(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)

Jump to content

Техас

From Vikipediya
Техас
Техас
Штат
Техас байроғи Техас тамғаси
Техас байроғи Техас тамғаси

Штат лақаби: Ёлғиз Юлдуз штати
(инглизча: Тҳе Лоне Стар Стате)

Мамлакат АҚСҲ байроғи АҚШ
Пойтахт Остин
Энг йирик шаҳарлар Ҳюстон
Сан Антонио
Даллас
Майдон

   • Бутун
   • % сув

АҚШ: 2-ўринда

696 241 км²
2,53 %

Аҳоли

   • Бутун (2021)
   • Зичлик
   • Сенат ўринлари
   • Электорал овозлари

АҚШ: 2-ўринда

29 183 290[1]
36,88 киши/км²
32
34

ЙИМ

   • ЙИМ
   • ЙИМ/киши

АҚШ: 3-ўринда

$1 065 891 миллион
$43 283

Иттифоққа кириш

   • Сана

28-бўлиб

29-декабр 1845

Вақт УТC-6 (CСТ) / -7 (МСТ)
Қисқартма ТХ [48]
Штат гули Блуэбоннет

(Лупинус техенсис)

Штат дарахти Пеcан

(Cаря иллиноиненсис)

Техас (инглизча: Техас; талаффузи: Тексас) — АҚШ штатларидан бири бўлиб, аҳоли ва майдон жиҳатдан иккинчи ўринда, қитъа штатлари орасида эса биринчи ўринда туради. Номи каддо тилидаги „Тежас“ сўзидан олинган бўлиб, „дўстлар“ ёки „иттифоқдошлар“ деган маънони англатади.[2] Географик жиҳатдан мамлакат жануби марказида жойлашган бўлиб, жанубдан Мексиканинг Чиҳуаҳуа, Cоаҳуила, Нуэво Леóн ва Тамаулипас штатлари, ғарбдан АҚШнинг Неw Мехиcо, шимолдан Оклаҳома, шимоли-шарқдан Аркансас ва шарқдан Лоуисиана штатлари билан чегарадош. Техас майдони 696 200 км2 (268 820 квадрат миля) бўлиб, унда 26,1 миллион аҳоли истиқомат қилади.[3]

Техас Американинг қишлоқ хўжалик, чорвачилик, таълим, нефт ва кимё саноати, иқтисодий марказларидан бири саналади. Штат пойтахти — Остин, маъмурий бўлинуви — округлар (254). Штатнинг почта қисқартмаси — ТХ.

Штат ҳақида[edit | edit source]

Испаниянинг мустамлака сиёсати вақтида штат испанча: Нуэво Реино де Филипинас: Ла Провинcиа де Техас (ўзбекча: Янги Филиппин Қироллиги: Техас вилояти) номи билан таниқли бўлди.[4] Бу номдан биринчи фойдаланган киши Антонио Маргил де Жесúс бўлиб, у 1716-йили 20-июлда Мексика вице-қиролига хат ёзганида шу номни ишлатади. Бу ном кундаликда кўп фойдаланишда бўлмасада, 1800-йилларнинг охирларида расмий ҳужжатларда кўп учраб туради.

Техаснинг энг катта шаҳри — Ҳоустон (АҚШда тўртинчи энг катта); иккинчи ўринда эса Сан Антонио (мамлакатда еттинчи энг катта). Бошқа катта шаҳарлари сирасига Даллас, Форт Wортҳ, Эл Пасо ва штат пойтахти Аустин киради. Техас лақаби Ёлғиз Юлдуз штати бўлиб, бу унинг собиқ мустақил давлат бўлганини ва Мексикадан мустақил бўлиш учун курашганини эслатиб туради. „Ёлғиз Юлдуз“ни Техас байроғи ва гербида кўриш мумкин.[5]

Географияси[edit | edit source]

Ҳудудий ва геологик ўзгачаликларига қараб Техасда мамлакатнинг жанубидаги ва ғарбий-жанубидаги ерларга ўхшаш ҳар турли ландшафтлар учрайди.[6] Техас кўпинча жануби-ғарбий қумли чўллар билан боғланган бўлиб, штат умумий ҳудудининг 10 % дан камроқ қисмини қумликлар эгаллайди.[7] Штат бўйлаб шарқдан ғарбга томон саёҳат қилинса, соҳилдаги ботқоқлар ва қайрағочли ўрмонлардан, текисликлардан, чўққилардан ва охирида Биг Бенд чўллари ва тоғларидан ташкил топган ландшафтларни учратиш мумкин.

Гвадалупе тоғлари

Техас 268 820 мил2 (696 200 км2) ҳудуди билан АҚШдаги Аласкадан сўнг иккинчи ўринни эгаллайди. У ҳудуди бўйича Франсиядан 10 % каттароқ бўлса, Германия ёки Япония каби мамлакатлардан эса, икки баробар катта. Агар Техас мамлакат бўлганида, Чили ва Замбиядан кейин 40-ўринда турар эди.

Ҳилл ўлкаси

Техас АҚШнинг жанубий марказида жойлашган. Штатнинг учта чегараси дарёлар билан туташган. Рио-Гранд жанубда Мексиканинг Чиуауа, Коауила, Нуэво-Леон ва Тмаулипас штатлари билан чегарадош. Қизил дарёси эса шимолда Оклахома ва Арканзас билан чегарадош. Сабин дарёси эса шарқда Луизиана штати билан чегарадош.

Техасда 3700 номланган сой ва 15 та катта дарё бор.[8][9] Шу дарёларнинг энг каттаси Рио-Гранд. Бошқа Пекос, Брезос, Колорадо ва Рев-Риверга ўхшаш дарёлар эса Оклахома билан чегарада жойлашган. Техасда табиий кўллар бўлганлиги билан техасликлар 100 дан зиёд сунъий сув сақлагичлар ташкил этган.[10]

Геология[edit | edit source]

Ллано Эстакоданинг релеф харитаси
Пало Дуро канони

Техасдаги энг қадимий тоғ жинслари мезопротерозойдан бошланиб, ёши 1,6 миллиард йил атрофидадир. Кўплаб эски тоғлар чўкинди тоғ жинсларидан иборат.

Иқлими[edit | edit source]

Техас катта ҳудуд бўлганлиги ва кўп зоналарнинг чорраҳасида жойлашганлиги учун иқлими субтропик. Мамлакатнинг Панхендл қисмида Шимолий Техасга қараганда қиш ойлари совуқроқ бўлади, бўғоз ёқаларида эса қиш ойлари илиқ бўлади. Штат ғарбий қисми Эл Пасода йиллик ёғингарчиликнинг миқдори 8 дюймни (200 мм) ташкил қилса, шимоли-шарқий қисми саналмиш Хюстонда эса йиллик ёғингарчиликнинг миқдори 54 дюймни (1400 мм) ташкил қилади. Шимоли-марказий ҳудуди Далласда йиллик ёғингарчиликнинг миқдори — 37 дюйм (940 мм).

