Frans Guyana
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke. |
| Frans Guyana | |||
| |||
|
| |||
| Gebeedsdeil van | Fraankriek | ||
| Basisgegaevens | |||
| Officieel taal | Frans | ||
| Hoofsjtad | Cayenne | ||
| Sjtaotsvörm | euverziese regio en departemint | ||
| Sjtaotshoof | François Hollande | ||
| veurzitter regionaole raod | Rodolphe Alexandre | ||
| prefek | Alain Tien-Liong | ||
| [[{{{titelhoofregering2}}}]] | {{{naamhoofregering2}}} | ||
| Opperflaakde – % water |
83.534 km² % | ||
| Inwoeners – Deechde: |
236.000 2,8/km² | ||
| Biekómmende gegaeves | |||
| Munteinheid | euro (EUR)
| ||
| Tiedzaone | UTC -3 | ||
| Nationale fiesdaag | 14 juli | ||
| Vouksleed | La marseillaise | ||
| Web | Code | Tel. | .gf | GUF | +594 | ||
Frans Guyana (officieel Guyane, informeel dèks Guyane française) is 'n euverziese regio meh ouch 'n euverzies departemint vaan Fraankriek, gelege in 't noorde vaan Zuid-Amerika. In 't weste grens 't aon Suriname, in 't zuie en ooste aon Brazilië, in 't noorde aon de Atlantische Oceaon. Hoofstad en groetste plaots is Cayenne. 't Gebeed is de insegste kolonie op 't vasteland vaan Zuid-Amerika of vaan gans Amerika. De cultuur vaan de kösstreek is Frans-creools, die vaan 't zier dunbevolk binneland ieder Indiaons.
Bestuur en indeiling
Frans Guyana maak (nog ummertouw) integraol deil oet vaan 't eigelek Fraankriek, en aongezeen tot dit land is ingedeild in regio's en departeminte, vörmp Frans Guyana zoewel e departemint es 'n regio. De twie euverhede - de regionaole raod en de algemein raod vaan 't departemint, mèt ziene prefek aon 't hoof - veure versjèllende take oet in perceis 'tzelfde gebeed. Frans Guyana is, es ultraperifeer regio, deil vaan de EU; sinds Greunland de EG in 1985 verleet, is 't 't groetste stök EU-groondgebeed boete 't Europees continent.
Wie aander Franse departeminte is Frans Guyana verdeild in arrondisseminte, kantons en gemeintes. De arrondisseminte en gemeintes zien de volgende:
| Saint-Laurent-du-Maroni | Cayenne |
|---|---|
Insignes
Frans Guyana heet geinen otonome status en hanteert in situaties boe e veendel nujeg is gemeinelek 't Frans veendel. 't Veendel wat me bove zuut is vaan 't departemint; de regio heet weer 'n aandert, e wit mèt 't logo vaan de regio drop.
't Waope - ouch allein vaan 't departemint, de regio hanteert mer e logo - is vaan keel (roed), mèt e beutsje vaan sabel (zwart) boe-in 'ne berg vaan goud, bove 'n golvende zie vaan sinopel (greun) boe-op drei waterlelies; 't sjèldhoof vaan lazuur (blauw) mèt bovenin 't getal '1643' in Arabische ciefers en oonderin drei lelies, alles vaan goud. 't Sjèld is gekroend vaan 'n steidekroen vaan goud, gehawwe door twie aomzeiketers vaan zèlver en bovenaon veurzeen vaan 't devies fert aurum industria ('arbeid bringk goud') in Latiense lètters vaan sabel op e lint vaan zèlver.
Fysische geografie
Frans Guyana is oongeveer zoe groet wie Oosteriek en e stökske groeter es de Benelux. Allein de kösstreek is gekap; 't binneland besteit zoeget gans oet 't oondoordringbaar bos vaan de Amazone. Nao 't zuie en weste touw löp de bojem op; hoegste punt is Bellevue de l'Inini mèt 851 meter. De grens mèt Suriname weurt gevörmp door de Marowijne (in 't Frans bekind es Maroni), wat in de boveloop vaan dees revier veur e grensgesjèl heet gezörg: Suriname claimp de grens bij de Marouini, Fraankriek meint tot de grens westeleker, bij de Litani ligk.
