‫ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎي‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬ ‫اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻣﻘﺎﻻت ‪4 00 - 3 5 1‬‬ ‫‪ 17 - 15‬ﺷﻬﺮﯾﻮرﻣﺎه ‪13 91‬‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ )ره (‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫دﺑﯿﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﻫﻤﺎﯾﺶ‬ ‫دﮐﺘﺮ ﻧﻌﻤﺖاﷲ اﯾﺮانزاده‬ ‫• ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎي ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ )ﻣﻘﺎﻻت ‪(400 – 351‬‬ ‫‪ 17- 15‬ﺷﻬﺮﯾﻮر‪1391‬‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ )ره(‬ ‫• دﺑﯿﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﻫﻤﺎﯾﺶ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ اﯾﺮانزاده‬ ‫• ﺳﺮوﯾﺮاﺳﺘﺎر‪ :‬رﺿﺎ ﺑﯿﺎت‬ ‫• وﯾﺮاﺳﺘﺎران ﻓﻨﯽ‪ :‬اﻟﻨﺎز ﺷﮑﻮري ‪ ،‬ﺳﻬﯿﻼ ﺑﺎﻣﺮي‬ ‫• ﻧﺎﺷﺮاﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﺷﻮراي ﮔﺴﺘﺮش زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪392‬‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق و آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﻮي ﺑﺮ ﺷﯿﻮهي ﻧﻮرﭘﺮدازي در ﻧﮕﺎرﮔﺮي‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﺎﻫﻮان‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫ﺷﯿﻮة ﻧﻮرﭘﺮدازي در ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﺳﺒﮏﻫﺎي ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬در ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪ و ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻧﺸﺎن‬ ‫داده ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در ﻧﻮري ﻣﺤﺾ و ﯾﮑﺪﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ درﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﯿﻮة ﻧﻮرﭘﺮدازي از ﻧﻈﺎم دوﮔﺎﻧﮥ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ‬ ‫در ﺗﻔﮑّﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﮔﺮان در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺼﻮ‪‬رﺳﺎزي ﻣﺘﻮن ادﺑﯽ‪ ،‬از ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي اﯾﻦ ﻣﺘﻮن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و آن را در‬ ‫ﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪﻫﺎي ﻓﮑﺮيِ ﺷﯿﻮة ﻧﻮرﭘﺮدازي ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ را در ﻣﺘﻮن ادﺑﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺷﺮاق و ﻣﺎﻧﻮﯾ‪‬ﺖ در ﺑﺤﺚ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯽ از ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي اﯾﻦ دو ﻣﺸﺮبِ ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻮة ﻧﻮرﭘﺮدازي در ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ از ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق و آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﯽ ﭼﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮي‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎرﮔﺮان اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق ﺳﻬﺮوردي‪ ،‬ﻧﻤﻮدي ﻫﻨﺮي ﺑﺨﺸﯿﺪهاﻧﺪ؟ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻌﯽ دارﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﯿﻮة ﻧﻮرﭘﺮدازي ﻧﮕﺎرهﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪﻫﺎي ادﺑﯽ را در ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﺘﻮن ادﺑﯽ‪ ،‬در ﻻﺑﻪﻻي ﮐﺘﺐ ادﺑﯽ ﻣﺤﺼﻮر ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻠﮑﻪ در دﯾﮕﺮ اﺑﻌﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮي ﻣﺤﺴﻮس داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﻠﯿﺪ‬ ‫واژهﻫﺎ‪ :‬ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق‪ ،‬ﺳﻬﺮوردي‪ ،‬ﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﺎﻧﻮي‪ ،‬ﻧﮕﺎرﮔﺮي‪ ،‬ﻧﻮر‪ ،‬ﻇﻠﻤﺖ‪.‬‬ ‫‪ - ١‬داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮي زﺑﺎن و ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻓﺎرﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪٦١٢‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻧﻮر‪ ،‬در اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺑﯿﻨﺶ ﺑﺸﺮ داراي اﻫﻤﯿ‪‬ﺘﯽ ﻣﺎوراﯾﯽ اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﮔﺎه ﺟﻨﺒﻪاي از ﻗﺪاﺳﺖ دارد‪ .‬ﺧﻮرﺷﯿﺪﭘﺮﺳﺘﯽ در‬ ‫ﻣﺼﺮﺑﺎﺳﺘﺎن اﺻﻞ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠّﺖ ﺧﺪاي ﻣﺼﺮﺑﺎﺳﺘﺎن »اﻣﻮن« ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮرﺷﯿﺪ »رع« ﯾﮑﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ »اﻣﻮن رع «‬ ‫)‪ (Amun- Re‬ﺑﺪل ﮔﺮدﯾﺪهاﺳﺖ‪ .‬اﻣﻮنـ رع )ﺧﺪاي ﺧﻮرﺷﯿﺪ( را ﻫﺮ روز آﭘﭙﯿﺲ )‪ ،( Apopis‬ﻣﺎر ﻏﻮلﭘﯿﮑﺮ ﺗﺎرﯾﮑﯽ‪،‬‬ ‫ﻣﯽﺑﻠﻌﺪ )ﺗﺴﻮيورﺑﻠﻮﮐﺴﯽ‪ .(55 :1383 ،‬ﻣﻨﻄﻘﮥ ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ )ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺳﻮرﯾﻪ و ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ( ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎري از ﺧﺪاﯾﺎن ﻧﻮر‬ ‫ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺪاﯾﺎن در ﺗﺎرﯾﺦ دﯾﻨﯽ ﻏﺮب‪ ،‬و در ﻋﺼﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽﻣﺪاري ﻣﺠﺪداً اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﺠﺎت اﻧﺴﺎن از ﺗﺎرﯾﮑﯽ و ﺳﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻮر ﯾﺎ ﺟﺮﻋﻪاي از ﻋﺮّاﺑﮥ ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ ﭘﺮوﻣﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺪﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد )اﻟﯿﺎده‪:1372 ،‬‬ ‫‪ .(86‬در آﯾﯿﻦ ﯾﻬﻮد و ﻣﺴﯿﺢ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻧﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺠﻠّﯽ اﻟﻬﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻋﻬﺪ ﻋﺘﯿﻖ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪ‪‬س‬ ‫آﻣﺪهاﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﻦ و ﻧﺠﺎت ﻣﻦ اﺳﺖ« ]‪ ،27:1‬ﻣﺰاﻣﯿﺮ داوود[؛ »زﯾﺮا ﮐﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﭼﺸﻤﻪ ﺣﯿﺎت اﺳﺖ و در ﻧﻮر ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻮر‬ ‫را ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ« ]‪ ،36:9‬ﻫﻤﺎن[؛ »اي ﺧﺎﻧﺪان ﯾﻌﻘﻮب‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺗﺎ در ﻧﻮر ﺧﺪا ﺳﻠﻮك ﮐﻨﯿﻢ« ]‪ :2،5‬اﺷﻘﯿﺎء[‪.‬‬ ‫ﻗﺪاﺳﺖ ﻧﻮر‪ ،‬در ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺷﺮاق و آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪ ،‬و ﻫﻨﺮ ﺳﻨّﺘﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از ﺗﻔﮑّﺮ اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻤﻮدي‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮي ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦرو در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺷﺮاق و آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺷﯿﻮة ﻧﻮرﭘﺮدازي در ﻧﮕﺎرﮔﺮي‬ ‫ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺷﯿﻮة ﻧﻮرﭘﺮدازي در ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﯿﻨﺶ ﻣﺎﻧﯽ و ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق‬ ‫اﺳﺖ؟