Қор йилига Техаснинг ғарбий томонидаги Панхендл ва тоғли ҳудудларда кўп ёғса, Шимолий Техасда йилига бир неча марта, Марказий ва Шарқий Техасда эса бир неча йилда бир маротаба ёғади. Айрим шароитлардан ташқари Сан-Антонионинг жанубида ва қирғоқларда қор сийрак ёғади. 2004-йили Янги йил арафасида бўрон бўлганда Кингсвиллнинг жанубига қор ёққанда, декабрнинг ўртача ҳарорати — 65 °C ни ташкил қилди.[11] Максимал ҳарорат ёз ойларида ўртача ҳисоб билан Ғарбий Техас тоғларида 80 °Ф(26 °C) бўлса, Рио Гранд дала-даштидаги Галвестон оролида 100 °Ф (38 °C) гача кўтарилади. Бироқ Техаснинг кўпчилик ҳудудларида доимий ёзги юқори ҳарорат 90 °Ф (32 °C) диапазонида бўлади. Тунда ёзги ҳарорат 50 °Ф (14 °C)-дан (Ғарбий Техас тоғларида)[12] 80 °Ф(26 °C)-гача (Галвестонда)[13] бўлади.

Яшин Техасда онда-сонда бўлиб туради, айниқса, шарқий ва шимолий қисмида. Штатнинг шимолий туманларини Торнадо ювиб кетади. АҚШдаги Торнадоларнинг асосий қисми шу Техас ҳудудида бўлиб, у йилига ўрта ҳисоб билан 139 марта содир бўлади. Улар кўпинча Техаснинг шимолий қисмида ва Панхендлда кўпроқ вужудга келади.[14] Торнадо асосан штатда апрел, май ва июн ойларида содир бўлади.[15]

1915-йилдаги Галвестондаги тўфоннинг зарари

Америка тарихидаги энг кучли қийратувчи тўфонларнинг бир нечаси шу Техасда рўй берган. 1875-йилл Индианоледаги тўфон 400 кишининг ҳаётига зомин бўлган бўлса, 1886-йилдаги тўфон эса бутун бир шаҳарни хонавайрон қилди. Бу воқеалар Галвестонга асосий порт шаҳар бўлишига имконият яратди. 1900-йилдаги Галвестон тўфони бир шаҳарни тозалаб тахминан 8000 киши ҳаётдан бевақт кўз юмдилар. АҚШ тарихидаги энг йирик ўлим офати бўлиб ёдда қолди. Техасдаги бошқа тўфонлар ҳам 1915-йили Галвестон тўфони, 1957-йили 600-дан зиёд киши вафот этган Ўдри тўфони, 1961-йили Карла тўфони, 1967-йили Беула тўфони, 1983-йили Аласия тўфони, 2005-йили Рита тўфони ва 2008-йили Иконоскоп тўфонлари содир бўлган.[16]

Техас АҚШда кўплаган парникда етиштириладиган газларни ишлаб чиқаради.[17][18][19] Штат йилига 1.5 триллион фунт (680 миллиард кг) Углерод оксид газини чиқаради. Мустақил давлат сифатида Техас жаҳон бўйича парникда етиштириладиган газ кўлами бўйича еттинчи ўринни эгаллаган бўларди.[18] Мамлакат шундай газ чиқаришининг сабаби кўмир электростансияларининг кўплигидан ва тозаловчи, ишлаб чиқариш саноат корхоналарининг кўп бўлишидан бўлиб ҳисобланади.[18]

Тарихи[edit | edit source]

„Техасдаги олти байроқ“ номи штат ҳудудида ҳукмронлик қилган халқларни билдиради. Испания Техас ҳудудида ҳукмронлик қилган илк Европа давлатидир. Франсия Техасда қисқа муддат мустамлака сиёсатини олиб боради. Мексика эса бу ўлкани 1836-йилгача, яни Техас Республика сифатида мустақиллик олгунича ўз назоратида ушлайди. 1845-йили штат АҚШга 28-штат сифатида қўшилади. Мамлакат аннексияси 1846-йили Мексика-Америка урушининг бошланишига сабабчи бўлди. 1861-йили Техас АҚШ таркибидан чиқиб, Америкадаги Озодлик уруш вақтида Америка штатлари Конфедерациясига киришини маълум қилди. Урушдан сўнг Иттифоқ ташкил топгунига қадар, штат узоқ вақт иқтисодий инқирозни бошидан кечирди.

Фуқаролар урушидан сўнг Техасда ривожланган ягона саноат — мол чорвачилиги эди. Штат кўп йиллар давомида чорвачиликнинг маркази бўлганлиги учун, Техасни кўпинча ковбой билан боғлашади.

Европагача бўлган вақт[edit | edit source]

Техас Шимолий Америкада Колумбгача иккита йирик маданият ўртасида бўлди: улар жануби-ғарбий ва текис ҳудудлар. Археологлар шу ҳудудларда учта йирик маҳаллий маданиятнинг бўлганлигидан ва улар Европа билан алоқаларгача юқори даражада ривожланганлигини аниқлаган. Улар:[20]

  • Пуэбло Рио Гранднинг юқори қисмидаги ҳудуд бўлиб, Техаснинг ғарбида жойлашган;
  • Миссисипи маданияти, Оба қурулишчилари деб ҳам аталади. У Техаснинг шарқий қисмидаги Миссисипи дарёсининг ёқасида жойлашган.
  • Техас жанубида Мезоамерика сивилизацияси жойлашган. Теотиуаканинг таъсири Шимолий Мексикага 500 йилда ўз чўққисига етиб, фақат 8-10 асрлардагина босилди.

Ҳозирги вақтда Техас ҳудудида ҳеч бир маданият босими бўлмаганлиги учун, кўплаган кишилар шу штатга кўчиб келиб яшаяпдилар.[20] Техасда ҳаёт кечирган америкалик қабилаларга Алабама, Апаче, Атакапан, Бидай, Каддо, Коавилтектер, Команчи, Чокто, Коасати, Хасинай, Хумано, Каранкава, кикапу, Киова, Тонкава ва Уичитолар киради.[21][22]

Техас сўзи Хасинай қабиласининг Каддо тилидаги "тáйшаʔ" сўзидан келиб чиққан бўлиб, „дўстлар“ ва „иттифоқдошлар“ деган маънони англатади.[2][23][24][25][26] Америкалик қабилалар янгидан кўчиб келувчиларга дўст сифатида алоқада бўлиб, ҳарбийларга эса, штатга келган Европалик тадқиқотчилар билан кўчиб келувчилар қисматига қарши бўлди.[27] Тинч қабилалар янгидан келганларга маҳаллий маданиятни, овқат тайёрлашни ва овчиликни ўргатди. Ҳарбий қабилалар эса, ўзларининг ҳужумлари ва қарама-қаршиликлари билан Европаликларнинг ҳаётини ўта мушкул ва ўта хавфли ҳолга туширди.[28]

Мустамлака сиёсати[edit | edit source]