't Klimaot is werm en zier vochteg; veur lui oet Europa veult 't hendeg benajd aon. De gemiddelde maxima ligke roond de 30°C, en de neerslaag bedreug 3200 mm per jaor. De mieste maond höbbe e gemiddelde vaan 300 mm of mie, wat neerkump op (bekaans) edersdaags rege, meh de herfs (op 't noordelek haafroond) is belaankriek druger: zoe vèlt in september en oktober mer 40 resp. 50 mm rege.
Levende natuur
't Amazonegebeed, boe Frans Guyana bij huurt, is ein vaan de mies biodiverse regio's op de wereld. 't Gebeed (köswater mètgerekend) kint 176 soorte zoogdiere (gordeldiere, luiaarde, aomzeiketers, ape, tapirs, pekari's, de poema, talloes vleermuis en knaagdiere wie de paca; buildiere: opossums), 742 soorte en oondersoorte veugel,[1] 218 taxa vaan reptiele en 115 vaan amfibieë.[1]
Cultuur en demografie
Namibië heet 'n veural Europees-creoolse cultuur. 't Land is hendeg dunbevolk: mèt 2,8 lui per km² kump 't oongeveer oet op 't niveau vaan Namibië en vaan alle zelfstendege len is allein Mongolië nog dunner bevolk. Veur de vergelieking: Europees Fraankriek heet 'n bevolkingsdiechheid vaan 97/km², en de departeminte vaan de Lozère en de Creuse, de dunsbevolkde vaan 't mojerland, höbbe respectievelek 15 en 22 lui per km².
Etnische gróppe
De etnische samestèlling vaan Frans Guyana liekent op die vaan Suriname en is veur e land mèt zoe'n klein bevolking nog hendeg divers. Neve blaanke leve in 't kösgebeed veural creole. Ouch in 't binneland leve creoolse stamme, die evels 'n aander taol spreke (zuug direk oonder) en 'n väöl traditioneler, op jach geriechde leefwijs in geïsoleerde oerwoudsdörpkes höbbe. Me neump ze de marrons (vreuger Bosnegers). Neve de marrons leve ouch Indiaone in 't binneland, en wel Arowakke en Caribe, die zoewiezoe de regio vaanajds domineerde. Mie nao de grens mèt Brazilië vint me evels de Tupi-Indiaone, die vreuger in groete deile vaan dat land de belaankriekste bevolkingsgróp waore.
Taole
De taolsituatie in 't land moot me begriepe aon de hand vaan de bevolkingssituatie die zoezjus is besjreve. Wie in alle Franse departeminte is 't Frans de instegste officieel taol; volkstaol veur 't groetste deil vaan de bevolking is evels 't Guyaans Creoolfrans. De marrons zitte veural um de Marowijne, en hun taol, 't Aukaons, weurt in Frans Guyana door zoe'n 6600 lui gesproke. Ouch 't Saramaccaans weurt opgegeve, en wel veur 'n enclaaf in 't Frans-creools gebeed. De Arawakse taole oet 't gebeed zien eigelek Arawaks (weste) en Palikúr (ooste, tege de grens mèt Brazilië); de Caribische taole zien eigelek Caribisch (aon de Approuague en aon de moonding vaan de Marowijne) en Wayana (deep stroumopwaarts aon de Marowijne, ouch in 't betwis gebeed mèt Suriname); de Tupitaole zien Emerillon (midde) en Wayampi (zuie). Op eigelek Caribisch nao heit gein vaan de Indiaonetaole mier es 1000 sprekers.[2][3]
Religie
De bevolking is in groete mierderheid roems-katheliek.
Historie
Bronne
fr:Armoiries de la Guyane; en:Geography of French Guiana; fr:Liste des mammifères en Guyane
Rifferenties
- ↑ 1,0 1,1 [http://inpn.mnhn.fr/collTerr/outreMer/03/GF/tab/especes INPN - Liste des espèces recensées dans la région : Guyane]
- ↑ Ethnologue report for French Guiana
- ↑ Ethnologue - Taolkaart vaan Suriname en Frans Guyana