ekipe da postigne gol.

Ove se pozicije dalje ''razrađuju''. Ta se razrada najčešće ogleda u postavljanju igrača na određenu stranu, na primer: postoje centralni (srednji) bekovi, te levi i desni vezni igrači. Iako igrači igraju na unapred određenoj poziciji, oni mogu bez problema preći na neku drugu poziciju. Određivanje pozicije na kojoj će igrači igrati zove se [[nogometna formacija|fudbalska formacija]]. Formacija ujedno definiše i [[taktika|taktiku]], a određuje je [[trener]].

== Istorija i razvoj ==
[[Datoteka:Football world popularity.png|thumb|right|200px|Mapa popularnosti: Zemlje koje su obojene zelenom bojom su one u kojima je fudbal najpopularniji sport]]
Igre koje su se temeljile na šutiranju [[lopta|lopte]] odigravale su se u mnogim zemljama tokom istorije. Najstarija igra o kojoj postoje dokumenti je [[cuju]]<ref>{{cite web | title = History of Football | work = FIFA | url = http://www.fifa.com/classicfootball/history/game/historygame1.html | accessdate = 20. 11. 2006. | archive-date = 2013-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130208013354/http://www.fifa.com/classicfootball/history/game/historygame1.html | dead-url = yes }}</ref>, koja se pominje tokom vojnih vežbi za vreme [[dinastija Čin|dinastije Čin]] u [[Narodna Republika Kina|Kini]] (255.-206. pre nove ere). Ostale pradavne igre bile su [[kemari]] u [[Japan]]u i [[harpastum]] u [[Rimsko Carstvo|Starom Rimu]].

Pravila fudbalske igre su doneta sredinom [[19. vijek|19. veka]] da bi konačno ujedinila sve vrste fudbala koje su se igrale po raznim školama širom [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velike Britanije]]. Prva su pravila izmišljena u [[Cambridge|Kembridžu]] [[1848]], ali nisu bila usvojena. Tokom 50-ih godina [[19. vijek|19. veka]] brojni klubovi u državama s [[engleski jezik|engleskim]] kao maternjim jezikom igrali su fudbal koji se razlikovao od jednog do drugog mesta. Neki su klubovi donosili sopstvena pravila, a najpoznatija su bila „[[Šefildska fudbalska pravila]]“ iz [[1867]]. Takođe, [[1862]], Džon Čarls Tring izneo je svoju vrstu pravila koja su imala uticaja u stvaranju prvih „fiksnih“ pravila<ref>{{cite news |first=David |last=Winner |date = 28. 03. 2005. | title = The hands-off approach to a man's game |work=The Times |url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,27-1544006,00.html |accessdate = 07. 10. 2007.}}</ref>.

Sva ova pravila su imala pozitivnu posledicu; stvaranje prvog fudbalskog saveza, dana [[26. 10.|26. oktobra]] [[1863]].. Prvo okupljanje saveza bilo je u Freemason's Tavern u ulici Great Queen Street u [[London]]u<ref>{{cite web |title=History of the FA |work=Football Association website |url=http://www.thefa.com/TheFA/TheOrganisation/Postings/2004/03/HISTORY_OF_THE_FA.htm |accessdate = 09. 10. 2007.}}</ref>.

U Freemason's Tavern, tokom pet susreta između [[oktobar|oktobra]] i [[decembar|decembra]], doneta su službena pravila koja su, s manjim izmenama, na snazi i danas. Na završnom sastanku, klub [[Blackheath]] povukao se iz saveza zbog izbacivanja dva pravila; prvo, u kojem je pisalo da je dopušteno igrati rukom bilo gde na terenu i drugo, u kojem je dozvoljeno udaranje po nogama.

Danas, pravila donosi [[IFAB]] (International Football Association Board). Ovo je telo osnovano [[1886]]. posle sastanka u [[Manchester|Mančesteru]]<ref>{{cite web |title=The International FA Board |publisher=FIFA |url=http://access.fifa.com/en/history/history/0,3504,3,00.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070422035010/http://access.fifa.com/en/history/history/0,3504,3,00.html |archivedate=2007-04-22 |accessdate=02. 09. 2007. |deadurl=yes }} (webarchive)</ref>. Na tom su sastanku učestvovali, osim [[Engleska|engleskog]], i [[Škotska|škotski]], [[wales|velški]] i [[Irska|irski]] fudbalski savez.

Najstarije fudbalsko takmičenje je [[Engleska|engleski]] [[FA kup]], prvi put održan [[1872]].<ref>Enciklopedija fizičke kulture JLZ Zagreb 1975 svezak 1 str. 644.</ref> Engleska je takođe dom najstarije lige, osnovane [[1888]]. od strane Aston Vile. Originalni sistem takmičenja okupljao je 12 ekipa iz srednje i severne Engleske.