Техас ҳудудида ҳукмдорлик қилган давлатларнинг байроқлари

Техасга боғлиқ энг биринчи тарихий ҳужжат Мексика бўғози ёқасининг харитаси бўлиб, у харита 1519-йили Испания тадқиқотчиси Алонсо Алварес де Пинада томонидан ишланган.[29][30] Тўққиз йилдан сўнг кемада фалокатга учраган испан тадқиқотчиси Алвар Нунес Кабеса де Вака ва унинг шериги штатга илк бор қадам ранжида қилган европаликлардан бўлди. Европа кучлари 1685-йили шунчаки штатга келиб қолмаганида Техасни эгалламаган бўларди. Рене Роберо Кавеле де ла Саленинг хато ҳисоблашининг сабабидан у мустамлакани Миссисипи ҳудудида эмас, Матагорда бўғозидаги Сент-Люис фортида ўрнатди.[31] Мустамлака сиёсати қийин шароитдан ва маҳаллий аҳолининг қўлидан ўлгунича тўрт йил давом этди.[32]

1690-йили Франсиянинг Шарқий Техасда бир нечта миссиялар бажариши орқали рақобатга тушиши Испанияга хатар солди.[33] Афтер Нативе Америcан ресистанcе, тҳе Спаниш миссионариэс ретурнед то Мехиcо.[34] Америкалик индейсларнинг қаршилигидан сўнг, испанлияликлар Мексикага қайтишга мажбур бўлди. Франсия Луизиана штатининг кўпчилик жанубий қисмига кўчиб келганда, 1716-йили Испания ҳукумати Шарқий Техасда янги миссиялар бажариши билан Франсияга жавоб қайтарди.[35][36] Икки йилдан сўнг биринчи испан фуқароси кўчиши натижасида Сан-Антониога асос солди.[37]

1718-йилги Техас харитаси

1749-йили Липан апачилари билан[38] муомалага келган Испания кўпчилик қабилалар: Команчи, Тонкава, Хасинайларнинг ғазабига тегди.[39] 1785-йили Команчи Испания билан келишув шартномасига қўл қўйиб, Липан апачилари ва[40] Каранкава қабилаларининг ғалаба қозонишига ёрдамлашди.[41][42] Кўплаб миссиялар ва дин хизматкорлари яхши ўзгаришларга олиб келди. 18-асрнинг охирларида айрим қабилаларгина христиан динини қабул қилмади.[43]

1803-йили АҚШ Луизианани Франсиядан сотиб олганда, шартномага кўра Техас ҳам шуларнинг ичида бўлишини айтди. 1819-йили Янги Испания билан АҚШ ўртасидаги чегара сифатида Сабина дарёси бўлиб ҳисобланди.[44] Янги ерга талпинган АҚШдан кўчиб келувчилар шартномани тан олишдан бош тортди. Бир нечта денгиз қароқчилари армияни Техасга қарши қўйди.[45]

Степҳен Ф. Аустин

1821-йили озодлик учун Мексика уруши Мексиканинг бир қисми саналмиш Техас ҳудудида бўлди.[46] Аҳолисининнг камлиги учун Мексика бу ҳудудни Коахила ва Техас мамлакатининг бир қисмига айлантирди.[47]

Команчиларнинг ҳужумини йўқ қилиш мақсадида Техас, Мексика ва Испаниядан кўчиб келувчи халқларнинг киришига рухсат бериб, иммигрант сиёсатини юмшатди.[48]

1822-йили Аустиннинг кўчиб келувчилари, Эски уч юз минг, Бразос дарёсининг ёқасида яшашди.[49] Қолган йигирма уч эмпресиорлар кўчиб келувчиларни штатга олиб кирди. Уларнинг кўпчилиги АҚШдан бўлди.[49][50] Техас аҳолиси тез жадаллик билан кўпайди. 1825-йили Техас аҳолиси тахминан аксар мексикан кишилар билан қўшиб ҳисоблаганда 3.500 кишини ташкил қилди.[51] 1834-йил арафасида Техас аҳолиси тахминан 37,800 кишига етди, шулардан 7,800 кишини мексиканлар ташкил қилди.[52]

Аксар иммигрантлар Мексика қонунларини хуш кўрмади, айниқса қулчиликка қарши бўлган қонунни хуш кўрмади. Бож солиғи тўрисида янги қонунлар маҳаллий Мексика фуқароларининг ва яқинда кўчиб келган иммигрантларнинг ҳам норозилигига учради.[53]

1832-йили ташкиллаштирилган Анауак Бузилишлар номли Мексика қонунларига қарши очиқсагига қўзғолон бўлиб, у Мексикадаги миллат президентига қарши қўзғолонга ўхшади.[54] Техасликлар федералистлар тарафида бўлиб, ҳукуматга қарши турди, Шарқий Техасдан барча Мексикалик ҳарбийларни қувиб чиқарди.[55] Улар назоратнинг йўқлигидан фойдаланиб, кўпроқ сиёсий мустақилликни насиҳатлади. 1832-йили Конвенсияда Техасликлар учрашиб, бошқа муаммоларнинг ичида мустақиллик олишни талаб қилишни келишишди.[56] Техасликлар кейинги йили 1833-йилги Конвенсияда ҳам ўз ҳаракатларини қайталади.

Республика[edit | edit source]

Мексикалик генерал Санта Аннанинг Сан Хасинто жангида таслим бўлиши
1836-1845-йиллардаги Техас Республикаси

1835-йилнинг бошларида ҳушёр Техасликлар Корреспонденсия ва Ҳавфсизлик Қўмиталарини ташкил қилди.[57] 1835-йилнинг сўнгидаги тартибсизликлар Гонсалес атрофидаги урушда қуролли тўқнашувларга олиб келди.[58] Бу Техас қўзғолонинг бошланишига сабаб бўлди ва кейинги икки ойда Техасликлар ҳудудида Мексика ҳарбийларининг устидан шарафли ғалаба қозонди.[59] Техасликлар вақтинча ҳукуматни ташкил қиладиган Кенгашга делегатларни сайлади.[60] Вақтинча ҳукумат тез вақтда ичида турли тортишув ва курашувларнинг натижасида тарқалиб кетди. 1836-йилнинг бошларида Техас бошқарувсиз қолди.[61][62]

1850-йил Техас шимоли-ғарбий чегарасининг лойиҳаси

Мексика президенти Антонио Лопес де Санта-Анна қўзғолонни тўхтатиш учун бутун армияни оёққа турғазди.[63] Мексикалик экспедиция бошида муваффақиятли ўтди. Генерал Хосе де Юрреа Голида жангида Техасликларнинг барча қаршиликларини енгди.[64] Санта Анна кучи ўн уч кунлик қамалдан сўнг Аламо атрофидаги урушда Техас аскарларини қириб ташлади. Мағлубият ҳақида янгилик Техас штатига кўчиб келувчилар орасида саросимага сабаб бўлди.[65] 1836-йилда бўлган Кенгашда сайланган делегатлар жадал 2-мартда Техас Республикаси бўлиш ҳақида Мустақиллик Декларациясига имзо чекилди. Вақтинча ченовниклар сайлангандан сўнг, Кенгашни тарқатиб юборди.[66] Янги Ҳукумат Мексика армиясидан қочиб келген Техаслик кўчиб келувчиларга Ранеуэй Скрейп (Тизгинсиз Сизат) деган жойда қўшилади.[65] Бирнеча ҳафталик чекинишдан сўнг Сем Хюстон бошчилигидаги Техас Армияси ҳужум қилиб, Сан-Хасинго атрофидаги урушда Санта Анна кучларини мағлуб этди.[67] Санта Анна асирга олиниб, уруш ниҳоясига етгани ҳақида Веласко шартномасига қўл қўйишга мажбур бўлди.[68]

