शिव पुराण
शिव पुराण संस्कृत ग्रन्थ "पुराण" को अठार प्रमुख ग्रन्थहरू मध्ये एक हो, र शैव साहित्यको भाग हो। यसले मुख्यतया हिन्दू देवता शिव र देवी पार्वतीको वर्णन गर्नुका साथै, सबै देवताहरूको सन्दर्भ जोडी सम्मान गर्दछ।
शिव पुराणमा एक समय १२ वटा संहिता (पुस्तक) मा उल्लेख गरिएका १००,००० पदहरू समावेश भएको दाबी गरिएको छ। यद्यपि, पुराणमा जनाइए अनुसार यो रोमाहर्शनलाई सिकाउनु अघि ऋषि व्यासले संक्षिप्त गरेका थिए। जीवित पाण्डुलिपिहरू धेरै फरक संस्करण र सामग्रीमा अवस्थित छन्, सातवटा पुस्तकहरू भएको एउटा प्रमुख संस्करण (दक्षिण भारतमा पत्ता लगाइएको), अर्को छवटा पुस्तकहरू भएको, तेस्रो संस्करण मध्यकालीन बङ्गाल क्षेत्रको भारतीय उपमहाद्वीपमा पत्ता लगाइएको छ तर दुई ठूला खण्डहरू पूर्वा-खाण्डा (अघिल्लो खण्ड) र उत्तरा-खाण्डा (पछिल्लो खण्ड) मा पत्ता लागेको थियो। पुस्तकहरू समावेश गर्ने दुई संस्करणहरूमा, शीर्षक समान र अरूहरू फरक छन्। शिव पुराण, संस्कृत साहित्यमा अन्य पुराणहरू जस्तै जीवित ग्रन्थ थियो, जुन लामो समयसम्म नियमित रूपमा सम्पादन, पुनः निर्माण र संशोधन गरिएको थियो। जीवित पाठहरूको सबैभन्दा पुरानो पाण्डुलिपि सम्भवतः रचना गरिएको थियो। अनुमान गरिएको छ कि, यो लगभग १० औं देखि ११ औं शताब्दी ईस्वी मा रचना गरिएका हुन् भने हाल जीवित शिव पुराण पाण्डुलिपिहरूको केही अध्यायहरू सम्भवतः १४ औं शताब्दी पछि रचना गरिएको थियो।
लेखन समय[सम्पादन गर्नुहोस्]
शिव पुराणको मिति र लेखकहरू अज्ञात छन्। कुनै प्रामाणिक समय उपलब्ध छैन। क्लस्टरमायर र हज्रा जस्ता विद्वानहरूले अनुमान गरे अनुसार जीवित पाण्डुलिपिमा सबैभन्दा पुरानो अध्यायहरू सम्भवतः १० देखि ११ औं शताब्दी ईस्वीको वरिपरि रचना गरिएका थिए, जुन कार्बन डेटिङ टेक्नोलोजीको परीक्षण बाट मात्र सम्भव नभएकाले, रचित पाठमा नै भर परी कहिले रचना गरिएको थियो भनेर अनुमान गर्नुपर्ने देखिन्छ। हाल जीवित, केही शिव पुराण पाण्डुलिपिहरूमा केही पुस्तकहरू र अध्यायहरू सम्भवतः १४औं शताब्दी पछि रचना गरिएका थिए। शिव पुराण, हिन्दू साहित्यमा अन्य पुराणहरू जस्तै, शताब्दीहरूमा नियमित रूपमा सम्पादन, पुनः निर्माण र संशोधन गरिएका थिए। हज्राले १९ औं शताब्दीमा प्रकाशित बम्बई पाण्डुलिपि दुर्लभ भएको र पूर्वी र दक्षिणी भारतबाट प्रकाशित अन्य संस्करणहरू भन्दा पुरानो भएको बताएका छन्।