[[FIFA]] je osnovana [[1904]]. u [[Pariz]]u, obećavši da će poštovati i pokušati da unapredi fudbalska pravila. Povećana popularnost fudbala na međunarodnom nivou dovela je da IFAB primi FIFA-u pod svoje okrilje [[1913]]. godine. U današnje vreme, IFAB se sastoji od četiri člana iz FIFA-e, kao i od jednog predstavnika iz svakog od četiri [[ujedinjeno Kraljevstvo|britanska]] saveza.

Danas, fudbal svoj status najpopularnijeg sporta na svetu duguje jednostavnim pravilima i minimalnoj opremi. Fudbal se danas igra na profesionalnom nivou u više od dvesta zemalja sveta, a zanimljivo je napomenuti da je, prema FIFA-i, veći broj amatera nego profesionalaca. Također, FIFA je [[2001]]. objavila da preko 250 miliona ljudi igra fudbal redovno za neki profesionalni ili amaterski klub.

U velikom delu sveta, fudbal zbog činjenice da je [[ekipni sport]], zbližava ljude i poboljšava odnose između mesta, gradova, pa čak i država. [[Sjedinjene Američke Države|Američka]] [[TV-stanica]] „[[ESPN]]“ tvrdi da je plasman [[Fudbalska reprezentacija Obale Slonovače|Obale Slonovače]] na [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2006|Svetskom prvenstvu 2006.]] prekinuo građanski rat u toj [[Afrika|afričkoj]] zemlji. No, nasuprot tome, dobro je poznat slučaj „fudbalskog rata“ između [[Honduras]]a i [[Salvador]]a<ref>{{cite web | title = 	
Has football ever started a war? | work = The Guardian | url = http://football.guardian.co.uk/theknowledge/story/0,,2017161,00.html |author = Dart, James and Paolo Bandini | date = [[2007-02-21]] | accessdate = 24. 09. 2007. }}</ref>, kao i nemili događaj na [[Maksimir]]u [[1990]], na utakmici između [[GNK Dinamo Zagreb|Dinama]] i [[FK Crvena zvezda|Crvene zvezde]].

== Pravila igre ==
=== Istorijski razvoj pravila fudbalske igre ===
[[Datoteka:FA Cup Final 1893 Wolves Everton.jpg|thumb|Finale FA kupa 1893. godine između Vulverhemptona i Evertona]]
Kada je u Engleskoj oko 1650. godine ukinuta zabrana igre loptom uvedene kraljevskim dekretom 1314. godine igra se brzo širila po školama.<ref>Enciklopedija Fizičke fulture JLZ Zagreb 1975</ref> Nekih određenih pravila nije bilo, osim što se nije smelo igrati rukama.

Igrači po školama su se podelili u dva tabora:
* pristalice ''ragby running game'' (ragbija) gde se lopta mogla igrati rukom i 
* pristalice ''dribling game'' (fudbala) gde se isključivo igralo nogom 
Godine [[1855]]. u [[Sheffield|Šefildu]] i [[Cambridge|Kembridžu]] osnovani su prvi engleski fudbalski klubovi. Povećanjem broja klubova nastala je potreba za organizovanom igrom. Pristalice dribling game prihvatile su [[1863]]. pravila koja je za ovu igru napravio M. Tring ([[1862]]) rektor škole u [[Uppingham]]u i iste godine u [[London]]u osnovali prvi fudbalski savez Football Association koji je propisao 13 prvila za igru. Tek od te godine može se govoriti o fudbalskoj igri u današnjem smislu.

Prva pravila su propisivala: 
* Veličina igrališta je bila je utvrđena na 200 jardi h 100 jardi (182,88 m h 91,44 m) i razmak između stativa na na golu 7,96 jardi (7,28 m). Na golu nije postojala prečka.
* Ekipa se sastojala od 11 igrača. 
* Svako igranje rukom i glavom bilo je zabranjeno, protivnik se mogao napadati samo ramenima i grudima. 
* Posle svakog pogotka ekipe su menjale strane. 
* Nešto kasnije dimenzije igrališta su smanjene na 140 h 70 jardi 
Od tada pa do [[1929]]. pravila su se usavršavala i proširivala novim odredbama.

