Bektashi Studies

Bu makalede, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Bektaşiliğe bakışını şekillendiren etkenlerin, yaşamı
ve çalışmaları bağlamında ele alınması amaçlanmaktadır. Bahse konu amaç doğrultusunda,
Karaosmanoğlu’nun romanları ve özellikle Nur Baba olmak üzere çalışmalarındaki belirli simalar
ve hadiselerin hayat öyküsünden kesitler içerdiği öne sürülmektedir. Bu bakımdan Yakup Kadri’nin
Bektaşilik algısı ve tasviriyle kendi gerçek yaşamına ışık tuttuğu anlaşılacaktır.
Nur Baba, Yakup Kadri’nin bir edebiyatçı olarak Bektaşiliğe dair tecrübeleri ve bu düşüncelerini
romanlaştırdığı öncü çalışmasıdır. Romanın kaleme alınmasında halkın Kızılbaş/Alevi ve Bektaşilere
yönelik merakının etkisi de vardır. Kızılbaş/Alevi ve Bektaşiler, çoğu zaman kendileri dışındaki
topluluklarca bir merak konusu oldu. Yapılan araştırmalar da göstermektedir ki onlar ile aynı inancı
paylaşmayanlar, tarih boyunca söz konusu topluluklar aleyhine birtakım iftira ve ithamlar üretti.
Cinsel içerikli suçlamalar bunların başlıcalarıdır. Söz konusu durumu besleyen nedenlerin başındaysa,
Kızılbaş/Alevi ve Bektaşilerin tarihsel tecrübeleri ve inançlarının bir gereği olarak, ibadetlerini
dışa kapalı gerçekleştirmeleri gelmiştir. Bu da özellikle cem törenleri merkezli dile getirilen “mum
söndü” metaforu üzerinden, aleyhlerine yöneltilen çeşitli dedikoduların üretilmesine vesile oldu. Bu
nedenle Yakup Kadri’nin, merkezinde bir Bektaşi tekkesi ve şeyhinin olduğu Nur Baba romanıyla
mevcut tartışmaları yeniden alevlendirdiği ve aynı zamanda birçok eleştirinin de muhatabı olduğu
görülür.
Çalışmada ilk olarak, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun eserlerindeki belirli temalar ortaya konulmaktadır.
Bunu, dönem ve zamanı bağlamında Nur Baba’nın içten bir analizi takip edecektir. Akabinde,
bu genel çerçeve içerisinde, Yakup Kadri’nin romanını hangi motivasyon ve etkilerle kaleme
aldığı ve romanın tefrikalar halinde yayımlanmasından sonra meydana gelen tartışma ve eleştiriler
ortaya konulmaktadır. Takip edilen yöntem uyarınca da bir bütün olarak Yakup Kadri Karaosmanoğlu
edebiyatında Bektaşilik kurgusu ve bu kurgunun gerçekle olan ilişkisi irdelenecektir.

Alevi inanç sisteminde dem, dolu gibi isimlerle adlandırılan ve Alevi cemlerinde önemli bir yere olan içki kültü üzerine oluşturulan ritüeller ve inanç pratikleri mevcuttur. Alevi inanç sistemindeki içki kültüne bazı yayınlarda değinilmiştir. Fakat bu yayınlar doğrudan konuya odaklanmadıkları için geneli ortaya koymaktan uzak bir tablo çizmektedir. Mevcut yayınların temel eksikliklerinden biri de görsel unsurlarla desteklenememiş olmasıdır. Bu çalışmada Anadolu ve Balkan coğrafyasında yerleşik Alevi topluluklarında yaşamaya devam eden dem merkezli ritüellerden tespit edilenler farklılıkları ile birlikte analiz edilerek sunulacaktır. Dem kültü merkezli icra edilen ritüellerden biri olan “Dem Geldi Semahları” makalede farklı yörelerden örneklerle görsel unsurlarla desteklenerek analiz edilecektir. Dem Geldi Semahları farklı yerleşim birimlerinde cem ritüeli içerisinde dem hizmeti ile birlikte icra edilen semah ritüellerinden birisidir. Çalışmada Türkiye’nin muhtelif yerleşim birimlerinde yaptığımız alan araştırmalarında kayıt altına aldığımız Dem Geldi Semahları, semahların icra şekilleri, ritüel içerisindeki yeri, icra edilen eserler ve notaları ile mukayeseli bir şekilde verilecektir. Analizlerde, sadece semah merkezli bir bakış açısı ile odaklanılmadan inanç zümresinin içki kültüne bakışı da gerekli yerlerde içki ile ilgili diğer inanç pratiklerine atıflar yapılarak ortaya konulmaya çalışılacaktır.

