Brazilië
| República Federativa do Brasil | ||
 |
| |
 Kaarte van Brazilië
| ||
| Baosisgegevens | ||
| Officiële laanstael | Portugees | |
| Heufdstad | Brasilia | |
| Regeringsvorm | Federaole rippebliek | |
| Geleuf | rooms-katteliek 74% protestaans 15% | |
| Geografie en bevolking | ||
| Oppervlakte - waeter |
8.511.965 km² 0,65% | |
| Inwoners - Dichthied |
186 miljoen 21,1 inw./km² | |
| Koordinaten | 11° 0′ S, 53° 0′ O
Koördinaoten: 11° S, 53° O | |
| Overige | ||
| Volkslied | Hino Nacional Brasileiro | |
| Muntienhied | Real (BRL)
| |
| Tiedzone | -2 tot -5 | |
| Nationaole feestdag | 7 september | |
| Web | Kode | Til. | .br | BRA | 55 | |
Brazilië (offisjeel de Federale Reppebliek Brazilië) is een laand in Zuud-Amerika, wat greanzen hef met Frans-Guyana, Suriname, Guyana, Venezuela, Kolombia, Peru, Bolivia, Paraguay, Argentinië, Uruguay en den Atlantiesen Oseaan.
Brazilië is met 8,5 miljoen veerkaante kilometer et grötste laand van Zuud-Amerika. Et beslöt biekaant de helfte van dit wearlddeel. Et is et op vier-noa-grötste van de wearld (allenig Ruslaand, Kannada, Sjina en de Verenigde Stoaten van Amerika zeent grötter).
Et heufdgeleuf is et rooms-kattelicisme (mit 74%) en 15% is een anhanger van et protestaantisme. Brazilië het een laandoppervlakte van 8.511.965 km², een waeteroppervlakte van 0,65 km² en et het zoe'n 186 miljoen inwoners.
In et gebeed wat non Brazilië is, warren verskaeidene stammenstoaten, vuurdat den Portugesen verkenner Pedro Álvares Cabral der in 1500 an laand köm en et vuur Portugal opeisden. Töt an 1808 bleef Brazilië ne Portugese kolonie. In det joar nöm Napoleon Bonaparte Lissabon in, woerop as Rio de Janeiro de heuwdstad van et riek wör. In 1815 wör et riek oet ereupen töt verenigd keuninkriek van Portugal, Brazilië en de Algarves. Et keuninkriek Brazilië wör onofhaankelik in 1822 en kreeg baeide ne groondwettelike monarchie en een parlemaentssteelsel. In 1889 wör et laand noa nen stoatsgreep duur et leager töt reppubliek verkloard. Ne autoritaere laegerregaering besteurden et laand van 1964 töt 1985. In 1988 wör de hudige groondwet an enömmen, woerin as Brazilië ne federale reppubliek neumd wörd. Disse federasie besteet oet et Federale Distrikt, 26 stoaten en 5564 gemeentes.
De ekonomie van Brazilië wörd seend 2012 as zeuwende grötste van de waerld eskatt. Et laand hef nen onmeundigen riekdom an boademskatten. Et grötste deel van et laand is bedekt met et raegenwoold van de Amazone. Doarin laeft ne gewaldig verskaeidene zammeling deers en plaanten, dee as iej oargens aanders op de wearld neet treft. Et laand is al maer as 150 joar den grötsten koffieboer van de waerld.
Sproake
De heufdsproake van et laand is et Portugees. Brazilië is ok et ennigste laand in heel Zuud-Amerika, woer as et Portugees de offisjele laandsproake is. In aandere delen van et laand wörd der ok wal Spaans ekuierd en in et hele laand heb iej Indiaanse sproaken. In wat delen van Brazilië kuiert ze ok Nedersaksies (veural Pommers) en Italiaans. Dit wörd vuural kuierd duur de noazoaten van Duutse en Italiaanse immigraanten.