‬ ‫‪1‬ـ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺷﺮاق ﺳﻬﺮوردي و ﺑﺤﺚ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ‬ ‫در ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق‪ ،‬ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﻬﺎن ﻧﻮر ﻣﺤﺾ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬از ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﺎده )ﻇﻠﻤﺖ( ﺗﻬﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺎدي ﻗﺎﺑﻞ درك و رؤﯾﺖ ﻧﯿﺴﺖ )ﺳﻬﺮوردي‪ .(71 :1377 ،‬ﺷﯿﺦ اﺮﺷاق‪ ،‬ﻢﻟﺎﻋ را ﻪﺑ ﻪﺳ ﻪﺒﺗﺮﻣ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻢﻟﺎﻋ ﻣﻠﮑﻮت‪ ،‬ﻢﻟﺎﻋ ﻘﻌﻣـﻮل‪ ،‬و ﻢﻟﺎﻋ ﻮﺴﺤﻣس‪ .‬ﻢﻟﺎﻋ ﻣﻠﮑﻮت ﯾﺎ ﻢﻟﺎﻋ ﺧﯿـﺎل‪ ،‬ﻧـﺰد او ﺣـ ّ واﻂﺳ ﻣﯿﺎن ﻢﻟﺎﻋ ﻘﻌﻣـﻮل و‬ ‫ﻋـﻢﻟﺎ ﺤﻣـﻮﺴ س اﺳـﺖ‪ .‬ﺻـﻮر ﺧﯿﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻼف ﻮﺻر ﺣﺴﯽ ﻢﺋﺎﻗ ﻪﺑ ﺧـﻮد ﻫـﺪﻨﺘﺴ‪ ،‬ﻧـﻪ واﻪﺘﺴﺑ ﻪﺑ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن دﯾﺪه‬ ‫ﻣـﯽﺷـﺪﻧﻮ‪ .‬ﻔﻧـﺲ اﻧـﺎﺴﻧﯽ ﻣﯽﻮﺗاﺪﻧ در اﺮﺛ رﯾﺎﺿﺖ ﮐﻪ ﺮﺠﻨﻣ ﻪﺑ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺻـﻮر ﺣﺴﯽ ﻣﯽﻮﺷد‪ ،‬ﻮﺻر ﻟ ﺎﺜﻣي ﻢﻟﺎﻋ ﺧﯿﺎل را‬ ‫ﺎﻔﺷفﺗ ـﺮ ﺮﮔداﻧـﺪ و ﺑ ـﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﯾك ﻪﺒﺗ ﺮﻣ ﻪﺑ ﻊﺒﻨﻣ ﻮﻧر و ﻮﻧر اﻠﻋي ﻮﻧر ﺰﻧدﯾكﺗـﻮ ﺮد )ﻫﻤﺎن‪.(54 :‬‬ ‫ﺳﻬﺮوردي ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﺎﻟﻢ را ﺑﺎ ﻧﻮرﻫﻤﺴﺎن ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮ او ﻣﻨﺸﺄ ﮐﻞّ ﮐﺎﺋﻨﺎت »ﻧﻮراﻻﻧﻮار« اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮر ﻗﺎﻫﺮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬از آن‬ ‫ﺻﺎدر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻮر ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ در ﻇﻬﻮر ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺪارد و ﺑﻪ ذات ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﻫﺮﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي‬ ‫ﻋﺮﺿﯽ و ﺗﺒﻌﯽ )ﻣﻤﮑﻦ اﻟﻮﺟﻮد( اﺳﺖ و اﺳﺘﻘﻼل وﺟﻮدي ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﻇﻠﻤﺖ اﻣﺮي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﺎ ﻧﻮر‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻋﺪم در ﺑﺮاﺑﺮ وﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮر ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻨﺸﺄ ﺗﻤﺎم ﺣﺮﮐﺎت ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد او ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﮑﺎن‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﯿﺾ و اﺷﺮاق اﺳﺖ ﮐﻪ ﻻزﻣﮥ ﺟﻮﻫﺮ اوﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﺳﻬﺮوردي‪ ،‬ﺟﻬﺎن داراي درﺟﺎﺗﯽ از ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬او‬ ‫ﻇﻠﻤﺖ را در واﻗﻊ ﻓﻘﺪان ﻧﻮر ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو اﺟﺴﺎم ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻮﯾ‪‬ﺖ ﻣﺎدﯾ‪‬ﺸﺎن ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﻇﻠﻤﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه‬ ‫ﺳﻬﺮوردي‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻮر ﻣﻄﻠﻖ )ﺧﺪا( ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد )اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ دﯾﻨﺎﻧﯽ‪.(80- 75 :1379 ،‬‬ ‫ﺜﺤﺑي ﮐﻪ »ﻢﺠﻧ رازي« اراﻪﺋ ﻣﯾﺪﺪﻫ ﺑﺴﯿﺎر ﺘﻣـﺮﺛﺄ از ﺤ ﺒﻣـﺚ اﻮﻧار دروﻧﯽ اﺖﺳ ﮐﻪ »اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ« و »ﺮﻬﺳوردي« ﺮﻫ دو آن را‬ ‫ﺮﻄﻣح ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬او اﯾـﻦ ﺣﺎﺒﻣـﺚ را در ﮐﺘـﺎب ﻬﻣـﻢ ﺧـﻮد »ﺎﺻﺮﻣداﺎﺒﻌﻟد« در ﺶﺨﺑ ﺳـﻮم آن ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺑﯿـﺎن ﻣـﺪﻫﺎﺸات ﻟﺎﺳك‬ ‫‪٦١٣‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫اﺎﺼﺘﺧص دارد ﺮﺷح ﻣﯾﺪﺪﻫ )رازي‪ .(1361 :98 ،‬از ﺮﻈﻧ »ﻢ ﺠﻧ رازي« ﻮﺗاﺎﻧﯾﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﻮﻧرﺎﻫي ﻮﻨﻌﻣي ﺰﻧد ﺮﻫ ﮐﺲ‪ ،‬واﻪﺘﺴﺑ ﻪﺑ‬ ‫ﻣﯿﺰان ﺻﯿﻘﻞ دل او اﺖﺳ و ﺮﻫ ﻪﭼ ﻣﯿﺰان ﺻـﯿﻘﻞ دل ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺪﺷﺎﺑ ﻣﯿﺰان ﻮﻧرﺎﻫ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﯽﺪﻧﻮﺷ‪.‬‬ ‫ﻪﻤﺸﭼﺮﺳ و ﺄﺸﻨﻣ ﻮﻧرﻫـﺎ ﻘﻣـﺎم ﻓﺮﻋـﺎﻧﯽ ﺧـﻮد ﻋـﺎرف اﺖﺳ‪ ،‬ﻪﺑ ﻮﻃري ﮐﻪ ﻔﻣـﺎﻫﯿﻢ روﺣﺎﻧﯿـﺖ‪ ،‬وﻻﯾـﺖ‪ ،‬ﺒﻧـﻮت و ذﮐﺮﻫﺎي‬ ‫ﻒﻠﺘﺨﻣ‪ ،‬ﺮﻫ ﮐﺪام ﻮﻧر ﺎﺧص ﻮﺧد را دارﺪﻧ و ﺎﺜﻣل ﻮﺧرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﮐﻤﺎل دل اﺖﺳ‪ .‬ﺪﻫﺎﺸﻣه ﻮﻧرﺎﻫي رﻧﮕﯽ ﻢﻫ ﻪﺘﺴﺑ ﻪﺑ رﮓﻧ‬ ‫ﻮﻧر‪ ،‬ﺎﺸﻧن از ﺎﻘﻣمﻫـﺎي ﻠﺘ ﺨﻣـﻒ ﻋـﺎرف دارد‪ .‬ﻮﻧر ﮐﺒﻮد‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﺲﻔﻧ ﻮﻟاﻪﻣ ﯾﺎ ﺖﻤﻠﻇ ﺲﻔﻧ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺎﺑ ﻮﻧر روح آﻣﯿﺨﺘﻪ‬ ‫ﻪﺘﺸﮔ و ﻮﻧر ﺳﭙﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ اﻼﺳم و ﺪﺣ اﻼﻋي ﺖﻓﺮﻌﻣ اﺖﺳ‪ .‬ﻨﺑـﺮﺑﺎاﯾﻦ از دﯾـﺎﮔﺪه اﯾـﻦ ﻋـﺎرف اﻟﻫﯽ ﺮﻫ ﻪﭼ ﻣﯿﺰان ﺖﻤﻠﻇ ﻧﻔﺲ‬ ‫ﺑﯿﺶﺗﺮ اﺖﺳ ﻮﻧر ﻪﺑ ﺳـﻮي رﮓﻧ ﺗﯿﺮه ﺟﺮﯾـﺎن دارد و ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﻣﯿـﺰان ﻣﻌﻨﻮﯾـﺖ ﻔﻧـﺲ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻮﺷد ﺮﺑ روﺎﻨﺷﯾﯽ ﻮﻧر ﺰﻓوده‬ ‫ﻣﯽﺮﮔدد ﺎﺗ آنﺟـﺎ ﮐـﻪ اﺮﮔ ﺎﻤﺗم دل ﻪﺑ ﻏﺎﯾﺖ ﺎﻔﺻ ﺪﺳﺮﺑ دﯾﮕﺮ ﻫـﯿﭻ رﮕﻧـﯽ ﺑـﺎﻗﯽ ﻧﻣﯽﺪﻧﺎﻣ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻮﻃر ﻮﻧر ﺳـﺰﺒ را ﺮﺑاﺑـﺮ ﺑـﺎ‬ ‫ﻔﻧـﺲ ﻨﺌﻤﻄﻣـﻣ ﻪﯾﺪاﺪﻧ ﮐﻪ از ﻮﻧر روح و ﺎﻔﺻي دل ﺳﺎﺧﺮﺑـﻪﺘ اﺳـﺖ‪ .‬او از ﻮﻧر دﯾﮕﺮ ﻪﺑ رﮓﻧ ﺳﯿﺎه ﺗﯿﺮه ﻧـﺎم ﻣـﯽﺑـﺮد ﮐـﻪ آن را‬ ‫ﻠﺟ ـﻮه ﺎﻔﺻت ﻼﺟل اﻬﻟي ﻣﺮﺑيﺮﻤﺷد )رازي‪.(36 :1361 ،‬‬ ‫‪1.2‬ـ ﻓﺮه اﯾﺰدي؛ ﻧﻤﻮدي از ﻧﻮر در ﻣﮑﺘﺐ اﺷﺮاق و ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‬ ‫اﺳﺎس ﺑﯿﻨﺶ ﻧﻮري اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬در ﻣﻔﻬﻮم واژة »ﺧﻮارﻧﻪ« )ﺧﻮره‪ ،‬ﻓﺮّه( آﻣﺪهاﺳﺖ‪ .‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »ﺧﻮرﻧﻪ« در اوﺳﺘﺎ و ﯾﺸﺖﻫﺎي‬ ‫ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﻇﻬﻮر ﺑﯿﻨﺶ اﻟﻬﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻮر اﺳﺖ )ﮐﺮﺑﻦ‪ .(3 :1384 ،‬ﻓﺮّه از ﻔﻣــﺎﻫﯿﻢ ﺑﻨﯿــﺎدي اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ »ﺮﻬﺳوردي« ﻧﯿﺰ در ﺣﮑﻤــﺖ ﻧــﻮري اﯾﺮاﻧﯿــﺎن ﺮﺑ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎر دارد‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺧﻮرﻧﻪ ﺷﺎﻟﻮدة ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺳﻬﺮوردي ﺷﺮق را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺎﻟﮥ ﻧﻮراﻧﯽ ﮔﺮد ﺳﺮ ﺷﺎﻫﺎن ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او ﻓﺮّه را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻧﻮري ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻌﻄﯽ ﺗﺄﯾﯿﺪ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻔﺲ و ﺑﺪن ﺑﻪ او ﻗﻮي و روﺷﻦ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻟﻐﺖ ﭘﺎرﺳﯿﺎن آن را ﺧﺮه و ﻓﺮه ﮔﻮﯾﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣﻠﻮك را‬ ‫ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ ﮐﯿﺎن ﺧﺮه ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺳﻬﺮوردي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺧﻮره ﯾﺎ ﻓﺮه ﺑﻪ ﺷﻬﺮﯾﺎراﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻧﻈﯿﺮ ﮐﯿﺨﺴﺮو و ﻓﺮﯾﺪون اﻋﻄﺎ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺮﻓه ﻪﺑ ﻮﺻرت ﻪﻟﺎﻫاي ﺮﮔد ﺳـﺮ ﺟﻮﻣـﻮدات ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣيﻮﺷد و اﺮﮔ ﻮﺼ ﺨﻣص ﺎﭘدﺷـﻧﺎﻫﺎي ﺷﺎﺑـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺎ ﻘﻣ ﻪت روﺣـﻧﺎي‬ ‫رﺳـ ﯿﺪهاﻧ ـﺪ ‪» ،‬ﮐﯿـﺎنﻓـﺮه« ﻧ ـﺎم دارد‪ .