In the Alevi belief system, there are rituals and belief activities known as dem or dolu formed around the cult of drink which has an important place in the Alevi cems. Some publications have mentioned this cult within the Alevi belief system. However, those publications are far from revealing the overall of this subject because they aren’t focusing directly on the subject. Also, one of the basic lacks of available publications is that they don’t include visual elements. In this paper, determinations from dem based rituals that are continuing to live in the Alevi communities in Anatolia and Balkans, together with differences between them will be analyzed and presented. It will be made an analysis of “Dem Geldi Semahs”, one of the rituals that are dem based practiced, supported with examples from different regions and visual elements. “Dem Geldi Semahs” is one of semah rituals which are performed together with dem service within cem ritual on different locations. In the study, “Dem Geldi Semahs” which we recorded during our fieldwork on the various locations in Turkey, and the forms of semahs performance, its place in the ritual, musical works with notes will be presented comparatively. In the analyses, without just focusing on the semah basic aspect, it will be also presented the view of the belief community on the cult of drink by referring, when it is necessary, to other belief activities related to drink.

This study which is based on the Velayetname of Haji Bektash Veli written in poetic by Ali Nihani, consists of an introduction and three sections. The entry section is organized by three title, after touching on proximate literary genre and Velayetname genre, given informations about the works which are determined that been penned by name Velayetname/Menakıpname in Turkish Literature.
In the first section, with reference to current resources, the poets life and works of art are emphasized. In the second section, under the title Analysis, by mentioning typical characteristics of Velayetname, the study was examined in terms of form and contents. In the third section, after available copys was defined, current text was translated into Latin alphabet and the text was translated to Turkey Turkish.
The study was concluded whit a Conclusion section that contains the evaluation about the poet and work,  “Index” and “Appendix” sections.
Key Words: Ali Nihani, Haji Bektash Veli, Poetic Velayetname, Menakıpname Mathnawi.


Ali Nihanî’ye ait manzum Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi adlı eserin ele alındığı bu çalışma, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Üç başlık halinde tertip edilen Giriş bölümünde Velayetname türüne ve yakın edebî türlere değinildikten sonra Türk edebiyatında Velayetname/Menakıpname adıyla kaleme alındığı tespit edilen eserler hakkında bilgiler verilmiştir.
İlk bölümde, mevcut kaynaklardan hareketle, şairin hayatı, sanatı ve eserleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, İnceleme başlığı altında Velayetname’nin öne çıkan özelliklerinden bahsedilerek eser şekil ve muhteva bakımından incelenmiştir.. Üçüncü bölümde, eldeki nüshaların tavsifi yapıldıktan sonra, mevcut metin Latin harflerine aktarılmış ve metnin sadeleştirilmiş hali ile birlikte verilmiştir.
Çalışma, eser ve şair hakkında yapılan değerlendirmeleri içeren bir Sonuç bölümü, “Dizin” ve “Ekler” bölümleri ile tamamlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ali Nihanî, Hacı Bektaş-ı Veli, Manzum Velayetname, Menakıpname, Mesnevi.

Alevilik, Türk-İslam tarihinin bir parçası olduğu kadar, günümüzün önemli bir sosyal gerçekliğidir de. Bu gerçekliği konu edinen akademik veya popüler nitelikte birçok çalışma yayımlanmış ve halen yayımlanmaya devam etmektedir.

Her ne kadar günümüzde bazen araları tire ile ayrılarak Alevilik-Bektaşilik biçiminde, bazen de her iki kesimi ifade etmek üzere Alevilik biçiminde adlandırılmakla beraber, gerçekte bu iki yapı arasında birtakım farklılıkların bulunduğu dikkate alınmalıdır.

Günümüzde "Alevilik olgusu", muhteva olarak farklı inanç ve kültür unsurlarının bir karışımı olarak ifade edilse de dini bir kimlik olarak önümüzde durmaktadır. Son yıllarda Alevilik ve Bektaşilik konusunda kaleme alınmış yayınların sayısı şaşıtıcı bir hızla durmadan artmaktadır. Bu yayınlardan çok azı istisna edilirse, büyük çoğunluğunun Alevilik konusunu her türlü bilimsellikten uzak önyargılı bir yaklaşımla, birtakım siyasi ve idaeolik gayelere yönelik olarak ele aldıkları görülür. Böylece bilimsel bir araştırma alanına giren bu konu, bir nevi siyasileştirmeye çalışılmaktadır. Ayrıca köken olarak Alevi bir aileden gelme ve Alevilerle yakın ilişki içerisinde bulunma, o kişiyi, Alevilik konusunda bir kitap yazmaya yetkili kılmaz. Bu bağlamda, bu konuyu bilimsel dekıriptif bir metod anlayışının dışında, farklı amaçlara yönelik olarak değerlendiren çoğu yayınların, başta Alevi-Bektaşi vatandaşlarımız olmak üzere bütün topluma zarar verdiği ve toplumda dini ve milli konularda yeni birtakım ayrışmalara yol açtığı gözlenmektedir.

