Słowińcy
Słowińcy (kasz. Słowińcë) - historyczna grupa etnograficzna, będąca w istocie odłamem ludności kaszubskiej, zamieszkującej do czasów powojennych tereny nad jeziorami Gardno i Łebsko (północno-zachodnia część województwa pomorskiego). Posługiwali się oni gwarą słowińską wchodzącą w skład dialektu północnokaszubskiego języka kaszubskiego.
Nazwa
Słowińcy sami siebie nazywali Kaszubami, nazwa ta jest więc egzoetnonimem. Nazwa "Słowińcy" została przypisana tej grupie przez rosyjskiego etnografa Aleksandra Hilferdinga, który z wszelkim prawdopodobieństwem zapożyczył tę nazwę od Karla Gottloba von Antona. Nazwa "Kaszubi (nad)łebscy" (Lebakaschuben) często przypisywana Słowińcom także pochodzi ze źródeł niemieckich[1][2][3]. Niektórzy badacze jednak utrzymują, że nazwa ta jest znacznie starsza niż XVIII wiek[4].
Historia
Od XVIII wieku, Słowińcy ulegali naciskom germanizacyjnym np. stopniowo, w kolejnych wsiach obowiązywał nakaz prowadzenia nabożeństw w języku niemieckim.
Po roku 1945 Słowińcy, traktowani jako Niemcy - zamieszkujący przed wojną ziemie niemieckie i posługujący się językiem niemieckim, byli szykanowani i wysiedlani. Wielu z nich zmuszono do emigracji do Niemiec. Znaczna liczba znalazła się w obozie przesiedleńczym w dzielnicy Hamburga, Finkenwerder; osiedlając się później w kilku sąsiadujących ze sobą dzielnicach miasta i pobliskich wsiach. Nie wszyscy jednak zostali wysiedleni; dzięki różnym zabiegom udało się zatrzymać migrację ludności ze wsi Kluki - około 100 osób, jednak w większości wyemigrowali oni do Niemiec w latach 1970.
Jednym z głównych powodów emigracji Słowińców z Kluk, po początkowym wysiedleniu części niezweryfikowanych mieszkańców w latach 40-tych, był ustawiczny konflikt z grupą przesiedleńców, której przewodzili członkowie ORMO: Antoni Korczyński (kierownik punktu połowowego) oraz Michał, Alfred i Kazimierz Woronko [5] [6] [7]. Grupa ta ciesząc się poparciem komendanta lokalnego posterunku MO w Gardnie Wielkiej oraz kierownika działu społeczno-administracyjnego powiatowej Rady Narodowej w Słupsku, Koguta, regularnie szykanowała autochtonicznych mieszkańców Kluk dopuszczając się rozbojów i kradzieży.[8][9][10]. W związku ze skargami mieszkańców, w 1953 roku grupa warszawskich redaktorów zainteresowanych problemem Słowińców skierowała do kancelarii prezydenta Bolesława Bieruta oraz na ręce sekretarza KC PZPR Edwarda Ochaba petycję z prośbą o usunięcie z Kluk Korczyńskiego i Woronki jako głównych sprawców zajść we wsi na skutek których ludność słowińska występowała o zezwolenie na wyjazd do Niemiec[11]. Petycja ta, jak i następne skierowane do Ministerstwa Państwowych Gospodarstw Rolnych, Premiera Józefa Cyrankiewicza oraz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, nie odniosły żadnego skutku. Jedynie na skutek interwencji Tadeusza Bolduana oraz Stanisława Rzeżuchowskiego u szefa Wydziału Śledczego w Komendzie Głównej Milicji Obywatelskiej udało się tymczasowo usunąć Korczyńskiego z ORMO z odebraniem broni włącznie[12]. Komendant powiatowy MO w Słupsku w raporcie do Komendy Głównej informował o łamaniu prawa w Klukach i skierowaniu przezeń spraw o znamionach przestępstw do prokuratury, w której były one blokowane.[13]
Kolejne interwencje i skargi Związku Kaszubskiego i Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich kierowane w latach 1957-60 do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Komitetu Centralnego PZPR nie przyniosły rozwiązania problemu[14][15]. W 1958 zmarł Michał Woronko, a w latach 60-tych większość autochtonicznych mieszkańców Kluk wyemigrowała do RFN. W 1974 pozostało tylko 5 osób. Do Niemiec wyemigrował wówczas także Antoni Korczyński żonaty ze Słowinką oraz Kazimierz Woronko żonaty z Irmą z domu Barnow[16].
Współcześnie Słowińcy i ich potomkowie czują się Niemcami, jedynie dzieci pochodzące z małżeństw mieszanych czuje się także Polakami. Tylko Ci drudzy przyznają się do nazwy "Słowińcy". Wielu byłych mieszkańców Kluk odwiedza Kluki i spotyka się na dorocznych zjazdach[17].