Техас мустақиллигини олган пайтда, янги Республикадаги икки фраксия орасидаги сисосий курашлар кучайиб кетди. Б. Мирабо Ламар бошчилигидаги Миллий фраксия Техас мустақиллигининг давом этишини, маҳаллий америкаликларни қувиб чиқишни ва Республикани Тинч океанигача кенгайтишни қўллаб қувватлади. Сем Хюстон бошқарган уларнинг рақиблари Техасни АҚШ-га аннексия қилишга ва маҳаллий америкаликлар билан барқарорликни амалга чиқаришни истади. Фраксиялар орасидаги қаршиликлар Техас Архив уруши деган ном билан тушинтирилади.[69] Мексика 1842-йили Техасга иккита кичик экспедиция юборди. Сан-Антонио шаҳри икки маротаба қамалга олиниб, Техасликлар Доусон қирғин урушида ғалаба қозонди. Шундай муваффақиятларга қарамай Мексика Техасдаги ўз кучини кўрсата олмади, Республика эса ўз фаолиятини давом эттираверди.[70] Республиканинг ўзини ҳимоя қила олмаслиги, АҚШ-га Техасни босиб олиш имкониятини яратди.

Давлат тузуми[edit | edit source]

1837-йилнинг бошида Республика АҚШ билан аннексия ўрнатишга мулоқатга келиш учун бирнеча маротаба ҳаракат қилди.[71] Республикадаги Миллий фраксия оппозиционерлари билан АҚШ-даги аболиционис оппозиционерлар Техасни иттифоққа киришга мажбур қилди. 1844-йил сайловда Жеймс К. Полк ғалабага эришган пайтда, Техас Иттифоққа қўшилди.[72]1845-йил 29-декабр Конгресс Техасни АҚШ-га таркибий қисми штат сифатида қабул қилди.[73]

Техас АҚШ таркибига киргандан сўнг, Мексика АҚШ билан дипломатик алоқалар ўрнатди. АҚШ Техаснинг чегараси Рио Грандга чўзилишини талаб қилса, Мексика ўз навбатида Нуэсес дарёсигача чўзилишини айтди. Олдинги Техас Республикаси ўз чегарасини кенгайтиришни жонлантирмаса ҳам, АҚШ-нинг бундай қилишга ҳарбий кучи ҳам, сиёсий кўз-қарашлари ҳам етарли эди. 1846-йили 13-январда, президент Полк Рио Гранднинг жанубий қисмига генерал Зачари Тейлорни тайинлади. Бирнеча ойлардан сўнг, Мексика аскарлари Торнтон қамали деб номланувчи баҳсли ердаги АҚШнинг отли аскарларига қарши бет олиб, Мексикан-Американ урушининг бошланишига сабаб бўлди. Илк жанглар Техас ҳудудида бўлиб ўтди: улар Техас форти қамали, Пало Алто уруши ва Ресака де ла Палма уруши.

Бирнеча серияли ғалабалардан сўнг, Гвадалупе Хидалго шартномаси икки йиллик урушни ниҳоясига етказди. Шартнома бўйича АҚШ Мексикага 18,250,000 АҚШ долларини бериб, шунинг ҳисобига Техасга муаммосиз бошқариш ҳуқуқини қўлга киритди. Шу билан бирга 1848-йили ҳозирги вақтда кўпчилик Американинг жануби-ғарбий қисми ҳисобланувчи Мексикан мулкини ҳам олиб, Техас чегаралари Рио Грандда ўрнатилди.[74]

1850-йилги шартнома Техасни ҳозирги ҳолатига келтирди. Эски Республиканинг 1,000,000 $ қарзининг ўрнига Техас ерларини федерал давлатга берді, бу ерлар кейинроқ ҳозирги вақтдаги Янги Мексиканинг ярмини, Колорадонинг учдан бир қисмини ва Оклахоманинг, Канзаснинг, Ваёмингнинг айрим қисмларини ташкил қилди.[75] Урушдан сўнг Техаснинг паҳтали ерларига мигрантлар сувдай оқиб келишди.[76]

Фуқаролар уруши ва қайта қуриш[edit | edit source]

Фуқаролар уруши ҳайкали. Галвестон. Техас

1860-йилги сайловдан сўнг, Техасда қайтадан уруш бошланди. Абраҳам Линcол сайланиши бешта Қуйи Жанубий штатлар маъқуллаган Иттифоқдан чиқиш ҳақида Жанубий Каролина Декларациясининг вужудга келишига сабабчи бўлди. 1861-йил 28-январда Остинда Иттифоқда чиқиш ҳақида Штат Конвенсияси очилди. 1-февралда 166-8 овоз ҳисобига Конвенсия АҚШдан чиқиш ҳақидаги қарорни қабул қилди. 1861-йил 23-февралда Техас овоз берувчилари бу қонунни расмийлаштирди. 1861-йил 23-мартда Конфедерацик Штатлар Конституциясини ратификациялаб, Техас Конфедерацик Штатлар таркибига кирди.[23][77] Бошланишида Иттифоқдан чиқишни барча Техасликлар қўлламади, бироқ шунга қарамасдан Жанубдаги шароитни улар қўллади. Техаснинг энг кучли юнионисли Губернатор Сем Хюстон бўлди. У шароитда чигаллаштириб олмаслиги учун президент Линколннинг Иттифоқ аскарларини хизматда қолдириш ҳақидаги иккита тафлифини бекор қилди. Хюстон Конфедерацияга одилликни ҳуш кўришини айтиб қасам ичмагани учун Губернатор лавозимидан олиб ташланди.[78]

Америка Фуқаролар урушининг йирик уруш майдонларидан олисда Техас Конфедерация учун кўплаб фуқароларини ва қурол-яроғларини қурбон қилди.[79] Иттифоқ аскарлари штатнинг асосий порти ҳисобланувчи Галвестонни босиб олди. Техаснинг Мексика билан чегарасии „Конфедерациянинг сирли эшиги“ деб номланди, сабаби савдо-соттиқ Иттифоқ блокадасини айланиб ўтиб чегарани бўлиб турар эди.[80] Конфедерация Иттифоқнинг бу йўлни ёпишни кўзлаган барча ҳаракатларини йўққа чиқарди.[79] 1863-йилнинг ўрталарида Иттифоқ Миссисипи дарёсининг қўлга киритгандан сўнг, Техаснинг ресурс кони сифатида штат даражаси пастлаб Броунсвилл ёнида Техасда Палмито Ранч жангида Конфедерация ғалабаси билан ниҳоясига етди.[81]