Bir 'Dinler Tarihi' ve 'Kültür Tarihi' uzmanı ve aynı zamanda bu alanda yıllardır çeşitli çalışmalar yapan birisi olarak akademik bakış açısıyla, tarafsız, ön yargılardan uzak, objektif ve tamamen bilimsel metodlar çerçevesinde kalarak konuyu incelemeye çalıştım. Elinizdeki bu eser, yaklaşık on beş yıllık uzun bir çalışmanın ve bilgi birikiminin ürünü olup alt açılımlarıyla birlikte takriben 3500 terimi kapsamaktadır. Terimlerin tespitinde yukarıda ismini zikrettiğim sözlük, kısmen bana yardımcı olsa da onda yer almayan birçok terim, yüzlerce kitap titizlikle incelenip karşılaştırılarak ortaya konulmuştur.

Çalışmada yer alan her bir terimde kaynakların çizdiği çerçeve yansıtılmaya çalışılmış; öznel görüş ve değerlendirmelerden kaçınılmaya gayret edilmiştir. Kaynakçada görüleceği üzere alanın temel kaynakları başta olmak üzere konuyla ilgili yazılmış birçok esere müracaat edilmiş ve bizzat faydalandığım 400'e yakın eser kaynakçaya alınmıştır.

Bu çalışmada turizm tesisi yatırımlarında ön fizibilite raporunun SWOT analizin önemi örnek bir ön fizibilite raporu ile anlatılacaktır. Ön fizibilite raporu, yatırımcının bir yatırım kararı vermek için yaptırmış/yapmış olduğu fizibilite etüdünün ilk aşama rapordur. Yatırımcı, fizibilite araştırmalarının sonraki aşamalarına (ekonomik, teknik, mali ve hukuki) geçilip geçilmeyeceğine ve yatırım fikri kararının devam edip etmeyeceğine ön fizibilite araştırmaları sırasında elde edilen verileri dikkate alarak karar verir. Fizibilite raporlarının olumlu çıkması yatırımın yapılacağı yer, tesisin yatırım maliyeti, bürokrasi, pazar ile ilgili verilerin yatırımcının amaç ve imkânları ile örtüşmesine bağlıdır. Ön fizibilite raporu elde edilen bu verilerin analiz edilmesi ve yorumlanması ile yatırımcının yatırım kararına etki eder. Bu araştırmada örnek verilen Bolu Göynük Doğa Oteli için gerçekleştirilmiş ön fizibilite raporu, ön fizibilite raporunun önemini ortaya koyacaktır.

In Hurufi history, the identity of Faḍlallāh’s children is a controversial subject. Although the Hurufi writings provide information on Faḍlallāh Astarābādī, the information related to his family has been analyzed incorrectly. More than ten different names for Faḍlallāh's children are in circulation. This lack of clarity prevents the precise historical analysis of his children. This article shares new findings regarding the Faḍlallāh family using a unique copy of Faḍlallāh’s genealogy, which provides a list of his children and grandchildren. Other sources, including Faḍlallāh’s testament, the Maḥramnāma, and primary Hurufi sources, are also considered. This article reveals Faḍlallāh’s four children, only three of whom were alive when he died, and the roles played by Faḍlallāh’s family at the time of Shāhrukh and Jahānshāh.

In Hurufi history, the identity of Faḍlallāh’s children is a controversial subject. Although the Hurufi writings provide information on Faḍlallāh Astarābādī, the information related to his family has been analyzed incorrectly. More than ten different names for Faḍlallāh's children are in circulation. This lack of clarity prevents the precise historical analysis of his children. This article shares new findings regarding the Faḍlallāh family using a unique copy of Faḍlallāh’s genealogy, which provides a list of his children and grandchildren. Other sources, including Faḍlallāh’s testament, the Maḥramnāma, and primary Hurufi sources, are also considered. This article reveals Faḍlallāh’s four children, only three of whom were alive when he died, and the roles played by Faḍlallāh’s family at the time of Shāhrukh and Jahānshāh.

