Nobelpriis foar de Natuerkunde

Ut Wikipedy
Dit artikel is in stobbe oer natuerkunde.
Jo wurde útnûge en foegje jo witten hjir ta.
Nobelpriis foar de Natuerkunde
algemiene ynformaasje
nasjonaliteit Sweedsk
útrikt foar Utstekkende bydragen yn de Natuerkunde
útrikt troch Sweedske Akademy fan Wittenskippen
frekwinsje Jierliks
plak Stockholm, Sweden
ynsteld 1901

List mei winners fan de Nobelpriis foar de Natuerkunde fan 1901 ôf. De priis is by testamint yn it libben roppen troch Alfred Nobel.

Jier Persoan(en) Opmerking
2023 flagge fan Frankryk Pierre Agostini,
flagge fan Hongarijeflagge fan Eastenryk Ferenc Krausz,
flagge fan Frankryk Anne L'Huillier
"Foar eksperimintele metoaden
dy't attosekonde-ljochtpulzen generearje
foar de stúdzje fan de elektroanendynamika yn matearje."
2022 flagge fan Frankryk Alain Aspect,
flagge fan de Feriene Steaten John Clauser,
flagge fan Eastenryk Anton Zeilinger
"Foar eksperiminten mei ferfrissele fotoanen,
it fêststellen fan de skeining fan de bell-ûngelikens en baanbrekkend wurk
op it mêd fan kwantuminformatika."
2021 flagge fan de Feriene Steaten Syukuro Manabe,
flagge fan Dútslân Klaus Hasselmann
"Foar harren ûndersyk nei it betrouber foarsizzen fan de opwaarming fan de ierde."
flagge fan Itaalje Giorgio Parisi "Foar syn ûndersyk nei ferburgen patroanen yn ûnoardere komplekse materialen,
fan atoomnivo oant op planetêre skaal."
2020 flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân Roger Penrose "Foar syn berekkeningen dy't bewize dat swarte gatten in direkt gefolch binne fan de algemiene relativiteitsteory."
flagge fan Dútslân Reinhard Genzel,
flagge fan de Feriene Steaten Andrea Ghez
"Foar de ûntdekking fan in tige swier kompakt objekt yn it sintrum fan 'e Molkewei."
2019 flagge fan de Feriene Steaten James Peebles,
flagge fan Switserlân   Michel Mayor,
flagge fan Switserlân   Didier Queloz
"Foar bydroegen oan ús begryp fan de evolúsje fan it hielal en it plak fan 'e ierde yn 'e kosmos."
2018 flagge fan de Feriene Steaten Arthur Ashkin,
flagge fan Frankryk Gérard Mourou,
flagge fan Kanada Donna Strickland
"Foar baanbrekkende ûntdekkingen yn it domein fan de laserfysica."
2017 flagge fan de Feriene Steaten Rainer Weiss,
flagge fan de Feriene Steaten Barry Barish,
flagge fan de Feriene Steaten Kip Thorne
"Foar beslissende bydragen oan de LIGO-detektor en de waarnimming fan swierterjochtweagen."
2016 flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân David Thouless,
flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân Duncan Haldane,
flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân Michael Kosterlitz
"Foar teoretyske ûntdekkingen fan topologyske fazeoergongen en topologyske fazen fan matearje."
2015 flagge fan Japan Takaaki Kajita,
flagge fan Kanada Arthur McDonald
"Foar de ûntdekking fan neutrino-oskillaasjes,
dy't sjen lit dat neutrino's in massa hawwe."
2014 flagge fan Japan Isamu Akasaki,
flagge fan Japan Hiroshi Amano,
flagge fan Japan Shuji Nakamura
"Foar it útfinen fan effisjinte blauljochtdioades
dy't enerzjybesparjende wite ferljochting mooglik meitsje."
2013 flagge fan Belgje François Englert,
flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân Peter Higgs
"Foar de teoretyske ûntdekking fan in meganisme
dat bydraacht oan ús kennis fan de oarsprong fan massa fan subatomêre dieltsjes,
en dat resintlik befêstige waard troch de ûntdekking fan it foarseine fûnemintele dieltsje,
troch de ATLAS- en CMS-eksperiminten yn de Large Hadron Collider fan CERN."
2012 flagge fan Frankryk Serge Haroche,
flagge fan de Feriene Steaten David Wineland
"Foar harren baanbrekkende eksperiminten dy't mjittings en manipulaasje yndividuele kwantumsystemen mooglik meitsje."
2011 flagge fan de Feriene Steaten Saul Perlmutter,
flagge fan de Feriene Steaten Brian Schmidt,
flagge fan de Feriene Steaten Adam Riess
"Foar harren ûntdekking fan it útwreidzjen fan it hielal troch it ûndersykjen fan supernova's.
