Boshqirdistondagi noroziliklar (2024)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Boshqirdistondagi norozilik namoyishlari
Asosiy
Turi

Norozilik namoishlari

  • Mitinglar
  • Fuqarolik chiqishlar
  • Onlayn faollik
Sababi Fail Alsynovning qamoqqa olinishi
Joy Boshqirdiston, Rossiya
(Baymak va Ufa)
Sana 15-19-yanvar 2024-yil
Talofatlar
Xarita

Boshqirdistondagi norozilik namoyishlari (boshqirdcha: Башҡортостанда протесттар) 2024-yil yanvar oyida boshqird faoli Fail Alsinov jinoiy ishi boʻyicha hukm chiqarilishi munosabati bilan boʻlib oʻtgan norozilik namoyishlaridir[1]. 15 va 17-yanvar kunlari Boshqirdiston janubi-sharqidagi Baymak shahrida Fail Alsinovni ozod etish talabi bilan norozilik namoyishlari boʻlib oʻtdi. Hukm eʼlon qilingandan soʻng, 19-yanvar kuni Ufada namoishlar boʻlib oʻtdi, uni xavfsizlik kuchlari tarqatib yubordi. Namoyishlar fonida ijtimoiy tarmoqlarda milliy oʻzlik va vatanparvarlik masalalari tez-tez koʻtarila boshladi. Ikki hafta oʻtgach, Boshqirdistonda hibsga olishlar davom etdi va jinoiy ishlar soni oltmishtaga yaqinlashdi.

Boshqirdistondagi norozilik namoyishlari 2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi boshlanganidan beri Rossiyadagi eng yirik norozilik namoyishlari boʻldi[2].

Norozilik sababi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil aprel oyida Fail Alsynov Boshqirdistonning Baymak tumanidagi Ishmurzino qishlogʻida Irendik togʻ tizmasidagi qishloq yaqinidagi geologik qidiruv ishlariga qarshi fuqarolar yigʻinlarida qatnashdi[3][4].

2023-yil oktyabr oyida uning Ishmurzinodagi nutqidan soʻng Fail Alsinovga qarshi Boshqirdiston Respublikasi rahbari Radiy Xabirov tomonidan shaxsan imzolangan bayonot berildi. Bayonotda aytilishicha, Alsinov qishloq madaniyat markazi yonidagi fuqarolar yigʻinida 2023-yil aprel oyida Boshqird Trans yerlarini himoya qilish maqsadida tashkil etilgan mitingda arman, kavkaz va markaziy osiyo millatiga mansub xalqlarga nisbatan salbiy mazmundagi nutqi bilan ochiqchasiga soʻzlagan[3]. Miting yer osti resurslarini qazib olishning oldini olish maqsadida tashkil etildi.

Alsynov va turli qishloqlar aholisi nazoratsiz oltin qazib olish atrof-muhitni ifloslantirayotganini taʼkidladi. Hukumatni topish qiyin, chunki sud baʼzan sanoatchilar tomonida edi[5]. Bu haqda 2023-yilning may oyida NTV telekanali va 2024-yilning 17-yanvarida „Moskovskiy komsomolets“ OAVlari xabar berishgan[6].

2024-yil yanvar oyida prokuratura Fail Alsinovga milliy adovatni qoʻzgʻatish moddasi (Rossiya Federatsiyasi Jinoyat kodeksining 282-moddasi) [3] boʻyicha soʻzma-soʻz tarjima qilingan „qora xalq“ iborasi uchun 4 yil qamoq jazosini soʻradi[7][8]. Sud „mahalliy boʻlmaganlar“ga aytilgan bu soʻzlarni Kavkaz va Osiyo xalqlariga qarshi etnik adovat qoʻzgʻatuvchi deb izohladi. Buni Ufa Fan va Texnologiya Universitetining Boshqird tili kafedrasida ishlaydigan Aynur Oskarovich Xuzaxmetov tasdiqladi[9]. Alsinovning aybsizligi tarafdorlari taʼkidlaganidek, „toʻpolon, qora xalq“, yaʼni XIII-XVI asrlarda Oltin Oʻrda, Astraxan, Qozon, Sibir va boshqa turkiy davlatlarning feodalga qaram aholisining umumiy nomidir[10][11].

