تێکلیێن Iراقئوو ترکیەیێ
 | |
 ترکیە |
 Iراق |
|---|---|
تێکلیێن Iراقئوو ترکیەیێ هەموو تێکلییێن د ناڤبەرا ترکیەیێئوو Iراقێ دە هەنە دهوندرینە. تێکلیێن Iراقێئوو ترکیەیێ پشتی شەرێ جیهانی یێ یەکەم د بن سیبەرا بریتانیا دەستپێ کر. پشتی د ناڤبەرا ڤان هەرسێ دەولەتان دە پرسا مووسلێ هاتیە چارەسەر کرن ل سالا 1928ێ ل Iراقێ ژی ل ترکیەیێ ژی بالیۆزخانەیان ڤان هەردو دەولەتان ڤەبوونئوو دەست ب تێکلیێن دیپلۆماتیک کرن. لێ تەسیرا بریتانی هەتا سەرخوەبوونا Iراقێ یا سالا 1932ێ ژی دەوام کر ل سەر وەزارەتا دەرڤە یا Iراقێ.
نێرینا گشتی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
پشتی چارەسەرکرنا هدوودێنئی رانئوو ترکییەیێ، پرسگرێکێن هدوودی یێنئی رانئوو Iراقێ ژی ل 4ێ تیرمەها 1937ێ ب تایبەتی پرسگرێکا شەتەلەرەب هاتە چارەسەر کرن. حەر وها هندەک پرسگرێکێن هدوودی د ناڤبەرائی رانئوو ئە فخانستانێ ژی دە هەبوون.ئە ڤ خەباتێن هان، رێ دا ڤان وەلاتان کو پشتی پرسگرێکێن هدوودی، د پرسگرێکێن دن دە ژی چارەسەر بکن. ب تایبەتی کوردستان د ناڤبەرائی ران، ترکییەئوو Iراقێ دە هاتبوو پارچە کرنئوو خەتەرائا ڤابوونا کوردستانێ د ناڤ دلێ ڤان هەر سێ دەولەتان دە هەبوو. ژ بەر ڤێ سەبەبێ، ڤان هەرسێ دەولەتانئوو ئە فخانستانێ خوەستن ب هەڤرا هەڤپەیمانەکە دن دەستنیشان بکن. ل 8ێ تیرمەها 1937ێ دە د ناڤبەرا ڤان هەرسێ دەولەتان دە حەڤپەیمانا نەێرشکرنا حەڤ هاتە دەستنیشان کرن. ژ بەر کوئە ڤ هەڤپەیمان ل قەسرا سادابادێ هاتییە دەستنیشان کرن، ژێ رە دبێژن پەیمانا سەەدابادێئا ن ژی پاکتا سادابادێ. ژ بلیئە فخانستانێ،ئە ندیشەیێن دەولەتێن دن یائە ساس پرسگرێکا کوردان بوو. 10 مادەیێن هەڤپەیمانێ هەبوونئوو چار ژ وان راستەراست بەهسێ کۆنترۆلکرنا کوردان دکە [1]
ل سالا 1946ێ ڤان هەردو دەولەتان پەیمانا حەڤکاریێ یا ترکیەیێئوو Iراقێ 1946 دەستنیشان کر.
وسا هاتبوو دییار کرن کو هەر پێنج سالان جارەکئە ڤ هەڤپەیمان دێ دیسا وەرە دەستنیشان کرن. لێ ل سالا 1955ێ ژ بەر خەتەرا سۆڤیەتان حەڤپەیمانا بەخدادێ هاتە دەستنیشان کرن. ژ بەر ڤێ گرینگییا حەڤپەیمانا سادابادێ بەر ب کێمێ ڤە چوو. ل سالا 1980ێ دە ژی ژ بەر شەرێئی رانئوو Iراقێئە ڤ هەڤپەیمان ژ هۆلێ رابوو.