De supernova’s dy’t ûndersocht binne stienen fierder fan de ierde ôf as alle oare supernova’s."
2010 flagge fan Ruslân Andre Geim,
flagge fan Ruslân K. Novoselov
"Foar harren fernijende eksperiminten op it mêd fan it twadiminsjonale materiaal grafeen"
2009 flagge fan Sina Charles Kao "Foar syn prestaasjes oanbelangjende ta transmisje fan ljocht yn glêsrizel foar optyske kommunikaasje"
flagge fan Kanada Willard Boyle,
flagge fan de Feriene Steaten George E. Smith
"Foar harren ûntdekking fan in byldferwurkend healgeliedersirkwy,
de CCD-sensor"
2008 flagge fan Japan Yoichiro Nambu "Foar syn ûntdekking fan de wurking fan spontane symmetrybrekking yn de subatomêre natuerkunde"
flagge fan Japan Makoto Kobayashi,
flagge fan Japan Toshihide Maskawa
"Foar harren ûntdekking fan de oarsprong fan de brutsen symmetry,
dy't it bestean fan yn elts gefal trije quarkfamyljes foarspelt"
2007 flagge fan Dútslân Peter Grünberg,
flagge fan Frankryk Albert Fert
"Foar harren ûntdekking fan it Giant Magneto Resistance (GMR)-effekt"
2006 flagge fan de Feriene Steaten John Mather,
flagge fan de Feriene Steaten George Smoot
"Foar harren ûntdekking dat de kosmyske eftergrûnstrieling de spektrale ferdieling fan in swarte strieler hat en anysotroop is."
2005 flagge fan de Feriene Steaten Roy Glauber,
flagge fan de Feriene Steaten John Hall,
flagge fan Dútslân Theodor Hänsch
2004 flagge fan de Feriene Steaten David Gross,
flagge fan de Feriene Steaten David Politzer,
flagge fan de Feriene Steaten Frank Wilczek
2003 flagge fan Ruslân Aleksej Abrikosov,
flagge fan Ruslân Vitali Ginzburg,
flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân Anthony Leggett
2002 flagge fan de Feriene Steaten R. Davis Jr.,
flagge fan Japan Masatoshi Koshiba
"Foar har baanbrekkende bydrage oan de astrofysica, yn it bysûnder de ûntdekking fan kosmyske neutrino's."
flagge fan de Feriene Steaten Riccardo Giacconi Foar syn fûnemintele bydrage oan de astrofysika, dy 't laat hat ta de ûntdekking fan de kosmyske röntgenboarnen.
2001 flagge fan de Feriene Steaten Eric Cornell,
flagge fan Dútslân Wolfgang Ketterle,
flagge fan de Feriene Steaten Carl Wieman
2000 flagge fan Ruslân Zjores Ivanovitsj Alferov "Foar fûneminteel ûndersyk nei ynformaasje- en kommunikaasjetechnology."
flagge fan Dútslân Herbert Kroemer "Foar it ûntwikkeljen fan healgeleider-heterostruktueren
dy't brûkt wurde yn tige flugge opto-elektroanika."
flagge fan de Feriene Steaten Jack Kilby Foar syn oandiel yn de útfining fan de yntegrearre skeakeling.
1999 flagge fan Nederlân Gerard 't Hooft,
flagge fan Nederlân Martinus Veltman
"Foar it ynfoljen fan de kwantumstruktuer fan de elektroswakke wikselwurkingen yn 'e natuerkunde."
1998 flagge fan de Feriene Steaten R. Betts Laughlin,
flagge fan Dútslân H.R.Strömer,
flagge fan de Feriene Steaten D.C. Tsui
1997 flagge fan Sina Steven Chu,
flagge fan Frankryk C. Cohen-Tannoudji,
flagge fan de Feriene Steaten W.D. Phillips
1996 flagge fan de Feriene Steaten David Morris Lee,
flagge fan de Feriene Steaten Douglas Osheroff,
flagge fan de Feriene Steaten R. Coleman Richardson
1995 flagge fan de Feriene Steaten Martin Lewis Perl,
flagge fan de Feriene Steaten Frederick Reines
1994 flagge fan Kanada Bertram Brockhouse,
flagge fan de Feriene Steaten Clifford Shull
1993 flagge fan de Feriene Steaten Russell Hulse,
flagge fan de Feriene Steaten Joseph Taylor
1992 flagge fan Frankryk Georges Charpak
1991 flagge fan Frankryk Pierre-Gilles de Gennes
1990 flagge fan Kanada Richard Taylor,
flagge fan de Feriene Steaten Jerome Friedman,
flagge fan de Feriene Steaten Henry Kendall
1989 flagge fan de Feriene Steaten Norman Ramsey "Foar syn útfining fan de metoade mei de skieden oskillearjende fjilden en it brûken dêrfan by de wetterstofmaser en oare atoomklokken."
flagge fan Dútslân Hans Dehmelt,
flagge fan Dútslân Wolfgang Paul
"Foar harren ûntwikkeling fan de ionenvaltechnyk."