Voqealarning borishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2024-yil 15-yanvarda Baymak shahrida uchinchi sud majlisi boʻlib oʻtdi, unda hukm eʼlon qilinishi 17-yanvarga belgilangan edi. Shu kuni, Alsinovni qoʻllab-quvvatlash uchun 1 dan 5 minggacha odam keldi[12]. Odamlar: „Jazo yoʻq xalq!“ („Biz qora tanlilarmiz“)-deb qichqirdi[13].

16-yanvar kuni Alsynov ekstremistlar roʻyxatiga kiritildi[14].

17-yanvar kuni miting arafasida politsiya olti boshqird faoli uyiga bostirib kirgan[13]. Mashhur boshqird qoʻshiqchisi Oltinay Valitov murojaat qilib, boshqirdlarga nisbatan kamsitish siyosatini eʼlon qildi. Shundan soʻng uning uyida tintuv oʻtkazildi[15]. Baymakskiy tuman sudi sudyasi Elina Ravilevna Tagirova Alsinovni aybladi. U 4 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Hukm eʼlon qilingandan keyin sud oldidagi tinch namoyish tartibsizliklarga aylandi. Olomondagi odamlar „Uyat!“ deb hayqirishdi. va „Xabirov boʻlsin!“ degan soʻzlar bilan xavfsizlik kuchlariga qor toʻplari otishdi — ular namoyishchilarga qarshi koʻzdan yosh oqizuvchi gaz, dubinkalar va shovqinli granatalar bilan javob qaytarishdi. Baymakdagi norozilik namoyishlaridan soʻng 20 ga yaqin odam tibbiy yordam soʻragan, ularning aksariyati koʻzdan yosh oqizuvchi gaz taʼsirida koʻzlari achishayotganidan shikoyat qilgan[13]. Bir necha kun davomida xavfsizlik kuchlari bilan toʻqnashuvlar ham qayd etilgan. Shundan soʻng, ishtirokchilar va tarafdorlar hibsga olingan[16][17]. Namoyishchilarning hisob-kitoblariga koʻra, Baymak aholisi 17,7 ming kishi boʻlishiga qaramay, namoyishchilar soni qariyb 10 ming kishiga yetgan[18].

2024-yil 19-yanvarda Ufa shahrida Salavat Yulaev maydonida yigʻilish boʻlib oʻtdi. Uni xavfsizlik kuchlari tarqatib yubordi[19]. Ufadagi miting Baymakdagiga qaraganda kamroq ommaviy boʻlib chiqdi. Maydonga bir yarim mingga yaqin odam keldi. Yigʻilganlar shiorlar aytmadilar — ular boshqird tilida qoʻshiqlar kuylashdi va davralarda raqsga tushishdi. Aksariyat namoyishchilar politsiya xodimlari va muxbirlar bilan rus tilida muloqot qilishdan bosh tortganlar[13].

Oqibatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

19-yanvar kuni kechqurun Ufadagi mitingdan keyin Boshqirdiston telegram kanallarida viloyat hokimiyati respublika rahbarini qoʻllab-quvvatlash uchun miting oʻtkazishi haqida anonim xabarlar tarqala boshladi. U Baymakdagi sud binosi yaqinidagi mitingni „ommaviy tartibsizliklar“ deb atadi. Miting oxir-oqibat 26-yanvar kuni boʻlib oʻtdi. „ZA Russia“ [13] yozuvi bilan sahnada bir qancha respublika sanʼatkorlari va Radiy Xabirovning oʻzi chiqish qildi.

Xalqaro Amnistiya tashkiloti namoyishchilarga qarshi asossiz kuch ishlatilganini aytdi. Bir qator namoyishchilarga nisbatan jinoiy ish qoʻzgʻatildi[20].