Техас икки ой бўйи Шимолий Виргиния армиясининг таслим бўлиши билан ва бошқаришга қўлга олган Иттифоқ генерали Гордон Грангер ўртасида анархияда қолди. Қайта қуришнинг дастлабки ойларида келишмовчиликлар бўлди.[79]. 1866-йили президент Жонсон Техасда штатли давлат қайта сақланиб қолишини эълон қилди.[82] Қайта қуриш талабларига қарамай 1870-йили Конгресс Техасни Иттифоққа қайтадан қабул қилди. Қишлоқ хўжалиги ва меҳнат қийинчилклари билан штат курашадиган жамоат ўзгаришлар давом этаверди.[83]

20 асрдан ҳозирги кунгача бўлган вақт[edit | edit source]

Спиндлтоп

1901-йил 10-январ, Техасда дастлабки йирик нефт бойлиги Спиндлтоп Бомонтнинг жанубида топилди. Қолганлари Шарқий Техас, Ғарбий Техас ва Мексика бўғози атрофидан топилди. Охирида Техасда "Ойл Бум" ишлаб чиқарилди.[84] 1972-йил нефт саноати ўз чўққисига етиб, унинг кунлик ўртача ҳисоби 3,000,000 баррелни ташкил қилди.[85]

Буюк Депрессия ва Далт Боул Фуқаролар урушигача жадал ривожланган штат иқтисодига катта зарар етди. Даст Боул йилларида Техаснинг дахшатли зарар етган ерларидан мигрантлар қочиб кетди. Айниқса шу пайтда Техасдаги Буюк кўчиш вақтида қора танлилар штатни ташлаб, иш топиш мақсадида Шимолий Америка ва Калифорнияга кетишди.

1942-йили Техасдаги завод ишчиси

Иккинча жаҳон уруши Техасга катта зарар етказиб, маблағ ҳарбий базалар қуришга, снаряд ишлай чиқарувчи заводларга, ҳарбий асирлар сақловчи турмаларга ва армия касалхоналарини бунёд этишга юмшалди. Шунингдек, 750,000 ёш йигитлар хизматга кетди, коллежлар бошқа хизматларни бажарди ва юзлаган, минглаган камбағал фермерлар қишлоқ хўжалигига қайтмас учун урушнинг кўп маблағ тўлайдиган ишларига кетиб қолди.[86][87]

1960-йиллари Техас олий билим тизимини замон талабларига мос равишда ривожлантирди. Штат олий билим учун турли лойиҳалар ишлаб, унинг асосий даромади нефтдан тушди ва штатдаги институтларни аъло даражада бошқариш учун штатнинг марказий бошқариш бўлими барпо этилди. Шундай ўзгаришлар Техас университетларининг давлат тадқиқот ресурсларини қўлга киритишига яхши самара берди.[88] 1963-йил 22-ноябр, Далласда Президент Жоҳн. Ф. Кеннедй'га суиқасд уюштирилди.[89]

Давлат ва сиёсат[edit | edit source]

Ҳозирги Техас констиуцияси 1876-йили қабул қилинган. Бошқа кўп штатлар каби, бу ўз навбатида ҳокимиятни тўғри ташкиллаштиришга ёрдамлашади. Штатнинг Билл ҳуқуқлари номли қонуни давлат қонунига қараганда каттароқ ва Техас учун шахсий қўшимчалари бор эди.[90]

Штат ҳукумати[edit | edit source]

Техас штати Капитолининг тунги манзараси

Техас Губернаторининг айрим хизматларини чекловчи кўплаган ижро этувчи органдар тизими шаклланган. Штат раисидан (министридан) бошқа, сайловчилар, номзодлари Губернатордан мустақил бўлган, халққа жавобгар ижро этувчи ченовникларни сайлайди.[91] Бундай сайлов тизими партиялар орасида ижро этувчи органларни бўлиб ташлади. Ресубликан партиясидан Ж. Буш Техас Губернатори лавозимида ишлаганида, Техасда Демократ Лейтенант Губернатор Боб Баллок бўлди. Ижро этувчи органдаги лавозимлар: Губернатор, Лейтенат Губернатор, Аҳоли бюджети раиси, Ер комиссари, Бош прокурор, Қишлоқ хўжалик комиссари, Техас Темир йўл Комиссиясининг учта аъзоси, Билим бўйича штат Кенгаши ва Штат раиси (министрі).[91]

Штат Капитолиндаги Техас ва АҚШ ҳақида
Остиндаги Капитолия биноси

Икки палатали Техас қонунчилик ҳукумати 150 аъзоси бор Вакиллар Палатасидан ва 31 аъзоси бор Сенатдан ташкил топган. Палата спикери Вакиллар палатасидан бошқарса, Лейтенант Губернатор Сенатни бошқаради.[92] Қонунчилик ҳукуматида икки йилда бир маротаба сессия чиқирилади, бироқ штат Губернатори махсус сессияларни ҳоҳлаган вақтида чақириш ҳудудига эга.[93] Штатнинг бир молия йили календарда ўтган йилнинг 1-сентабридан шу йилнинг 31-августигача чўзилади. Шунингдек, 2012-йилнинг молия йили 2011-йилнинг 1-сентабридан 2012-йилнинг 31-августигача чўзилади.

Техаснинг суд тизими АҚШ-даги энг қийин комплекс бўлиб, у кўпгина бўлимлардан ва аралаш ҳуқуқ ҳимоячилар тизимидан ташкил топган. Техасда иккита судга маҳкамасига мурожаат қилишга бўлади: улар фуқаро актилар учун Олий суд ва Жиноий ишлар бўйича Техас суди. Шаҳар суд маҳкамаларини бошқа сайловчилар ҳам бошқа соҳалардаги суд процесларига судялар сайлаб, уларни Губернатор бўш лавозимларга тайинлайди.[94] 2009-йил октабрда Техас давлатнинг 442 ижро этишида лидер бўлди.

Давлат ҳавфсизлиги Техас бўлимининг Техас Рейнджерс Дивизияси штат ҳудудида ҳуқуқ ҳимоячиси қонунли куч агентлиги бўлиб ҳисобланади. Йиллар ўта Техас Рейнджерс киши ўлтиришдан бошлаб сиёсий коррупсиягача бўлган жиноятларни фош қилди. Улар босиб келувчи полициялар ва детективларга ўхшаб хизмат қилиб, Губернатор ҳавфсизлигини таъминлади ва қочқинларни ушлаб Республика учун ҳам, штат учун ҳам қуролли куч сифатида хизмат қилди. Техас Рейнджерсни 1823-йил норасмий турда Стефен Ф. Остин ташкиллаштирган бўлиб, 1835-йилга келиб расмий турда ўз хизматини бошлади. Техас Рейнджерс Техас тарихидаги кўплаган асосий воқеаларнинг ва Эски Ғарбий (Олд Wест) тарихидаги кўп жиноий шароитларнинг иштирокчиси бўлди.[95]

Сиёсат[edit | edit source]