1988 Leon Lederman,
Melvin Schwartz,
Jack Steinberger
1987 Georg Bednorz,
Alex Müller
1986 flagge fan Dútslân Ernst Ruska Foar syn fûnemintele ferrjochtingen yn de elektroaneoptika, en de ûntwikkeling fan de earste elektroanemikroskoop.
flagge fan Dútslân Gerd Binning,
flagge fan Switserlân   Heinrich Rohrer
"Foar harren ûntwerp fan de scanning-tunnelingmikroskoop."
1985 Klaus von Klitzing
1984 flagge fan Itaalje Carlo Rubbia,
flagge fan Nederlân Simon van der Meer
"Foar harren beslissende bydragen oan it grutte projekt
dat late ta de ûntdekking fan de fjilddieltsjes W en Z
dy't ferantwurdlik binne foar it oerbringen fan de swakke kearnkrêft."
1983 flagge fan de Feriene Steaten S. Chandrasekhar "Foar syn teoretyske ûndersyk fan de fysyske prosessen dy 't fan belang binne foar de struktuer en evolúsje fan 'e stjerren."
flagge fan de Feriene Steaten William Fowler "Foar syn teoretyske ûndersyk fan de fysyske prosessen dy 't fan belang binne foar de struktuer en evolúsje fan 'e stjerren."
1982 Kenneth Wilson
1981 Flagge fan Sweden K.M.B. Siegbahn "Foar syn bydrage oan de ûntwikkeling fan de hoge-resolúsje elektroanektroskopy."
flagge fan Nederlân Nico Bloembergen,
flagge fan de Feriene Steaten Arthur Schawlow
"Foar harren bydrage oan de ûntwikkeling fan de laserspektroskopy."
1980 James W. Cronnin,
Val Fitch
1979 Sheldon Glashow,
Abdus Salam,
Steven Weinberg
1978 flagge fan Ruslân Pjotr Kapitsa "Foar syn fûnemintele útfiningen en ûntdekkingen op it mêd fan de legetemperatuerfysika."
flagge fan de Feriene Steaten Arno Allan Penzias,
flagge fan de Feriene Steaten Robert W. Wilson
Foar harren ûntdekking fan de kosmyske eftergrûnstrieling mei mikrogolflingte.
1977 Philip Anderson,
Neville Mott,
John van Vleck
1976 Burton Richter,
Samuel Ting
1975 Aage Bohr,
Ben Mottelson,
James Rainwater
1974 Martin Ryle,
Anthony Hewish
1973 flagge fan Japan Leo Esaki,
flagge fan Noarwegen Ivar Giaever
"Foar harren eksperimintele ûntdekkingen oer tunneleffekten yn healgelieders en supergelieders."
flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân Brian Josephson "Foar syn teoretyske foarsizzingen fan de eigenskippen fan in superliedende stream troch in tunnelbarriêre,
benammen dy fenomenen dy't algemien bekend steane as de josephson-effekten."
1972 John Bardeen,
Leon Cooper,
Robert Schrieffer
1971 Dennis Gabor
1970 Flagge fan Sweden Hannes Alfvén "Foar syn fûnemintele ferrjochtingen en ûntdekkingen
op it mêd fan de magnetohydrodynamika
mei fruchtbere tapassings op ûnderskate mêden fan de plasmafysica."
flagge fan Frankryk Louis Nèel Foar syn fûnemintele ferrjochtingen en ûntdekkingen
oangeande antyferromagnetisme en ferrimagnetisme,
dy't laat hawwe ta wichtige tapassings yn de fastestoffysika.
1969 Murray Gell-Mann
1968 Luis Alvarez
1967 Hans Albrecht Bethe
1966 Alfred Kastler
1965 Sin-Itiro Tomonaga,
Julian Schwinger,
Richard Feynman
1964 Charles Townes,
Nikolaj Basov,
Aleksandr Prochorov
1963 flagge fan de Feriene Steaten Eugene Wigner Foar syn bydragen oan de teory fan de atoomkearnen en de elemintêre dieltsjes,
benammen troch de ûntdekking en it tapassen fan fûnemintele symmetrypen.
flagge fan Dútslân Hans Jensen,
flagge fan de Feriene Steaten Maria Goeppert-Mayer
Foar harren ûntdekkingen oangeande de skelestruktuer fan de kearn.
