באַניצער:שלאק/חיים העליר
רבי חיים העליר (10[1] יולי 1879 - 10 אפריל 1960) איז געווען אַ פּראָמינענטער תלמיד חכם און טאַרגומיק חכם וואָס האט קאַמביינד טראדיציאנעלן ראַביניקער ערודיציע מיט עקספּערטיז אין מאָדערן טעקסטואַל פאָרשונג.[2] ער איז געווען באַרימט פאַר זיין באַפעל פון אַלט שפּראַכן. [3] ער איז געווען אַוואָרדירט מיט דעם הרב קוק פּרייז פאַר ראַביניקאַל ליטעראַטור אין 1947.
ביאָגראַפיע[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]
געבוירן אין 1879 אין ביאַליסטאָק צו ישראל פּינסקער, ער איז געווען דער קלענערער ברודער פון נחמן העלער, וואָס וועט אויך ווערן אַ אמעריקאנער ראביי. ישראל איז זעלבסט געווען אַ באַוואוסט טאַלמודיש ווונדער[4] און, לויט זיין מצבה, ער האָט געענדיקט דעם טאַלמוד באַוולי 70 מאָל.[5] ער איז געווען דער אייניקל פון חיים ברודה, מחבר פון די זרע חיים (געדרוקט דורך העלער). נאָך דעם טויט פֿון חיים'ס מוטער, איז ער אויפגעצויגן געווארן אין וואַרשע דורך זיין פעטער יעקב יוסף בראָדאַ, וואו ער איז געווען באַרימט פאַר זיין טאַלמודישן חכמות פון אַ אינגן עלטער, וואָס האָט אים געגאַנגען דעם טיטל "עילוי פון וואַרשע". פון די עלטער פון צען יאָר ער זיך אַליין געלערנט, און ער איז קיינמאָל געגאנגען אין ישיבה.[6] אַרום 1899 האָט ער חתונה געהאַט מיט דער טאָכטער פון ה. דיסקין, אַ רייכער איד פון לאָדז. אין דעם הויז פון זיין רייכן פעטער אין וואַרשע, האט ער זיך געטראפן און גע'טענה'ט מיט די גרעסטע תלמודי חכמים פון דער צייט, אַרייַנגערעכנט רבי יוסף דוב סאָלאָווייטשיק, רבי חיים סאָלאָווייטשיק, הרב יוסף ב. סאָלאָוויטשיק (וואָס איז געווארן זיין תלמיד), רבי ישראל מאיר הכהן, יוגען מיטוואָך, יחיאל יעקב וויינבערג, [2] יצחק אלחנן ספּעקטאָר, נפתלי צבי יהודה בערלין, און זיין זון חיים בערלין [לאדער-אַלפא 1]. אויסער וואַרשע, האָט ער געאַרבעט אין הלכה'דיגע ענינים מיט רבי חיים חזקיה מדיני, ברוך לאַווסקי, מאיר דן פלאָצקי, אליהו דוד ראבינאוויץ-תאומים, אליעזר גארדאָן, אליהו קלאַצקין, יוסף ענגל, און אַנדערע. ער איז געווען אַ נאָנטער פריינט פון רבי חיים עוזר גראָדזינסקי, אליהו חיים מייזעל, און אליהו פיינשטיין.[7][8]
אין 1906 האָט העלער געלערנט אַ קורץ וויילע אין דער אוניווערסיטעט אין סעינט־פּעטערבורג, איידער ער האָט זיך אַריבערגעצויגן קיין בערלין דעם נאכפאלגנדן יאָר. העלער האָט באקומען אַ דאָקטאָראַט פון דער אוניווערסיטעט פון ווירצבורג אין 1910. נאָך דעם טויט פון מלכיאל צבי טענענענבוים, האָט די קהילה פון לאָמזאַ אויסדערוויילט העלער אים צו איבערנעמען. אין דער צייט האָט העלער שוין אָנגעהויבן אַרויסגעבן באַגריסנדע פאָרשונגען וועגן די סעפּטואַגינטא און וועגן דעם רמב"ם. טראָץ דעם, האָט ער באַלד פאַרלאָזט דאס רבנות. סאָלאָווייטשיק האָט דערציילט אַז העלער האָט אים געזאָגט אַז ער איז באַזאָרגט אַז זיין שטעלע אלס קהילה רב וועט אים צווינגען צו האַנדלען מיט נשמה-ברעכנדע באַזאָרגן.[9]
ער איז געווען אַ כּבוד־פּרעזידענט פֿון דער אָרטאָדאָקסער פאַרבאַנד און דער קאָ־פאַרזיצער פון דער ראַבינישער קאָונסיל פון אַמעריקע'ס הלכה־קאָמיסיע.[2]
העלער איז געשטארבן אין 1960, איבערגעלאזט א ווייב, פריידע הללער (באלד דיסקין), און דריי טאכטער, אריינגערעכנט מרים העלער און רבקה זינגער.