Dopune pravila izvršena su ovim redom:
* [[1864]]. je izvršena prva dopuna kojom su propisane fudbalske cipele. 
* [[1866]]. uvedeno je pravilo ofsajda. Ofsajd je bio kada igrač primi loptu na protivničkoj polovini, a ispred sebe nema najmanje tri igrača. Do te godine u ofsajdu je bio svaki igrač, koji je u momentu dodavanja bio ispred lopte što je uzeto iz ragbi pravila.
* [[1867]]. uveden je konopac koji je spajao vrhove stativa, ispucavanje lopte ispred gola i zabrana postizanja gola direktno iz slobodnog udarca.
* [[1870]]. uvedeno je igranje glavom,
* [[1871]]. u ekipu je uveden golman, kojem je bilo dopušteno igranje rukom. 
* [[1873]]. uveden je korner. Korner se izvodio sa poprečne linije 15 metara levo ili desno udaljen od gola.
* [[1874]]. za prekršaj pravila igre uvedeno je kažnjavanje slobodnim udarcem.
* [[1875]]. određene su dimenzije gola širina 7,32 m i visina 2,44 m, sa obaveznim postavljanjem prečke.
* [[1878]]. uvedena je pištaljka za sudiju za davanje znakova prilikom prekida igre.
* [[1880]]. dimenzije igrališta su svedene na 110 h 53,33 jardi (100,58 h 51,48 m)
* [[1881]]. određeno je vreme trajanje igre i prava i dužnosti sudije.
* [[1884]]. uvedene su pomoćne sudije, ali su su se kretali nešto dalje od igrališta.
* [[1889]]. određena je veličina i težina lopte. 
* [[1891]]. na predlog [[Irci|Iraca]] uveden je kazneni udarac – jedanaesterac, obeležen kazneni prostor, golmanov prostor i mreža na golu. Od te godine pomoćne sudije sude kao linijske sudije.
* [[1897]]. uvedeno je trajanje igre od 90 minuta 
* [[1905]]. zabranjeno je golmanu istrčavanje sa gol linije pri izvođenju jedanaesterca.
* [[1906]]. uveden je odmor u poluvremenu od 5 minuta. 
* [[1912]]. golmanu je zabranjeno igranje rukom van kaznenog prostora
* [[1913]]. korner se izvodi sa ugla igrališta.
* [[1924]]. uvedeno je pravilo da svi igrači prilikom izvođenja jedanaesterca moraju biti van kaznenog prostora udaljeni od lopte najmanje 9,15 m
* [[1925]]. promenjeno je pravilo ofsajda i dopušteno da igrač u napadu na protivničkoj polovini igrališta, u momentu kada mu njegov saigrač dodaje loptu mora imati pred sobom najmanje dva igrača.
* [[1929]]. za grešku pri izvođenju ubacivanja lopte u igru umesto slobodnog udarca dosuđuje se novo ubacivanje u korist druge ekipe.

Od tada pa do danas uvođene su neznatne izmene osnovnih pravila.

=== O pravilima ===
Postoji 17 fudbalskih pravila. Sva su pravila stvorena za svaki nivo fudbala, iako su očigledne promene kod [[junior]]a, [[senior]]a ili žena. Pravila, kada je potrebno, postaju fleksibilna. Tako bezbrojne odluke IFAB-a pomažu u boljoj regulaciji fudbalske igre<ref>{{cite web| url=http://www.fifa.com/worldfootball/lawsofthegame.html| title=Laws Of The Game| publisher=FIFA| accessdate=02. 09. 2007.| archive-date=2007-09-01| archive-url=https://web.archive.org/web/20070901044035/http://www.fifa.com/worldfootball/lawsofthegame.html| dead-url=yes}}</ref>.

Fudbalska pravila, još poznata i kao fudbalski zakoni, pomažu u odigravanju fudbalskih utakmica. Svako novo pravilo i izmenu postojećih mora da potvdrdi IFAB.

=== Igrači, oprema i sudije ===
{{main|fudbalski golman|zamena (fudbal)|fudbalska oprema}}
[[Datoteka:Adidas Absolado TRX TF-1.jpg|200px|thumb|right|Moderne kopačke]]

Svaka ekipa se sastoji od najviše 11 igrača (ne računajući zamene ili rezerve), od kojih jedan mora biti [[golman u fudbalu|golman]]. Pravila takmičenja određuju minimalan broj igrača koji je potreban za stvaranje ekipe, što je najčešće sedam. Golman se može koristiti rukom ili dlanom te se kretati s loptom u rukama, ali samo unutar [[šesnaesterac|šesnaesterca]] ispred svog gola, ne protivničkog. Iako ostale igrače raspoređuje trener, nema nikakvog ograničenja što se tiče njihovih pozicija i kretanja.