Laandsbeskriewing
Brazilië beslöt et grötste deel van Zuud-Amerika. Et hef ook nog wat eilaandgroepen in den oseaan, zo as Fernando de Noronha, Rocas Atoll, de Sunte Peter- en Paulusrotsen en Trindade en Martim Vaz. Umdet et zo groot is, tref iej der ook ne onmeundige verskaeidenhaeid an deers en plaanten. Brazilië is et ennigste laand wat op den aevenaar lig en doarbie ook laandsdelen hef wat neet tropies zeent.
Et zudelike deel van et laand is hooglaand. Hier tref iej völle haenige heuwels. Et zuudoosten is wat roewer, met grillige baargraanden en heuwels dee wal 1200 meter hoge waen köant. Vuurbeelde hiervan zeent de Mantiqueira- en Espinhaçoboargen en de Serra do Mar. In et noorden zorget de Guinanese Hooglaanden vuur nen skaeid tusken de zuudwaerts streumende rivieren dee in de Amazonevlakte oetkomt en de noordwearts streumende rivieren dee oetkomt in de Orinoko in Venezuela. Et heugste peunt van Brazilië is de Pico da Neblina (Newelpiek) met 2994 meter.
Brazilië hef een onmeundig stelsel van rivieren, met acht grote waterbekkens dee allemoal oetkomt in den Atlantiesen Oseaan. De belangriekste rivieren zeent de Amazone (de tweede langste rivier van de waerld), de Paraná en zien vulrivier de Iguaçu, de Negro, São Francisco, Xingu, Madeira en de Tapajós.
Klimaat
Et klimaat van Brazilïe is zo verskaeiden as det et laand groot is. Toch is et grötste deel van et laand tropies. Op de skoale van Köppen wörd Brazilië vief grote subklimaten toorekkend: eavenaar, tropies, halfdreuge, hooglaandtropies, gemoatigd en subtropies. In et noorden tref iej der raegenwoolden, in et noordoosten halfdreuge weustes, gemoatigde woolden met noaldbeume in den zuden en tropiese savannes in middel-Brazilië. Plaatselik kan et ook nog wier slim oeteen lopen.
Plaanten, deers en natuurbehoold
Vanwaege Brazilië's grote oppervlak veend iej der verskaeidene laefumgaewingen, zo as et Amazoneraegenwoold, et Atlantiese Woold en de Cerrado. De Amazone wörd ezeen as et gebeed met de meeste verskaeidenhaeid an deers en plaanten in de waerld. In et zuden ligt t Araucaria, een noaldbos wat in et gemoatigde klimaat gediejt. Natuuroonderzeukers skatt det der roond de 4 miljoen verskillende deers en plaanten in Brazilië leawt.
Oonder de gröttere zoogdeers wordt poema's, jaguars, oselotn, bosheunde en vosken reknd. Wieters tref iej der zat pekkarizwienen, tapirs, miegaempetters, voeldeers, opossums en armadillo's. In t water van de Amazone zwemt de roodboekpiranja's en nog doezenden biezeundere viskensoorten maer.
Brazilië zol prima laewen können van de egene natuur, mer zowat alle plaanten woer as met haandeld wörd, zo as sojabonen en koffie, zeent invoord. Et natuurlike oarfgood van Brazilië wörd slim bedraeigd duur grote veehoolderiejen en boeren, hooltkap, mienbouw, herbevolking, öllie- en gaswinning, oawervisken, onwettelike haandel in weelde deers, dammen en waegen, waterversmaering, klimaatverloop, veur en indringersoorten. Der wordt waegen duur et hele laand elegd, woeran nieje staeden bouwd wordt, woer umhen wier boerd wörd. Duur indamming van rivieren zeent hele strekken oonder water ekömmen. Der stoat nog es 70 dammen op de planning, zo as ook de völbevöchtene Belo Monte-dam, dee een groot andeel stroom laeweren mut.
Staeden
Brasilia is de heufdstad sund 1960; daorveur was dit Rio de Janeiro en nog eerder Salvador. Brazilië hef 15 staeden met maer as een miljoen inwonners. De grötste is São Paulo met 11 miljoen, doarnoa Rio de Janeiro met 6 miljoen. Aandere grote steden zeent Salvador, Belo Horizonte, Fortaleza, Curitiba, Manaus, Recife, Porto Alegre, Belém en Goiânia.
