کارواں سرائے

اکبری سرائے، شاہدرہ باغ، لہور، پنجاب، پاکستان

اکبری سرائے، شاہدرہ باغ، لہور، پنجاب، پاکستان

کارواں سرائے ایزدخواست (اوائل 17ویں صدی)، صوبہ فارس، ایران

کارواں سرائے (Caravanserai)، تو‏ں مراد اوہ سرائے، مہمان خانے یا مسافر خانے ہُندے نيں جِتھے کارواں یا قافلے دوران سفر آرام کرسکدے نیں۔ ایہہ اک وڈی تھاں اُتے محیط ہُندے نيں اَتے شاہراہواں دے کنارے اُتے واقع ہُندے نیں۔

کارواں سرائیاں نے ایشیا، شمالی افریقا اتے جنوب مشرقی یورپ، خاص طور اُتے شاہراہ ریشم اُتے محیط تجارتی رستیاں دے نیٹ ورک وچ تجارت، معلومات اَتے لوکاں دی آن جان وچ بہوں خدمات فراہم کیتِیاں نیں۔

اکثر دیہاتی علاقیاں وچ دیہی سڑکاں دے نال واقع ہُندے نيں، کارواں سرائے دے شہری ورژن وی تاریخی طور اُتے پوری اسلامی دنیا دے شہراں وچ عام سن۔

تاریخ

کارواں سرائے نہ صرف شاہراہ ریشم دے نال بلکہ ہخامنشی سلطنت دی شاہی سڑک دے نال نال اک 2,500 کلومیٹر لمّی (1,600 میل) قدیم شاہراہ دے نال وی اک عام خصوصیت سی جو ہیروڈوٹس دے مطابق سارڈیس توں سوسا تک پھیلی ہوئی سی۔ دیگر اہم شہری کارواں سرائے برصغیر پاک و ہند وچ گرینڈ ٹرنک روڈ دے نال تعمیر کیتِیاں گئِیاں سن، خاص طور تے مغلیہ دہلی اَتے بنگال صوبے دے علاقے وچ۔

زیادہ تر اسلامی دور (ستویں صدی تے اس توں بعد) دے دوران، کارواں سرائے دیہی علاقیاں اَتے مغربی ایشیا، شمالی افریقا اتے عثمانی یورپ دے سنگھݨے شہری مراکز، دوناں وچ اک عام قسم دا ڈھانچا سی۔ 12 ویں توں 13 ویں صدی دے کارواں سرائیاں دی اک وڈی تعداد پوری سلجوقی سلطنت وچ تعمیر کیتی گئی سی، جیہناں دیاں بہت ساریاں مثالاں اج پورے ترکی وچ موجود نیں، (مثلن صوبہ آق سرائے وچ سلطان ہان) دے نال نال ایران وچ (مثلن صوبہ خراسان رضوی وچ رباط شرف) کارواں سرائیاں دے شہری ورژن وی مسلم دنیا دے اوہناں مختلف خِطّیاں دے شہراں وچ اقتصادی سرگرمیاں دے اہم مراکز بݨ گئے، جو اکثر مرکزی بازار دے علاقیاں دے قریب مرتکز ہُندے نیں، جیہناں دیاں بوہتِیاں مثالاں ہُݨ وی دمشق، حلب، قاہرہ، استنبول، فاس وغیرہ دے تریخی علاقیاں وچ موجود نیں۔

آرکیٹیکچر

زیادہ تر عام طور تے کارواں سرائے اک ایہجی عمارت اے جیہدا اک مربع یا مستطیل کندھ والا بیرونی حصہ ہُندا سی، جیہدے وچ اک ہی پورٹل اینا وسیع ہُندا سی کہ وڈے جانوراں، جِداں اونٹھاں نوں داخل ہوݨ دی سہولت دتی جا سکے۔ صحن تقریبن ہمیشا آسمان لئی کھلا رہندا سی اَتے اندرلِیاں کندھاں کئی اِکّو جیہے جانوراں دے سٹال، خلیج، طاق جاں کوٹھڑیاں بݨیاں ہُندیاں نیں تاکہ تاجراں اَتے اوہناں دے نوکراں، جانوراں اَتے تجارتی سامان نوں رکھیا جا سکے۔

کارواں سرائے نے انساناں اَتے جانوراں دے استعمال، نہاؤݨ اَتے رسمی طہارت، جِداں وضو اَتے غُسل لئی پاݨی دی خدمات فراہم کیتاں۔ بعض اوقات ایہناں وچ چوڑے عوامی حمام جاں دیگر منسلک سہولتاں جِداں چشمہ جاں سبِیلاں ہُندیاں نیں۔ کارواں سرائے وچ جانوراں لئی چارا رکھیا جاندا سی تے مسافراں لئی دکاناں سن، جِتھوں اوہ نواں سامان حاصل کر سکدے سن۔ کجھ دکاناں سفر کرن والے تاجراں کولوں سامان خریددیاں سن۔ بہت سارے قافلے چھوٹی مسیت نال آراستہ سن، جِداں کہ ترکی وچ سلجوق اَتے عثمانی کارواں سرائیاں دیاں اعلٰی مثالاں نیں۔

قاہرہ وچ، برجی مملوک دے دور توں شروع ہوݨ والے، وکالاس (شہری کارواں سرائے) اکثر کئی منزلہ لمّے ہُندے سی اَتے اکثر ایہناں وچ اک دبدبہ ہُندا سی۔ اک کم آمدݨی والا کرایہ دار اپارٹمنٹ کمپلیکس، اُپرلیاں منزلاں وچ واقع اے، جد کہ تھللیاں منزلاں وچ تاجراں دی رہائش ہُندی اے۔ اک پرہجوم شہر وچ محدود جگہ دا بہترین استعمال کردے ہوئے، عمارت نوں آمدݨی دے دو ذرائع فراہم کیتے گئے جیہناں دا انتظام وقف نظام دے ذریعے کیتا جاندا سی۔

ایران دے شہر کرج وچ شاہ عباسی کارواں سرائے وچ صحن دا اک منظر

گیلری

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

ہور دیکھو

• اکبری سرائے
• شاہراہ ریشم