در این نوشتار به طور مختصر در مورد سبک زندگی و خرده فرهنگ صحبت کرده ام و غذا را نیز مقوله ای فرهنگی دسته بندی کرده ام و سپس کوشیده ام فرضیه خود را در مورد تاثیر سبک زندگی و خرده فرهنگ ورزشکاری بر تغذیه افراد توضیح دهیم.

چکیده: امروزه پژوهشگران در تلاشند تا با تحقیقات خود علاوه بر گسترش معرفت به منظور شناخت هرچه بیشتر محیط پیرامون، راهکارهایی نیز برای برنامه ریزی های فرهنگی بهتر و در مواقعی زمینه هایی برای تولید هرچه دقیق تر محصولات فراهم نمایند. علوم اجتماعی امروزه این توانایی را دارد تا بتواند گامی فراتر از بحث در زمینه های نظری گوناگون بگذارد و کارکرد خود را در جامعه عرضه نماید. چرا که اگر بخواهیم ازمنظر کارکردگرایان به مساله گسترش علوم اجتماعی در ایران بپردازیم، باید بیان کنیم که علوم اجتماعی برای جامعه بسیار مفید است و می تواند گره از مشکلات بگشاید.

در این راستا در این مقاله سعی شده است تا نشان دهیم که مفاهیم نظری مانند سبک زندگی و خرده فرهنگ چگونه بر مسایلی نظیر تغذیه ورزشکاران تاثیرگذار است. از آنجایی که ورزشکاران آموزش های خاصی می بینند و شرایطی که در آن قرار دارند از نظر ساختاری بر آنها تاثیر گذار است، می توان مدعی شد که این شراط ساختاری معین باعث پدید امدن عادت واره خاصی در ورزشکاران می شود که باالطبع ذائقه خاصی را به همراه دارد که در نهایت سبک زندگی خاص را برای ورزشکاران می توانیم در نظر بگیریم.

سبک زندگی بصورت الگوهای مصرف بروز می کند و الگو های مصرف غذایی نیز ازین مقوله جدا نیست، زیرا غذا پدیده ای فرهنگی محسوب می شود. البته باید توجه کرد که نمی توان بسادگی مدعی وجود چنین رابطه ای بین سبک زندگی ورزشکاران و تغذیه شان شد. این مقاله تنها فتح بابی برای تحقیقات بعدی است تا بتوان از ارتباط این دو در زمینه های فرهنگی و برنامه ریزی استفاده کرد.

واژگان کلیدی: سبک زندگی، عادت واره، ذائقه، فرهنگ، خرده فرهنگ، فرهنگ تغذیه ورزشکاران.

مقدمه:

همان‌طوری که در قرن نوزدهم به واسطه شرایط اجتماعی آن دوران مفهوم طبقه اجتماعی بسیار اهمیت داشت، امروزه نیز به واسطه شرایط اجتماعی خاص حاکم، مفهوم سبک زندگی بسیار اهمیت یافته است و نظریه‌پردازان و پژوهشگران مختلف در مورد آن نظریه پردازی و پژوهش کرده‌اند. این اهمیت به حدی رسیده که برخی معتقدند «پژوهش در مورد سبک زندگی می‌رود تا کانون تمرکز رشته جامعه شناسی شود.» (فاضلی، 1382: 61)

یکی از افرادی که در مورد سبک زندگی سخن گفته و آراء ارزشمندی ارائه داده است پیر بوردیو است که سعی می‌کند سبک زندگی را همراه با مفهوم مصرف توضیح دهد. کمتر پژوهشگری است که بخواهد در مورد سبک زندگی پژوهش کند و بی توجه به آراء بوردیو عمل نماید. در این مقاله نیز در ابتدا به آراء بوردیو توضیح مختصری داده خواهد شد.

