Җаңhар

Җанhр

• Эклц
• Алтн цееҗ Җанhр хойрин бəəр бəрлдгсн бəлг

Эклц

Эрднин экн цагт Һаргсн,
Эн олн бурхдын шаҗн делгрх цагт Һаргсн,
Тәк Зула хаани үлдл,
Таңсг Бумб хаани ач,
Үзң алдр хаани көвүн
Үйин өнчн Җанhр билә.

Эркн хөмөстәдән,
Догшн маңhст нутган дәәлүлҗ,
Өнчн бийәр үлдгсн,
Һун оргч насндан,
Арнзл Зеердниннь үрә цагт,
Көл өргҗ мордгсн,
Һурвн ик бәәрин ам эвдгсн,
Һульҗң ик маңhс хааг номдан орулсн,
Дөн оргч насндан
Дөрвн ик бәәрин ам эвдҗ,
Дөрдң ик шар маңhс хааг номдан орулсн,
Эркн тавн настадан
Тәкин тавн шулм хааг
Кел бәрҗ, номдан орулсн,
Тер тавн наста цагтан
Бөк Мөңгн Шигшрhд бәргдҗ,
Олзлгдгсн болдг мөн.

Зурhа оргч насндан
Зурhан бәәрин ам эвдҗ,
Зун җидин үзүр хуhлҗ,
Зург болсн бәәшңтә
Күңкән Алтн Цееҗиг орулҗ,
Әңгин олн баатрмудтан
Баруни ахлач болhгсн мөн.

Долатадан дордын долан ориг дорацулҗ,
Дута Җанhр нерән дуудулгсн.
Арнзл Зеердиннь хурдн цагт,
Алтн бәәрин шар-цоохр арминнь хурц цагт,
Эврә бийннь баh дүүвр цагтан
Түвин дөрвн хаани күүкд hолад,
Төвшүн дөчн йисн нойни күүкд hолад,
Нарн hарх үд хойран хоорнд бәәдг
Ном Төгс хаани күүк залгсн болдг.

Күлгүдин хурдн хамгиг цуглулгсн,
Арслңгудын чиирг хамгиг цуглулгсн,
Дөрвн талан
Дөчн хаани нутг номдан орулсн,
Үкл уга мөңкин орта,
Үрглҗд хөрн тавн насни дүрәр бәәдг,
Үвл уга хаврин кевәр,
Зун уга намрар,
Даарх киитн угаhар,
Халх халун угаhар,
Сер-сер гисн салькта,
Бүр-бүр гисн хурта
Бумбин орн болна.

Таңсг богдын
Тавн Сара hазрт
Әрә багтмар бүүрлгсн бәәдг.
Өл Маңхн Цаhан уулнь
Һазр теңгр хойрин киисн болад,
Өрүн hарх нарни көл дор
Маңхаhад бәәдг гинә.

Өргн Шартг гидг далань
Өрү сөрү хойр урсхулта,
Өңгтә бадмин герл hарад бәәдг гинә.
Эзн Җанhр эврән бийнь уудг
Киитн хар Домб hолнь
Үвл зун уга урсхулта,
Үрглҗ hадр эргән балвлн
Бульглсн бәәдг.

Шатр болсн бумблвнь эврән босгсн,
Шарин дөрвн төрән hар деерән авгсн,
Шар нарн доркан эзлгсн,
Эзн нойн гих нерән
Ик хол hазрт тархагсн бәәдг.

Эркн Бумбин цаhан өргә дотран,
Шарин зурhан миңhн
Арвн хойр баатрнь
Сууhад күүндгсн үгнь эн:
- Эзн нойн Җанhртан
Эн нарн доруга
Бәәшң бәрүлий! – гисн,
Дөрвн түвиннь
Дөчн хойр хааhан цуглулҗ ирәд,
- Ямр дүңгә hазрт бәрий, - гиҗ зөвчлҗ күүндгсн.
- Нарн hарх ар бий тал,
Һәрвд ик шилин омрун тал,
Арта арвн хойр далан цутхлңд,
Бумб дала гидг далан көвәд,
Өл Маңхн Цаhан уулын
Барун өргн дор,
Талван цаhан ташуд,
Тавн зун hалвр зандн уласнь сүүдр
Дахулый, - гиҗ күүндгсн болна.