Osnovna oprema koja je potrebna za nastup ukljucuje: dres, šorc, [[štucne]], [[kopačke]] i adekvatne štitnike za potkolenicu. Ne smeju nositi ništa što je opasno za protivničkog igrača ili tog samog igrača; nikakav nakit, pa čak ni venčani prsten. Samo [[fudbalski sudija|sudija]] sme, to jest treba da nosi sat. Golmani moraju da imaju drugačiju opremu od saigrača, protivničkih igrača i sudija.
[[Datoteka:Assistant referee 15abr2007.jpg|thumb|left|200px|Pomoćni sudija signalizira ofsajd]]
Više igrača može biti zamenjeno tokom utakmice. Maksimalan broj zamena tokom međunarodne tačmičarske utakmice ili ligaške utakmice je tri, iako broj zamena može varirati u nekim drugim ligama ili prijateljskim utakmicama. Najčešći su razlozi za zamenu povreda, umor, slaba igra i taktička promena. Prema propisima [[FIFA|FIFA-e]], zamenjen igrač ne sme više ući u igru za vreme te utakmice.

Utakmicu sudi [[glavni sudija]], koji ima puna ovlašćenja da sprovodi sva fudbalska pravila tokom utakmice za koju je izabran da sudi (5. pravilo). Odluka glavnog sudije je konačna. Glavnom sudiji pomažu [[pomoćni sudija|pomoćne sudije]], a svuda bi trebalo da bude i četvrti sudija, iako FIFA to ne zahteva. Glavna je uloga četvrtog sudije pomaganje ostaloj trojici sudija i ako je potrebno i zameni jednog od njih, usled povrede na primer. Budući da u tom slučaju nema četvrtog sudije, na [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2006|Svetskom prvenstvu 2006.]] vidi se da postoji i peti sudija, koji zamenjuje četvrtog.

=== Igralište ===
{{main|Fudbalsko igralište}}
[[Datoteka:Football pitch metric sr.svg|thumb|610px|Fudbalsko igralište]]
Zbog [[Engleska|engleskog]] porekla fudbala i nadmoći britanskih saveza u ranim danima [[IFAB]]-a, standardne dimenzije [[fudbalsko igralište|fudbalskog igrališta]] izražene su u [[jard]]ima. Tako, na primer, [[jedanaesterac]] nije udarac upućen sa jedanaest [[metar]]a, već sa dvanaest [[jard]]i. Iako se danas sve više preračunava u metre, fudbalske nacije s [[engleski jezik|engleskog]] govornog područja i dalje koriste jard kao mernu jedinicu.

Igralište je u obliku pravougaonika. Za međunarodne utakmice, dužina ne sme da prelazi 90 do 100 metara, a širina bi trebalo da bude između 65 i 75 metara (nekada dužine od 90 do 110 metara i širine od 45 do 90 metara, a danas 105–110 m sa 68–75 m - po propisima [[UEFA|UEFE]]).

Igralište je omeđeno 12&nbsp;cm širokim poprečnim i uzdužnim linijama, a podeljeno je srednjom linijom (linija centra) na dva jednaka dela. Sredina igrališta je obeležena krugom (poluprečnika 9,15 m). Ove duže linije (uzdužne linije) nazivaju se aut-linije (kad lopta ode preko te linije izvodi se aut), a kraće (Poprečne linije) gol-linije (na njima su postavljeni golovi).

Na oba kraja igrališta u sredini poprečne linije nalazi se po jedan gol (7,32 m dužine i 2,44 m visine). Gol se sastoji od dve stative povezane prečkom, na kojoj je pričvršćena mreža. Stative i prečka su okruglog (ranije kvadratnog) preseka odnosno prečnika 12&nbsp;cm.

Golmanov prostor je pravougaonik. Na 5,5 m levo i desno od unutrašnje strana stative ucrtane su dve vertikalne 5,5 m duge linije, a njihove krajeve spaja linija koja je paralelna sa poprečnom stranom igrališta.

Kazneni prostor je pravougaonik ucrtan oko golmanovog prostora. Njegove dve kraće strane koje ulaze u teren igrališta, duge su 16,5 m, a isto toliko su udaljene i od unutrašnje strane stativa. Linija koja spaja njihove krajeve paralelna je sa poprečnom stranom igrališta. U tom prostoru je tačkom obeleženo mesto sa kojeg se izvodi kazneni udarac (11 m od gola) Sa vanjske strane pravougaonika, ispred sredine kaznenog prostora je segment poluprečnika 9,15 m čiji je centar u tački s kojeg se izvodi [[jedanaesterac|kazneni udarac]].

=== Trajanje utakmice i određivanje pobednika ===
Standardna utakmica za odrasle sastoji se od dva dela od 45 minuta poznatih kao [[poluvreme]]. Dakle, utakmica traje 90 minuta. Obično je između dva poluvremena odmor od 15 minuta.