ער איז באַגראבן אין די מוינט יהודה קברות אין רידזשוואוד, קווינס. ביי זיין לוי' האבן זיך באטייליגט הונדערטער רבנים, געפירט דורך Joseph B. Soloveitchik.[10]
שאסייען אין רחובות און גבעת מרדכי זענען גערופן נאָך אים.
אַקאַדעמישער אַרבעט[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]
העלער האָט זיך אפּגעגעבן מיט פילע פאַרשידענע געביטן פון תנ"ך, תלמוד און הלכה. אין זיין פאָרשונג האָט ער געזוכט צו אויסקלאָרן טעקסטן מיט ריכטיגע מאַנוסקריפּטן־ליינונגען. אין אַלגעמיין איז זיין צוגאַנג געווען קאָנסערוואַטיוו, אָבער ער האָט נישט אוועקגעשטאנען פון מאָדערן פאָרשונגען פון אידישע און נישט־אידישע ווערק. ער האָט געזען זיינע אויספאָרשונגען פון די אַלטע ביבלישע ווערסיעס ווי אַ הייליגער מיסיע צו אויפווייזן דאס אינטעגריטעט פון דעם מסורה'דיגן טעקסט.[3] ער האָט געשריבן פופצן ספרים, מערסטנס אויף העברעאיש.[10]
זיינע ווערק נעמען אריין אַן אויסגאבע פון ספר המצוות, אַ צוויי-באנד אַרבעט אויף שולחן ערוך, חושן משפט מיטן טיטל 'לחקרי הלכות', 'נוסח השומרוני', און אנדערע ווערק.[6] פּאָסטהום ארויסגעגעבענע ווערק רעכענען אריין עטליכע בריוון און אַ פאָטאָסקאַן פון העליר'ס פערזענליכע ביבליאַ העבראיקאַ, אַריינגערעכנט זיינע קרייץ־רעפערענצן, ארויס דורך העליר'ס איידעם יוסף זינגער אין פיר בענדער אלס 'ספר מסורות התנ"ך' (1996). העלער, וואָס האָט אויך פאַרלוירן גאַנצע מאַנוסקריפּטן אין דער האָלאָקאָוסט, האָט אָנגעבליך איבערגעלאזט אַ באַדייטנדער הויפן פֿון אומפּובליצירטע מאַטעריאַל, אָבער עס זענען נישט באַקאנט צו זיין איבערגעבליבן קיינע מאַנוסקריפטן .
רעפערענצן[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]
.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}
- ↑ קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר – ספריית אסיף (he-IL). "11 July" is incorrectly given in 'Heller, Chaim (1879-1960),' in: Moshe D. Sherman, ''Orthodox Judaism in America: A Biographical Dictionary and Sourcebook'', Westport, Conn.: Greenwood Press, 1996, p. 89.
- ↑ a b c The Rav: The World of Rabbi Joseph B. Soloveitchik (אויף en). ציטירן גרײַז: אומגילטיקער
<ref>טאג; נאמען ":1" דעפֿינירט מערערע מאל מיט אנדער אינהאלט - ↑ a b Between the Yeshiva World and Modern Orthodoxy (אויף en). ציטירן גרײַז: אומגילטיקער
<ref>טאג; נאמען ":2" דעפֿינירט מערערע מאל מיט אנדער אינהאלט - ↑ Bialystok, Poland (Volume 1, Pages 191-198).
- ↑ קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר – ספריית אסיף.
- ↑ a b Mission & History | Yeshiva University. ציטירן גרײַז: אומגילטיקער
<ref>טאג; נאמען ":3" דעפֿינירט מערערע מאל מיט אנדער אינהאלט - ↑ ר' א"ח מלודז' היה גם הוא רב בלומז'א. הוא התבטא על ר"ח הלר – "סוקר את כל הש"ס בסקירה אחת" (ספר זיכרון לקהילת לומז'ה, בעריכת יום טוב לוינסקי, 1952, עמ' 115)
- ↑ כך כתב עליו ר' יוסף דב סולובייצ'יק מבוסטון בהספדו עליו, דברי הגות והערכה, ירושלים: ספרית אלינר, 1982, עמ' 148.
- ↑ בסוד היחיד והיחד, פליטת סופריהם
- ↑ a b Rabbi Chaim Heller, Noted Talmudic Scholar, Dies in New York, JTA, April 13, 1960
[[קאַטעגאָריע:פוילישע רבנים]]