Дөрвн түвин дөчн хойр хань
Эркн Шарин зурhан миңhн арвн хойр
Урчудан дахулҗ ирәд,
Сарин сәәhинь сәкәд,
Өдрин сәәhинь ончлад,
Шурар девсүр тәвәд,
Сувсар термләд,
Ар бийнь
Арслңгин соя hарhн
Шахн термлгсн,
Өмн бийнь
Өл буhин сояhар
Шахн термлгсн,
Өмн бийнь
Өл буhин сояhар
Шахн термлгсн бәәнә.
Иргсн йирн йисн җилә юмиг
Тууҗ келдг,
Ирәд уга йирн йисн җилә юмиг
Тааҗ меддг
Байн Күңкән Алтн Цееҗнь
Күңкнҗ келҗ бәәнә.
- Оhтрhуд күртәгд бәәрхлә,
Ик дурн болх.
Эзн нойн Җанhрт
Сән болх уга.
Оhтурhуhас hуру дутуhар
Бәртн, - гиҗ бәәнә.

Шарин зурhан миңhн
Арвн хойр урчуднь
Шагтан күрәд ээрлдәд,
Тал дундаhурнь татурдад,
Тавн ик шана hарhад,
hарх талк бийинь
Һаҗг шиләр өңглгсн,
Орх талк бийинь
Усн шиләр өңглгсн,
Ар бийәрнь үвлзгсн улс
Әәрг, кимрәр hарх гиҗ
Алг буhин арсар өңглгсн,
Өмн бийәрнь үвлзгсн күмн
Өөкн, тосар hарх гиhәд
Өл буhин арсар өңлглгсн,
Һазад дөрвн өнцгинь
Һал шиләр нүдлгсн,
Дотад дөрвн өнцгинь
Догшн болдар товчлгсн,
Дута Җанhрин арвн давхр,
Йисн өңг алтн Торлг бәәшң
Дөрвн талан
Дөчн йисн җилә хортн, дәәсиг
Дарн, талван дүңгәhәд бәәв.
Дугту дотран бәәхләрн,
Долвң сарин герлтә,
Дугтуhасн hархларн,
Долан нарни герлтә
Алтн бәәрин шар-цоохр тугиг
Өмн бийднь хатхгсн бәәдг.

Тер бөкнән эзлгсн
Эзн Җанhрнь
Дөчн дөрвн көлтә
Дүңгhр сәәхн ширә деерән,
Дүүрң hарсн арвн тавни сар мет
Мандлҗ суудг болна.

Арвн зурhата
Аh Шавдлыннь
Шар болд хәәчәр хәәчлҗ,
Эңгин олн сәәни хатар уюлгсн,
Хар торhн лавшган
Ханцн уга сул көдрәд,
Харадан җивр сахлан илн,
Эңгин олн бодңгудтан,
Тер шаҗн хойран
Зәрлг болад суудг болна.

Арнзл Зеердин хурдн цагт,
Алтн бәәрин шар-цоохр армин хурц цагт,
Эврә бийиннь баh дүүвр цагт
Түвин дөрвн хаани
Дөчн йисн нутгин күүкд hолад,
Нарн үд хойран хоорнд бәәдг
Ном Төгс хаани күүк
Арвн зурhата аh Шавдлыг
Авч иргсн, ямр дүрәр бәәнә гихлә,
Цааран хәләхнь –
Цаад далан җирмәгс тоолгдм,
Нааран хәләхнь –
Наад далан җирмәгс тоолгдм,
Цуснас улан халхта,
Цаснас цаhан саңната,
Урн ээҗин ишкгсн,
Олн хатд зөвчлҗ уйгсн
Цастын цаhан халвңгиг
Зүн цох деерән тальвн суудг болна.
Сол солван үсиг
Халхин герл дахулгсн,
Хаар торhн шиврлгнь
Халхинь дахн hаңхад,
Торм темәни хорhсн чигә
Толь мөңгн сиикнь
Гүмб чикни ашкинь дүүҗләд,
Гүрә талнь герл hарад бәәдг болна.
Йирн негн чивчhстә
Ендр мөңгн хууран авад татхла,
Хулсн дунд өндглсн
Хунын дун hарад,
Нур дунд өндглсн
Нуhсни дун hарад,
Арвн хойр айсар
Чашкурдад одв.

