Малайзия

	Малайзия; Malaysia
Туу	Герб
	Мамлекеттик Гимни
	Файл:Malaysia (orthographic projection).svg, LocationMalaysia.svg и LocationMalaysia.png
Эгемендүүлүк күнү	1957-жылдын 31-августу
Расмий тили	малай тили
Борбор шаары	Куала-Лумпур
Ири шаарлар	Кучинг, Джорджтаун, Линц, Путраджая, Ипо
Башкаруу формасы	шайлануучу Федеративдүү Конституцилык Монархия
'	Король; Абдул Халим Муадзам Шах; Наджиб Тун Разак
Аянты; • Жалпы; • Суу бетинин %.	64 - дүйнөдө; 329 758 км²; 0,3%
Калкы; • Бааланган (2013); • Жыштыгы	; 29 628 392 ▲8 404 252 адам (29); 85,8 ад./км²
ISO коду	MY
ЭОК коду	MAS
Телефон коду	+60
Убакыт аралыгы	UTC +8

малайзия тууралуу 1963-жылдагы Мыйзам (документ)

Мала́йзия — Түштүк-Чыгыш Азиядагы Түштүк-Кытай деңизи менен бөлүнүп, эки бөлүктөн турган мамлекет:

Батыш Малайзия (салттык аталышы — Малайя) Малакка жарым аралынын түштүк чегин жана ага чектеш аралдарда жайгашып, түндүгүнөн Таиланд менен чектешет, ал эми Сингапур жана Индонезия менен деңиз аркылуу чектешип турат.

Чыгыш Малайзия (салттык аталышы— Сабах и Саравак)^[1]^[2]^[3] Калимантан аралынын түндүк бөлүгүн жана жакын жайгашкан аралдарды камтып, түндүгүнөн Бруней, түштүгүнөн Индонезия менене чектешет, ал эми деңиз менен Филиппиндер өлкөсү менен чектешип турат

Аталышынын этимологиясы

Melayu сөзү Malaiur же Malayadvipa деген санскрит сөздөрүнөн келип, бизче которгондо «тоолор өлкөсү» дегенди түшүндүрөт^[4]^[5]. Бул сөз индиялык соодагерлер Малакка жарым аралындагы элдер менен мамилелеринде колдонгон. Башка версия боюнча бул аталыш Malai "тоо" деген тамил сөзүнөн келип чыккан. Франциялык деңиз сүзүүчүсү Жюль Дюмон-Дюрвиль 1826-жылы өзүнүн Океанияга болгон сапарынан кийин Полинезиядан даана айырмаланып туруу үчүн «Малайзия», «Микронезия» жана «Меланезия» аталыштарын колдонууну сунуштаган. 1831-жылы ал ушул эле топонимдерди Франция географиялык коомуна да сунуштаган. Дюмон-Дюрвиль Малайзияны «Ост-Индия катары таанымал аймак» деп атаган^[6]. 1850-жылы англис этнологу Джордж Самюэл Виндзор Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia деген эмгегин жазып, Түштүк-Чыгыш Азиядагы аралдарды Мелаюнезия же Индунезия деп атоону сунуштаган.

Мамлекеттик түзүлүшү

Малайзиянын Премьер-министрлери

1963—1970 — Абдул Рахман
1970—1976 — Абдул Разак
1976—1981 — Хуссейн Онн
1981—2003 — Махатхир Мохамад
2003—2009 — Абдулла Ахмад Бадави
2009 — Мохд Наджиб бин Тун Хаджи Абдул Разак

Конституциясы

Сот бийлиги

Административдик-территориялык бөлүнүүсү

Негизги макала: Малайзиянын административдик-территориялык бөлүнүүсү

монархиялар

     губернаторлук

     федералдык аймак

Батыш Малайзия

Джохор Султанаты (борбору Джохор-Бару), коду: JH
Кедах Султанаты (борбору Алор-Сетар), коду:KH
Келантан Султанаты (борбору Кота-Бару), коду:KN
Малакка Губернаторлугу (борбору Малакка), коду: MK
Негри-Сембилан штаты (борбору Серембан), коду: NS
Паханг Султанаты (борбору Куантан), коду:PH
Перак Султанаты (борбору Ипо), коду:PK
Перлис Раджанаты (борбору Кангар), коду:PS
Пинанг Губернаторлугу (борбору Джорджтаун), коду:PP или PN
Селангор Султанаты (борбору Шах-Алам), коду: SL
Тренгану Султанаты (борбору Куала-Тренгану), коду:TR

1963-жылдын 16-сентябрынан 1965-жылдын 9-августуна чейинСингапур Батыш Малайзиянын бир штаты болгон.