Religious Tourism Shrine and Entombed Saint Visits for Yozgat Alevîs
One of the important religious phenomena that have been applied by the Anatolian Alevis is shrine and entombed saint tradition. We must evaluate the visits to the shrines and entombed saints by taking religious, social and historical traditions into consideration. In Alevi-Bektashi tradition, shrines and entombed saints can be accepted as sacred places, as well as mountaintops, fire, stone, water and trees. In this paper we will try to examine the shrines and entombed saints which either the person or their rank reside in, who are accepted by Alevis, Bektashis and Sıracs as “Erens”. Study will examine the historical and cultural history of Yozgat first, then will explain the Alevi understanding of meaning and significance of the shrines located here.
Approximately 40-45 shrines are regularly being visited by Alevis living in Yozgat. Finally, anevaluation an about the Yozgat region will be given about the visits to the shrines and entombed saints by Alevis.

Ismāʿīlism (Arabic: الإسماعيلية‎, al-ʾIsmāʿīlīyah; Persian: اسماعیلیان‎, Esmâ'īliyân) is a branch or sub-sect of Shia Islam.[1] The Ismāʿīlī (/ˌɪsmeɪˈɪli/)[2] get their name from their acceptance of Imam Ismaʻil ibn Jafar as the appointed spiritual successor (imām) to Ja'far al-Sadiq, wherein they differ from the Twelvers who accept Musa al-Kadhim, younger brother of Ismaʻil, as the true Imām.[3]

Ismailism rose at one point to become the largest branch of Shīʻism, climaxing as a political power with the Fatimid Caliphate in the tenth through twelfth centuries.[4] Ismailis believe in the oneness of God, as well as the closing of divine revelation with Muhammad

After the death of Muhammad ibn Ismaʻil in the 8th century CE, the teachings of Ismailism further transformed into the belief system as it is known today, with an explicit concentration on the deeper, esoteric meaning (batin) of the Islamic religion.

The Kizilbash were at once key players in and the foremost victims of the Ottoman-Safavid conflict that defined the early modern Middle East. Today referred to as Alevis, they constitute the second largest faith community in modern Turkey, with smaller pockets of related groups in the Balkans. Yet several aspects of their history remain little understood or explored. This first comprehensive socio-political history of the Kizilbash/Alevi communities uses a recently surfaced corpus of sources generated within their milieu. It offers fresh answers to many questions concerning their origins and evolution from a revolutionary movement to an inward-looking religious order.

Muhakkak ki, Bektaşilik ve Mevlevilik gibi hemen hemen aynı dönemde ve birbirine çok uzak olmayan yerlerde ortaya çıkmış iki tarikatı izlemek, elbette farklılıklarını da unutmadan, oldukça öğretici olabilir. Fakat, çok daha geç bir tarihte Avrupa'da kurulmuş ve ancak 19. yüzyılın
son döneminde Osmanlı topraklarında kendisini göstermiş Masonluğu bu halkaya dahil etmek, fazlasıyla izah gerektirir. Üstelik aralarında göz ardı edilemeyecek çok ciddi bir sosyolojik ayrım da bulunuyorsa.

Maraşi Devleti 1359 1582 yılları arası Kuzey iran da Mazendran ve Deylemde kurulmuş olan devlet .

Devlet Kuranlar Aslen Maraşlı (Kahramanmaraş) olduğu için Mar‘aşîler (Mar‘aşiyyân) diye anılan hânedanın kurucusu Seyyid Kıvâmüddin b. Abdullah Mar‘aşî’nin soyu İmam Ali Zeynelâbidîn’e dayanmaktadır .