Энүг алдл уга дахдгнь
Кемб гихнь –
Эзн богд Җанhрин
Эркн сән сөңч,
Эрк Тугин көвүн
Орчлңгин Сәәхн Миңъян болдг болна.

Барун бийинь ахлҗ суудгнь –
Иргсн йирн йисн җилә юмиг
Тууҗҗ келдг,
Ирәд уга йирн йисн җилә юмиг
Тааҗ меддг
Байн Күңкән Алтн Цееҗ,
Далн хаани нутгин төр шаҗн хойриг
Һар деерән бәрәд,
Ямр ик берк зарh ирв гиҗ
Түдл уга хаhлад,
Хаар торhн дөрвлҗн деер суудг гинә.

Зүн бийинь ахлдгнь –
Төвшүн Ширкгин ач гинә,
Бөк Мөңгн Шигшрhин ууhин көвүн гинә,
Шилтә Зандн Герл хатни
Эркн хөрн хойр настаднь hарсн
Арслңгин Арг Улан Хоңhр гинә.
Хәр цаhан далан хамхчҗ,
Хамг бйән күүчҗ,
Далн ханни нутг
Даңhар орулҗ өгсн гинә.

Хоңhрин дару суудгнь –
Тавлад суухларн,
Тәвн хойр күүкни зәәд суудг,
Тәкиhәд суухларн,
Хөрн тавн күүни зәәд суудг,
Баатр Бумбин орндан
Киитн хар шорарн нер hатлгсн,
Заани тавг хәәсн хар күлгтә
Гүзән Гүмб гидг баатрнь
Миңhн нег җилә
Төр шаҗн хойриг
Булалдҗ келн суудг.

Күңкән дару суудгнь –
Сай өркәр авсн
Күүкн күрң hалзнта,
Найн негн алд
Хәәв балтнь ээмәснь хөөhдг уга,
Залу ямр чиирг болв гиҗ
Мөрн деер күүкн торhдг уга,
Күмни начн
Күнд Һарта Савр болна.

Зүн тал hурвдгчнь –
Буйн төгс ааван
Көвүн уга хаяд,
Бурхн сәәхн ээҗән
Буй уга хаяд,
Бум өрк алвтан
Ной уга окад,
Арвн нәәмтә
Әңгр улан хатан
Һанц бийинь хаяд,
Буурл Һалзнарн ирҗ
Эзн богдыг дахгсн
Бульңhрин көвүн
Догшн Хар Санл болна.

Эдү мет баатрмуднь
Эңгин олн сәәдүдтәhән
Эңдән долан дуңhра күцәд суудг.
Цал буурл сахлта
Цаhан өвгд нег дуңhра күцәд,
Элҗг улан эмгд нег дуңhра күцәд,
Цууда цаhан берәд нег дуңhра күцәд,
Цусн улан күүкд нег дуңhра күцәд,
Эмнг гүүдин үсн,
Элвг арзин сүүр болад суудг гинә.

Эркн Шарин зурhан миңhн
Арвн хойр баатрнь
Ома цаhан амснь
Урудс гиҗ халад ирв.
Энд-тендән хәлән күүндхләрн:
- Манла хальддг орн угав,
Дәәлх дәәсн кезә учрхв,
Гөрәлх гөрәсн кезә учрхв, - гиҗ,
Татлдҗ, шүүрлдҗ суудг болна.