Техасдаги президент сайлови натижалари
Жил Республикачилар партияси Демократлар партияси
2008 55.48 % 4,467,748 43.72 % 3,521,164
2004 61.09 % 4,526,917 38.30 % 2,832,704
2000 59.30 % 3,799,639 38.11 % 2,433,746
1996 48.80 % 2,736,166 43.81 % 2,459,683
1992 40.61 % 2,496,071 37.11 % 2,281,815
1988 56.01 % 3,036,829 43.41 % 2,352,748
1984 63.58 % 3,433,428 36.18 % 1,949,276
1980 55.30 % 2,510,705 41.51 % 1,881,148

Бошқа жанубдаги штатлардаги каби оқ танлилар Фуқаролар урушидан кейин Республикан партиясини ёқтирмади ва Демократлар партияси Техас сиёсатини қайта ташкил қилиш даврининг охирларида 20-асрнинг охирларигача бошқариб келди. Штат Республикачилар партиясининг қўрғонига айланди.[96]

Лйндон Б. Жоҳнсон Техаслик сиёсатчи ва АҚШ-нинг 36-президенті

Техасдаги сиёсий атмосфера молия ва оммавий консерватизм таъсиридан заифлашиб қолди.[97][98] 1980-йилдан бери Техаслик сайловчилар Республикачилар партиясидан чиққан Президентликка номзодларни қўллаб-қувватлади. 2000 ва 2004-йиллари Джордж У. Буш Техасни 60,1 % озов билан енгди, бу ерда ўзининг „севимли ўғли“нинг вақтида Техас Губернатори бўлгани ҳам ёрдамлашди. 2008-йили Маккейн штатни Бушга қараганда озроқ овоз билан, яни 55 % озов билан енгди. Остин ҳам шундай Демократларни маҳаллий ва штатдаги сайловларда заифлаштириб юборди. Техаснинг қишлоқ ва шаҳар четидаги ҳудудлар Республикачиларга овоз бераяпган бир пайтда, Рио Гранд атрофидаги графликлар Демократларни қўллаб овоз берди.[99][100]

Георге W. Буш, Техаснинг 46-губернатори (1995-2000-йиллари) ва АҚШ 43-президенті (2001-2009-йиллари)

2003-йили Республикачи Том Делей Конгресс вилоятларининг Техасдаги сайлов округларининг чегарачиларини қайта текширишни бошқариб, бу ерларни Неw Ёрк Тиме газетаси ҳақиқий сайлов махинацияларининг авж олган ери деб атади.[101]Техаслик ўн бир“ номли бир гуруҳ Демократларнинг қонун чиқарувчилари штатни шундай қийин шароитдан олиб чиқди.[102] Шундай қийинчиликларга қарамай қонун чиқарувчи ҳукумат картани Республикачилар олиб борди.

2010-йилги умумий сайловларда Палатадаги ва Сенатдаги Делегациясидаги Республикачиларнинг кўпчилиги Техас аъзоларидан бўлди. 111-АҚШ Конгрессидаги 32 Техас Конгресс штатларининг 23 Республикачилардан бўлса, қолган 9 Демократлардан иборат эди. Техаснинг сенаторлари Кей Бейли Хетчисон ва Жон Корнин. 1994-йилдан бери ҳеч бир Демократ штатдаги юқори лавозимга ўтиргани йўқ. Техаслик Демократларнинг қатнашиши Шарқий ва Шимолий тарафдаги Бомонт, Эл Пасо, Остин, Сан-Антонио, Даллас ва Хюстон каби шаҳарлардаги озчиликни ташкил қилувчи гуруҳлардан иборат.

Маъмурий бўлиниши[edit | edit source]

Техасда кўпчилиги умуммиллий 254 графликлар бор. Ҳар бир графлик тўртта сайланган комиссарлардан иборат, комиссарлар суд системаси билан ишлайди ва графлик судяси графлик ҳудудидан сайланади. Графлик ҳукумати ожиз шаҳар кенгаши каби иш юритади, сабаби графлик судясида вето мансаб йўқ, бироқ бошқа комиссарлар билан бирга овоз бера олади.

Шунда ҳам Техас хизматларни бўлишиш учун маҳаллий шартномаларга келишишга шаҳарларга ва графликларга рухсат беради. Графликлар ички қонунлар билан шикоят қила олмайди, уларнинг барча қонунлари қатиян штатда тайёрланади. Штатда графликларга бирлашган ёки бўлинган ҳудудлар, раёнлар йўқ. Графлик бўлинган ерларга чекланган хизматлар кўрсатилади. Муниципалитетлар умумий қонунга ёки ички қонунга амал қилишига қараб классификацияланади.[103] Муниципалитет ички қонунини шаҳарнинг 5000 дан зиёд аҳолиси қонунга келишган шароитдагина қабул қилинади. Муниципалитетлар партиялардан ташқари бўлиб,[104] сайловлар мактаб бошчилиги учун ва коллеж ҳудудлари жамоатчиликлари учун бағишланади.

Иқтисоди[edit | edit source]

Штатдаги иқтисодий аҳвол ХХ аср бошида нефт кони очилган вақтида бутунлай ўзгарди. Университетлардаги сармоя ёрдами билан ХХ аср ўрталарида Техасдаги ҳар тарафланган иқтисодиёт ва юқори технология ривожланади. 2010-йилдан у 500 компанияларнинг юқори бўлимида ўзининг ривожланаяпган саноати билан, қишлоқ хўжалиги, нефт-кимё, энергетика, компютер, электроника, аэрокосмос, биотиббий илмлар каби саҳолар билан Калифорния иккови 57-ўринни эгаллаб турибди.[105] Бу кўрсатгич 2002-йилдан бери миллий маҳсулот экспорти бўйича лидерга айлантириб, мамлакат ялпи маҳсулоти бўйича иккинчи ўринни банд этади.

Астронавт Техасдаги Джонсон Космос Марказида тайёрланмоқда

2010-йил Техас ялпи ички маҳсулоти 1,207 триллион АҚШ долларини ташкил қилиб, АҚШ-да иккинчи юқори кўрсатгичга эса бўлди.[106] Бу кўрсатгич жаҳон иқтисодида 11 ва 12-ўринларда Ҳиндистон ва Канада каби давлатларнинг ЯИМ билан тенг. Техас иқтисоди жаҳон бўйича бўлинишлар орасида Англиядан (Бирлашган Қиролликнинг бўлиниши), Калифорниядан ва Токиодан кейин 4-ўринда туради. Техас кўп халқи, мўл табиий бойлиги, гулланган шаҳарлари ва юқори билими билан лидер марказларининг ёрдами билан юқори ва кучли иқтисодга эришди. Штат ҳудудидан нефт топилгандан кейин, Техасда нефт қазиб олиш кўпайди. Сўнгги пайтларда шаҳар марказлари кўпайиб, 2005-йилда аҳолининг 2/3 қисми шу ерларда турди. Тҳе статеъс эcономиc гроwтҳ ҳас лед то урбан спраwл анд иц ассоcиатед сймптомс.[107]

2011 жили шілдеде штат жұмиссиздиқ көрсеткіші 8,4 % шиқти.[108]

Техасда „кам солиқлар, паст хизматлар“ репутацияси бор.

