Leegsaksische orthogroafie
Leegsaksische orthogroafie is de spèllen of schriefwieze van de Leegsaksische toal. In de tied van de Hanze wuir t schrieven van Leegsaksische teksten nait liek zo naauw nomen as dat nou aan tou gaait in t Nederlaands, Hoogduuts of t Engels. Veur t Leegsaksisch in zien hailen is der - in tegenstèllen tot veur veul aandere toalen - gain algemain woordenbouk opsteld, môr wel veur de verschaaidene Leegsaksische dialekten. Dit komt omdat t Leegsaksisch gain standerdtoal is/het. Veur t Leegsaksisch bestoan der wel verschillenade standerdspèllens, môr is voak gain moutwaark.
t Probleem mit de Leegsaksische orthogroafie is dat der n hail ìnde dialekten binnen dij zok nait slim verbonden vuilen en redelk van mekoar verschillen. In Duutslaand het man n redelk aalgemaine spèllen veur t Platduuts môr in Nederlaand hest sikkom acht grode spèllens. Wat ook veur de spèllen n probleem is, is dat t Leegsaksisch nait in ain ìnkeld laand proat wordt en dat veur n poar vokoalen gain normoale Nederlaandse, Duutse of Engelse letters binnen, bieveurbeeld de duustere a dij noar de o overgaait, zo as de Deense å. t Wordt dan maisttieds schreven as n oa of ao môr in sommege spèllens zugst ook wel de åå, å, ôô, oo en soms ook hail wat aanders. In t Platduuts zain ze dat net even aans, doar worden aal aa-klaanken oetsproken as de ao en wordt t dan ook voak zain as n oetsproakvariaant van de aa. Denk der om dat de Grunnegse oa aans oetsproken wordt as de ao en aa (Duutslaand). In Oostfraislaand gaait de oa-klaank weer meer noar de ou tou: water = [woouter].
Ain van de grootste problemen bie de spèllen van t Leegsaksisch is dat de maiste mìnsken dij plat proaten t fonetisch op schrieven willen, zo as n klaankschrift, krekt opschreven zo as t zègd wordt veur elk dialekt, nait abstrakter, fonemisch en n spèllen dijst veur aal dialekten broeken kìst, zo as dat ook in aander toalen gebeurt. n Aander groot probleem is, dat de spèllen van t Leegsaksisch in Nederlaand op de Nederlaanse spèllen baseerd is en in Noord-Duutslaand op de Duutse spèllen en doar roaken mìnsken voak van in de waar.
Nou dat de toal offisjeel as apaarte toal eerkend is, denken meer en meer mìnsken dat t Leegsaksisch ook wel weer n unievörme spèllen hebben zol. Doarintegen denken aandern weer dat n unievörme spèllen de dialekten juust schoade aanbrengen kin en der veur zörgt dat de verschaaidenhaid verloren gaait. Môr de aandere group antwoordt hierop, dat n standerdspèllen nait t zulfde is as n standerdtoal, omdat n standerdspèllen allineg t lezen van de verschaaidene dialekten simpeler môkt.
Verschaaidene spèlsysteems
Ôfkeken orthogroafie
Maisttieds wordt t Leegsaksisch in n orthogroafie schreven dij óf op t Nederlaands óf op t Duuts baseerd is. Veur sommege dialekten bestoan der ook aigen spèllens, zo as veur t Oostfrais of t Munsterlaands. Dizze alternoatieve spèllens zetten t dialekt meer van t Duuts ôf en loaten de aaigen klanken en veuraal de aaigen grammoatiek wat beter oetkommen. In Nederlaand bestoan vrumd genoug nait veul spèllens mit apaarte tekens. Veul mìnsken schrieven oet gewoonte laiver in de Nederlaandse of Duutse spèllen, môr doar komt meer bie kieken. De veurdailen van de alternatieve spèllens binnen, dat ze n geregelde orthogroafie hebben, dij mit de toal overainkomt. In vergelieken mit de Oostfraise spèllen komt t Munsterlaands mit alleneg n poar extroa tekens goud oet de vouten, môr dit verschil komt ook omdat der in t Oostfrais meer verschillende klaanken en diftongen oet mekoar holden worden mouten, omdat aanders de woorden verkeerde betaikenissen kriegen of de grammoatikoale funksie nait vervuld wordt.
Regels veur t schrieven
Ain ding is zeker: t Leegsaksisch het veul verschillende dialekten, en doarom zol der woarschienlek ook nooit ain Leegsaksisch woordenbouk komen. Dat betaikent nait, dat der gain spèllensregels wezen kìnnen, dij aal schrievers aanleern kìnnen, in welk dialekt ze ook schrieven. Of zo n spèllenssysteem der ooit zal komen (en aannomen wordt) is de vroag.