Aşılar hastalıklardan korunmada en etkili yöntemlerden biri. Hastaneye yatış, işgücü kaybı, ek ilaç kullanımını azaltan aşılar sık seyahat edenlere de öneriliyor.
Kronik hastalıkları bulunanlar için aşıların önemi daha da büyük. Kanser, KOAH, diyabet, kalp ve damar hastalarını, organ nakli olanları, HIV pozitifleri bu grupta saymak mümkün.
Çünkü kronik hastalıkları bulunanların enfeksiyonlarla baş etmesi daha zor oluyor.
Liv Hospital İstanbul enfeksiyon hastalıkları uzmanı Doç. Dr. Çağla Karakoç, erişkinlerin yaptırması gereken aşıları şöyle sıraladı:
- Tüm erişkinler her yıl grip aşısı,
- Hamileler tercihen 27-36 hafta arasında DBT (difteri-boğmaca-tetanos) aşısı,
- 19-26 yaş erişkinler rahim ağzı kanseri, anal kanser ve genital siğil yapıcı olan HPV aşısı olmalı.
AŞILARIN KORUDUĞU HASTALIKLAR
- KARMA AŞI: Difteri, boğmaca, tetanos, çocuk felci ve HİB menenjit
- POLİO AŞISI: Çocuk felci (hâlâ etkili olduğu coğrafyalar var)
- HEPATİT B AŞISI: B tipi sarılık, siroz ve karaciğer kanseri
- HEPATİT A AŞISI: A tipi sarılık
- SUÇİÇEĞİ AŞISI: Suçiçeği hastalığı
- HİB AŞISI: H. influenza tip B’ye karşı gelişen menenjit, zatürree ve orta kulak iltihabı
- KKK AŞISI: Kızamık, kızamığa bağlı gelişebilen zatürree, orta kulak iltihabı, SSPE, kızamıkçık ve kabakulak
- KPA AŞISI: Zatürree, beyin iltihabı ve orta kulak iltihabından koruyor.
İngiliz 28 yaşındaki Emma Christofersen uzun yıllardan bu yana hayal ettiği Avustralya seyahatini tamamladıktan sonra, 20 saatlik uçak yolculuğunun ardından ülkesine döndü. Uçaktan indiğinde yanındaki arkadaşlarına kendini kötü hissettiğini söyledi ve yere düşerek şuurunu kaybetti. Ambulans hastaneye götürürken yolda vefat etti. Otopsi Emma’nın bacak damarlarında uzun oturmaya bağlı oluşan pıhtının akciğerine gitmesiyle vefat ettiğini ortaya koydu. Dönemin gazetelerinde yer bulan habere konu alan derin ven trombozu(DVT) başka ölümlere de yol açıyor.
Kalp ve damar cerrahisi uzmanı Prof. Dr. Murat Aksoy yeni çıkan “Zamane Hastalıkları” kitabında DVT’yi de anlatıyor. DVT, toplardamarların içerisinde pıhtı oluşması. DVT’nin gelişmesi için genelde, kan akışında durgunluk, pıhtılaşma eğilimi ve damar hasarı olmak üzere üç faktörün birarada olması gerekiyor. Uzun saatler yatmak ya da hareketsiz kalmak kan akışında durgunluk yaratıyor. Prof. Dr. Aksoy, “TEOG sınavına hazırlanırken çok uzun süre masa başında oturduğu için DVT geçiren 14 yaşında hastam oldu. Tıpta uzmanlık sınavına çalışırken ölen d oktor var. Ya da uzun saat oyun portalında oyun oynayan gençler bu hastalığı geçirebiliyorlar” diyor.
Risk altındakiler
Daha önce DVT geçirenler, ailesinde DVT hikayesi olanlar, ameliyat geçiren (özellikle karın) hastalar, hareketten yoksun yaşayanlar(uzun süre seyahat edenler, yatalak hastalar vs.), kanser hastaları, gebeler, doğum kontrol hapı veya hormon ilaçları alanlar, sigara içenler, 60 yaşın üstündekiler, aşırı kilolu olanlar, iltihaplı bağırsak hastalığı, varisi olanlar.