‬ﻧ ـﺰد ﺳـﺮﻬوردي‪ ،‬ﻮﺧرﺷـﯿﺪ واﺳـﻪﻄ اﺿﺎﻓ ـﻪ »ﮐﯿـﺎن ﻓ ـﺮه« اﺳــﺖ )ﺮﻬﺳوردي‪.(84:1377 ،‬‬ ‫ﺳﻬﺮوردي ﻣﻨﺖﻫﺎي ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮك ﺣﮑﯿﻢ را ﻣﺸﺎﻫﺪه »اﻧﻮار ﻣﻘﺪ‪‬س ﻗﺪﺳﯽ« ﭘﺲ از رﯾﺎﺿﺖ و ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮك ﻣﯽداﻧﺪ‪» .‬اﻧﻮار‬ ‫ﻗﺪﺳﯽ ﻣﺠﺮّده« ﻫﻤﺎن »ﻓﺮّه« و ﻓﯿﻀﺎن ﻧﻮر اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺮﻓه ﺪﻫﺎﺸﻣه اﻮﻧار اﻟﻫﯽ اﺖﺳ ﮐﻪ ﺳـﻟﺎك در ﻃـﯽ ﻃﺮﯾـﻖ ﺑـﻪ آن دﺖﺳ‬ ‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺎﻧﺮي ﮐﺮﺑﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮر ﻓﺮاﺣﺴﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻤﺎدﯾﻦ در دﻧﯿﺎي ﺣﺴ‪‬ﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻣﺠﺴ‪‬ﻢ‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﮥ آنﻫﺎ ﻫﺎﻟﻪاي از ﻧﻮر و آﺗﺶ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﭼﻬﺮة ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﮕﺎرهﻫﺎي زﯾﺮ‪ ،‬ﻫﺎﻟﮥ ﻧﻮراﻧﯽ دور ﺳﺮ‬ ‫ﻗﺪﯾﺴﺎن و ﭘﺎدﺷﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪٦١٤‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻫﺎﻟﮥ ﻧﻮراﻧﯽ دور ﺳﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻗﺪﯾﺴﺎن‬ ‫‪٦١٥‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻫﺎﻟﮥ ﻧﻮراﻧﯽ دور ﺳﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻗﺪﯾﺴﺎن‬ ‫‪2‬ـ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﻮي در ﺑﺤﺚ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﯽ دوﮔﺎﻧﮕﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﯿﺎن ﻣﺎده و روح را آﻣﻮزش ﻣﯽداد و ﻋﻘﯿﺪه داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪي ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﺟﺪا و ﻣﺘﻀﺎد دارﻧﺪ‬ ‫و اﻋﻤﺎل اﺻﻠﯽ ﺑﺪي )ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﻣﺎد‪‬ه( آنﻫﺎ را در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﺘﮕﺎري از ﻃﺮﯾﻖ رﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﯿﮑﯽ )روح ﯾﺎ‬ ‫روﺷﻨﺎﯾﯽ( از ﻣﺎده و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن آن ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاش ﻣﯿﺴ‪‬ﺮ ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﻣﻮزه را ﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﻄﻮرهﻫﺎي‬ ‫ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ و ﭘﺮﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ]ﮐﻠﯿﻢﮐﺎﯾﺖ‪ .[26 :1373 ،‬ﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺮوﯾﺞدﻫﻨﺪة آﯾﯿﻨﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬درﺻﺪد رﺳﺘﮕﺎري‬ ‫روح اﻧﺴﺎن و رﻫﺎﮐﺮدن آن از اﻗﻠﯿﻢ ﻇﻠﻤﺖ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ او ﺟﻬﺎن آﻣﯿﺰهاي از ﻧﻮر وﻇﻠﻤﺖ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻐﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﺟﻠﻮة‬ ‫اﯾﻦ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﺳﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎن آزاد ﮐﺮدن ذر‪‬ات ﻧﻮر‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎرهﻫﺎي روح ﻋﻠﻮي‪ ،‬از ﺗﺨﺘﻪﺑﻨﺪ ﺗﻦ و زﻧﺪان ﻣﺎدي‬ ‫اﺳﺖ )اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﭘﻮر‪ .(56- 55 :1383 ،‬ﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﻘّﺎﺷﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮي ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﮐﺮد از اﯾﻦرو او را ﻣﺎﻧﯽ ﻧﮕﺎرﮔﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﮥ رﺳﻮﻻن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﻦ آﻣﺪهاﻧﺪ ]ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﺎر در ﻧﯿﺎوردﻧﺪ[ ﺧﺮد ﺧﻮﯾﺶ را ﭼﻮﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﻦ و‬ ‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ درآوردﻧﺪ ﺧﺮد ﺧﻮﯾﺶ را ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻦ ]ﮐﺸﯿﺪهام[ )ﮐﻠﯿﻢ ﮐﺎﯾﺖ‪ .(66 :1373 ،‬ارژﻧﮓ ﻣﺎﻧﯽ ﻧﮕﺎرﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻮد درﺑﺎب‬ ‫آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﺗﮑﻮﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آزاد ﺷﺪن ﭘﺎرهﻫﺎي ﻧﻮر و رﺳﯿﺪن آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﻧﻮراﻧﯽ )اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﭘﻮر‪ .(55 :1383 ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻫﺪف ﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮﮐﺮدن ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﻮر و رﺳﺘﮕﺎري در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻇﻠﻤﺖ و اﻧﺪوه ﺑﻮدهاﺳﺖ )ﮐﻠ ﯿﻢﮐﺎﯾﺖ‪.(217 :1373 ،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﮔﺮ ﺑﯽﻫﻤﺘﺎﯾﯽ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﻫﻨﺮ را وﺳﯿﻠﮥ ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ آﻣﻮزشﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬او ﺷﯿﻮهاي در ﺧﻮشﻧﻮﯾﺴﯽ اﺑﺪاع ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﺶ ﺣﺘّﯽ ﭘﺲ از ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ و آﺳﯿﺎي‬ ‫‪٦١٦‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﺨﺼﺎً آﺛﺎرش را ﺗﺬﻫﯿﺐ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬او ﺣﺘّﯽ ﺑﺮاي آﻣﻮزهﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﺼﻮ‪‬ري ﺑﻪ ﻧﺎم ارژﻧﮓ‬ ‫داﺷﺖ و در آﺛﺎر ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﮔﻨﺠﯿﻨﮥ ﺑﺰرﮔﯽ از ﯾﮏ ﺳﻨّﺖ ﻫﻨﺮي ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎد‪» .