Солиқ захирасининг маълумоти бўйича Техаснинг солиғи умумий миллий солиқлар орасида қуйи ўринда туради, давлат ва маҳаллий солиқ баҳоси жон бошига ҳисоблаганда 3,580 АҚШ долларини ташкил қилса, у резидентлар даромадининг 8,4 % ҳисобланиб, солиқ паст миллатлар учун еттинчи ўринда туради. Техас олган даромадига солиқ тўламайдиган етти штат сафига киради.[109] Унинг ўрнига 6,25 % миқдорда штат мулки билан даромад солиғидан фойда олиб туради,[110] бироқ маҳаллий солиқ юрисдиксиялари (шаҳар, округ, махсус тайёрланган раёнлар ва ҳокимят транзитлари) савдога қўйиб, солиқни максимал миқдоргача 2 % кўтариб, 8,25 % қилиши мумкин.[111] Техас давлатнинг солиқ донори ҳисобланиб, ҳар бир доллар учун Техасликлар федерал ҳукуматга федерал фойда солиғини тўлаб, давлатнинг умумий фойдасининг 0,94 % АҚШ долларини олиб турди. 2010-йили Ўрин 2010-йили Танлаш журнали Техас Саноат Захирасидаги 3 миллиард АҚШ доллари учун бу штатни мамлакатдаги бизнес учун энг яхши жой сифатида атади.[112] Техас билан Калифорнияда Фортуна 500 даги энг кўп компанияларнинг штаб квартиралари жойлашган.[113][114]

2010-йил Техасда 346,000 миллионер бўлиб, мамлакатдаги миллионерлар сони бўйича штатлар ичида иккинчи ўринда туради.[115][116]

Қишлоқ хўжалиги ва саноати[edit | edit source]

Техасда пахта йиғини

Техасда АҚШ даги энг кўп хўжалик ўринлари ва энг катта ер туманлари бор. Техас уй ҳайвонларини ўсириш корхонаси бўйича мамлакатда олдинги қаторда. Йирик қора мол штатнинг энг ноёб қишлоқ хўжалиги бўлиб, штат мамлакатда қўй ва эчкиларни ўсириш бўйича юқори пағоналардан жой эгаллаган. Штат ғалла маҳсулотларини чиқариш ҳам яхши йўлга қўйилган. Техаснинг катта коммерсиялик балиқ саноати бор. Цемент, мармар тошлар, оҳак, туз, қум ва булдуруқ тош каби фойдали қазилмалар саноати бўйича Техас олдинги сафда келади.[117]

Энергия[edit | edit source]

Нефт қудуғи
Ғарбий Техасдаги Бразос парркли фермаси

Спиндлтопда нефт очилгандан сўнг, энергия сиёсий ва иқтисодий соҳада бошқарувчи кучга эга бўлди.[118] Энергия Ахборот Ҳокимчилигининг эълон қилишича Техас мамлакатдаги жон бошига ялпи энергияни энг кўп иъстемол қилувчи штат бўлди.[119] Мамлакатнинг бошқа қисмларига қараганда Техаснинг кўпчилик ҳудудлари ўзларининг парракли токларининг энергиясини фойдаланади. Техас электроэнергия таъминотларини тартибга келтиради.

Техас Темир йўл комиссияси ўз номига қарамасдан штатдаги нефт-газ саноатини, газ таъминотларини, қувур хавфсизлигини, суюлтилган газ саноатидаги хавфсизликни, кон-металлургия саноатидаги кўмир ва уранни тартибга келтириб туради. Комиссия Техас нефт захирасини тартибга солиш қобилятига эга бўлганлиги учун 1970-йилгача нефт баҳосини текшириб турди. ОПЕК асосини солувчилар нефт баҳоларини тартибга келтирувчи модулларнинг бири сифатида Техас агентлигини фойдаланди.[120]

Техас 5 миллиард (790 000 000 метр куб) баррел нефт захирасига эга бўлиб, бу нефт АҚШ ялпи нефт захирасининг тўртдан бир қисмини ташкил қилади.[119] Штатнинг тозалаш заводлари кунлигига 4.6 миллион баррел (730 000 метр куб) нефт қазиб чиқаради.[119] Хюстон ҳудудидаги Бейтоун тозалш заводи АҚШ-даги энг катта тозалаш завод бўлиб ҳисобланади.[119] Техас сунъий газ ишлаб чиқаришдан олдинги қаторларида бўлиб, мамлакат сунъий газининг тўртдан бир қисмини ташкил қилади.[119] Бирнеча нефт компаниялари Техас ҳудудида жойлашган: улар Коноко-Филипс, Эксон-Мобил, Халлибуртон, Валеро ва Марафон Ойл компаниялари.

Штат янгиланган энергия кўзи бўйича лидер бўлиб, у мамлакатдаги энг кўп паррак энергиясини ишлаб чиқаради.[119][121] Роскоудаги, Техас штатида, Роскоу шамол электростансияси 781.5 мегаватт кучи билан 2009-йили октабрда жаҳондаги энг катта электростансия бўлиб топилди.[122] Энергия Ахборот Ҳокимчилиги эълон қилишича, штатнинг йитик қишлоқ хўжалиги билан ўрмон саноати Техасга ўтинларни фойдаланиш учун йирик ҳажмдаги биомасса бериши мумкин. Штатда янада мамлакат ривожланиши учун қуёш нури энергиясидан фойдаланиш имконияти бор.

Технология[edit | edit source]

Платодаги Электроник Дата Системс штаб биноси

Техасда катта университет системалари билан бирга бошлагич Техас корхона захираси, Техас Эмеджинг захираси ва кўплаб турли корхонанинг юқори технологияли соҳалари ривожланиш устида. Остин ҳудуди „Кремний тепаликлари“ деган лақаб ном билан аталса, шимолий Даллас „Кремний ёйилмаси“ деб аталади. Техасда Делл, Инc., Техас Инструменц, Перот Сйстемс ва АТ&Т каби юқори технология компанияларининг штаб бинолари бор.