Uzun uçuşlarda bunlara dikkat edin!
* Bol su için,
* Alkol almayın,
* Mümkün olduğu kadar yerinizden kalkın ve sık dolaşın. Bu arada koridorda oturanlarda daha ender görülüyor),
* Daha önce DVT geçirdiyseniz doktorunuzla görüşerek, kan sulandırıcı iğne yaptırabilirsiniz,
* Diz altı orta basınçlı varis çorabı giyin.
İngiliz, 28 yaşındaki Emma Christofersen uzun yıllardan bu yana hayal ettiği Avustralya seyahatini tamamladıktan sonra, 20 saatlik uçak yolculuğunun ardından ülkesine döndü. Uçaktan indiğinde yanındaki arkadaşlarına kendini kötü hissettiğini söyledi ve yere düşerek şuurunu kaybetti. Ambulans hastaneye götürürken yolda vefat etti. Otopsi Emma’nın bacak damarlarında uzun oturmaya bağlı oluşan pıhtının akciğerine gitmesiyle vefat ettiğini ortaya koydu. Dönemin gazetelerinde yer bulan habere konu alan derin ven trombozu (DVT) başka ölümlere de yol açıyor.
Kalp ve damar cerrahisi uzmanı Prof. Dr. Murat Aksoy yeni çıkan ‘Zamane Hastalıkları’ kitabında DVT’yi de anlatıyor. DVT, toplardamarların içerisinde pıhtı oluşması. DVT’nin gelişmesi için genelde, kan akışında durgunluk, pıhtılaşma eğilimi ve damar hasarı olmak üzere üç faktörün bir arada olması gerekiyor. Uzun saatler yatmak ya da hareketsiz kalmak kan akışında durgunluk yaratıyor. Prof. Dr. Aksoy, “TEOG sınavına hazırlanırken çok uzun süre masa başında oturduğu için DVT geçiren 14 yaşında hastam oldu. Tıpta uzmanlık sınavına çalışırken ölen doktor var. Ya da uzun saat oyun portalında oyun oynayan gençler bu hastalığı geçirebiliyorlar” diyor.
RİSK ALTINDAKİLER
Daha önce DVT geçirenler, ailesinde DVT hikâyesi olanlar, ameliyat geçiren (özellikle karın) hastalar, hareketten yoksun yaşayanlar (uzun süre seyahat edenler, yatalak hastalar vs.), kanser hastaları, gebeler, doğum kontrol hapı veya hormon ilaçları alanlar, sigara içenler, 60 yaşın üstündekiler, aşırı kilolu olanlar, iltihaplı bağırsak hastalığı, varisi olanlar.
UZUN UÇUŞLARDA BUNLARA DİKKAT EDİN
- Bol su için,
- Alkol almayın,
- Mümkün olduğu kadar yerinizden kalkın ve sık dolaşın. (Bu arada koridorda oturanlarda daha ender görülüyor)
- Daha önce DVT geçirdiyseniz doktorunuzla görüşerek, kan sulandırıcı iğne yaptırabilirsiniz,
- Diz altı orta basınçlı varis çorabı giyin.
17’nci Ulusal Uyku Tıbbı Kongresi’nde trafik kazaları ve uyku konulu sunum yapan Ege Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Özen Kaçmaz Başoğlu, yüksek risk grubunde yer alanlara uyku testi yapılması gerektiği uyarısında bulundu.
Prof. Dr. Başoğlu, uykululuğun alkole bağlı performans azalmasına benzer etki yaptığını ve kaza riskini belirgin oranda artırdığını söyledi. Uykuyu etkileyerek gündüz uykululuğa neden olan ve trafik kazalarına yol açan nedenlerin başında tıkayıcı (obstrüktif) uyku apne sendromunun geldiğini belirten Prof. Dr. Başoğlu, sorunun erişkin erkeklerin yüzde 10’unda görüldüğünü söyledi. Gece boyunca yineleyen üst solunum yolu tıkanmalarının, uyku bölünmesi ve sonuçta hastanın yorgun uyanması ve gündüz uykululuğa neden olduğunu anlatan Prof. Dr. Başoğlu, “Ayrıca uyku apne hastalarında sık görülen obezite ile kalp damar, beyin damar ve metabolik hastalıkları da gündüz yorgunluk ve uykululuk nedeni. Nitekim araştırmaların meta-analizlerine göre bu tıkayıcı uyku apne sendromu hastalarında kaza riski 2-3 kat daha yüksek” dedi.