Алтн цееҗ Җанhр хойрин бəəр бəрлдгсн бəлг

Алдр нойн Җаңһриг эркн тавн настаднь
Төвшүн Ширкгин көвүн
Бөк Мөңгин Шигшрһ олзд авад,
Эврәннь орнд бәәлһгсн цагтан
Шинҗин нәрәр шинҗләд,
Эн нарн дорк әмтиг
Эзлм алдр ик заята күн болх гиҗ шинҗләд,
Энүг эрт хораҗ дарн гихлә,
Эврә бийиннь көвүн,
Эркн тавта Арг Улан Хоңһр
Алдр Җаңһрин деернь киисәд,
Әмнднь хор күргүлл уга бәәв.
Ода яһҗ хорахв гиҗ санн,
Байн Күңкән Алтн Цееҗин
Нәәмн түмн маңхн көк һалзн аду көөгсн цагт
Эн Алтн Цееҗин үүдн эңтә
Көк кивр саадгтнь харһҗ хорх гиҗ санад,
Эркн зурһа оргч наснднь
Алдр Җаңһриг арнзл Зеердинь унулад йовулв.
Нарн суух үд хойран хоорндаһур
Нәрхн Зеердәр нәәмн түмн адуһан көөхәр һарв.
Эгц һурвн сара һазрт
Сөөг сө гил уга,
Өдриг өдр гил уга, гүүлгәд оркна.
Мөрнь дегүд хурднд
Эмәлин хөөт талнь сууһад,
Деернь һаргсн тоосн
Оһтрһуд күрн цуунглгсн йовдг болна.
Дәкн һурвн сара һазрт гүүлгсн цагт
Өл Маңхн Цаһан уулын ора харһад ирв.
Күрс-күрсәр күрч ирәд,
Шуһл мөңгн цулвран суңһҗ бәрәд,
Әәрстин хар елдңгән чирәд,
Киитн хар нүдәрн дөрвн талан хәләв.
Байн Күңкән Алтн Цееҗин
Барвад алтн бәәшң бас чиг харгдв.
Җирн һолын экәр давад,
Көк Самбад ташуд йовгсн
Нәәмн түмн көк һалзн адуһинь
Хамҗ авад һарв.
Хәәкрәд окгсн дуунднь
Хамгдҗ хурагдад одв.
Тооснасн үргн гүүһәд,
Тоормасн җигшн гүүһәд,
Дел, сүүлин делслһнд
Биив, ятһин дун һарад,
Гүүһәд одгсн һазрнь
Арднь зам улан хаалһ болад үлдәд йовна.
Алдр Җаңһрин арнзл Зеерднь
Эңгин мөрн нег эргтл,
Эвтә сәәхн саврарн
Дола-нәәм дахн эргәд,
Нег юм салһл уга көөв.
Эзн Җаңһр
Элвг һурвн долан хонгт
Эн адуһан көөчксн цагтнь
Байн Күңкән Алтн Цееҗ
Улман Агсг Уланан тохулад:
- Эн мини көк һалзн аду
Көндән көөгсн күн-
Төвшүн Ширкгин көвүн,
Бөк Мөңгин Шигшрһин орнас иргсн
Алдр нойн Җаңһр боллта.
Долатадан намаг дорацулҗ,
Орулҗ авх бийнь,
Ода, зурһатадан, ирҗ хальдхларн,
Мини болх билтәл, - гиһәд,
Үүдн эңтә көк кивр саадган авад,
Агсг Уланарн мордад,
һурв дола хонаһад,
һал үдин аңхунд күцәд ирв.
һурв һол һатцас хав.
Үүдн эңтә көк кивр саадгин сумн
Даларнь орад, һолынь кирвәд һарад одв.
Уха-юуһан алдад, киисн гисн бийнь,
Арһта альвн сәәхн Зеерднь
Унһал уга һарад,
Көөҗ йовгсн адуһан хаяд,
Бөк Мөңгн Шигширһин нутг темцҗ зулад,
Бәәшңгин хашр мөңгн үүднд
Хәәртә Җаңһран авад ирв.
Шагтан күрсн эзн богднь киисв.
Бөк Мөңгн Шигшрһ
Хурдн харан тохулад,
Хамг зер-зевән агсад,
Шилтә Зандн Герл хатндан келн бәәнә:
- Эн көвүг талхаҗ чавчад,
Така ноха хойрт идүл! – гиһәд мордад һарв.