Termenul de " derviş " desemnează o persoană care se ghidează după modelul ascetic sufit şi urmează o tariqah caracterizată prin sărăcie şi auteritate. Dervişul se focusează în special pe iubire şi servitudine şi altruism, cu scopul de a ajunge la Dumnezeu. În majoritatea ordinelor sufite, dervişul practică dhikr prin exprimări fizice, pentru a atinge acest scop. Motivul pentru care dervişii aleg sărăcia extremă şi, implicit, nevoia de a cerşi, este aceea de a învăţa umilinţa, dar şi de a se cunoaşte atât pe sine cât şi misterele universului. Banii primiţi, însă, nu trebuie cheltuiţi pentru bunăstarea lor, ci sunt donaţi săracilor. Numele de " derviş " poate fi tradus el însuşi prin " cerşetor ". Dervişii sunt prezenţi în interiorul sunismului datorită lui Rumi, dar şi în alevism, inspirat de bektaşism. Ştim deja despre bektaşism că a fost influenţat, la rândul său, de mai multe religii şi curente de gândire ale lumii. În cazul de faţă, vom vorbi despre influenţele provenite pe filieră mongolă şi şamanică, mai ales cu privire la ritualul de iniţiere al dervişului. Asemenea ucenicului şaman, un derviş este inţiat de către un maestru şi participă la ritualurile consacrate ordinului, care constau adeasea în repetarea numelor lui Dumnezeu. Precum şamanul, dervişul se angajează în practici hipnotice, până ajunge la extazul mistic. Nu putem spune cu exactitate dacă aceste practici derviste sunt provenite exclusiv pe filieră mongolă, ţinând cont că practica inţierii şi a ritualului extatic şamanic a fost răspândit în întreaga lume, pornind din continetul african, până în America Latină, însă, trebuie să ţinem cont că şamanismul mongol a fost şi încă este forma cea mai puternică şi influenţabilă de şamanism. În plus, şamanismul se manifesta în imediata vecinătate a graniţelor musulmane şi, deci, caracteristicile acestuia puteau inspira pe mulţi şi puteau fi incluse în noile curente de gândire. Elementul caracteristic al dervişilor este dansul în jurul propriei axe, spre dreapta. Dansul acesta este performat în interiorul unui ceremonial de venerare, în care dervişii ţintesc către atingerea lui Dumnezeu şi abandonarea egoismului, a dorinţelor, focusându-se în special pe Dumnezeu. Dansul lor simbolizează rotirea planetelor din sistemul solar şi, deci, viaţa.

1990 Yılında Esat Coşan Tarafından yazılmıştır

Makalat, 13. yüzyılda Hacı Bektaş Veli'nin İslam dininin genel hükümlerini Türklerin kendine has bir yorumla işlediği kitabıdır. Alevi-Bektaşi inancındaki dört kapı ve kırk makam Makalat'ın ana konusudur. Kitap Arapça kaleme alınmıştır.

Tasavvuf konularını işleyen makalelerden oluşmaktadır.
Din, ahlak kuralları, davranışlar ve hoşgörü işlenmiştir.
Aşk, gönül, akıl, ilim, ahlak, nefis terbiyesi gibi konular soyut bir şekilde ele alınmış, ilimlerin Allah'a ait olduğu ve ilim öğrenmenin önemi anlatılmıştır.
Eserde ayrıca Âdem'in yaratılışı, şeytan ve sevdiği işler, Allah'ın varlığı ve birliği gibi konular işlenmiştir.

A recent visit to Kosovo in the Balkans gave me a glimpse into three Islamic Sufi Orders; the Bektashi, Saadi and Halveti. It was interesting to talk to the Masters of these Orders, and to learn how they use initiation and a culture of secrecy, while also providing a journey of spiritual discovery and development for the initiate in a learning environment of signs and symbols, achieving levels of spiritual knowledge—a journey that is perceived by some nineteenth century writers, such as John Yarker, as being reminiscent of the spiritual journey some may experience within Freemasonry. Indeed, Bektashi, Saadi and Halveti are but three of the twelve Sufi Orders that can be found in Kosovo, other examples being Bajrami and Mevlevi. This short paper attempts to explore and examine the perceived Masonic similarities to the Islamic Mystical Movements that can be found in the Balkan region, and will also discuss how the views of nineteenth century Orientalist writers assisted in popularising this view.

The full translation of the monumental work Misticizma Islame dhe Bektashizme by Baba Rexheb (1901-1995), spiritual master of America’s only Bektashi tekke. Originally published in Albanian in 1970, this book that bears witness to Baba Rexheb’s extensive knowledge Islam, Sufism and the Bektashi tradition. This work is divided into two parts: the first presenting a broad outline of Sufi history and doctrine; and the second giving a focused presentation of Bektashi thought and mystical poetry. This organization offers the reader sufficient familiarization with the Sufi milieu from which Bektashism emerged before transporting him or her to the specifics of its path, reflecting in a way the gradual unveiling of spiritual truths that the wayfarer experiences in his or her journey along the spiritual path.

www.lulu.com/shop/baba-rexheb/islamic-mysticism-and-the-bektashi-path/paperback/product-24281846.html