Ayrim ishtirokchilarga qarshi namoyishlarni uyushtirganlikda ayblanib, jinoiy ish ochilgan. Bir necha oʻnlab kishilar maʼmuriy hibsga olingan. Hibsga olish va tintuv ishlari olib borildi[21][21].

Namoyishlarda rasmiylar tomonidan namoyishchilar va xavfsizlik kuchlari oʻrtasida toʻqnashuv uyushtirish maqsadida uyushtirilgan provokatorlar ishtirok etgan. Niqobli odamlar xavfsizlik kuchlari orqasida turib, provokatsion harakatlar boshlaganiga dalolat beruvchi dalillar keltirildi[22].

RusNews xabariga koʻra, mintaqada „politsiyaga boʻysunmaslik“ boʻyicha 111 ta maʼmuriy bayonnoma tuzilgan. 31-yanvar holatiga koʻra, norozilik namoyishlari tufayli kamida 26 kishiga jinoiy ish qoʻzgʻatilgan, bu haqda ularning yaqinlari telegram yordam guruhlarida xabar berishgan[13][23].

26-yanvar kuni kechki payt namoyishlar boʻyicha hibsga olinganlardan biri 37 yoshli Rifat Dautov vafot etgani maʼlum boʻldi. Qarindoshlarining soʻzlariga koʻra, u mitinglarning birortasiga ham bormagan, ammo 19-yanvar kuni tushdan keyin Ufadagi Salavat Yulaev maydoni yaqinida boʻlgan. Deyarli bir hafta oʻtib, 25-yanvar kuni OMON xodimlari Dautovni ushlab, nomaʼlum tomonga olib ketishadi. Ertasi kuni qishloq kengashi vakili Dautovning Yumaguzino qishlogʻidagi ota-onasiga kelib, jasadni aniqlash uchun Ufaga kelishni buyurdi. Uning oilasiga Dautovning qanday vafot etgani aytmagan[13]. Norasmiy maʼlumotlarga koʻra, u hibsga olinganidan soʻng vagonda vafot etgan. Namoyishlardan keyin yana bir mahbus kasalxonada ogʻir ahvolda edi. Dima Davletkildin umurtqa pogʻonasi sinishi bilan kasalxonaga yotqizilgan[24].

Fevral oyi oʻrtalarida Boshqirdistonda Miniyar Bayguskarov vafot etdi. Manbalarga koʻra, Miniyar bosim va oʻz joniga qasd qilishga undaganligi sababli oʻz joniga qasd qilgan. U oʻz joniga qasd qilish toʻgʻrisida yozuv qoldirgan[25].