Glavni sudija je jedini službeni merilac vremena na utakmici. On donosi odluku kolika će biti nadoknada izgubljenog vremena. Vreme se gubi obavljanjem zamena, pružanja medicinske pomoći povređenom igraču, slavljenjem postignutog gola. Glavni sudija će pokazati četvrtom sudiji kolika je nadoknada, a ovaj će podignuti mali [[semafor (razvrstavanje)|semafor]] koji pokazuje igračima i publici koliko se minuta nadoknađuje.

Utakmice u ligi mogu završiti i nerešeno, ali u kupu se mora dobiti pobednik. U toj fazi takmičenja nerešena utakmica posle odigranih 90 minuta rešava se [[produžetak|produžecima]], a ako je i tada nerešeno, onda se pristupa izvođenju [[jedanaesterac]]a. Golovi postignuti u produžecima se u službenim statistikama računaju kao da su postignuti tokom regularnih 90 minuta. Kod jedanaesteraca, to je drugačije. Oni postignuti tokom produžetaka računaju se kao i gol iz igre (tokom 90 minuta), ali oni postignuti posle 90 minuta i produžetaka se u službenim statistikama ne računaju.

Takmičenja koja se održavaju dvokružno (ekipe igraju jedna protiv druge dvaput; jednom kod kuće, jednom u gostima) mogu koristiti pravilo [[gol u gostima|gola u gostima]], ako dve ekipe imaju jednak broj bodova na kraju takmičenja. Ako je i broj golova u gostima takođe jednak, onda se može izračunati odnos dosuđenih i iskorišćenih jedanaesteraca. Druga varijanta je odigravanje nove, odlučujuće utakmice.

U kasnim 90-im godinama [[20. vijek|20. veka]], IFAB je počeo da eksperimentiše s načinima koji bi omogućavali završetak utakmice bez izvođenja jedanaesteraca. To su bili [[zlatni gol]] i [[srebrni gol]]. Zlatni gol znači trenutni završetak utakmice i pobedu ekipe koja je postigla gol. Srebrni gol donosi pobedu ekipi koja ima prednost na kraju produžetka. Pravilo zlatnog gola uvedeno je na [[Evropsko prvenstvo u fudbalu 1996.|Evropskom prvenstvu u Engleskoj]], a srebrni gol na [[Evropsko prvenstvo u fudbalu 2004.|Evropskom prvenstvu 2004]]. u [[Portugal]]u. Eksperimenti sa zlatnim i srebrnim golom su prekinuti, pa se [[IFAB]] vratio tradiciji i odigravanju produžetaka do kraja.

=== Lopta u igri i van igre ===
[[Datoteka:Van Persie free kick.jpg|thumb|right|150px|[[Robin van Persi]] (levo) se sprema da izvede slobodan udarac.]]
Po pravilima postoje dva osnovna dela igre: ''lopta u igri'' i ''lopta van igre''. Sve vreme od početnog udarca pa do kraja poluvremena, osim kada lopta izađe van granica igrališta ili sudija zaustavi igru, lopta je ''u igri''. Kada lopta nije u igri, ona se vraća na jedan od osam sledećih načina:
* [[Početni udarac]]: na početku utakmice, poluvremena ili produžetka, ili nakon gola protivničke ekipe.
* [[Aut]]: kada lopta celim obimom pređe aut-liniju, lopta je dodeljena ekipi suprotnoj od one koja je zadnja dotakla loptu.
* [[Gol-aut]]: kada lopta celim obimom pređe gol-liniju, a da gol nije postignut, pod uslovom da je ekipa koja je napadala zadnja igrala (dotakla) loptom, gol-aut je dodeljen ekipi koja se do kraja te akcije branila.
* [[Korner]]: kada lopta celim obimom pređe gol-liniju, a da gol nije postignut, pod uslovom da je loptom poslednja igrala ekipa koja se branila, lopta je dodeljena ekipi koja napada.
* [[Indirekt]]: lopta se dodeljuje ekipi suprotnoj od one koja je napravila prekršaj koji nije ometao protivnika ([[ofsajd]], predugo držanje lopte u rukama golmana, igranje rukom van 16 metara).
* [[Slobodan udarac]]: dosuđuje se u korist ekipe igrača nad kojim je izvršen prekršaj.
* [[Jedanaesterac]]: dosuđuje se u korist ekipe nad čijim igračem je napravljen prekršaj u šesnaestercu protivnika.
* [[Sudijsko bacanje]]: dešava se kad sudija zaustavi igru. Razlog zaustavljanja može biti ozbiljna povreda igrača, ulazak stranog lica u teren, probušena lopta i slično. Ovakav se nastavak utakmice ređe viđa na utakmicama za odrasle.