ل سالا 1958ێ ل Iراقێ دەربەیا لێشکەری چێدبەئوو ئە ڤ دبە سەدەما خەرابوونا تێکلیێن ترکیەیێ ل گەل Iراقئوو سۆڤیەتان. وەک تێ زانینئە ڤ دەربەیەکە سۆسیالیست بووئوو ترکیەیێ ژی وسا دفکری کوئە وئێ ژئا لیێ سۆسیالیستان ڤێ بێ دۆرپێچکرن. وەزیرێ دەرڤە یێ ترکیەیێ فاته رüشتü زۆرلو داخویانیەکە خوە دە دبێژە کو ل Iراقێ 500 هەزار ترکمەن دژینئوو دخوازن وان بپارێزە. دژی ڤان گۆتنان کروشچەڤ داخویانیەکێ بەلاڤ دکە کوئە گەر ترکیە لڤەکە لەشکەری بکە، سۆڤیەت ژی دێ بەرسڤەکە لەشکەری بدە ترکیەیێ [2]
پەیمانا مووسلێ (5 خزیران 1926)[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
گۆتارا بنگەهین: پرسا مووسلێ
پەیمانا حەڤکاریێ یا ترکیەیێئوو Iراقێ 1946[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
پەیمانا بەخدایێ(1955)[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
پەیمانائە ولەهیێ (1983)[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
ل دەستپێکا سالا 1983یێ ترکیەیێ ب Iراقێ پەیمانا حەڤکاریئوو ئە ولەهیا حدوود دەستنیشان کر. پشتی ڤێ پەیمانێ ترکیەیێ ل دژی پککێ ل باشوورێ کوردستانێ دەست بئۆ پەراسیۆنان کر.
28 گولانا 1983یێ یەکەم جار دەولەتا ترک ل Iراقێ دەست بئۆ پەراسیۆنا دەرڤەیی هدوود کر.
ل جۆتمەها 1984ێ دەولەتا Iراقێ رێدا ترکیەیێ کو شۆپا گەرم ل دژی تەڤگەرێن کوردان بکە ل باشوورێ کوردستانێ[3]
ل سالێن 1990ان بولەنتئە جەڤت دخواست کو سنۆرێ Iراقئوو ترکیەیێ بێ بگوهەرین. دپاراستن کو سنۆرێ ترکیەیێ دڤێت 25 کم یان بکەڤە ناڤئا خا Iراقێ[4]
ئۆپەراسیۆنێن لەشکەری یێن ترکیەیێ بۆ Iراقێ[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
ترکیەیێ پشتی چالاکیێن پککێ گەلەکئۆ پەراسیۆن لدارخستن ل دژی پککێ، ب گشتی;
- 28 گولان 1983
- 15 تەباخ 1987
- 6 گولان 1992: دۆğان گüرەشێ سەرەرکانێ بەرێ ترکیەیێ ل سەر ڤێئۆ پەراسیۆنێ وها دبێژە; ل سالا 1992یێ هێزێن بارزانی تەلەبانی فەدەراسیۆنئی لام کر. رۆژەڤ سەر ڤێ دەرباس بوو مە ژیئۆ پەراسیۆن بر هەرێمێ.ئا رمانجا مە پکک نەبوو،ئا ستەنگکرنا فەدەراسیۆنێ بوو [5]
- 20ئا دار 1995
- 14 گولان 1997
مژارێن تێکلدار[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
- سینۆرێ Iراقئوو ترکیێ
- تێکلیێن ناڤنەتەوەیی
- تێکلیێن دەرڤە یێن ترکیەیێ
- شەرێ پککئوو ترکیەیێ
- تێکلیێن دەرڤە یێن Iراقێ
چاڤکانی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
- ^ کüرت مەسەلەس ڤە تüرکیە-İران İلشکلەر، رۆبەرتئۆ لسۆن، ر:48
- ^ تüرک دıش پۆلتکاسı، جلت 1، باسکıنئۆ ران، ر: 515
- ^ کüرت مەسەلەس ڤە تüرکیە-İران İلشکلەر، رۆبەرتئۆ لسۆن، ر:56
- ^ کüرت مەسەلەس ڤە تüرکیە-İران İلشکلەر، رۆبەرتئۆ لسۆن، ر:109
- ^ تüرک کۆرکونونئا نتۆمس، Iراک کüردستانı ڤەئە تکلەر، زەینەئا بدن یاپراک، وەشانێن دۆز 2005، ر:133