تئیموری معمارلیغی
تئیموری معمارلیغی — تئیموری‌لر دؤولتینده مؤوجود اولموش معمارلیق اوسلوبو. تئیموری معمارلیغی‌نین عنعنه‌لری تئیموری‌لر دؤولتی‌نین داغیلماسیندان سونرا بابورون هیندیستاندا قوردوغو بؤیوک موغول ایمپیراتولوغوندا دا داوام ائتمیشدیر.
اؤزل‌لیک‌لری[دَییشدیر]
تئیموری معمارلیغی اؤزونه‌مخصوص جهت‌لری ایله فرقله‌نیر. اورتا آسیا و ایراندا اؤزوندن اول مؤوجود اولموش دؤولت‌لرین معمارلیغیندان تاثیرلنن تئیموری معمارلیغی بیر نؤوع سنتز تشکیل ائدن اثرلرله تانینمیشدیر. اساسن توربه، مسجید، مدرسه و درگاه کیمی بؤلمه‌لری اولان مجموعه‌لرین اساس اؤزل‌لیک‌لریندن بیری فاسادینی اؤرتن موزایک ایشلمه‌لری اولان کاشی، سوغانا بنزه‌ین خاریجی قوببه و داخیلده کی یوکسک ایچ قوببه‌نین مئیدانا گتیردیگی قوببه سیستمی‌نین اؤزونه‌مخصوص جهت‌لری ایدی.
تئیموری معمارلیغیندا ان اؤنملی یئری توربه‌لر توتوردو. تئیموری توربه معمارلیغی‌نین ان اؤنملی اؤرنک‌لریندن بیری سمرقندده‌کی شاه-زینده مجموعه‌سی‌دیر.[۱]بو مجموعه‌ده تئیموری‌لر سویوندان اؤنملی شخصلرین توربه‌لری یئرلشیر. بیر دیگر نومونه کیمی سمرقندده یئرلشن و 1380-1390-جی ایللره عایید ائدیلن روح‌آباد توربه‌سینی گؤسترمک اولار.[۲] روح‌آباد توربه‌سی کوب فورمالی اساس بینانین اوزرینده یئرلشن، سککیزبوجاقلی تمبورون داشیغیدی قوببه‌دن عیبارتدیر. امیر تئیمورون حاکیمیتی ایللرینده تیکیلن توربه و اونا باغلی معمارلیق مجموعه‌لری‌نین ان مشهورو گور-امیردیر.[۳] بو مجموعه‌یه مدرسه، مسجید، توربه و دیگر بؤلوم‌لر داخیلدیر. ایلک دفعه تیکینتی‌سینه 1399-جو ایلده باشلانیلسا دا، امیر تئیمورون نوه‌سی محمد میرزه‌نین اؤلوموندن سونرا امیر تئیمورون امری ایله 1404-جو ایلده بیر توربه تیکیلمه‌سینه قرار وئریلمیشدیر.[۴] تئیموری‌لر سویوندان اؤنملی شخصلرین مزارلاری‌نین یئرلشدیگی بو توربه‌یه 1405-جی ایلده امیر تئیمور دا دفن اولونموشدو. همچنین امیر تئیمورون اوغول‌لاری میرانشاه و سلطان شاهرخ، نوه‌لری پیر محمد میرزه و اولوغ بیگ، ائله‌جه ده دین موعلیمی عزیز نور سئیید برکه ده بو توربه ده دفن اولونموشدور.[۵]امیر تئیمورون هیندیستان اوزرینه اولان یوروشونو ابدی‌لشدیرمک مقصدی ایله بی‌بی‌خانیم مسجیدی اینشاء اولونموشدور.[۶] بی‌بی‌خانیم مسجیدی یوکسک قوببه‌لری، ائیوان‌لاری، دیگر معمارلیق المنت‌لری و چینی ایشلمه‌لری ایله تئیموری‌لر دؤولتی‌نین گوجونون زیروه‌سینده اولدوغو دؤورو عکس ائتدیریر.