Федералдык аймак:
- Путраджай (жаңы административдик борбор), коду:PTJ
- Куала-Лумпур (федерациянын борбору жана экономикалык борбор), коду: KL

Чыгыш Малайзия

Сабах Губернаторлугу, мурдакы Британ Түндүк Борнеосу (борбору Кота-Кинабалу, мурдакы Джесселтон), коду:SBH
Саравак Губернаторлугу (борбору Кучинг), коду:SWK

Федеральная территория:
- Лабуан (столица город Лабуан), код:LB

Тарыхы

Малайзиянын территориясы VII — XIV кылымдарда Шриваджай империясынын курамына кирип турган. 1511-жылы португалиялыктар тарабынан колонияга алынып, 1641-жылы Голландиянын, кийин бара-бара Англиянын колуна өткөн. Бир нече кылым бою Англиянын колониясы болуп турган Малайзия 1957-жылы эгемендүүлүктү алды. Эгемендүүлүктү алганда, Куала-Лумпурдун борборундагы Англиянын туусу түшүрүлүп, ордуна ай жана 14 жылдыздын сүрөтү бар туу көтөрүлдү. 14 жылдыз Малайзиянын 14 штатын билдирет. Ай болсо өлкөдө басымдуулук кылган мусулманчылыкты түшүндүрөт. Бир нече кылым бою эгемендүүлүктү көксөп келген малайзиялыктар үчүн мындай окуя чоң мааниге ээ. Айрыкча улуттук салт-санаасын сырттан келген баскынчыларга тебелетпей, ардактап сактап келгени да таң калыштуу. Айрыкча мамлекеттик тилине, улуттук салт-санааларына, динине катуу көңүл бөлүнөт. Малай тили бардык мамлекеттик мекемелерде, эларалык сүйлөшүүлөрдө колдонулат жана ар бир мамлекеттик кызматкер малайча билүүсү керек. Таза малайча сүйлөгөн элдердин саны 16 миллиондон ашуун. Ошондой эле, англис, кытай тилдери жана мандарин, хакка, кантонес, тамиль диалектилери кеңири жайылган.

Географиясы

Жалпы мүнөздөмө

Малайзия- Түштүк-Чыгыш Азияда жайгашкан. Мамлекеттин аймагы 2 бөлүктөн турат: жарым аралдык (Малакка) жана Түштүк-Кытай деңизи менен бөлүнүп турган чыгыш (Калимантан аралынын түндүгү)бөлүгүнөн турат. Малайзиянын аянты 329 847 км² түзөт (дүйнөдө 66-орунда). Жарым аралдык бөлүгү түндүгүнөн Таиланд менен чектешет, а чыгыш бөлүгү -түштүгүнөн Индонезия, түндүгүнөн Бруней менен чектешип турат. Мындан сырткары кууш дамба аркылуу Сингапур менен да туташкан. ал эми Вьетнам жана Филиппиндер мамлекеттери менен деңиз аркылуу чектешет. Малакка жарым аралынын түштүгүндөгү Пиай тумшугу континенталдык Евразиянын эң түштүк чеги болуп саналат. Өлкөнүн жарым аралдык бөлүгүн Суматра аралынан бөлүп турган Малакка кысыгы бар, бул дүйнөдөгү эң маанилүү деңиз жолдорунун бири болуп саналат.

Жарым аралдык бөлүгү өлкөнүн жалпы аянтынын 39,7 %ке жакынын ээлеп, түндүктөн түштүккө 740 км ге, ал батыштан чыгышка 322 км ге созулат. (эң кең жеринде). Жарым аралдын борбордук бөлүгүнөн Титивангса тоо кыркасы өтөт; эң бийик жери — Гунунг-Тахан чокусу (2187 м деңиз деңгээлинен). Мамлекеттин жарым аралдык бөлүгүнүн жээк сызыгынын узундугу 1931 км, ыңгайлуу булуңдары батыш жээктерде жайгашкан. Өлкөнүн чыгыш бөлүгү жалпы аянттын 60,3 % түзөт, жээк сызыгынын узундугу 2607 км. Саравак жана Сабах штаттарынын ортосунан Крокер тоо кыркасы өтөт, бул жерде өлкөнүн эң бийик жери Кинабалу чокусу жайгашкан. (4095 м)^[7]. Тоо кыркасы Индонезиянын чегарасы өткөн аймака чейин созулат.

Ички суулары

Топурагы

Геологиясы жана пайдалуу кен-байлыктары

Климаты

Табигый кырсыктар

Жаратылышы

Экологиялык көйгөйлөр

Калкы

Негизги макала: Малайзиянын калкы

Улуттук курамы

Жергиликтүү элдердин катмары болгон малайлыктар калктын 59 пайызын түзөт (конституцияга ылайык өзгөчө укуктарга ээ), кытайлар 32,1 пайызды, Түштүк Азиянын калктары 8,2 пайызды түзөт. Калктын 72 пайызы сабаттуу. Бардык деңгээлдеги мектеп билим берүүсү акысыз.