Tüm sürücülerin taraması mümkün değil. Ancak tıkayıcı uyku apne sendromu açısından yüksek klinik kuşku uyandıran ve yüksek riskli sürücü tanımına uyan (orta veya ciddi düzeyde gündüz uykululuğu olan, son zamanlarda uykululuk, yorgunluk veya dikkatsizlik nedeniyle kaza yapan veya kazadan dönen) kişilerin en geç 1 ay içinde uyku testi (polisomnografi) ile değerlendirilmesi ve tedavi öneriliyor.
BAŞKA UYKU SORUNLARI DA KAZA YAPTIRIYOR
Uyku bozuklukları arasında trafik kazalarına tıkayıcı uyku apne hastalarından sonra en sık neden olan hastalık, 2000’de 1 oranında görülen narkolepsi (uyanık olunması gereken saatlerde aralara uyku atakları geçirmek). Öte yandan insomni (uyuyamama), periyodik ekstremite (uzuv) hareket bozukluğu, sirkadiyen ritim bozuklukları (jetlag, vardiyalı çalışma gibi) da kaza riskini artırabilen diğer uyku bozuklukları. Hasta yetersiz veya kalitesiz uyuduğu için dinlenmemiş uyandığından gündüz bilişsel bozukluklar, aşırı uykululuk ve yorgunluk, rehavet, dikkat azalması ve yaşam kalitesinde kötüleşme görülebilir. Tüm bunlar hastanın araç sürüşünü olumsuz etkileyerek kaza riskini arttırabilir.
Seyahatlerde istediğimiz gıdalarla beslenmek her zaman mümkün olmuyor. Genellikle gidilen ülkenin yemek kültürünü tanımak istiyoruz. Bazen tam da bu nedenle her zamankinden daha fazla yiyebiliyoruz. Tüm bunların sonucu son derece rahatsız edici kabızlık olabiliyor.
Kabızlığın önüne geçmek için uzmanların ilk önerisi seyahatlerde su tüketimini daha da artırmak. Mümkün olduğunca hareket etmek de en etkili yöntemlerden. Ya sokaklarda yürüyerek-koşarak ya da kaldığınız otelin spor salonundan yararlanarak hareketi sürdürebilirsiniz. Malum hareket ettikçe bağırsağımızdaki ilerletici ve çalkalayıcı hareketler otomatik olarak başlıyor.
Her daim lif zengini besinler tüketmek yine kabızlığı önlemede etkili yöntemlerden biri. Tam tahıllı ekmek, bol sebze ve meyve tüketmeye devam edin. Sadece katı gıdalar almayın. En azından sebze çorbası isteyin.
Seyahatlerde uzun süren iş yemekleri, olabildiğince çok şeyi tatmak gibi nedenlerle ihtiyaçtan fazla yemek yeme eğilimi oluyor. Öğünleri kendi içinde dengelemeye çalışın. Bazı şeyleri sadece tadın, tümünü bitirmeye çalışmayın.
Farklı nedenlerle seyahatlerde dışkılama ihtiyacı ertelenebiliyor. Ancak bu doğru bir davranış değil. Tutarak, dışkıyı rektumdan bağırsağın içlerine yollarsınız. Bu da kabızlık süresini uzatır.
LİF ZENGİNİ BESİNLER
Tam tahıllı ekmekler, taze sebzeler, tam tahıllı kahvaltılık gevrekler, taze ve kuru meyveler, yüksek lifli müsli, yulaf kepeği gibi gıdaları yurtdışında bulmanız zor değil. Liften zengin besinler ayrıca metabolizmanın hızlı çalışmasını da sağlıyor.