سبک زندگی و بوردیو:

یکی از مفاهیمی که در آراء بوردیو دارای اهمیت فراوانی است واژه منش یا عادت واره[1] است. او در مورد این مفهوم توضیح می‌دهد که:

«ساختارهایی که سازنده محیطی خاص هستند (مثلاً شرایط مادی وجود که مشخصه شرایط طبقاتی اند) منش را تولید می کنند. منش یعنی نظام هایی از تمایلات با دوام و قابل تغییر و قابل انتقال، ساختارهای ساختاردهنده ای که استعداد آن را دارند تا به مثابه ساختارهای ساختاردهنده عمل کنند. »(فاضلی، 1382: 39)

بوردیو معتقد است که شرایط عینی و ساختاری موجب عادت واره خاصی در افراد می شود. این عادت واره تحت تاثیر تجربه و آموزش رسمی نیز است. مساله مهمی که در اینجا وجود دارد این است که عادت واره افراد بر ذائقه شان تاثیرگذار است. ذائقه همان ترجیحات خاصی است که افراد در زندگی از خود نشان می دهند. از تاثیر عادت واره بر ذائقه، سبک زندگی بوجود می آید که بصورت الگوهای مصرف بروز می کند. پس می توان سبک زندگی را اینگونه تعریف کرد:

«اعمال و کارهایی که به شیوه ای خاص طبقه بندی شده و حاصل ادراکات خاصی هستند. سبک زندگی تجسم یافته ترجیحات افراد است که بصورت عمل در آمده و قابل مشاهده است.»

می توان شکل ساده نظریه بوردیو را بصورت زیر نشان داد:

هدف مقاله حاضر تنها صحبت در مورد سبک زندگی نیست، بلکه هدف اهمیت سبک زندگی در زندگی اجتماعی و مصرف محصولات مصرف مادی مانند غذاهای مختلف است؛ و بطور خاص تر تاثیر سبک زندگی ورزشکاران بر تغذیه هدف می باشد.

خرده فرهنگ:

اگر به گفته تیلور فرهنگ را مجموعه پیچیده ای از معارف، معنقدات، هنرها، صنایع، تکنیک ها، اخلاق، قوانین، سنن و بالاخره تمام عادات، رفتار و ضوابطی بدانیم که انسان به عنوان عضو جامعه آن را از جامعه خود فرا می گیرد و در قبال آن جامعه تعهداتی به عهده دارد. (http://harif.ir) می توانیم خرده فرهنگ را فرهنگی درون فرهنگ بزرگتر بدانیم که عناصر کلی فرهنگ جامعه را در خود دارد و می توان ویژگی های خاصی را برایش متصور شد. بنا به تعریفی خرده فرهنگ عبارتست از گروهی که در فرهنگ کلی جامعه سهیم بوده و دارای ارزش ها، هنجارها و شیوه های زندگی خاص خود هستند. (www.pajoohe.com)

پروین سازگارا خرده فرهنگ را این گونه تعریف می کند:

«خرده فرهنگ بر دستگاهی از ارزش ها، سلوک ها، شیوه های رفتار و طرز زندگی یک گروه اجتماعی که از فرهنگ مسلط جامعه مفروض، متمایز ولی با آن مرتبط است اطلاق می شود. (سازگارا، 1377: 98 و 99)»

تعاریف موجود از خرده فرهنگ نشان می دهد که مفهوم خرده فرهنگ قرابت نزدیکی با سبک زندگی دارد. زیرا خرده فرهنگ نیز مشخص کننده ارزش ها و نوع رفتار افراد گروه خاصی است که این ارزش ها و رفتار خاص در واقع همان سبک زندگی فرد را مشخص می کند.

چاوشیان نیز به نزدیکی سبک زندگی و خرده فرهنگ اشاره می کند :

«قوی ترین کاربرد تجربی سبک زندگی در گذشته و در حال، همواره در مورد اقلیت هایی بوده است که تحت فشار تبعیض و طرد بر روش های متمایز سخن گفتن، غذا، عادات و فراغت و نیز بر ارزشهای تعیین هویت اصرار ورزیده اند. مثلا درباره سبک زندگی همجنس بازان. از این لحاظ امکان فرق نهادن سبک زندگی و خرده فرهنگ عملا وجود ندارد، بخصوص وقتی مدهای پوشاک و غیره تبدیل به فرهنگ واژگان نمادین بنیادی می شود.»(چاوشیان، 1381: 36)