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﺘّﯽ ﭘﺲ از آن ﮐﻪ از‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ آﯾﯿﻨﯽ ﻣﺎﻧﻮي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎﯾﯽ از دﺳﺘﻨﻮﯾﺲﻫﺎي ﻣﺎﻧﻮي را ﻧﮕﻬﺪاري ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺎن‬ ‫اﻻدﯾﺎن آﻣﺪهاﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﺴﺨﮥ روﻧﻮﺷﺖ ﺷﺪه از ﮐﺘﺎب ﻣﺼﻮ‪‬ر اَردﻫﻨﮓ ﮐﻪ ﺗﺼﺎوﯾﺮ آن را ﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻧﻘﺶ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬در ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‬ ‫ﻏﺰﻧﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﮐﺘﺎب )ارﺗﻨﮓ‪ ،‬ارژﻧﮓ( در ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر آﻣﺪه و اﻧﮕﯿﺰة ﺣﻔﺎﻇﺖ آن در ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‬ ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و اﺳﻠﻮب ﺷﮕﻔﺖآور ﺗﺬﻫﯿﺐ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻘﺎي اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮي از‬ ‫آن دﺳﺘﻨﻮﯾﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﺮاي ﮐﺎر ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺑﻮدهاﺳﺖ« )ﻋﮑﺎﺷﻪ‪(56: 1380،‬‬ ‫‪2.2‬ـ ﺗﺠﻠّﯽ ﻧﻮر در ﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﻣﺎﻧﻮي‬ ‫ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮان رﯾﺸﻪ در آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﯽ دارد‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﻣﺼﻮ‪‬ر ﮐﺮدن ﮐﺘﺐ دﯾﻨﯽ ﺧﻮد از ﺗﺼﺎوﯾﺮي ﺳﻮد ﻣﯽﺟﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺻﻮرِ ﻧﮕﺎرﮔﺮي ﺷﺒﺎﻫﺘﯽ ﺗﺎم ﺑﺎ آن دارد‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﻨﺸﺄ اﯾﻦ ﻫﻨﺮ را در ﻣﺎﻧﻮﯾ‪‬ﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﻣﺎﻧﻮﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻨﺮ‬ ‫ﻧﻘّﺎﺷﯽ ﺟﻨﺒﮥ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ داﺷﺘﻪاﺳﺖ »وﻇﯿﻔﮥ اﯾﻦ ﻫﻨﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ را ﺑﻪ ﻋﻮاﻟﻢ ﺑﺎﻻ ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﻋﺸﻖ و ﺳﺘﺎﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫»ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻮر« ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﺳﺎزد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ »زادهﻫﺎي ﺗﺎرﯾﮑﯽ« اﯾﺠﺎد ﻧﻔﺮت ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺬﻫﯿﺐ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﺎﻧﻮﯾﺎن رواج‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر داﺷﺘﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺻﺤﻨﻪاي از ﻧﻤﺎﯾﺶ »آزادﮐﺮدن ﻧﻮر و روﺷﻨﺎﯾﯽ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ« )ﺗﺠﻮﯾﺪي‪ .(41:1375 ،‬در ﺳﺨﻨﺎن‬ ‫ﺳﻦ آﮔﻮﺳﺘﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﻘﻮش و ﻣﺰّﯾﻦ ﺑﻮدن ﻧﺴﺦ ﻣﺎﻧﻮي اﺷﺎره ﺷﺪهاﺳﺖ ‪» :‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄّﯽ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻌﺪ‪‬د‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﻧﻔﯿﺲ اﺳﺖ ]‪[...‬‬ ‫و ﺗﻤﺎم ﻧﺴﺦ ﺑﺎ ﺷﮑﻮه ﮐﺎﻏﺬ ﭘﻮﺳﺘﯽ و ﻣﺘﻮن زﯾﺒﺎي ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ روي ﭘﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎ آﺗﺶ ﺑﮕﯿﺮد« )ﻫﺎﻣﺒﯽ‪ .(41 :1376 ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬ ‫ﮔﺰارﺷﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﻮزاﻧﺪن ﮐﺘﺐ ﻧﻔﯿﺲ ﻣﺎﻧﻮي در ﺑﻐﺪاد )ﺳﺎل‪» ( 311‬ﻃﻼ ﮐﺎري اﯾﻦ ﮐﺘﺐ آﻧﻘﺪر زﯾﺎد ﺑﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ‪14‬ﺻﻨﺪوق‬ ‫از اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ را آﺗﺶ زدﻧﺪ زر و ﺳﯿﻢ از آن ﺟﺎري ﺷﺪ« )ﭘﻮپ‪ .(16،1377،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﮕﺎرﮔﺮان ﻣﺎﻧﻮي ﺑﺎ روﺷﯽ ﭘﺮ ﺧﺮج و‬ ‫ﻣﺠﻠّﻞ ﺑﻪ ﺗﺰﯾﯿﻦ ﮐﺘﺐ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻘﺎﺷﯽﻫﺎي ﻣﺎﻧﻮي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎر ﻣﻌﺪودي از ﻧﮕﺎرهﻫﺎي‬ ‫واﺣﮥ ﺗﻮرﻓﺎن )آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي( در دﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻨﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ اﯾﻦ ﮐﯿﺶ ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪٦١٧‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪٦١٨‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻧﻘّﺎﺷﯽﻫﺎي ﻣﺎﻧﻮي‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﮕﺎرﮔﺮي ﺑﻪ ﻧﻘّﺎﺷﯽﻫﺎي ﻣﺎﻧﻮي‬ ‫در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﻣﺎﻧﻮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎدﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻨﺮ ﻣﺎﻧﻮي در ﺗﺮﺳﯿﻢ دﻧﯿﺎي ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاوان‬ ‫ﻃﻼ و ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻫﺎﻟﻪﻫﺎي ﻧﻮر دور ﺳﺮ ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺮان و اﯾﺰدان ﻣﺎﻧﻮي درﯾﮑﯽ از ﻧﻘﺎﺷﯽﻫﺎي دﯾﻮاري ﻣﺎﻧﻮي‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺮان درﺧﺖ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺷﺠﺮه اﻟﺤﯿﺎه‪ ،‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﺎﺷﯽ دﯾﻮاري‪ ،‬درﺧﺘﯽ ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ را ﺑﺎ ﺑﺮگﻫﺎي ﺳﺒﺰ و ‪ 12‬ﮔﻞ ﺑﺰرگ و ﻣﯿﻮهﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮاوان ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬درﺧﺖ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻤﺎد ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ دارد ﮐﻪ ﻧﻤﺎد ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﯾﺎ ﺳﻪ دورة‬ ‫ﮐﯿﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺎﺷﯽ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﯾﮏ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﻣﺎﻧﻮي واﻗﻊ در ﺷﻤﺎل ﺳﺎﻧﮕﯿﻢ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬درﺧﺖ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ و درﺧﺖ ﻣﺮگ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﻪ دور ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﭽﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬درﺧﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﮑﻮﻓﺎ و زﯾﺒﺎ اﺳﺖ در‬ ‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ درﺧﺖ ﻣﺮگ ﭘﮋﻣﺮده و ﺑﯽﺑﺮگ اﺳﺖ‪ .‬درﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ درﺧﺖ زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ ﻧﻤﺎد آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ در دﻧﯿﺎي‬ ‫ﻓﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از ﺳﺮودهﻫﺎي ﻣﺎﻧﻮي ﺻﺮﯾﺤﺎً از درﺧﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﺷﻬﺮﯾﺎر روﺷﻨﯽ و از درﺧﺖ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻧﻤﺎد ﻇﻠﻤﺖ ﯾﺎد ﺷﺪهاﺳﺖ‪ :‬ﺷﻬﺮﯾﺎر روﺷﻨﯽ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ ﮐﻪ درﺧﺖ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻇﻠﻤﺖ را درﯾﺎﻓﺘﻢ ﮐﻪ درﺧﺖ ﻣﺮگ اﺳﺖ‬ ‫)اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﭘﻮر‪.(62- 56 :1383 ،‬‬ ‫‪3‬ـ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺷﺮاق و آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﻮي ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‬ ‫ﻧﻮر در ﻧﻘﺎﺷﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺧﺎص و ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺼﻮﯾﺮي ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮر در ﻧﮕﺎرﮔﺮي‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽ از اﺛﺮات ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺧﻮاص ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﻮر ﻣﺤﺴﻮس ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﻠﻮهﮔﺮي ﻧﻮر‪ ،‬ﻧﺸﺎن از ﻧﻮر ﻓﺮاﺣﺴﯽ و‬ ‫‪٦١٩‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻏﯿﺮﻣﺎدي اﺳﺖ ﮔﻮﯾﯽ ﻧﮕﺎرﮔﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل اﺳﺖ‪» .