=== Prekršaji i kazne ===
{{double image|right|Yellow card.svg|60|Red card.svg|60|Igrači se opominju žutim kartonom, a isključuju iz igre crvenim kartonom. Ove boje su prvi put predstavljene na [[Svetsko prvenstvo u fudbalu 1970.|Svetskom prvenstvu 1970.]] i od tada su u stalnoj upotrebi}}

Prekršaj u fudbalu nastaje kada igrač ugrozi suparničkog igrača na jedan od brojnih načina: igranjem rukom, guranjem protivnika, rušenjem protivnika (faul)... Za takve vrste prekršaja dosuđuje se slobodan udarac ili jedanaesterac, u zavisnosti od toga gde je prekršaj napravljen. Ostali prekršaji kažnjavaju se [[indirekt]]om. 
[[Datoteka:Ryan Valentine scores.jpg|thumb|left|200px|Jedanaesterac]]
Sudija može kazniti igrača, zamenu (čak i ako zamena nije u igri), te osoblje (fizioterapeuta, trenera... [[žuti karton|žutim]] ili [[crveni karton|crvenim kartonom]]. Kazniti se može bilo kada, pa čak i nedugo posle završetka utakmice i to ako je igrač napravio prekršaj koji je kažnjiv prema fudbalskim pravilima. Najčešći razlog kazne je „nesportsko ponašanje“, koje se kažnjava svaki put kada se narušava duh igre.

Sudija može da odluči da ne dosudi prekršaj ako smatra da ekipa nad kojom je prekršaj napravljen može da ostvari prednost iz nastavka akcije. Sudija, ako prednost nije ostvarena, odnosno ako ekipa nad kojom je prekršaj napravljen nije ostvarila neki značajan pomak u akciji, može da vrati igru i dosudi prekršaj koji se izvodi na mestu gde se prekršaj dogodio. Ako se radi o prekršaju koji zahteva kaznu, a ekipa nad kojom je prekršaj napravljen može da ostvari prednost, sudija zadržava pravo da kazni igrača nakon odlaska lopte izvan granice terena.

Sudija moze dosuditi penal i u slucaju kada prekrsaj nije nacinjen u kaznenom prostoru od 16 metara ukoliko smatra da je igrac napravio tezak prekrsaj koji se krsi sa pravilima sportske igre..

=== Ofsajd ===
[[Datoteka:Offsidelarge.svg|thumb|300px|right|Plavo označeni [[napadač]] na levoj strani dijagrama je u ofsajdu, jer je u trenutku upućivanja lopte bliže gol-liniji i od [[bek]]a (crveno označeni) i od lopte.]]

Igrače je u ofsajdu ako je bliži suprotnoj gol-liniji i od lopte i od svih protivničkih igrača, osim ako je u svom delu igrališta. Ako je igrač u liniji sa suparnikom, ofsajda nema. Trenutak u kojem pomoćni sudija mora da odredi ima li ofsajda je trenutak upućivanja lopte prema igraču. Ako u tom trenutku ofsajda nije bilo, igrač slobodno može da krene ka gol-liniji.

Ako je lopta upućena igraču koji je u ofsajdu, a on očito pokazuje da ne namerava da igra loptom ili ometa beka u dobijanju lopte nazad, tada se ofsajd ne dosuđuje, a neki drugi igrač slobodno može da igra loptom ili dodaje, pod uslovom da nije napravio ofsajd.

Pravo (izvorno) pravilo je da napadač u trenutku upućivanja lopte mora da ima najmanje dva protivnička igrača bliže protivničkom golu, gde je uglavnom jedan golman, a drugi odbrambeni igrač. Retka je situacija da golman istrči i interveniše, a protivnik odmah vrati loptu ka golu gde se nalaze napadač i odbrambeni igrač. Tada je ofsajd, ali se dešava da igrači to ne znaju, pa dolazi do protesta kod sudija i dodeljivanja kartona.

== Izvršna tela ==
Najviše i najuticajnije fudbalsko telo je [[FIFA]]. Osim fudbala koji je najpoznatiji, FIFA je takođe nadležna za razvoj [[futsal]]a i fudbala na pesku. Sedište FIFA-e je u [[Zürich|Cirihu]], u [[Švajcarska|Švajcarskoj]].
Postoji šest regionalnih konfederacija koje su u savezu sa FIFA-om:
* [[Azija]]: [[AFK]] (Azijska fudbalska konfederacija)
* [[Afrika]]: [[KAF]] (Afrička fudbalska konfederacija)
* [[Centralna Amerika|Srednja]]/[[Severna Amerika]] i [[Karibi]]: [[KONKAKAF]] (Fudbalska konfederacija karipskog, severnoameričkog i srednjoameričkog fudbala)
* [[Evropa]]:[[UEFA]] (Unija evropskih fudbalskih asocijacija)
* [[Okeanija]]:[[OFK]] (Fudbalska konfederacija Okeanije)
* [[Južna Amerika]]: [[CONMEBOL|KONMEBOL]] (Fudbalska konfederacija južnoameričkog fudbala)

Neki fudbalski savezi menjaju poneke fudbalske propise. Međutim, kada se održava službeno takmičenje, sva pravila FIFA-e i pripadajuće konfederacije moraju da se prihvate. FIFA kao sama ne donosi pravila, već je za to nadležan IFAB, kao što je već objašnjeno.