Evaluation in Source and Terms of Method of Tafsīr of Basmala Written By Hāccī Bektāş Velī
Anadolu topraklarında yazılan ilk müstakil besmele konulu tefsir, Bektâşî tarikatının kurucusu olan Hacı Bektâş-ı Velî’ye ait “Besmele Tefsîri” adlı eserdir. Bu eser, göçebe veya yarı göçebe bir hayat süren Türkmenlerin yaşadığı bir coğrafyada kaleme alınmıştır. Zor şartlar altında Anadolu’ya tutunma mücadelesi veren Türkmen boylarına umut aşılamak, onları birleştirmek ve hayatın zorluklarına karşı direnmelerini sağlamak, devrin önde gelen âlimlerinin ulaşmak istedikleri gayelerden biridir. Bu neticeyi elde edebilmek için Mevlâna Celâleddin-i Rûmî (öl. 672/1273), Yunus Emre (öl. 720/1320 [?]) ve Hacı Bektâş-ı Velî gibi devrin önde gelen mutasavvıfları, İslam’ın hoşgörülü ve kucaklayıcı vasıflarını ön plana çıkarmışlardır. Hacı Bektâş-ı Velî de bu eserinde besmeledeki Allah Teâlâ’nın rahmet kökenli “Rahmân” ve “Rahîm”  isimlerini ön plana çıkarmak suretiyle bu amaca hizmet etmektedir. Eser, baştan sona bu tema etrafında şekillenmiştir. Dolayısıyla eserin yazılış amacının İslâm’ın kolaylaştırıcı, umut verici ve kucaklayıcı yönünün ön plana çıkarılarak Türkmen aşiretlerinin İslâm dini etrafında birleşmelerini sağlamak olduğu söylenebilir. Ayrıca Hacı Bektâş-ı Velî’nin, eserini Türkçe yazması ve girişte bunu özellikle belirtmesi, müslüman Türklerin dinî hayatına pratik bir fayda sağlamayı amaçladığını göstermesi açısından önemlidir. Erken dönem Anadolu halk kültüründe Allah, Kur’ân ve tefsir algısının şekillenmesinde belli bir yeri olan Hacı Bektâş-ı Velî’nin, bu eserde kullandığı kaynakların tespit edilmesi aynı zamanda Anadolu irfanının bazı kaynaklarının da tespiti anlamına gelmektedir. Ayrıca bu çalışmada eserin kaleme alındığı dönemin sosyal ve ekonomik şartları ile eserin içeriği arasındaki ilişkinin de ortaya konulması hedeflenmiştir. Eserdeki rivayetlerin tefsir kaynaklarında herhangi bir karşılığının olup olmadığı, eserin tefsir literatüründeki konumu belirleyebilmek açısından önemlidir. Çalışmamızda literatür tarama yöntemi kullanılarak eserdeki bu rivayetlerin kaynakları belirlenmeye çalışılmıştır. Hacı Bektâş-ı Velî’nin Besmele Tefsiri, Kur’ân’dan bir âyet olan besmeledeki Allah, Rahmân ve Rahîm isimlerini ele alan, esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın günahkâr kullarına karşı lütuflarını anlatan ve genellikle mi‘raç gecesi Allah ile Resûlü Muhammed Mustafa arasında geçen konuşmalara dayanan bir eserdir. Bu kitapta Allah’ın kendisine iman edip içtenlikle yalvarıp yakaran ve sâlih amel işleyen kullarına dünyada ve ahirette sonsuz bir rahmet ile muamele edeceği gerçeği, besmele yorumlanarak aktarılmıştır. Eser, klasik tefsirlerden farklı olarak kelime ve cümle tahlillerine değinmeden, doğrudan besmelenin faziletine ve besmele zikri ile elde edilecek lütuflara değinen, halkın maneviyâtını yükseltmek ve onları dine daha sıkı bağlarla bağlamak amacı güden, Türkçe kaleme alınmış ilk eser olma özelliğini taşıyan bir tefsirdir. Hacı Bektâş-ı Velî, eserinde âyetlere, rivayetlere, latifelere ve hikâyelere dayalı bir anlatım üslûbu tercih etmiştir. Eserde besmeleyi tefsir etmek amacıyla toplam on dokuz âyet metni verilerek, yaklaşık yirmi beş âyet ise metni verilmeden telmihen kullanılmıştır. Dolayısıyla eserin temel kaynağının Kur’ân-ı Kerîm olduğu, müellifin yorumlarında âyetlerden sıklıkla faydalandığı söylenebilir. Hacı Bektâş-ı Velî eserinde çeşitli kıssalardan ve meşhur mutasavvıfların sözlerinden yararlanmıştır. Bu sözlerden oluşan latife bölümleri ve anlatmak istediği fikri halkın daha kolay anlayabilmesi için kurguladığı hikâye bölümleri dikkatleri çekmektedir. Buradan hareket ile eserin, besmelenin fazilet ve önemini öğretmek amacıyla halka yönelik kaleme alındığı görülmektedir. Bilgi vermenin yanı sıra halkın dinî hassasiyetini diri tutmayı ve din ile olan bağlarını kuvvetlendirmeyi amaçladığı anlaşılmaktadır. Çalışmamızda besmelenin faziletine dair eserde aktarılan rivayetlerin kaynağı hakkında literatür taramaları yapılmıştır. Bazı rivayetlerin sahih hadis kaynaklarından metin olarak birebir olmasa da telmih yoluyla alındığı görülmüştür. Ayrıca kaynaklarda tespit edilemeyen bazı rivayetlerin başka eserlerde aynı veya benzer lafızlarla yer aldığını, dolayısıyla müellifin birçok yorumunun hadislerden yaptığı çıkarımlara dayandığı tespit edilmiştir. Hacı Bektâş-ı Velî, eserinde yaptığı yorumlarda, kurguladığı veya naklettiği latife ve hikâyelerde kendinden önceki müfessir ve mutasavvıfların görüşlerinden ve eserlerinden yararlanmaktadır. Eserde metni verilerek veya telmih yoluyla delil olarak kullanılan âyetlerin çokluğunun yanında halkın konuları daha iyi anlayabilmesi ve kendi hayatları ile özleştirebilmesi için sıkça latife ve hikâye tarzı anlatım üsluplarına başvurulması dikkat çekicidir. Bu tarza uygun olarak muhayyel konuşmalara ve hikâyelere de yer verildiği görülmüştür. Bu diyalogların insanlar arasında kurgulanması edebî açıdan kabul edilebilir bir durumdur. Fakat Allah Teâlâ, Hz. Peygamber ve melekler arasında geçen ve sahih kaynaklarda tespit edilemeyen muhayyel konuşmaların eserde yer alması dikkat çekmektedir. Hacı Bektâş-ı Velî, diğer bazı müfessirlerin yaptığı gibi “Burada Allah Teâlâ sanki şöyle demek istemiştir” şeklinde bir giriş yaparak diyaloğun kurgusal olduğunu belirtmemiştir. Aksine bu diyalogları gerçekten olmuş birer hadise gibi takdim etmesi, ilmî açıdan sıkıntılı görülmektedir. Eserin, halkın ilmî seviyesine ve ilgi alanlarına uygun olarak kaleme alınması, belki de şifahî bir anlatımın yazıya geçirilmiş hali olması gibi nedenler göz önünde bulundurulduğunda bu tarz bir anlatım hoş görülebilirse de bu durum, eserin ilmî değeri açısından bir eksiklik oluşturmaktadır. Sonuç olarak eser, yazılış amaçlarına uygun olarak yeni müslüman olan Türkler arasında merhameti geniş olan Yüce Allah’ı sevdirmiştir. Güzel ahlaklı olmanın, sâlih ameller işlemenin asla karşılıksız kalmayacağı fikrinin yerleşmesini sağlayarak halk nezdinde layık olduğu karşılığını görmüş ve günümüze kadar gelebilmiştir.