Тилдери

Дини

Билим берүү

Саламаттыкты сактоо

Шаарлар

Калып:Ири шаарлар

Экономикасы

Негизги макала: Малайзиянын экономикасы

Туризм тармагы

Транспорт

Маданияты

Адабияты

Искусствосу

Архитектурасы

Музыкасы

Ашканасы

Майрамдары

Массалык маалымат каражаттары

Борбору

Куала-Лумпур шаары – Азиянын мактана турган эң кооз шаарларынын бири. Ал малай тилинен «кир ооз» деп которулганы менен, азыркы тапта экономикасы өтө ылдам темпте өнүгүп жаткан Малайзиянын сыймыгы жана таптаза калаасы болуп саналат. Шаар 1857-жылы олово өндүргөн өтө бай адам Раджа Абдуллах тарабынан түптөлгөн. Шаардын борборунда өлкө туусу орнотулган дүйнөдөгү эң бийик (100 метр) фонтан бар. Андан тышкары, кооз темиржол бекеттери, кытай шаарчасы, искусство базары жана көптөгөн бизнес борборлору бар. Ошондой эле, Куала-Лумпур бийиктиги 452 метрден турган “Петронас Твин Тауэрз” аттуу эгиз мунаралары менен да белгилүү.

Кошумча караңыз

Адабияттар

Малайзия. Справочник. М.: Наука, 1987, 368 с.
Погадаев, В. А. Малайзия. Карманная энциклопедия. М.: Муравей-гайд, 2000, 352 с.
Погадаев, В. А. Малайский мир (Бруней, Индонезия, Малайзия, Сингапур). Лингвострановедческий словарь. Cвыше 9000 словарных статей / Pogadaev, V.A. Dunia Melayu (Brunei, Indonesia, Malaysia, Singapura). Kamus Lingua-Budaya / Pogadaev, V.A. Malay World (Brunei, Indonesia, Malaysia, Singapore). Lingua-Cultural Dictionary). М.: Восточная книга, 2012 ISBN 978-5-7873-0658-3
Травников А. И. Социально-политическая роль армии в Малайзии (1930—1987). — Краснодар: M&D production, 2004. — 120 с. — ISBN 5-902830-01-X

Шилтемелер

Калып:Малайзия темаларда Калып:Малай федерациясы Калып:Түштүк-Чыгыш Азия Калып:Улуттар биримдиги Калып:ОИК Калып:Азия Калып:Андаман деңизиндеги өлкөлөр Калып:Сиам булуңундагы өлкөлөр Калып:Түштүк-Кытай деңизиндеги өлкөлөр Калып:Индокытай жарым аралындагы өлкөлөр Калып:АСЕАНдын мүчөлөрү

Калып:Link FA Калып:Link GA Калып:Link GA

↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Государства от члены ООН
↑ Организации Объединенных Наций список неправительственных организаций, несамоуправляющихся территорий, Северное Борнео и Саравака
↑ Все подопечные территории достигли самоуправления или независимости
↑ Govind Chandra Pande (2005). India's Interaction with Southeast Asia: History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, Vol. 1, Part 3. Munshiram Manoharlal. p. 266. ISBN 9788187586241.
↑ Lallanji Gopal (2000). The economic life of northern India: c. A.D. 700–1200. Motilal Banarsidass. p. 139. ISBN 9788120803022.
↑ D'Urville, Jules-Sébastien-César Dumont; Ollivier, Isabel; de Biran, and Geoffrey Clark, Antoine; Clark. "On the Islands of the Great Ocean". The Journal of Pacific History (Taylor & Francis, Ltd) 38 (2). JSTOR 25169637.
↑ Richmond, Simon (2010-01). Malaysia, Singapore & Brunei. Lonely Planet. p. 366. ISBN 9781741048872. Check date values in: |date= (help)

[Государства_от_члены_ООН-1] Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Государства от члены ООН

[2] Организации Объединенных Наций список неправительственных организаций, несамоуправляющихся территорий, Северное Борнео и Саравака

[3] Все подопечные территории достигли самоуправления или независимости

[4] Govind Chandra Pande (2005). India's Interaction with Southeast Asia: History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, Vol. 1, Part 3. Munshiram Manoharlal. p. 266. ISBN 9788187586241.

[5] Lallanji Gopal (2000). The economic life of northern India: c. A.D. 700–1200. Motilal Banarsidass. p. 139. ISBN 9788120803022.

[6] D'Urville, Jules-Sébastien-César Dumont; Ollivier, Isabel; de Biran, and Geoffrey Clark, Antoine; Clark. "On the Islands of the Great Ocean". The Journal of Pacific History (Taylor & Francis, Ltd) 38 (2). JSTOR 25169637.

[7] Richmond, Simon (2010-01). Malaysia, Singapore & Brunei. Lonely Planet. p. 366. ISBN 9781741048872. Check date values in: |date= (help)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]