سوال دیگری که در اینجا مطرح می شود این است که آیا تغذیه را می توان به عنوان نوعی فرهنگ مادی مطرح ساخت؟ آیا غذا اصلا پدیده ای فرهنگی بشمار می آید یا اینکه پدیده ای طبیعی تلقی می شود؟ آیا تغذیه فرد تحت تاثیر خرده فرهنگ گروهی که فرد در آن عضویت دارد قرار می گیرد؟ سبک زندگی تا چه حد می تواند تغذیه فرد را تحت تاثیر قرار دهد؟

در پاسخ باید گفت شکی نیست که عادات غذایی مختلف تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر عوامل محیطی-اجتماعی-روانی قرار می گیرد. از ابتدا جوامع مختلف همیشه با توجه به امکانات موجود در محیط زندگیشان، عادات غذایی مختلف را بر می گزیدند. این روند انتخاب غذا بتدریج به واسطه پیچیده تر شدن فرهنگ، پیچیده شده و امروزه تنوع غذایی فراوانی وجود دارد.

این تنوع تحت تاثیر عوامل مختلف ایجاد شده که در میان این عوامل مختلف می توان سهم قابل توجهی را ازان فرهنگ دانست. جوامع امروز با توجه به فرهنگ خود اقدام به انتخاب غذا می کنند. هرخرده فرهنگی با توجه به اهداف گروهی خود تغذیه خاصی را واجد ارزش می داند و افرادی که تحت تاثیر خرده فرهنگ خاصی هستند اغلب تغذیه مشابهی دارند. اشتراوس در این زمینه می گوید:

«افراد با توجه به محیط فرهنگی و طبیعی شان دست به انتخاب می زنند.» (غفارپور، 1386:12)

سبک زندگی نیز تاثیر قابل توجهی بر انتخاب تغذیه در افراد دارد. همچنین توزیع سرمایه فرهنگی بصورت متفاوت باعث می شود تا ذائقه های متفاوتی شکل بگیرد. این ذائقه های متفاوت در زمینه های مختلف مصرف محصولات فرهنگ مادی تاثیر گذارند و انتخاب مواد غذایی نیز ازین مقوله جدا نیست.

اینک که بطور مختصر در مورد سبک زندگی و خرده فرهنگ صحبت کردیم و غذا را نیز مقوله ای فرهنگی دسته بندی کردیم وقت آن رسیده تا فرضیه خود را در مورد تاثیر سبک زندگی و خرده فرهنگ ورزشکاری بر تغذیه افراد توضیح دهیم.

از آنجایی که ورزشکاران آموزش های خاصی می بینند و شرایطی که در آن قرار دارند از نظر ساختاری بر آنها تاثیر گذار است، می توان مدعی شد که این شراط ساختاری معین باعث پدید امدن عادت واره خاصی در ورزشکاران می شود که باالطبع ذائقه خاصی را به همراه دارد که در نهایت سبک زندگی خاص را برای ورزشکاران می توانیم در نظر بگیریم. بطور خلاصه می توان بصورت زیر نشان داد:

همانطور که می دانیم سبک زندگی بصورت الگوهای مصرف بروز می کند و الگو های مصرف غذایی نیز ازین مقوله جدا نیست، زیرا غذا پدیده ای فرهنگی محسوب می شود.

البته باید توجه کرد که نمی توان بسادگی مدعی وجود چنین رابطه ای بین سبک زندگی ورزشکاران و تغذیه شان شد. این مقاله تنها فتح بابی برای تحقیقات بعدی ست تا بتوان از ارتباط این دو در زمینه های فرهنگی و برنامه ریزی استفاده کرد.

منابع:

1.آقاپور،سیدمهدی،جامعه شناسی ورزشی،سازمان تربیت بدنی 1368

1.سازگارا، پروین. نگاهی به جامعه شناسی با تاکید بر فرهنگ، تهران، کویر، چاپ اول 1377

2. فاضلی، محمد. مصرف و سبک زندگی، قم، صبح صادق، چاپ اول 1382

 3.چاوشیان، حسن. پایان نامه دکتری: سبک زندگی و هویت اجتماعی فرهنگ و انتخاب های ذوقی به عنوان شالوده تمایز در دوره اخیر مدرنیته، دانشگاه تهران، 1381

4. غفارپور، مهدی. پایان نامه .... فرهنگ تغذیه و تطور و تحول آن.دانشگاه تهران. 1386

5.http://harif.ir

6.www.pajoohe.com

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294

پیوست: 

javan.doc