تیکینتیسی 1417-جی ایلده سمرقندده اولوغ بیگ طرفیندن باشلادیلان و 1420-جی ایلده تاماملانان مدرسه مجموعه‌سی ایسه ایسلام معمارلیغیندا اؤنملی بیر یئره صاحیبدیر.[۷] بو مدرسه 1417-جی ایلده اولوغ بیگین بوخارادا تیکدیردیگی دیگر مدرسه‌نین پلانی اساسیندا اینشاء اولونموشدو. اولوغ بیگین سمرقندده اینشاء ائتدیردیگی اثرلر آراسیندا 1409-جو ایلده تیکیلن رصدخانا دا اؤنملی یئره صاحیبدیر.[۸]
گوهر شادین گؤستریشی ایله مشهد شهرینده معمار قوام‌الدین ابن زین‌الدین شیرازی طرفیندن گوهر شاد مسجیدی اینشا اولونموشدو.[۹][۱۰] دؤرد ائیوانی اولان مسجید بیر توربه ایله مجموعه شکیلده تیکیلمیشدی. عئینی زاماندا گوهر شاد طرفیندن قوام‌الدین ابن زین‌الدین شیرازی‌یه اینشا ائتدیریلن تیکیلی‌لر آراسیندا هراتدا یئرلشن گازرگاه آبیده‌سی و گوهر شاد مدرسه‌سینی نومونه گؤسترمک اولار.[۱۱] گوهر شاه مدرسه‌سینده بیر توربه ده اینشا اولونموشدو. سلطان شاهرخون اوغلو قیاس‌الدین بایسونقور و گوهر شاد بورادا دفن اولونموشدور.[۱۲]
آناودا یئرلشن جمال‌الدین مجموعه‌سی (1452-1456) تئیموری معمارلیغی‌نین سون دؤورلری‌نین ان اؤنملی اثرلریندن بیری‌دیر.[۱۴] 1460-جی ایلدن سونرا بلخ شهرینده اینشا اولونان ابو نصر پارسا مجموعه‌سی ده تئیموری معمارلیغی‌نین عنعنه‌لرینی داشیییر.[۱۵][۱۶]تئیموری معمارلیغی‌نین سون دؤورلرینه عایید اولان ان اؤنملی اثرلردن بیری ده ابو سیدین خانیم‌لاریندان بیری‌نین گؤستریشی ایله تئیموری‌لر نسلیندن اولان قادین‌لارین دفنی اوچون 1460-1464-جو ایللرده اینشا اولونان عیشرتخانا توربه‌سی‌دیر.[۱۷] 1460-1502-جی ایللرده غزنه شهرینده اولوغ بیگین اوغلو عبدالرزاق اوچون اینشا اولونان توربه اورتادا یئرلشن اساس حیصه و اونونلا علاقه لندیریلن یان حیصه‌لرله بیر نؤوع تاج محلیت معمارلیق قورولوشونون اؤنجوسودور.[۱۸]
تئیموری سارای‌لاری حاقیندا تاریخی منبع‌لرده و سیاحتنامه‌لرده اؤنملی بیلگی‌لره راست گلمک مومکوندور. منبع‌لرده امیر تئیمورون سمرقند و اطراف شهرلرده اینشا ائتدیردیگی گؤی سارای، باغ- دیلگوشه آدلی باخچادا یئرلشن نقش- جاهان، باغ- چنار، باغ- شیمال و باغ- بهیشت کیمی سارای‌لار حاقیندا معلومات وئریلیر. شهر سبزده کی سارایین قالینتی‌لاری دؤوروموزه قدر گلیب چیخمیشدیر. بونلاردان باشقا منبع‌لرده اولوغ بیگ طرفیندن سمرقندده اینشا اولونان و باغ-مئیداندا یئرلشن چهل‌سوتون ساراییندان دا بحث اولونماقدادیر. [۱۹]
اتک‌یازی‌لار[دَییشدیر]
- ^ "THE SHAKH-I-ZINDA ENSEMBLE"
- ^ "Ruhobod maqbarasi"
- ^ "Arxivlənmiş surət"
- ^ "Мавзолей Тамерлана Гур-Эмир в Самарканде"
- ^ "Культура народов Средней Азии IX–VI вв. Архитектурные шедевры Самарканда".
- ^ "The Bibi-Khanym"
- ^ "Samarkand 2: Der Registan"
- ^ "Ulughbek and his Observatory in Samarkand"(PDF). 2021-03-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ^ "Gawhar Shad Mosque".
- ^ Мешхед
- ^ "Madrasa-i Gawhar Shad"
- ^ "Herat: Gawharshad Musalla Complex"
- ^ Castin Marozzi. "Tamerlan". Bakı, Qanun nəşriyyatı. (az.)
- ^ TİMURLULAR - A. Engin Beksaç
- ^ ARCHITECTURE AND NARRATIVE: THE KHWAJA ABU NASR PARSA SHRINE. PART 1: CONSTRUCTING THE COMPLEX AND ITS MEANING, 1469-1696[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ "Balkh: Khwaja Abu Nasr Parsa Shrine"
- ^ "ИШРАТХОНА"
- ^ "Maqbara-i Ulugh Beg bin Abu Sa'id"
- ^ "Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve Bazı Son Dönem Sanatkârları" (PDF)