Jurnalist Ramil Rahmatov bu liberal yoki hatto milliy mojaro emas, balki respublika hokimiyati va davlatga sodiq, lekin joylarda adolatsizlikka chidashni istamaydigan „chuqur odamlar“ oʻrtasidagi ziddiyat ekanligiga ishonch bildirdi. Jurnalist Alsu Alayevaning soʻzlariga koʻra, baʼzi boshqirdlar Fail Alsinovni Salavat Yulaev bilan solishtirib, unda milliy qahramonning " ikkinchi kelishini " koʻrishadi[13].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Kushtaudagi norozilik namoyishlari
  • Rossiyadagi separatizm
  • Rossiyada Vladimir Putinga muxolifat
  • Bashkir xalqining milliy ozodlik kurashi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „В Башкирии сотни людей пришли к суду поддержать активиста, защищавшего шихан Куштау“ (ru). BBC News Русская служба (2024-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 17-yanvar.
  2. ↑ „«Без всякого сопротивления его забрали». Как в Башкортостане преследуют участников протестов“ (ru). Русская служба Би-би-си (2024-yil 2-fevral).
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 aktivista Failya Alsinova prigovorili k chetiryom godam kolonii
  4. ↑ Ot Kushtau do Baymaka. Kto takoy Fail Alsinov i protiv chego on vistupaet?
  5. ↑ Паскевич, Анна „Выступал против войны с Украиной: что известно о Фаиле Алсынове, из-за ареста которого вспыхнули масштабные протесты в Башкирии. Фото“ (ru). OBOZREVATEL NEWS (2024-yil 17-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 18-yanvar.
  6. ↑ „«Нас должно быть ещё больше, чем вчера» - Вёрстка“ (ru-RU) (2024-yil 17-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 18-yanvar.
  7. ↑ Za chto sudyat Failya Alsinova: glavnoe o dele bashkirskogo aktivista, radi kotorogo sobralis tisyachi lyudey
  8. ↑ Telegram-kanal „Yoshkin Krot“: „V plane riskov dlya vlasti eto poxoje na protest Navalnogo“.
  9. ↑ V Ufe aktivistka, kotoraya vishla na miting s tablichkoy „Kara xalik“, soobщila o svoyom zaderjanii
  10. ↑ Kara xalik)
  11. ↑ „В Башкортостане около тысячи человек вышли на акцию в защиту активиста Фаиля Алсынова. Они потребовали отправить в отставку главу республики“. meduza.io (15 января 2024).
  12. ↑ „В Башкирии сотни людей пришли к суду поддержать активиста, защищавшего шихан Куштау“ (ru). BBC News Русская служба (2024-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 15-yanvar.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 „Bereg — В Башкирии прошли многотысячные митинги протеста в поддержку активиста Фаиля Алсынова. Что происходит в республике сейчас?“. bereg.io. Qaraldi: 2024-yil 3-fevral.
  14. ↑ „Башкирского активиста Фаиля Алсынова внесли в перечень "экстремистов"“.
  15. ↑ „Bashkortostan protests against jail term reach regional capital Ufa“ (en-GB) (2024-yil 19-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 20-yanvar.
  16. ↑ V Bashkortostane posle massovoy aksii zaderjali chetiryox storonnikov ekoaktivista Failya Alsinova — ego sudyat po delu o „razjiganii vrajdi“.
  17. ↑ V Bashkortostane zaderjali storonnikov ekoaktivista
  18. ↑ „Общие сведения о Баймакском районе Республики Башкортостан“ (ru). Центральная избирательная комиссия Республики Башкортостан.
  19. ↑ „В Уфе прошла акция в поддержку башкирского активиста – DW – 19.01.2024“ (ru). dw.com. Qaraldi: 2024-yil 19-yanvar.
  20. ↑ „Russia: Use of force by police in Bashkortostan protests should be investigated“ (en). Amnesty International (2024-yil 19-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 20-yanvar.
  21. ↑ 21,0 21,1 „Russia hands down criminal charges following rare large protest“ (en). Al Jazeera. Qaraldi: 2024-yil 23-yanvar.
  22. ↑ arbatmedia.kz „Башкирские активисты считают, что силовой конфликт в Баймаке начали провластные провокаторы“ (ru). Arbat media (2024-yil 23-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 23-yanvar.
  23. ↑ „В тени горы Куштау В Башкирии прошли многотысячные митинги протеста в поддержку активиста Фаиля Алсынова. Что происходит в республике сейчас?“ (ru). Meduza. Qaraldi: 2024-yil 3-fevral.
  24. ↑ Vision, Sota „Появилось сообщение о гибели фигуранта дела о «массовых беспорядках» в Баймаке Рифата Даутова. По неофициальным сообщениям, он умер в автозаке после задержания“ (ru-RU). Sota Vision (2024-yil 26-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 27-yanvar.
  25. ↑ „В Башкортостане погиб ещё один участник протестов в Баймаке. Местные СМИ сообщают, что он мог покончить с собой“ (ru-RU). «Смола». Qaraldi: 2024-yil 17-fevral. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Boshqirdistondagi_noroziliklar_(2024)&oldid=4308561" dan olindi