Her SPA’nın kendine özgü bakımları var. Bunların bir kısmı moda gibi gelip geçiyor. Yerine yenileri geliyor. Ancak SPA’nın değişmez uygulamaları ‘sulu’ olanlar. Sıcak, soğuk, buhar veya buz, her halinden yararlanın. Hamamların yıldızını yeniden parlatan SPA’lar oldu. Gerçekten de klasik hamam seansı, bir dizi doğal tıp uygulaması ve tedavi yöntemini içeriyor. Fiziksel ve ruhsal olarak gevşetiyor, yeniliyor. Cilt, kas, eklem, kalp-damar ve solunum sağlığını da olumlu etkiliyor. Toplamda da genel iyilik halinin güçlenmesini sağlıyor.
SPA’lardan yararlanırken bunları unutmayın:
-Klasik SPA insanın beş duyusuna, yani görsel, dokunsal, koku, işitsel ve ruhsal duyulara hitap eder. Bedenin yanında, ruha da iyi gelir. Bütüncül bir iyilik hali yaratır. Zaten SPA’nın en büyük avantajı modern, bilimsel tıbbın veremediği ya da yeteri kadar veremediği bütünsel yaklaşımı göstermesi.
- Toplam etki için SPA uygulamalarının da kaplıcalar gibi belli bir süreye yayılarak tekrarlanması gerekiyor.
-En fazla yarar sağlamak için, yola çıkmadan önce doktorunuza uğrayın, tavsiyelerini alın ya da SPA’nın doktoruna görünün. Bu görüşme hem ihtiyacınıza daha uygun SPA’yı tercih etmeniz için hem de sizin için sakıncalı olabilecek uygulamalardan uzak durmanız konusunda fikir verecektir.
-Duş çeşitleri, jakuzi, hamam gibi suyla yapılan uygulamaları mutlaka alın.
-Masajsız olmaz. SPA’ların yine önemli bir parçası masaj. Mutlaka yaptırın.
-Sauna, sıcak çamurla yapılan sıcak uygulamalarından da çok yarar görürsünüz.
KENDİNİZE UYGUN SPA’YI SEÇİN
Öncelikle sizin için en uygun SPA hangisi karar verin. Bütçenize ve ihtiyacınıza göre, bir hafta sonu kaçışı mı yapmak istiyorsunuz? Yoksa daha şımartıcı bir bakımdan geçmek mi? Kadınlara özel SPA hizmetleri mi? İstediğinizi ve ihtiyacınızı bilirseniz, seçiminizi daha kolay yaparsınız.
TEMİZLİK OLMAZSA OLMAZ
Seçtiğiniz SPA’da ilk dikkat edeceğiniz şey hijyen. Nasıl temizleniyor sorun. İmkân varsa gezin, gözleyin. Terapileri yapanlar ne kadar ehil, araştırın. Uygulanacak bakımlarla ilgili önceden bilgi alın, bir sorununuz varsa söyleyin. Hatta yaşlıların, kalp ve şeker hastalarının, yüksek tansiyon sorunu bulunanların mutlaka önce doktora danışmaları gerekiyor. Sağlık anketlerini doldurmanız isteniyorsa eksiksiz bilgi verin. Belki iyotlu yosun bakımları guatrınıza iyi gelmez! Ya da varisleriniz varsa lenfatik masajdan kaçınmanız gerekir...
MASAJI EHİL ELLER YAPSIN
Masajın dinlendirici hatta tedavi edici etkisi tartışılmaz. Ancak ehil olmayan eller tarafından yapılan masaj, yarardan çok zarar getirir. Masajdan maksimum düzeyde yararlanmak için masajdan önce hafif egzersiz yapmanın, bol sıvı almanın, fazla aç veya tok olmamanın çok faydası var.
Enfeksiyonları uzak tutmak için yapılacak el temizliği için yaklaşık 15, daha iyisi 30 saniye ayırmak şart. Enfeksiyon hastalıkları uzmanları doğru el yıkama için şu hatırlatmaları yapıyor:
- Eller yıkanırken en sık yapılan hatalardan biri, yıkama süresini kısa tutmak. Bu durumda mikroplar ellerden yeterince temizlenemiyor. Hastalıklar da yayılmaya devam ediyor. Ellerinizin her yerini (bilekler, avuç- içleri, parmaklar, parmak araları, el sırtı ve tırnak içleri) en az 15 saniye kuvvetle ovalayın.