Шигширһиг йовгсн арднь
Шилтә Зандн Герл хатнь хорлн гисн цагт
Арг Улан Хоңһрнь:
-Ээҗ, үүг алх болхла,
Намаг чиг алтн! – гиһәд деернь киисәд бәәв.
- Ээҗ, үүнә далднь йовгсн сумиг һарһҗ өгтн.
Әрүн шагшвдта эм, ээҗ, таниг
һурв алххла, һарх! – гиһәд бәәхлә,
Көвүнәннь седкл тевчәд,
Хойр алхад, һурвдхла,
Шархин амн деер һарч ирчкәд,
Унл уга бәәһәд бәәв.
- Ээҗ, эн юңгад иигснь энв? – гиҗ
Арг Улан Хоңһр сургсн цагт:
- Хәрд иргсн хөөт җилд,
Хаврин эмнг гүүдән саахар эргҗ йовад,
Аҗрһ гүүнд һарсиг тачаҗ харсар
һарл уга бәәдг биз? – гиһәд
һаран намчлн сөгдәд суухла,
Сумн унад одв.
Алдр Җаңһрнь өсрҗ босад,
Әмндән орсн
Арг Улан Хоңһрла үүрләд,
Эгшг дууһан дууллдад,
Элвг арзин сүүр болад суув.
Эдү-тедү болгсн цагт,
Эзн Шигшрһ эс ирәд бәәгсн цагт,
Шилтә Зандн Герл
Хойр көвүг наар гиҗ авад:
- Эзн игшрһтн ода күртл һгснь энв?
Ардаснь йовҗ некит!- гиҗ келв.
Арнзл Зеерд Көк һалзн хойриг тохулад,
Дәәни олн зүсн зер-зевән агсад,
Элдв сәәхн хурдарнь һарад,
Шилтә уулын беләр күрәд ирхлә,
Шигширһинь шиңкн күлҗ авад,
Хар мөринь көтләд һарч бәәсн бәәҗ.
Барун зүн хойрарнь шурҗңнад ирхлә,
Күңкән Алтн Цееҗ харн шинҗләд:
- Эн Алдр Җаңһр Арг Улан Хоңһр хойр
Негдгсн цагт орҗ өгх юмн, - гиһәд,
Шигшрһин күлә тәәләд,
Хойр баатриг тосҗ авб.
Күчтә күлгүдән сөөһәд,
Болдын сәәһәр боһчад,
Төмрин сәәһәр төдгләд,
Шуһл мөңгн җолаһаснь суңһҗ бәрәд,
Эн дөрвн баатр суув.
Күңкән Алтн Цееҗнь
Күңкнҗ келн суув:
- Эн Җаңһр дола оргч насндан
Дордын олн хортыг дорацулҗ,
Дуута Җаңһр нерән алдршулҗ, нер һаргсн цагт
Әәмг, сүргән өгч,
Төр шаҗн хойринь һар деернь бәрүлтн, - гиҗ
Бөк Мөңгн Шигшиһд келҗ бәәнә.
- Эн дүүвр наснднь
Ном Төгс хаани күүк,
Аһ Шавдлыг залҗ өгтн.
Тер эн Бумбин оран төвкнүлҗ,
Элвг сәәхн бәәх цагт
Барун бийнь ахлдгнь-
Зүүдн болгсн Улан Хоңһр болх.
Дөрвн талан бәәгсн
Дөчн ориг номдан орулҗ
Төр шаҗн хойран һар деерән авч,
Йиртмҗд бадрҗ, делгрҗ,
Дуута Җаңһрин ар Бумбин орн гиҗ
Делгрүлҗ җирһн бәәхвидн, - гив.
Байн Күңкән Алтн Цееҗинь
Агсг Уланан унад,
Эврә оран темцәд, адуһан тууһад һарв.
Арднь үлдгсн Арг Улан Хоңһр,
Аав Шигшрһтәһән,
Алдр нойн Җаңһртаһан мордад,
Алтн Торлг бәәшндән ирәд,
Амр сәәхн җирһлән кеһәд,
Дүүвр хар арзин сүүр болад суув.
Иргч җилнь оргсн цагт
Эзн нойн Җаңһр
Түвин дөрвн хаани күүкд һолад,
Ном Төгс хаани күүк,
Аһ Шавдал хатан залад,
Төр шаҗн хойран һартан авч,
Тәк Зула хаани үлдл,
Үзң алдр хаани көвүн,
Үйин һанц Җаңһр гиҗ, цолан дуудулв.