== Najveća međunarodna takmičenja ==
Najveće međunarodno takmičenje organizuje [[FIFA]], a to je [[FIFA Svjetsko prvenstvo|Svetsko prvenstvo u fudbalu]]. Ovo takmičenje se održava svake četiri godine. Više od 190 nacionalnih fudbalskih reprezentacija učestvuje u kvalifikacijama pod nadzorom pripadajućih konfederacija za mesto u završnom [[turnir]]u. Na završnom turniru nalaze se 32 ekipe (broj ekipa je 1998. godine povećan sa 24 na 32) koje se takmiče tokom približno mesec dana. Naredno [[Svetsko prvenstvo u fudbalu 2010.|svetsko prvenstvo]] održaće se [[2010]]. u [[Južna Afrika|Južnoj Africi]].

Fudbal je takođe zastupljen na [[Olimpijske igre|Olimpijskim igrama]] od [[1900]], sa izuzetkom igara u [[Los Angeles|Los Anđelesu]] [[1932]]. Pre nastanka svetskog prvenstva u fudbalu, Olimpijske igre su imale status najvećeg međunarodnog takmičenja u fudbalu. Prvo je olimpijski fudbalski turnir bio predviđen isključivo za amatere, ali od OI u Los Anđelesu nastup je dopušten i profesionalcima uz brojna ograničenja koja onemogućuju slanje najjačih fudbalskih reprezentacija na OI. Trenutno, fudbal na OI igra se na nivou U-23, ali od OI u Pekingu 2008. sa tim se prestalo. Tako danas svi mogu da šalju najbolje nacionalne igrače na Olimpijske igre. Kod žena i ženskog fudbala na OI, stvari su potpuno drugačije. Od Olimpijskih igara 1996. u [[Atlanta|Atlanti]] i žene igraju fudbal i to sa svim profesionalnim igračicama bez starosnih ograničenja. Zato je titula olimpijskih fudbalskih pobednica od jednake vrednosti kao i [[Svetsko prvenstvo u fudbalu za žene]].

Nakon SP-a, najvažnija međunarodna fudbalska takmičenja su kontinentalna prvenstva koja organizuju kontinentalne konfederacije i okupljaju najbolje fudbalske ekipe sa pojedinog kontinenta koje na glavni turnir ulaze kroz sitem kvalifikacija. Ti turniri po kontinentima i nadležne konfederacije su:
* [[Evropa]]: [[UEFA Euro|Evropsko prvenstvo u fudbalu]] (UEFA)
* [[Južna Amerika]]: [[Kup Amerika]] (KONMEBOL)
* [[Afrika]]: [[Kup afričkih nacija|Afrički kup nacija]] (KAF)
* [[Azija]]: [[AFC Azijski kup|Azijski kup]] (AFK)
* [[Centralna Amerika|Srednja]]/[[Severna Amerika]]: [[KONKAKAF Zlatni kup]] (KONKAKAF)
* [[Okeanija]]: [[OFK kup nacija]] (OFK)

Osim toga postoje i klupska takmičenja po kontinentima koja su takođe vrlo popularna i kvalitetom ne zaostaju za nacionalnim kontinentalnim takmičenjima. Najpoznatija klupska takmičenja su [[UEFA Liga prvaka|Liga šampiona]] u Evropi, kao i [[Kup Libertadores]] u Južnoj Americi. Pobednici ovih kupova, kao i kupova ostalih kontinenata igraju u takmičenju zvanom [[Svetsko klupsko prvenstvo u fudbalu|Svetsko klupsko prvenstvo]]<ref>{{cite web| title = Organising Committee strengthens FIFA Club World Cup format| work = [[FIFA]]| url = http://www.fifa.com/clubworldcup/organisation/media/newsid=570740.html| date = [[2007-08-24]]| accessdate = 07. 10. 2007.| archivedate = 2009-08-21| archiveurl = https://web.archive.org/web/20090821052836/http://www.fifa.com/clubworldcup/organisation/media/newsid=570740.html| deadurl = yes}}</ref>.