‬ﻧﻮر‪ ،‬ﻧﻘﺸﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎﯾﯽ در ﻫﻨﺮ اﯾﺮان داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮاﻧﯿﺎن از ﻫﺮﭼﻪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺎرﯾﮏ و ﻇﻠﻤﺎﻧﯽ و ﺗﯿﺮه اﺳﺖ ﻫﻤﻮاره ﻧﻔﺮﺗﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از دﯾﺮﺑﺎز ﭘﯿﺮوزي ﻧﻮر ﺑﺮ ﺗﺎرﯾﮑﯽ اﻫﺮﯾﻤﻨﯽ ﯾﮑﯽ از ﺧﺼﺎﯾﺺ اﺻﻠﯽ‬ ‫دﯾﻦ ﻗﺪﯾﻢ اﯾﺮان ﺑﻮدهاﺳﺖ‪) .‬ﺷﺎﯾﮕﺎن‪.(80: 1383 ،‬‬ ‫در ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﺪف ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﯾﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف او ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﺎدﯾﻦ اﻧﺴﺎن و ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﮔﺮي ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻫﻨﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪآﻓﺮﯾﻨﯽ آرﻣﺎﻧﯽ را ﻫﺪف ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪ .‬ﻧﮕﺎرﮔﺮان ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ را‬ ‫آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ درﻧﻤﯽآوردﻧﺪ و در ﺻﺪد ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐﭙﯽﺑﺮداري ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺛﺎﻧﻮي از آن ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻣﺜﺎﻟﯽ و آرﻣﺎﻧﯽ آن را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫»ﮐﻮﺷﺶ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ اﯾﺮاﻧﯽ از دﯾﺮﺑﺎز ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪآﻓﺮﯾﻨﯽ آرﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘّﺎش ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺖ ﮐﻪ دﻧﯿﺎي آرﻣﺎن و آﻣﺎل‬ ‫را ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺶ روي ﻣﯽﮐﺮد ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺻﺮاﻓﺖ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻓﻀﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪ و ﺷﮑﻞ و رﻧﮓ‬ ‫اﺷﯿﺎء ﻧﺒﻮدﻧﺪ« )ﭘﺎﮐﺒﺎز ‪» .(8 ،1387،‬ﻧﮕﺎرﮔﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﭼﻨﺪان درﭘﯽ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻓﻀﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪ ﻧﺒﻮد ]‪ [...‬در‬ ‫ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل را در اﺛﺮ ﻫﻨﺮياش ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﻨﺪ )ﮔﻮدرزي‪.(89 :1386 ،‬‬ ‫ﻧﮕﺎرهﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ در ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل ﻣﻘّﺪم ﺑﺮﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده ﺑﻮده و ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺠﺮّد و ﻣﺎدي ﻗﺮار دارد داراي ﻫﺮ دو ﺧﻮاص ﻣﺎدي )از ﺟﻬﺖ ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ‬ ‫ﺑﻮدن( و ﻏﯿﺮﻣﺎدي )از ﺟﻬﺖ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻟﻤﺲ ﺑﻮدن( اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﮔﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل از ﻇﻮاﻫﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﻣﺎده دور ﺷﻮد ﺗﺎ دﻧﯿﺎي ﻧﮕﺎرهاش ﺑﯿﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺤﺴﻮس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺳﺎﯾﻪ روﺷﻦ و ﺗﺎرﯾﮑﯽ از‬ ‫ﻧﮕﺎرهﻫﺎﯾﺶ ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬زﯾﺮا ﺗﺎرﯾﮑﯽ‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪارد و در واﻗﻊ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽِ ﻧﺒﻮد‪ ‬ﻧﻮر اﺳﺖ(‪.‬درﺧﺸﺶ رﻧﮓﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﻧﮓ ﻃﻼﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻫﺎﻟﮥ ﻧﻮر ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺳﺮ اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﺳﻄﻮح دو ﺑﻌﺪي رﻧﮕﯿﻦ ﻓﺎﻗﺪ ﺳﺎﯾﻪ و روﺷﻦ‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از ﻋﺪم ﺣﻀﻮر‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻮر واﺣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﺳﺎﯾﻪ در اﯾﻦ آﺛﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﻮري ﻓﺮاﮔﯿﺮ و ﺑﺴﯿﻂ ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﯾﺪﮔﺎه ﻧﮕﺎرﮔﺮ اﯾﺮاﻧﯽ از ﻧﻄﺮﯾﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻮر ﺑﺮ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﮔﺮان ﺑﺮاي ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮﺣﻀﻮر ﻧﻮر در ﻧﮕﺎره از ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺧﻮدداري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﮕﺎره را در ﭘﺮﺗﻮﯾﯽ‬ ‫ﻧﻮراﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻮر را ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺳﻤﺎن ﻃﻼﯾﯽ رﻧﮓ‪ ،‬ﻫﺎﻟﮥ ﻧﻮراﻧﯽ ﮔﺮد ﺳﺮ ﺷﻬﺮﯾﺎران و ﻗﺪ‪‬ﯾﺴﯿﻦ )ﻓﺮّه( ‪،‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و رﻧﮓﻫﺎي ﻓﺎمدار ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺮوح ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪3.1‬ـ ﺳﺎﯾﻪ و روﺷﻦ‬ ‫در ﻧﮕﺎرﮔﺮي ازﺳﺎﯾﻪ روﺷﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﺳﺎﯾﻪ روﺷﻦ درﻧﮕﺎرﮔﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﻮري ﻓﺮاﮔﯿﺮ و‬ ‫ﯾﮑﺪﺳﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﮔﺮان در ﺻﺪد ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﮑﺸﻨﺪ ﮐﻪ درآن ﻧﻮري ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﯽﺗﺎﺑﺪ و ﻫﻤﻪ اﺷﯿﺎء را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﺰان روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﺷﯽءاي در ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪» .‬ﻧﮕﺎرﮔﺮ ﺑﺮاي ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪري از ﻇﻮاﻫﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده دور ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ دﻧﯿﺎي ﻧﮕﺎرهاش ﭼﯿﺰي ﺑﯿﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﻘﻮل و‬ ‫ﻣﺤﺴﻮس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﮑﺎن در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬در ﻧﮕﺎرهﻫﺎ ﺣﺬف ﻣﯽﺷﺪ «‬ ‫)ﮔﻮدرزي‪ .