Сидоров, Ефрем Сидорович

Сидоров Ефрем Сидорович (Содорон Епрем) нерген мемнансе тукым нимомат ок пале, манаш лиеш. Тудын «Поро кече» лӱман ик сборникше 1933 ийште савыкталтын, да икмыняр почеламутшо газет ден иктеш поген, эн сайжым печатлаш жап шукертак шуын. Е.Содорон Морко кундемысе Кораксола ялеш 1910 ийыште шочын. Кушкын Н.Лекайн, К.Коряков, И.Пашканов дене пырля. Тунемын ончыч Морко семилеткыште, вара Марпедтехникумышто. А 1931–1934 ийлаште Ленинградыште Герцен лӱмеш педагогический институтын студентше лийын. Содорон Епремын мурпашаже моло деч ойыртемалтше, тӱрлӧ велымат шке шотан. Тыгаяк лийын тудо шкежат. Шагал мутланыше, эре шонкалыше. Чием шотыштат пеш проста лийын: ужаргырак толстовка, лудалге картуз, тыглай костюмым чиен. 1936-1937 ийлаште Ефрем Йошкар-Олаште илен. Марий АССР-ын калык поэтше Миклай Казаков шке жапыштыже тыге возен: «Мый але марте тудын возымыжым веле паленам да «Чеверын, чеверын кызытеш» почеламутшым Кожлаер ШКМ-ште тунемме годым шуко гана концертлаште лудынам гын, ынде поэтым шкенжымак ужым, палыме лийым. Шкемын возымем тудлан ончыктышым. Шуко пайдале каҥашым пуэн. Замечаний-влакше келге шонымашан ыльыч. Кӱжгырак йӱкшӧ дене ик гана веле огыл мыланна ойлен: «Почеламут Морко але Кожлаер пазарыште ужалыме сату огыл. Торгайыше еҥ сатужым вашкерак ужаташ да пайдам налаш тӧча. Ме шке возымынам огына ужале. Вашкаш нимолан. Чыла сайыпле лийже. Адакше поэзий нимогай парышымат ок пу. Ида мондо Маяковскийым: «Мне и рубля не накопили строчки». Олык Ипай ден Епрем Содорон лишыл таҥ лийыныт. Коктынат самырык. Кӧргӧ вийым весе деч аралаш нимолан. Возеныт, лудыныт, ӱчашеныт. Нуно кокытынат икте-весышт дечын ойыртемалтыныт. Ипай весела, коллективым йӧратыше, эреак еҥ коклаште лийше. Содоронлан тудо воштыл ойлен: - Тый, Епрем, ушет дене восточный философ гай улат. Арамлан огыл чуриетат, неретат персид сынан… Мыскара мыскара дене, но тыште икмыняр чынжат уло: вет шукыштлан Содорон кугу философлак чучын. Шуко лудын. Пушкин, Лермонтов, Шекспир, Байрон, Маяковский, философ-влакын книгашт тудын кид гыч ойырлен огытыл. А могайрак тудын муро йӱкшӧ лийын? Мо тудын шӱмжым вургыжтарен да сераш таратен? Пудештше тар печке семын илыш вашталтмаш, тошто йӱла дене у жапын вашпижмашышт. Тунам тиде шотышто комсомол ӱшанаш лийдыме кугу пашам ыштен. Тышке латиндеш ияш Епремат уло вийын ушнен. Садланак тудо кугешнен ойлен кертын: «Комсомол, тыйын мурызет, тыйын поэтет мый улам. Мыйым тый ончен-куштет, пашаште таптен, шуарет». Ола ден ял кокласе кылым пеҥгыдемдаш 20-шо ийлаште кугу верым налын. Тидын нерген шуко возымо лийын, шке мутшым Е.Содоронат каласен: Шурно ял ден ший ола Таче ваш-ваш кутырат, Таҥ кычалше ӱдырла Мый денем пырля мурат. Пӱтынь эл дене пырля марий кундемын кушкын, вияҥ толмыжо мурызын чоныштыжо шуко чапле строкам шочыктеныт. Теве кузе возен эше 1929 ийыштак поэт: …У пайремлан Порсын тувырым чиен, Вуй нӧлталше мариемлан Эрык чапым мый пуэм. Содорон чарныде у формым кычалын, шке почеламутшым эстрада сцена гыч лудшо-влак деке лишемдаш тыршен. Тиде шотышто пеш оҥай «Чеверын, чеверын кызытеш» стих. Тыште Чарла ден Йошкар-Олам ваш шогалтымаш, пӱсӧ диалог поэтлан кумда йӧным пуэныт. Тыге ме шинча ончылнак пеш раш сӱретым ужына. Лывырге йылме, устан чоҥымо ой первый корнылаштак куанле шӱлышым шочыктат: Ой, моткоч шӱмем куанен, Кумылем лывыртен пырткалта. Комсомол, Мыланем командировкым пуэн… Ленинградыш вузыш тунемаш колта. Ныжылге кумылан улыт тудын лирический почеламутшо-влакат. Илыш ден пӱртӱс гыч налме таҥастарымаш-влак тӱҥ шонымашым рашемдаш полшат. Тидлан икмыняр примерым кондаш лиеш: «Эр кынелше ӧрш семын чоҥешталже пеш кугу, кугу салам». «Ший Элнетын йогын вӱдшӧ семын, тыйын шӱм да мыйын шӱм шолеш». Але весе: Ӧндальыч мыйым йӧраталын, Ӧндальыч мыйым шӱм коклаш Ты пеледше ош тӱня ӱмбалне Мӧрӧ шочмо годым олыклаш.

Шогалын кушкын ӱдыр шым Шайраште, Лач икте вел тыгай шара шинчан, Могай чолга шинча улмаш тӱняште… Епрем Содоронын возымыжо иктӧр акан огыл. Логалеш кукшо строкат, яра лозунгат. Тидлан ӧраш нимолан, вет нунын деч нылле ий ончыч веле огыл, тачат утлен огеш керт южо поэт.