The imposition of the Ottoman rule on the Balkans led to major demographic, cultural, religious and social changes in the conquered lands. One of the consequences of the Ottoman conquest of the medieval Bulgarian territories was the establishment on these territories of mystic Islamic streams, as well as of nomadic and semi-nomadic Turkmen communities related to the non-orthodox mystic interpretation of Islam. The settling of dervishes and Turkmen communities (cema‘ât’s) which practiced the aforementioned religious tradition is a process that is observed in the Thracian region (the Thracian Plain), along with other regions, namely Dobrudzha, the Ludogorie, Gerlovo, and the Rhodope Mountains, and played a substantial role on the development of the settlement system of those regions. This process is reflected in sources that vary in terms of type and character – Ottoman registers, biographies of non-orthodox Islamic priests (vilayetname’s), Islamic chronicles, travel notes, toponymical evidence, and local lore. In the present article, the ways and methods of identifying such groups are presented, and the villages founded up by them in the Thracian Plain and its adjacent regions are discussed. Special attention is paid to the role of dervishes of the Rum Abdals mystic stream in the establishment of the religious mystic centers (tekkes, zaviyes), which are to become the key points of the religious and social life of the groups that followed the non-orthodox and generally mystic Islam. The latter also constituted economic subjects around which, in time, villages were set up, and the dervishes living in them or the
groups connected with the tekke cultivated new lands and engaged in animal breeding.
The article also emphasizes the compulsory deportations (Sürgün) by the Ottoman authorities of such groups from Asia Minor to the Bulgarian lands and the reasons leading to them. Moreover, based on attributes and personal names related to such identity, settlers of the villages of the mentioned region could be identified. The article also deals with the
identity of the settlement toponymy of the Thracian Plain and of Asia Minor, which is an indication of the original homeland of the migrants. Conclusions concerning the dynamics of the settlement system that emerged in result of the migration of groups related to the
non-orthodox Islam that originated from Anatolia and established themselves in Thrace are also presented.