Күнд һарта саврин бөлг

Дүүвр хар арзин сүүр болад,
Долан дуңһра күцәд суугсн цагт
Нарни үдин көлин өмн дорас,
Догшн Килһн хаани нутгас
Ут хар һалзн күлгтә
Будын Улан гидг түшмл
Бәәрин шар-цоохр тугин йозурт ирҗ буув.
Ут хар һалзн күлгиг
Болдын сәәһәр боһчҗ,
Төмрин сәәһәр төдглҗ,
Шуһл мөңгн цулвран
Суңһад, гүн ишклҗ,
Хашр мөңгн үүдиг татад орв,
Алтн Торлг бәәшң дунднь орҗ ирәд,
Элвг шарин зурһан миңһн
Арвн хойр баатрин
Барун тал дунднь суув.
Долан хонгт әркдв.
һазаһас күн ирв гиҗ
Җаңһрахн медл уга бәәв.
Ут хар улан күлгтә
Будын Улан түшмл
Дөчн дөрвн көлтә
Дүүвр мөңгн ширән өмн бийәр
Нар-цар йовн бәәҗ, келн бәәв:
- Догшн Килһнхаани зәрлг билә,
Богд Җаңһр, соңсҗ бәәтн!
Түвин дөрвн хаани күүкд һолад авгсн
Ном Төгс хаани күүкн
Арвн зурһата
Аһ Шавдл хатан өгтхә гилә:
Туулн гүүнә унһн,
Тунҗрмудын үрн гинә,
Арслңгин сәәхн Зеердән өгтхә гилә:
Эрк Туг хаани көвүн
Орчлңгин Сәәхн Миңъянан өгтхә гилә.
Эн һурвн юм
Эс өгдг юмн болхла,
Догшн Килһн хан
Долан түмәр тунтрҗ,
Ирҗ бәрхүв гиҗ келүлгсн билә.
Үгин хәрү шулун өгтн! – гинә.
Зүн талас Арслңгин Арг Улан Хоңһрнь
Келн бәәнә:
- Тәк Зула хаани үлдл,
Таңсг Бумб хаани ач билә,
Үзң алдр хаани
Өнчн һагц Җаңһр билә. Бүрн төгс бәәһәд,
Күүнд орҗ өгв гих
Алдрш уга му нерн,
Әгр хар булгин көвәд
Ааһ цусан асхлций гиҗ,
Догшн Килһн хаанд
Нама - Әср Улан Хоңһр – келв ги! – гив.
Тер үгинь соңсад,
Будын Улан түшмл:
- Чамд эн үгичн
һартчн бәрүлхв! - гиһәд
Үкс гүн алхад һарв
Хашр мөңгн үүдиг
Татн җиңнүлн һарв,
Бәәрин шар – цоохртугин йозурт бяягсн
Ут хар һалзн күлг деерән мордад һарад,
Нарни үдин өмн бий хәләһәд одв,
Арднь нойн Җаңһр зәрлг болв:
- Мини герт арз эдләд суухларн
Цуһар әдл болв чигн,
Хәрәс күн ирхлә, үг келдг күн уга бәәҗ,
Хоңһрла әдл залу йир уга бәәҗ! – гиҗ
Зәрлг болн сууна.
Барун талас Күнд һарта Савр
Хойр һаран нудрмдҗ урньн сууна:
- Алдр богд Җаңһр, тани зергд
Күнд һарта Савр бәәнә гих зәңгәр
Күн хальдл уга бәәдг эс билү?
Арслңгин Арг Улан Хоңһрт орхнь
Би юңгад дор болдг юмб?