Strekken
Brazilië besteet oet vief laandsdelen, met 26 stoaten en doarnöast een federaal distrikt. Disse laandsdelen zeent:
| Regio Noord | Regio Noordoost | Regio Centraol-West | Regio Zuudoost | Regio Zuud |
|---|---|---|---|---|
Verleedn
Vuur de kolonisasie
De euldste oawerbliewselen van een maenske in de Amerika's, de Vrouwe van Luzia, zeent eveunden in Pedro Leopoldo, Minas Gerais. Ze teunt an det et gebeed al meenstens 11.000 joar bewond wörd. De euldste potskaarven dee ooit in et Westelike Halfroond bie opgraewingen noar böawten kömmen, zeen eveundn in t Amazonebekken van Brazilië. Ne koolstofmetting wees oet at dee skaarven 8000 joar oold warren. De pötte wörden eveunden bie Santarem en leuten zeen det der in et tropiese reagenwoold ne oetbraeide prehistoriese kultuur leawden.
Vuur at de Portugesen kömmen, wörd et inwonnertal van wat nondaegs Brazilië is skatt op 7 miljoen. Disse leu warren meestal half nomadies. Ze leawden vuural van visken, gadderen en tiedelik boeren. Der woonden maerdere volker, zo as de Toepies, Guaranies, Gês en de Arawakn. t Toepievolk was wier oonderverdeeld in Toepinikiens en Toepienamba's. Zo warren alle volker wier oonderverdeeld.
Vuurdet de Europeanen kömmen, wör dr völle vöchten tusken de verskillende volker. Vake warren dit grote oorloge, woer as völle kriegskeunstig inzicht bie köm kieken. Kannibalisme köm ook vuur. Ook hier was slawerieje neet ongewoon, mer har et maer met verwaantskop te maken.
Kolonisasie
Et Portugese Riek nöm et laand wat non Brazilië het in op 22 april 1500. Op den dag köm den Portugesen vloot oonder anvoor van Pedro Álvares Cabral an. Ze tröffen der verskaeidene inheemse volsstämme, dee as meestal Toepi-Guarani-sproaken kuierden. Disse volker deden völle met mekoar vechten. De eerste laandingsplaatse wör bouwd in 1532. Toch begun de echte kolonisasie pas vanof 1534, doo as Keunink Dom João III van Portugal et gebeed opdeelden in viefteen zelfbesteurende Kapteinskolonies.
Dit zelfbesteur laewerden problemen op, woernoa as in 1549 den Portugesen keunink et laand van niejs indeelden in et Gouvernaat Brazilië, ne eendudige kolonie. In de eerste tweehoonderd joar hadden de Europese en inheemse groepen verdan krieg. Ze sleuten leenks en rechts verboonden um mekoar te klook of te waen. Tegen et middeln van et 16e joarhoonderd was sukerreed et belangriekste oetvoorprodukt. Der wörden verdan meer slawen oet Afrika an ehaald. Dee mossen woarken op de sukerreedplantages, um de steeds gröttere vroage noar Braziliaans suker an te können.
Tegen et aende van et 17de joarhoonderd wör de vroage noar sukerreed meender. Mer in de negentiger joaren van dee tied wör der goold eveunden. Der köm ne rechte gooldkoorts op gaank. Doezenden nieje kolonisten kömmen noar Brazilië. Dee kregen et wier in et mot met de oolde kolonisten.
Portugese 'Bandeiras', oontdekkers, treuken alverdan wieter et binnenlaand in en verplaatsten de vrogere greanzen töt roegweg de nondaegse greanzen van Brazilië. In dissen tied probeerden ook aandere Europese grootmachten voot an wal te kriegen, zo as de Fraansken in Rio de Janeiro noa 1560 en in Maranhão noa 1610, en de Hollaanders in Bahia en Pernambuco gedoerende den Hollaands-Portugesen Oorlog.
Uutgaonde verwiezingen
|
Commons: Brazilië - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden. |
Wikiweurdebook: Brazilië - weurdebook, woordherkumste, variaanten