- Su ve sabun yeterli olsun. El yıkarken su ve sabunu az kullanmak, elden yeterince uzaklaştırılamaması nedeniyle zararlı mikroorganizmaların yayılmasına katkıda bulunuyor.
- Su tek başına mikropların uzaklaştırmaya yetmiyor. Sıcak olması bunu değiştirmiyor. Sabun şart.
- Katı sabunun temizlenmeden yerine konması kirlilik sebebi olabiliyor. Ayrıca mikroorganizmalar sabunun üzerinde kaldığı için ortak kullanıldığında mikropların yayılmasına yol açıyor. Bu nedenle özellikle toplu yaşanan yerde el temizliğinde sıvı sabun kullanılması çok önemli.
- Ortak havlu kullanmayın. Havlunun nemli olması mikroorganizmanın üremesi için uygun ortamı oluşturuyor. Ellerin iyi yıkanmaması nedeniyle de enfeksiyonların kişiler arasında yayılımını kolaylaştırıyor.
Gerek enfeksiyonların daha sık görüldüğü kış ayları gerekse mevsim geçişlerinde bağışıklık sistemini desteklemekte yarar var. Bağışıklığı düşüren en önemli neden besin yetersizliği. Beslenme uzmanı Elvan Odabaşı Kanar’ın verdiği bilgiye göre, tek tip, uzun süre, düşük kaloride, sebze ve meyveden yoksun, protein ağırlıklı beslenmenin bağışıklık sistemini olumsuz etkilediğini hatırlatıyor. Kanar, “Hatalı diyetlerin verdiği zararı keşke sadece soğuk algınlığı, griple atlatabilsek. Ne yazık ki kontrolsüz, düşük kalorili, tek tip diyet listeleri kanser riskini de artırıyor. Bağışıklığın ihtiyaç duyduğu bir kilo aralığı ve vücut kompozisyonu var” diyor. Hem obez hem de çok zayıfların bağışıklığı düşük. Beden kitle endeskinin 17.5 altında olması ve vücut yağ oranının kadınlarda sahip oldukları kilonun yüzde 15, erkeklerde yüzde 8’in altında kalması bağışıklılığı olumsuz etkiliyor.
Mineral ve vitaminleri besinlerden alın
İç hastalıkları uzmanı Dr. Ayça Kaya, her daim vitamin ve minerallerden zengin beslenmenin bu konuda atılacak en önemli adım olduğunu söylüyor. Bilhassa A, C, B6, E vitamini, çinko, selenyum minerallerinden zengin sebzelerden brokoli, lahana, brüksel lahanası, kırmızı lahana, karnabahar, havuç, marul, yeşil biber, roka, sarımsak, soğan ve meyvelerden portakal, mandalina, greyfurt, kivi, elmadan bir veya birkaçının günlük beslenmede yer alması gerekiyor. Kuru fasulye, nohut, yeşil mercimek her biri iyi birer protein kaynağı. Ayrıca fast food türü gıdalar da vitamin ve mineralden yoksun bırakıyor. Süt, yoğurt, ayran, kefir gibi hayvansal besinler vücut direncini arttırdığı gibi, yorgunluğu azaltıyor. Bağışıklık sisteminin zayıflamasının nedenlerinin biri de hareketsizlik. Güneşli günlerde açık havada dolaşmayı ihmal etmeyin. Haftada en az 3 gün, 40’ar dakika egzersiz yapın.
Bunları unutmayın
* Ellerinizi sık sık sabunlayın,
* Hastaysanız evinizden çıkmayın, illa çıkmanız gerekiyorsa başkalarını korumak için maske takın,
* Hastalarla temastan kaçının,
* Sarılmayın, öpüşmeyin, el sıkışmayın,
* Kapalı, havasız ve kalabalık ortamlardan olabildiğince uzak durmaya çalışın,
* Aksırır, öksürürken burun ve ağzınızı kağıt mendille kapatın. Mendili de derhal çöpe atın.
* Ani sıcaklık değişimleri vücudu zorlar. Havaya uygun giyinin.