== Takmičenja na državnom nivou ==
Fudbalskii savez svake pojedine države je nadležno telo za stvaranje ligaškog takmičenja, koja se uobičajeno dele u nekoliko [[liga]] ([[divizija]]). U ligama ovakve vrste ekipe dobijaju bodove zavisno od rezultata.

Bodovanja su različita:
* 3 za pobedu, 1 za nerešeno, 0 za poraz
* 2 za pobedu, 1 za nerešeno, 0 za poraz
* 2 za pobedu, 1 ako nakon nerešene utakmice se dobije na jedanesterce, 0 ako se izgubi na jedanaesterce nakon nerešene utakmice, 0 za poraz
* 3 za pobedu, 2 za nerešeno, 1 za poraz

Ekipe su postavljene na tabelu prema rezultatima koje postižu, počevši od najbolje, a završno sa najlošijom ekipom.

Najčešće, ekipe se tokom jedne sezone susreću dvaput, jednom na svom terenu i jednom u gostima. Na kraju sezone ekipa sa najviše osvojenih bodova proglašava se prvakom, a jedna do četiri najlošije ekipe ispadaju u niži rang takmičenja, a zamenjuje ih isti broj najboljih ekipa iz nižeg ranga.

Ponekad liga redosled nije konačan; nakon ligaškog dela takmičenja, igraju se doigravanja za prvaka, plasman u višu ligu ili za određeni plasman, kao i razigravanja za opstanak u postojećem takmičenju.

Određeni broj najboljih ekipa u najvišem rangu takmičenja stiče pravo igranja u međunarodnim klupskim takmičenjima iduće sezone. Glavni primeri ovakvog koncepta takmičenja nalaze se u Južnoj Americi, u sistemu ''[[Apertura]]'' i ''[[Klausura]]''. Prevedeno, radi se o prvom (otvarajućem) i drugom (zatvarajućem) delu takmičenja.

U dodatku ligama, većina fudbalskih saveza dodaje i kup takmičenje tokom sezone. Kupovi su najčešće organizovani po kup sistemu. To znači da pobednik jedne utakmice prolazi u sledeći krug takmičenja, a gubitnik više ne učestvuje u takmičenju, odnosno ispada iz takmičenja.

U velikom broju zemalja se organizuje i tzv. „[[Superkup]]“, u kome se u jednoj utakmici sastaju državni šampion (pobednik prvenstva) i pobednik kupa, što najčešće ima samo revijalni značaj (bez uticaja na plasman na međunarodna takmičenja). Ukoliko je neki klub osvojio takozvanu „duplu krunu“ (pobednik i prvenstva i kupa), „Superkup“ se ne organizuje.

Veoma često, naročito od početka [[1990-e|90-ih]], u pojedinim zemljama, organizuje se i tzv. „[[liga-kup]]“, takmičenje, u kome se klubovi nekoliko kola takmiče po ligaškom sistemu, najčešće po grupama, nakon čega najbolje plasirani timovi učestvuju u eliminacionoj završnici (kup sistem).

== Vidi još ==
* [[Američki fudbal]]
* [[FIFA]]
* [[UEFA]]
[[FIFA Svjetsko prvenstvo|Svetsko prvenstvo u fudbalu]]

== Korišćena literatura ==
* Enciklopedija Fizičke kulture JLZ Zagreb 1975

== Izvori ==
{{reflist|2}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Association football}}
* [http://www.fifa.com Zvanični sajt svetske fudbalske organizacije FIFA]
* [http://www.uefa.com Zvanični sajt evropske fudbalske organizacije UEFA]
* [http://www.the-afc.com/ Azijska fudbalska konfederacija (AFK)]
* [http://www.cafonline.com/ Konfederacija afričkog fudbala (KAF)]
* [http://www.concacaf.com/ KONKAKAF]
* [http://www.conmebol.com/ KONMEBOL]
* [http://www.oceaniafootball.com/ Okeanijska fudbalska konfederacija (OFK)]
* [http://www.fss.rs Fudbalski savez Srbije (FSS)]
* [http://www.fifa.com/en/regulations/index.html Trenutna fudbalska pravila] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070507040050/http://www.fifa.com/en/regulations/index.html |date=2007-05-07 }}
* [http://www.nfsbih.ba Nogometni/Fudbalski Savez BiH]
* [http://www.pravilafudbala.com/ Pravila Fudbalske Igre - Testovi za fudbalske sudije] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160308002742/http://www.pravilafudbala.com/ |date=2016-03-08 }}

[[Kategorija:Sportovi]]
[[Kategorija:Fudbal| ]]
[[Kategorija:Anglicizmi]]