This is the English translation of the Vilayetname, a classic work on the life of the 13th-century Islamic mystic, Hajji Bektash Veli who is the eponymic founder of a popular dervish brotherhood that is often viewed in modern times as the embodiment of both Turkish and Balkan folk Islam. Although not as recognized in the West as his contemporary Mevlana Rumi (d. 1271), the reputation of Hajji Bektash has long spilled over the borders of Anatolia, and he is a figure known and venerated not only by Turks but by Muslims throughout the Balkans.

This paper interrogates whether common concepts of canonisation are applicable to the literary foundations of the Kızılbaş-Alevi tradition. It argues that there are severe methodological problems in determining whether a certain text may be affiliated with the Alevis. On the one hand, such problems are also caused by the heterogeneity of the Kızılbaş-Alevi tradition itself, in which no central authority emerged that would be legitimately capable of defining such canonical scriptures. On the other hand, there are indeed a number of texts circulating among Alevis that do possess both horizontal width and vertical historical depth within the community and can be regarded as quasi-canonical scriptures. This paper follows the historical trajectories in which these texts emerged and analyses the conditions under which they gained a central status within the Kızılbaş-Alevi faith.

Alevilik, belirli bir ilk çekirdeğin farklı etkilenimler doğrultusunda süreğen biçimde başkalaştığı ve en sonu heterodoks İslam yorumları altında verili olanın yeniden yoğurulduğu ve bütünleştirildiği bir inanç ve düşünce sistemidir. Bu sistemin oluşumunda etkili olan başlıca isim Hallacı Mansur’dur. Zira nefeslere ve mensurlara ilişkin bütünsel bir okuma, Aleviliğin felsefi iskeletinin doğrudan Mansur’un düşüncelerine bağlı olduğunu göstermektedir. Hatta felsefi boyutuyla Aleviliğin, Mansur’un felsefesinin gelişkin bir halini temsil ettiği açıkça savunulabilir.

Alevilik Mansur dolayımıyla inşa ettiği iskeleti, bir yandan ona sadık kalarak, bir yandan onu aşarak, oldukça kapsamlı bir noktaya taşımıştır. Bu çalışma da, söz konusu dolayımı, Plotinos’tan Mansur’a ve Mansur’dan Aleviliğe sorgulamayı ve sonrasında Aleviliğin felsefi boyutunu ayrıntılı biçimde açığa çıkarmayı ve sergilemeyi amaçlamaktadır.

Bedahşan bölgesi İsmailileri, Orta Asya’da tarihsel süreç içerisinde zamanla Farsileşmenin ya da Türkleşmenin etkisi altında kalmaksızın, hala İslam öncesi kültür izlerini kendi İslami geleneği içerisinde baskın bir şekilde yaşatan, Pamirler ve Hindikuşların dağlı Tacikleridir. Kelâm-ı Pîr ise, onların İsmaililik yorumlarını en iyi şekilde yansıtan metindir denilebilir. Her ne kadar Bedahşan’a İsmaililiği getirmiş olan Nasır-ı Hüsrev’e atfedilen bir eser olsa da kitabın edebi dili bunun doğru olmadığını göstermektedir. Türkçeye kazandırılmış olması, inanç biçimi olarak Anadolu Aleviliği ve Bedahşan İsmaililiği karşılaştırması yapmamıza olanak sağlaması açısından büyük önem taşıyor. Son yıllarda Türkiye’de oldukça popüler olan ve daha ziyade Ortadoğu kökenli etkilerden biri olarak görülen Anadolu Aleviliğinin kökenindeki İsmaili etkiler meselesinin Orta Asya ayağının anlaşılması açısından önemlidir ve büyük bir katkıdır. Emeği geçenleri kutlarız. 
Zahide AY