Badania językoznawcze Friedhelma Hinze nad nazewnictwem rybackim słowińskiego dialektu języka pomorskiego, przeprowadzone w Meklemburgii, dokumentują obecność Słowińców po przesiedleniu, posługujących się na pewno szczątkowo swoim językiem, na terenie dawnego NRD. W Polsce pozostało niewielu z nich. Materialne ślady ich istnienia (architektura ludowa, wyposażenie wnętrz, sztuka ludowa itp.) zostały zgromadzone w skansenie Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach położonym na terenie Słowińskiego Parku Narodowego.
Literatura
- Tadeusz Bolduan, Losy społeczne i polityczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny., w: Studia kaszubsko-słowińskie, Łeba 1992
- Friedrich Lorentz Slovinzisches Wörterbuch, I-II, St.Petersburg 1908-1912
- Dr. Nadmorski (Józef Łęgowski), Słowniczek gwary słowińskiej; w: Połabianie i Słowińcy, Wisła, XVI, z.II, marzec-kwiecień 1902
- Friedhelm Hinze, Slovinzische Fischzugnamen von Garder See in Hinterpommern. Nachleben und Ethymologie slovinzische Namen., w: Zeitschrift für Slavistik XV 1970, Heft 3.
- Hanna Popowska-Taborska, Przysięgi słowińskie z Wierzchocina, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, w: Słowińcy, ich język i folklor
- Hanna Popowska-Taborska, Uwagi o języku Perykop smołdzińskich, Kraków 1968, w: Język Polski, Kraków, XLVIII 1968, Nr 1
- Leon Roppel, Nazwy terenowe słowińskiej wsi Kluki na podstawie mapy F. Pallasa z 1926 r., RG XXI 1962
- Słownik gwarowy tzw. Słowińców kaszubskich, pod. red. Zenona Sobierajskiego, Warszawa 1997, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, ISBN 83-86619-17-1
- Franz Tetzner, Die Slovinzen und Lebakaschuben. Land und Leute, Haus und Hof, Sitten und Gebräche, Sprache und Literatur im östlichen Hinterpommern, Berlin 1899
- Aleksander Hilferding, Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, ISBN 83-85011-57-9)
- Zygmunt Szultka, Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, Gdańsk 19892
- Mariusz Filip, Od Kaszubów do Niemców. Tożsamość Słowińców z perspektywy antropologii historii, Poznań 2012, ISBN 978-83-63795-09-2)
Zobacz też
- ↑ J.Koblischke, Der Name "Slovinzen", "Mitteilungen des Vereins für kaschubische Volkskunde" 1908
- ↑ O. Knoop, Etwas von den Kaschuben, "Unsere Heimat" 1925
- ↑ Z. Szultka, Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, 1992
- ↑ J. Treder, Komu może przeszkadzać etnonim Słowińcy?, w: A. Czarnik, Obrazy Ziemi Słupskiej, 2003
- ↑ Tadeusz Bolduan, "Losy polityczne i społeczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny." w: Studia Kaszubsko-Słowińskie pod red. Jerzego Tredera, Łeba 2001
- ↑ Herman Koetsch, "Ostatnie Ślady", Pomerania 1988 nr 7-8
- ↑ Hieronim Rybicki, Kluki. Zarys dziejów, Grawitpol, Słupsk 2003
- ↑ Tadeusz Bolduan, "Losy polityczne i społeczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny." w: Studia Kaszubsko-Słowińskie pod red. Jerzego Tredera, Łeba 2001
- ↑ Herman Koetsch, "Ostatnie Ślady", Pomerania 1988 nr 7-8
- ↑ Izabella Trojanowska, "Szkice łowińskie", Pomerania 1986 nr 9-10
- ↑ Tadeusz Bolduan, "Losy polityczne i społeczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny." w: Studia Kaszubsko-Słowińskie pod red. Jerzego Tredera, Łeba 2001
- ↑ Tadeusz Bolduan, "Losy polityczne i społeczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny." w: Studia Kaszubsko-Słowińskie pod red. Jerzego Tredera, Łeba 2001, s. 19
- ↑ Tadeusz Bolduan, "Losy polityczne i społeczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny." w: Studia Kaszubsko-Słowińskie pod red. Jerzego Tredera, Łeba 2001, s. 19
- ↑ Tadeusz Bolduan, "Losy polityczne i społeczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny." w: Studia Kaszubsko-Słowińskie pod red. Jerzego Tredera, Łeba 2001, s. 19-24
- ↑ M. Warneńska, Zamarły las, "Sztandar Młodych", 1959, nr 196,198,202
- ↑ Tadeusz Bolduan, "Losy polityczne i społeczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny." w: Studia Kaszubsko-Słowińskie pod red. Jerzego Tredera, Łeba 2001
- ↑ M. Filip, Od Kaszubów do Niemców, s. 190-204