1962 Lev Landau
1961 Robert Hofstadter
1960 Donald Glaser
1959 Emilio Segré,
Own Chamberlain
1958 Pavel Tsjerenkov
1957 Tsung-Dao Lee
1956 William Shockley
1955 Willis Lamb
1954 flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân Max Born Foar syn fûnemintele ûndersyk nei de kwantummeganika,
en foaral foar syn statistyske ynterpretaasje fan de golffunksje.
flagge fan Dútslân Walther Bothe Foar de koynsinsjemetoade en de dêrmei diene ûntdekkingen.
1953 flagge fan Nederlân Frits Zernike "Foar syn demonstraasje fan de fazekontrastmetoade,
en benammen foar syn útfining fan de fazekontrastmikroskoop."
1952 Felix Bloch,
Edward Purcell
1951 John Cockcroft,
Ernest Walton
1950 Cecil Powell
1949 Hideki Yukawa
1948 Patrick Blackett
1947 Edward Appleton
1946 Percy Williams Bridgman
1945 Wolfgang Pauli
1944 Isoder Rabi
1943 Otto Stern
1939 Ernest Lawrence
1938 flagge fan de Feriene Steaten Enrico Fermi Foar it oantoane fan it bestean fan nije radio-aktive eleminten dy't
produsearre binne troch bestrieling mei neutroanen,
en foar syn dêrmei gearhingjende ûntdekking
fan kearnreaksjes feroarsake troch stadige neutronen.
1937 Clinton Davisson,
George Thomson
1936 flagge fan Eastenryk Victor Franz Hess Foar syn ûntdekking fan kosmyske strieling.
1935 James Chadwick
1933 Paul Dirac,
Erwin Schrödinger
1932 Werner Heisenberg
1930 flagge fan Yndia C.Raman
1929 Louis de Broglie
1928 Owen Richardson
1927 Arthur Holly Compton,
Charles Thomson Rees Wilson
1926 Jean Baptiste Perrin
1925 James Franck,
Gustav Hertz
1924 Karl Manne Georg Siegbahn
1923 Robert Andrews Millikan
1922 flagge fan Denemark Niels Bohr Foar syn fertsjinsten by it ûndersyk nei de struktuer fan atomen
en de strieling dy't troch dy atomen útstjoerd wurdt.
1921 flagge fan Switserlân   Albert Einstein "Foar syn fertsjinsten foar de teoretyske natuerkunde,
en benammen foar syn ûntdekking fan de wet fan it foto-elektrysk effekt."
1920 Charles Edouard Guillaume
1919 Johannes Stark
1918 flagge fan Dútslân Max Planck Foar syn fertsjinsten foar de foarútgong fan de natuerkunde
troch syn ûntdekking fan enerzjykwanta.
1917 Charles Glover Barkla
1915 William Henry Bragg,
William Lawrence Bragg
1914 Max von Laue
1913 Heike Kamerlingh-Onnes
1912 Nils Gustaf Dalén
1911 Wilhelm Wien
1910 flagge fan Nederlân J.D. van der Waals "Foar syn ferrjochtingen op it mêd fan de tastânsferliking fan gassen en floeistoffen."
1909 Guglielmo Marconi,
Carl Ferdinand Braun
1908 Gabriel Lippmann
1907 Albert Abraham Michelson
1906 Joseph John Thomson
1905 Phillipp Eduard Anton von Lenard
1904 flagge fan it Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Noard-Ierlân John William Strutt
1903 flagge fan Frankryk Antoine Henri Becquerel Foar syn ûntdekking fan de spontane radio-aktiviteit.
flagge fan Frankryk Pierre Curie,
flagge fan Poalen Maria Curie-Skłodowska
"Foar harren ûndersyk nei de strielingsferskynsels ûntdutsen troch Henri Becquerel."
1902 flagge fan Nederlân Pieter Zeeman,
flagge fan Nederlân Hendrik Lorentz
"Foar harren ûndersyk nei de ynfloed fan magnetisme op strielingsferskynsels"
1901 flagge fan Dútslân Wilhelm Röntgen

Boarnen, noaten en referinsjes[boarne bewurkje]

Boarnen, noaten en/as referinsjes:
Nobelpriis
Alfred NobelSweedske Sintrale Bank
Karolinska YnstitútSweedske Akademy fan WittenskippenSweedske AkademyNoarsk Nobelkomitee
FredeFysiology of GenêskundeLiteratuerNatuerkundeSkiekunde
(Ekonomy)
wizigje