Танас һарад,
Шарһулин һурвн хаанд күрәд,
Хәрү ирҗ таниг дәәлнәв.
Тегәд медхт! – гиһәд,
Далн күн дамҗлдг
Далһа шар шаазңгар
Дараһар далн нег дарад уув.
Анчн гигч зүркнь
Әәвлхәһинь гүвдәд,
Эргд хар нүднь
Йораларн арвн хойр эргәд,
Довтлх шоңхрин нүд һарһад:
- Күдр Хар мөрч,
Күрң һалзныг тох! – гиһәд
Дуудн хәәкрв.
Күүни көврдгин дүңгә
Күрл мөңгн уудта хазаран авад,
Күкн Күрң һалзныг көтләд ирв.
Хашр мөңгн үүднд
Болдын сәәһәр боһчад,
Төмрин сәәһәр төдгләд.
Шуһл мөңгн цулвринь
Тәвн сәәни көвүдәр бәрүләд тохв.
Дегә мөңгн делтр тәвб,
Дегц зурһан давхр тохм тәвб,
Дөш хар эмәл тәвәд,
Төрд мөңгн көвцг тальвад,
Ке шар-цоохр олнцгин захар
Келкә найн нәәмн һорькиг шахн,
Дарцг цаһан әрвнднь
Далн хойр хурняслулад,
Нәәмн татур хавсн заагур
Орулад татв.
Зуран экн тал бәәдг
Зун нәәмн хоңхинь зүүв,
Күзүн тал бәәдг
Күрл нәәмн хоңхинь зүүв,
Бумбин найн нәәмн алд сүүлән
Сәәр деерән сегләд,
Зурһан тө чикән хәәчлҗ,
Өрмин иш сояһарн
Күрл мөңгн уудыг
Балв кемләд бәәдг болна.
Саңнаһарн сар, нарнла наадад,
Саһг дөрвн туруһарн
Тер Бумбин орнд зөвлм болад,
Шуһл мөңгн цулврасн бәргсн
Тәвн сәәни көвүдиг
Иигән-тиигән сөң татгсн бәәдг.
Күнд һарта Савр бийнь
Дәәни олн хувцан
Давхр-давхр өмсәд,
һунн царин арсар һоллгсн,
Дөнн царин арсар девллгсн,
Хорта моһан зооһар гүргсн,
Хорн шүүһәр шахгсн,
Махн болдар альхлгсн,
Төмр болдар товчлгсн,
Залу зандар ишлгсн,
Зала торһар салдрһлгсн
Әәрстин хар елдңгиг
Барун һартан бәрн бәәдг.
- Ода намаг уга цагт
Ардм оч медхт! – гиҗ келн босв.
Миимин улан һосар
Булц-булц ишкәд,
Хашр мөңгн үүдән татад, һарад,
Күрң һалзнаннь шуһл мөңгн цулвринь эвкәд,
Гинҗр мөңгн дөрәд
Миимин улан һосн күрхин тенд бийд,
Төрд мөңгн көвцг деер
Очн мет өсрәд тусв.
Нарн һарх суух хойран хоорндаһур темцәд,
Күрң һалзн күлгин хурднд
Эмәлин өмн, ард тусад,
Алтн җоладан күч күрл уга,
Долан долан
Дөчн йисн хонгт гүүлгв,
Болзатын Бор толһа деер һарад,
Киитн хар нүдән телҗ,
Дөрвн талан харул харв.
Шарһулин һурвн хаани бәәшң үзгдв.
Үкс мордад,
Элвг сәәхн хурдарнь
Бум күцгсн хурлынь зөв эргәд,
Дундк бәәшнд буув.
Күрң һалзнан сөөһәд,
Дөрвн үүдинь ташр-ташр татад,
Алтн Торлг бәәшң дотрнь орад ирв,
Барун бийднь сууһад,
Шарһулин һурвн хаани менд сурв.
Үгин хәрүд
Дөчн йисн хонгт нәәрин көл болв.
- Ямр учрар манд ирләт? – гиҗ
Шарһулин һурвн хаани ах хан сурв.
- Эзн Җаңһрин нутгасн ө-һундл үзәд,
Тани зергд аңхрхар ирләв.
Үүнәс мордн, дә өскн,
Җаңһрин нутг орулҗ авий, - гиҗ келн сууна.
Шарһулин һурвн хан зәрлг болна:
- Күрң һалзнта
Күнд һарта Савр уга болхла,
Бидн арвн хойр бийднь зөвлхвидн.
Маңһдур мандлҗ һарх
Нарни һал үдд мордый, - гиҗ күүндв.
Хош өргәд,
Хәрин баатр – Күнд һарта Савр – нөөрсв.
Сө дүлин аңхун дунд
Барун бийднь нег юмн өргә шөргәв.
Күрң һалзн күлгин
Шөргәлһн болҗ таньгдв.
Хар унһн дахан