(20 :1386،‬ﭘﺸﺘﻮاﻧﮥ ﻧﻈﺮي اﯾﻦ اﻣﺮ را ﻣﯽﺗﻮان در ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻮر ﺑﺮ ﺗﺎرﯾﮑﯽ و ﻇﻠﻤﺖ دﻧﺒﺎل ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ اﯾﻦ ﺗﻔﮑّﺮ ﺑﻪ‬ ‫‪٦٢٠‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﻮي و ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺷﺮاق ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﺷﺘﺮاك ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻮر در آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﺎ آﯾﯿﻦﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺣﮑﻤﺖ‬ ‫ﺧﺴﺮواﻧﯽ و آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﻮي‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻮر ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﭘﺎﯾﺪار در ﻫﻨﺮ اﯾﺮان زﻧﺪه ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫»ﻣﻠﮑﻮت ﯾﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﺧﯿﺎل و ﻣﺜﺎل‪ ،‬داراي ﺻﻮرت اﻣ‪‬ﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ را ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻮر‬ ‫ﻣﻌﻠّﻘﻪ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﺻﻮرت ﯾﺎ ﻫﯿﻮﻻ ﯾﺎ ﺟﺴﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﻌﻠّﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﯿﻔﯿ‪‬ﺖ ﺻﻮري ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ دو ﺑﻌﺪي ﻧﻘّﺎﺷﯽ ﯾﺎ ﻧﮕﺎرﮔﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﯿﺎس اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ از ﺳﻄﻮح دو ﺑﻌﺪي ﺗﺨﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﻋﺪم ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ﺑﻌﺪﺳﻮم و ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺳﺎﯾﻪ و ﺣﺠﻢ در اﻏﻠﺐ اﯾﻦ آﺛﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿ‪‬ﺖ ﺻﻮري و دو ﺑﻌﺪي ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در اﯾﻨﺼﻮرت از ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻠﮑﻮت ﺳﻘﻮط ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻠﮏ ﯾﺎ ﻣﺎده ﻣﯽﺷﺪ« )ﻧﺼﺮ‪،‬‬ ‫‪.(42 :1375‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎﯾﻪ و روﺷﻦ در ﻧﻘﺎﺷﯽ اروﭘﺎﯾﯽ‬ ‫ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎﯾﻪ و روﺷﻦ در ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‬ ‫‪3.2‬ـ ﮐﺎرﺑﺮد رﻧﮓﻫﺎي ﻓﺎمدار و ﻃﻼ در ﻧﮕﺎرﮔﺮي‬ ‫‪٦٢١‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫در ﻓﻀﺎي ﻣﺜﺎﻟﯽ و ﻧﻮراﻧﯽِ ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬رﻧﮓﻫﺎ ﻫﻢ داراي ﺧﻮاص ﻧﻮراﻧﯽ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﮕﺎرهﻫﺎ‪ ،‬رﻧﮓﻫﺎ در‬ ‫واﻗﻊ اﻧﻮار رﻧﮕﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﻮاري رﻧﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﻟﮏ‪ ،‬در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺳﻠﻮك‪ ،‬ﺗﺠﻠّﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ )ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪» .(3:‬ﮐﯿﻔﯿ‪‬ﺖ‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻣﯿﻨﯿﺎﺗﻮر اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﺠﻠّﯽ در ﻓﺮوغ رﻧﮓآﻣﯿﺰ وﯾﮋهاي ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺎدهاﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮاه ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﺮوران اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﮐﻮﺷﺶ‬ ‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎ روشﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در ﻋﻠﻢ ﮐﯿﻤﯿﺎ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻮار اﻟﻬﯽ را ﮐﻪ در ﺟﺴﻢ رﻧﮓﻫﺎي ﻧﻘّﺎﺷﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪاﺳﺖ و در ﻗﺸﺮ‬ ‫رﻧﮓ زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪه‪ ،‬آزاد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ« )اﺳﺤﺎقﭘﻮر‪ .( 55: 1379 ،‬ﻧﮕﺎرﮔﺮان ﺑﺮاي رﻧﮓﺳﺎزي از ﮔَﺮد ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻻﺟﻮرد‪ ،‬زﻣﺮّد‪ ،‬و‬ ‫ﺳﻨﮓﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺴﻤﺎﻧﯿ‪‬ﺖ رﻧﮓ را ﺗﻠﻄﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﻤﮥ رﻧﮓﻫﺎ ﻧﻮر را ﻣﻨﻌﮑﺲ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬در ﻧﮕﺎرﮔﺮي‪ ،‬رﻧﮓﻫﺎ ﺑﺪون ﺳﺎﯾﻪ و روﺷﻦ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻄﻮح رﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬رﻧﮓﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺳﻄﻮح رﻧﮕﯽ در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ؛ ﻣﺜﻼً رﻧﮓ ﻧﺎرﻧﺠﯽ در ﮐﻨﺎر رﻧﮓ آﺑﯽ‪ ،‬ﺳﺒﺰ در ﮐﻨﺎر ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬زرد در ﮐﻨﺎر ﺑﻨﻔﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر‬ ‫ﻣﯽرود‪ .‬آﺳﻤﺎن ﺑﻪ رﻧﮓ ﻃﻼﯾﯽ رﺳﻢ ﻣﯽﺷﻮد و آب ﺑﺎ ﻧﻘﺮه رﻧﮓ آﻣﯿﺰي ﻣﯽﺷﻮد‪» .‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه آب‬ ‫ﺳ ﯿﺎه رﻧﮓ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠّﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺮه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻮا اﮐﺴ ﯿﺪه و ﺳ ﯿﺎه رﻧﮓ ﻣﯽﺷﻮد« )ﺟﻮادي‪.(1389:‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه در ﻧﮕﺎرهﻫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠّﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﻧﻮر را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ روح ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﺒﺎدل ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺳﺎﯾﺮ رﻧﮓﻫﺎ از وﯾﮋﮔﯽ اﻧﻌﮑﺎس ﻧﻮر ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻧﻮر در ﻧﮕﺎرﮔﺮي از ﻧﻘّﺎﺷﯽ ﻣﺎﻧﻮي ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻣﻔﻬﻮم آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ و‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻒ رﺳﺘﮕﺎري روح و ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﻮر‪ ،‬از ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺳﻨّﺖ ﮐﻼﻣﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘّﺎﺷﯽﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ را ﭘﺪﯾﺪ‬ ‫آورد‪ .‬ارژﻧﮓ ﻣﺎﻧﯽ ﻧﮕﺎرﻧﺎﻣﻪاي در ﺑﺎب آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﺗﮑﻮﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آزاد ﺷﺪن ﭘﺎرهﻫﺎي ﻧﻮر و‬ ‫رﺳﯿﺪن آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻮراﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎﻧﻮﯾﺎن درآﺛﺎر ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﯾﺶ روﺷﻨﺎﯾﯽ از ﻓﻠﺰات ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ‬ ‫ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮدن ﻓﻠﺰاﺗﯽ ﭼﻮن ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﮐﻪ در ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ وﻓﻮر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﮥ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻨّﺖ‪‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻣﺎﻧﻮي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻠﺰات ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﺮدن ﻧﻮر و اﯾﺠﺎد ﭘﺮﺗﻮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ روح ﺑﯿﻨﻨﺪه ﺗﺒﺎدل ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ در ﻧﻘّﺎﺷﯽﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪ و روﺷﻦ ﺑﮑﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ اﯾﺮاﻧﯽ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ از ﻧﻤﺎﯾﺶ روﺷﻨﺎﯾﯽ و ﻧﻮر ﻣﺤﺾ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮدهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺗﺼﺎوﯾﺮ زﯾﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از رﻧﮓآﻣﯿﺰي آﺳﻤﺎن ﺑﺎ ﻃﻼ و رﻧﮓآﻣﯿﺰي آبﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻘﺮه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪٦٢٢‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ آﺳﻤﺎن ﻃﻼﯾﯽ‪ ،‬ﺻﺨﺮهﻫﺎي ﻣﺮﺟﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻬﺸﺖﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺳﺎم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﯿﻤﺮغ ﻣﯽآﯾﺪ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻃﻼ ﺑﺮاي رﻧﮓ آﻣﯿﺰي آﺳﻤﺎن‬ ‫‪٦٢٣‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﻘﺮه ﺑﺮاي رﻧﮓ آﻣﯿﺰي آب‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ﺑﺎﯾﺴﻨﻐﺮي‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﮕﺎره ﮔﻠﻨﺎر و اردﺷﯿﺮ‬ ‫)ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﮐﺴﯿﺪه ﺷﺪن ﻧﻘﺮه‪ ،‬آب در ﺣﻮض ﻣﯿﺎﻧﮥ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳ ﯿﺎه رﻧﮓ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ(‬ ‫‪3.3‬ـ ﺷﺐﻫﺎي روﺷﻦ‬ ‫ﻧﮕﺎرﮔﺮ در ﺗﺮﺳﯿﻢ زﻣﺎن ﺧﻮد را ﻣﻘﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻧﮑﺮده و ﺗﺼﻮﯾﺮي ﺟﺪﯾﺪ از زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن اراﺋﻪ‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬او ﺳﻌﯽ ﮐﺮده زﻣﺎن را‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﯾﻒ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﮕﺬارد‪ .‬زﻣﺎن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽِ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪ‬ ‫‪٦٢٤‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺼﺮي ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در اﺷﯿﺎء اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﮑﺎن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ در زاوﯾﮥ دﯾﺪ‬ ‫ﺑﯿﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻧﻘّﺎش اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﮕﺎرﮔﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﮑﺎﻧﯽ داراي اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻫﺮ ﺷﯽء در‬ ‫ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬و زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮر ﻣﻮﺿﻌﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ زﻣﺎن ﺧﺎﺻ‪‬ﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ‬ ‫ﻧﺸﻮد ﺑﻠﮑﻪ اﺷﯿﺎء را آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل ﻇﻬﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﮕﺬارد‪ .‬در ﻧﻘّﺎﺷﯽ اﯾﺮاﻧﯽ زﻣﺎن ﻗﺮاردادي و اﻧﺘﺰاﻋﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻧﻘّﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ روز ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ در ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ در ﻣﺘﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪ در‬ ‫دل ﺷﺐ وﺻﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﮔﺮ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ داﺳﺘﺎن ﻟﻄﻤﻪ ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ زﻣﺎن را ﺑﻪ روز ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﺎي ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﺜﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻧﺒﻮدن ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﺎدي ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ﻧﮕﺎرﮔﺮ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ در ﯾﮏ زﻣﺎن‪ ،‬اﺷﯿﺎء و اﻣﺎﮐﻦ را از ﭼﻨﺪ زاوﯾﮥ ﻣﺨﺘﻠﻒ رؤﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮدن زﻣﺎن در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺗﻤﺎﻣﯽ اوﻗﺎت )ﺣﺘّﯽ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺷﺐ( در ﻧﻮري ﯾﮑﺪﺳﺖ و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم ﻣﺤﺪودﯾ‪‬ﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن‬ ‫ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﯿﺎن ﺑﺼﺮي ﺑﯿﺸﺘﺮي در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﮕﺎرﮔﺮ ﻗﺮار دادهاﺳﺖ )ﮔﻮدرزي‪.(89 :1386 ،‬‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﮕﺎرﮔﺮان ﺑﺮ ﺣﻀﻮر ﻧﻮر در ﻧﮕﺎرهﻫﺎ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘّﯽ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ درآﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺐ را ﻓﺎﻗﺪ ﻇﻠﻤﺖ‬ ‫و ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺐﻫﻨﮕﺎم در ﻧﮕﺎرﮔﺮي ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ آﺳﻤﺎن ﻻﺟﻮردي ﯾﺎ ﺳﺮﻣﻪاي رﻧﮓ‪ ،‬ﻫﻼل ﻣﺎه ﯾﺎ درﺧﺸﺶ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻓﻀﺎ ﻫﻤﺎن ﻓﻀﺎي درﺧﺸﺎن روز اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻮر‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﻧﮕﺎرهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺐﻫﻨﮕﺎم را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از ﺗﺴﻠّﻂ ﺗﻔﮑّﺮ اﺷﺮاﻗﯽ ﺑﺮ ذﻫﻦ ﻧﮕﺎرﮔﺮ اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي‬ ‫ﻮﻧر ﻮﺧرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻮﻤﻫاره ﺰﻧد ﺎﻓﺮﻋ ﺎﻤﻧد ﻠﺠﺗي اﻮﻧار اﻬﻟي ﻪﺑ ﺎﻤﺷر آﺪﻣه اﺖﺳ‪ .‬آﭽﻧـﻪ ﻧـﺰد ﻓﺮﻋـﺎ »اﺮﺷاق« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣيﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺘﻬﺑـﺮﯾﻦ وﺟـﻪ در آﺛـﺎر ﻧﮕﺎرﮔﺮان ﻮﻠﺟهﺮﮔ ﺪﺷه اﺖﺳ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرﮔﺮي در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺻﻮرت ﻣﺠﺮّد از ﻣﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬ ‫ﭼﯿﺰ در اﯾﻦ ﻫﻨﺮ در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮردﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮر از ﻣﺮاﮐﺰ ﺧﺎﺻﯽ ﺳﺎﻃﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد و از زاوﯾﮥ ﺧﺎص ﺑﺮ اﺷﯿﺎء ﻧﻤﯽﺗﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻤﮥ‬ ‫اﺟﺰاي ﻧﮕﺎره‪ ،‬از اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻧﻮر و ﮔﯿﺎه و ﺟﻤﺎد‪ ،‬آﮐﻨﺪه در ﻧﻮرﻧﺪ و ﺳﺎﯾﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬در ﺷﯿﻮة ﻧﻮرﭘﺮدازي از ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺷﺮاق و آﻣﻮزهﻫﺎي ﻣﺎﻧﻮي ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﮔﺮان اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ‬ ‫اﺷﺮاق‪ ،‬ﻧﻤﻮدي ﻫﻨﺮي ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ..‬ﻧﻮر از اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ اﺻﻮل ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق و آﯾﯿﻦ ﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻤﮥ ﻣﻮﺟﻮدات در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر‬ ‫ﻗﺪﺳﯽ ﻣﻌﻨﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻧﻮر از اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ وﯾﮋه ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﮔﺮ اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻇﻠﻤﺖ و‬ ‫ﺗﺎرﯾﮑﯽ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ درﻧﻤﯽآورد و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﻧﻮري ﻣﺤﺾ و ﯾﮑﺪﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس در ﻧﮕﺎرﮔﺮي‬ ‫ﺳﺎﯾﻪ و روﺷﻦ‪ ،‬ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺷﺐ‪ ،‬و ﻇﻠﻤﺖ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻧﻮر ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﻌﺪ‪‬د ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد؛ ﻧﮕﺎرﮔﺮان ﺳﻌﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻮاره از رﻧﮓﻫﺎي درﺧﺸﺎن و ﻓﺎم دار اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اوج اﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮد در‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻃﻼ ﺑﺮاي آﺳﻤﺎن و ﻧﻘﺮه ﺑﺮاي آب دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻔﮑّﺮ ﻏﻠﺒﮥ ﻧﻮر ﺑﺮ ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬ﺳﻌﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻇﻠﻤﺖ را از ﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﺧﻮد ﺣﺬف ﮐﻨﻨﺪ و درﺧﺸﺶ ﻧﻮر را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﮔﺮان در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺼﻮ‪‬رﺳﺎزي ﻣﺘﻮن ادﺑﯽ‪ ،‬از ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي اﯾﻦ ﻣﺘﻮن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و آن را در ﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻨﻌﮑﺲ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﺘﻮن ادﺑﯽ‪ ،‬در ﻻﺑﻪﻻي ﮐﺘﺐ ادﺑﯽ ﻣﺤﺼﻮر ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻠﮑﻪ در دﯾﮕﺮ اﺑﻌﺎد‬ ‫‪٦٢٥‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯽ )از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﮕﺎرﮔﺮي( ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﻣﺤﺴﻮس داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦرو ﻣﯽﺗﻮان ﺣﻀﻮر ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪﻫﺎي ادﺑﯽ را در‬ ‫ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪٦٢٦‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﺮوﯾﺞ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ دﯾﻨﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ )‪ :(1379‬ﺷﻌﺎع اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺷﻬﻮد در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻬﺮوردي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻫﻤ‪‬ﺖ‬ ‫اﺳﺤﺎقﭘﻮر‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ )‪ :(1379‬ﻣﯿﻨﯿﺎﺗﻮر اﯾﺮاﻧﯽ )رﻧﮓﻫﺎي ﻧﻮر‪ :‬آﯾﻨﻪ و ﺑﺎغ( ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺟﻤﺸﯿﺪ ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮزان‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﭘﻮر‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )‪ :(1383‬زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻫﻨﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻣﺎﻧﻮي‪ ،‬ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﺧﯿﺎل‪ ،‬ش ‪ ،6‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ‬ ‫اﻟﯿﺎده‪ ،‬ﻣﯿﺮﭼﺎ )‪ :(1372‬رﺳﺎﻟﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻼل ﺳﺘّﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوش‬ ‫ﭘﺎﮐﺒﺎز‪ ،‬روﯾﯿﻦ )‪ :(1387‬ﻧﻘّﺎﺷﯽ اﯾﺮاﻧﯽ از دﯾﺮﺑﺎز ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زر‪‬ﯾﻦ و ﺳﯿﻤﯿﻦ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ‬ ‫ﭘﻮپ‪ ،‬آرﺗﻮ اﭘﻬﺎم )‪ :(1377‬ﺳﯿﺮ و ﺻﻮر ﻧﻘﺎّﺷﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﯾﻌﻘﻮب آژﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﻟﯽ‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺪي‪ ،‬اﮐﺒﺮ )‪ :(1375‬ﻧﻘّﺎﺷﯽ اﯾﺮان از ﮐﻬﻦ روزﮔﺎر ﺗﺎ دوران ﺻﻔﻮﯾﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اداره ﮐﻞّ ﻧﮕﺎرش وزارت‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ وﻫﻨﺮ‬ ‫ﺗﺴﻮي ورﺑﻠﻮﺳﮑﯽ‪ ،‬آرﺟﯽ )‪ :(1383‬ﻧﻮر و ﺗﺎرﯾﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺧﺎدﻣﯽ‪ ،‬ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ ﺧﯿﺎل‪ ،‬ش ‪ ،12‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ‬ ‫ﺟﻮادي‪ ،‬ﺷﻬﺮه )‪ :(1389‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ )‪ 9‬ﺗﯿﺮ ‪( 1389‬‬ ‫رازي‪ ،‬ﺠﻧــﻢاﻟــﺪﯾﻦ )‪ ،(1361‬ﮔﺰﯾــﺪه ﺻﺮﻣــﺎداﺎﺒﻌﻟد‪ ،‬ﺑــﺎﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﯿﻦ رﯾﺎﺣﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‬ ‫ﺮﻬﺳوردي‪ ،‬ﺎﻬ ﺷباﻟﺪﯾﻦ)‪ ،(1377‬ﺣﮑﻤﻪاﺮﺷﻻاق‪ ،‬ﻪﻤﺟﺮﺗ ﺳﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺠ‪‬ﺎدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬ ‫ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬دارﯾﻮش )‪ :(1383‬ﺑﺖﻫﺎي ذﻫﻨﯽ و ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎي ازﻟﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‬ ‫ﻋﮑﺎﺷﻪ‪ ،‬ﺛﺮوت )‪ :(1380‬ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺗﻬﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ و ﺣﻮزة ﻫﻨﺮي‬ ‫ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻫﺎﻧﺮي )‪ :(1384‬ﺑﻦ ﻣﺎﯾﻪﻫﺎي زرﺗﺸﺘﯽ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻬﺮوردي‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻬﻔﺮوزي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺟﺎﻣﯽ‬ ‫ﮐﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻫﺎﻧﺲ ﯾﻮآﺧﯿﻢ ﮐﻠﯿﻢ )‪ :(1373‬ﻫﻨﺮ ﻣﺎﻧﻮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﭘﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﮑﺮ روز‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‬ ‫ﮔﻮدرزي‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ‪ ،‬ﮔﻠﻨﺎز ﮐﺸﺎورز )‪» :(1386‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻔﻬﻮم زﻣﺎن وﻣﮑﺎن در ﻧﮕﺎرﮔﺮي«‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ ‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪31‬‬ ‫ﻧﺼﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ :(1375‬ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ رﺣﯿﻢ ﻗﺎﺳﻤﯿﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﯾﻨﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‬ ‫ﻫﺎﻣﺒﯽ‪ ،‬ﻟﻮﺋﯽ )‪ :(1376‬ﻫﻨﺮ ﻣﺎﻧﻮي و زرﺗﺸﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﯾﻌﻘﻮب آژﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‬ ‫‪٦٢٧‬‬