Ханцнаснь чирн көдрәд,
Гүүһәд һарад ирв.
Хәәртә күлг Күрң һалзнь келн бәәнә:
- Эзн Җаңһрин хәәкрсн дун бәәнә.
«Чамаг һаргсн хөөн
Догшн Килһн хан
Долан түмәр тунтрҗ ирәд бәрв.
Иим болгснцагт,
Күнд һарта Савр мини,
Эргәд авдг элә мини эс билү чи?
Төрд авдг төрв эс билү чи?
Әрвҗ уга юмнд өөләд,
һарад одвч!» - гиҗ хәәкрсн дунь һарв.
Дәкҗ гүңгр-гүңгр гиҗ соңсгдв.
«Күмни начн Күнд һарта Саврм бәәхнь –
Күүнд бәргдх уга биләв!» - гиҗ бас уульн дуудв.
Тер учрар чамаһан
Гер шөргәҗ серүлсм эн, - гив.
Күүкн Күрң һалзндан эмәлән тохад,
Нег цаас авад, учр-зөвән бичҗ,
Орндан хаяд мордв.
Ке шар-цоохр олнцгин захар
Кесг миңһ гүвдәд одв.
Күүкн Күрң һалзнь
Өлңгәс босгсн
Өл-маңхн туула мет гүүһәд,
Шавхагаснь һаргсн шаврнь
Бууһин сумн мет шуугад йовна.
Ишкгсн ишклдүрнь
Хуучн худгин орм болад йовна.
Эн күлгин
Элвг сәәхн хурднд
Деернь йовгсн эзнь
Эмәлиннь ард, өмннь һарад,
Җоладан әрә күч күрч йовдг болна.
Дола хонад күрәд ирв.
Күңкән Алтн Цееҗ,
Орчлңгин Сәәхн Миңъян,
Гүзән Гүмб – эн һурвн
Үлдгсн болҗ медгдв.
Бишңкинь бәрҗ окгсн болна.
Харн ирн мендләд,
Хәрү хәрәд эргн,
Догшн Килһн хаани дәәнд орв.
Нег долан хонгт бәяр болад,
Мөрни турун эндү ишкн,
Хәрҗ ирәд, һурвн баатртаһан мендләд,
Алтн җолаг зөв эргүлн,
Дәкн дәврн орв.
Эгц хойр долан хонгт бәәр боллдв.
Күрң һалзн күлгин җолаг
Килһн шар болд үлдәр
Эргүлн чавчн йовб.
Ик хар церг дундан йовгсн
Догшн Килһн хаанд күрәд,
Арвн хойр иртә балтар дәврн цокв.
Хаңһа нәәмн сеернь мөлт тусад,
Күдр хар хавснь кү тусад,
Таңһд билгнь тасрад,
Тавн ухань тарад одв.
Арвн хойр иртә балтнь
Хуһ тусад,
Нәәмн давхр
Цока торһн салдрһнь
Чигчәднь ясдад одв.
Догшн Килһн хан
Олн церг дундан
Уха-сегәнь алдрад киисв.
Алс улв хормаһаснь
Үкс гиҗ шүүрәд татн авб.
Эмәлин бүүрг деер дарҗ бәәһәд,
Дөш болгсн сәәр деернь
Дөрвн хар савринь
Тәкл бооһад күлв.
Үкс гиҗ адһад,
Ик хар цергәснь
Арслң уул тал һарад зулв.
Арслң уулын белд күрәд ирв.
Эркн деед һурвн бодңгуд
Босад һарад ирв.
Догшн Килһн хаанас сурн бәәнә:
- Дуута Җаңһр хааһим
Бодңгудтаһинь яһвч? – гив.
- Хадын деед көңглд
Күләтә бәәнә, - гив, -
Хәрнь оч автн, - гив.
Дөрвн күлгин хурдар һарад,
Дуута Җаңһрин бәәгсн хадд ирәд,
Аршан деед хур орулад,
Эзн Җаңһран баатрмудтаһинь әмдрүлҗ авад,
Шарин зурһан миңһн
Арвн хойр бийәрн хурад суув.
Догшн Килһн хааг,
Алтн дуулхинь авн
һурв мөргүләд,
Бумбин улан тиизән дарад,
Миңһн нег җиләр
Алдр Җаңһрин оруд нутг боһад,
Долан бум цергинь дахулад йовулв.
Богд Җаңһр
Шарин зурһан миңһн арвн хойр бийәрн
Шарҗңнҗ мордад,
Шатр болгсн шар-цоохр бәәшндән
Шаргад ирәд буув.
Хашр мөңгн үүдән татад,
Тавн миңһн хоңхиг хәңкнүлҗ орад,
Долан дуңһра күцәд,
Далн үйдән алдргсн
Төр шаҗн хойран
һар деерән авгсн болад,
Дөрдң маңһс дәәсән дарсн болад,
Дүүвр хар арзин сүүр болад,
Дүрклн җирһәд суув.