Миллий аэронавтика ва Космос ҳокимчилигининг Линдон Б. Жонсон Космос маркази жануби-шарқий Хюстонда жойлашиб, Техасдаги аэронавтика корхонасининг асл тожи бўлиб турибди. Форт-Уэрт Локхид Мартин аэронавтикасининг дивизияси ва Белл Хеликоптер Текстрон икковини қабул қилади.[123][124] Форт-Уэртта Локхид энг катта ғарбий дастур ҳисобланувчи Ф-16 Курашувчи Лочинини ишлаб чиқаради[125]

Савдо[edit | edit source]

Техас бойлиги улгуржи ва майда савдодан иборат катта коммерсик секторни, банк фаолиятини, суғурта ва қурулиш саноатини жонлантирди. Фортуне 500 компанияларининг мисоллари Техас корхона соҳаларига АТ&Т, Менъс Wареҳоусе, Ландрйъс Рестауранц, Кимберлй-Cларк, Блоcкбустер, Wҳоле Фоодс Маркет ва Тенет ҲеалтҳCаре га аталмаган.[126] Даллас-Форт-Уэрт АҚШ-даги бошқа штатларга қараганда жон бошига энг кўп савдо марказлари тўғри келадиган ҳудуд ҳисобланади.[127] Мексика штатнинг энг йирик савдо ҳамкори бўлиб, НАФТА орқали штат экспортининг учдан бир қисмини қубуллайди. НАФТА Техас-Мексика чегарасидаги келишмовчиликни макиладораларнинг қурулишини кўтарди.[128]

Демография[edit | edit source]

Аҳоли сони ўзгариши
Йил Аҳоли сони %± кўрсаткичи
1850 212 592 -
1860 604 215 184,2 %
1870 818 579 35,5 %
1880 1 591 749 94,5 %
1890 2 235 527 40,4 %
1900 3 048 710 36,4 %
1910 3 896 542 27,8 %
1920 4 663 228 19,7 %
1930 5 824 715 24,9 %
1940 6 414 824 10,1 %
1950 7 711 194 20,2 %
1960 9 579 677 24,2 %
1970 11 196 730 16,9 %
1980 14 229 191 27,1 %
1990 16 986 510 19,4 %
2000 20 851 820 22,8 %
2010 25 145 561 20,6 %
Техас аҳолиси зичлиги харитаси

2009-йили штат аҳолиси 24 782 406 кишини ташкил қилиб, ўтган йил билан таққослаганда 1,97 % ўсган бўлса, 2000-йилдан буён 16,1 % ўсди.[129] Сўнгги саноқдан буён штат аҳолисиниг табиий ўсиш кўрсаткич 1,389,275 кишига етган бўлса, уларнинг 801,576 нафари иммиграция билан АҚШ-нинг сиртидан келса, 451,910 нафари эса миграция билан мамлакатнинг бошқа ҳудудларидан келган. 2004-йилда штатда 3,5 миллион чет элда таваллуд топган резидентлар бўлиб, уларнинг 1,2 миллиони тахмин қилгандай қонунсиз чет элликлар бўлди. 2000-2006-йиллар оралиғида Техасда мамлакатдаги энг кўп чет элдан кўчиб келиш, яни иммиграция юз берди. 2010-йили қонунсиз чет элликларнинг сони жами аҳолининг 6,0 % қисмини ташкил қилди. Бу кўрсатгич мамлакатдаги штатлар орасидаги бешинчи кўрсатгич бўлиб ҳисобланади.[130][131]

Техас аҳолисининг зичлиги 1 км2га 34,8 кишидан тўғри келиб, АҚШ зичлигидан (31 киши/км2) оз миқдорда кўпроқ. Аксинча, Техас ер майдони бўйича Франсия билан тенг бўлса ҳам, Европа мамлакати аҳолиси зичлиги 116 киши/км2.

Техасликларнинг учдан икки қисми Ҳоустон каби катта шаҳарларда истиқомат қилишади. Даллас-Форт Wортҳ Техастнинг катта шаҳарларидан ҳисобланади. Хюстон эса Техасдаги энг катта шаҳарларнинг бири бўлиб, АҚШда тўртинчи ўринни эгалласа ҳам, Даллас-Форт Уэрт ундан анча каттароқ.

Ирқий ва этник гуруҳлар[edit | edit source]

2010-йилги АҚШ саноғи бўйича Техасдаги ирқий ва этник гуруҳларнинг таркиби қуйидагича:

Техасда оқ Америкаликлар ирқий озчиликни ташкил қилади. Бироқ испанлик эмас оқ танлилар аҳолининг тахминан 48 % қисмини ташкил қилади, шунинг учун Техас озчилик ва кўпчилик штат бўлиб ҳисобланади. 17 020 000 Техасликлар оқ танлилар бўлиб, тахминан 11,4 миллион аҳоли Испанлик эмас оқ танлилар. Германиялик, Ирландиялик ва Англиялик Американлар Техасдагии энг кўп тарқаган Европалик қадимги гуруҳлар. Германиялик Американлар аҳолининг 11,3 % ташкил қилиб, уларнинг сони 2,7 миллиондан зиёд. Ирландиялик Американлар аҳолининг 8,2 % ташкил қилиб, уларнинг сони 1,9 миллион. Техасда тахминан 600,000 Франсиялик Американлар ва 472,000 Италиялик Американлар бор. Бу этник гуруҳлар ўз навбатида аҳолининг 2,5 % ва 2,0 % ташкил қилади. 1980-йилдаги АҚШ-даги саноқ бўйича Техас ҳудудидаги энг кўп тарқаган қадимги халқлар 3,083,323 кишидан иборат инглизлар экан, улар шу вақтда штат аҳолисининг 27 % қисмини ташкил қилган.[132] Дастлар уларнинг ота-боболари ўн уч мустамлакага кирган ва кейинроқ уларни Американликлар деб номлаб кетади, аслида улар инглизларнинг наслидан бўлган.

Қора танли Американликлар Техасда озчиликни ташкил қилади. Испаниялик ва Испаниялик эмас қора танлилар аҳолининг 11,5 % ташкил қилиб, Маҳаллий Испаниялик эмас қора талилар оддий халқнинг 11,3 % ташкил қилади. Испаниялик ва Испаниялик эмас қора танлилар сони тахминан 2,7 миллион.

Маҳаллий Американликлар ҳам Техасда озчиликни ташкил қилиб, улар штат аҳолисининг бор-йўғи 0,5 % ва уларнинг сони 118,000 киши. Испаниялик эмас маҳаллий Америкаликлар 0,3 % ташкил қилиб, уларнинг сони 75,000 киши. Чероки ҳиндулари 0,1 % ташкил қилиб, уларнинг сони 19,400 киши. Аксинча, 583 киши Чиппева сифатида аниқланган.

Осиёлик Американлар ҳам Техасда озчилик гуруҳни ташкил этади. Осиёдан чиққан Американлар аҳолининг 3,4 % ташкил қилса, Испаниялик эмаслар 3,3 % ташкил қилади. Уларнинг жами сони 808,000 кишидан зиёд. Испанлик эмас Осиёликлар сони 795,000 кишидан зиёд. 200,000 зиёд Ҳиндистонликлар Техасни ватани деб ҳисоблайдилар. Техасни шунингдек 187,000 Ветнамликлар,136,000 Хитойликлар, 92,000 Филиппинликлар, 62,000 Кореяликлар ва 18,000 Япониялик Америкаликлар истиқомат қилишмоқда. Шунингдек 111,000 зиёд киши Осиёликлар: Камбоджа, Таиланд ва Хмонг.

Тинч океанидан чиққан Американлар ҳам Техасда озчиликни ташкил қилади. Саволнома бўйича, фақат 18,000 киши Тинч океани оролларидан ва 16,400 Испанлик эмас экан. Шунингдек, 5,400 нафари Гавайиликлар, 5,300 Гваманияликлар ва 6,400 халқ бошқалардан иборат. Самао Американлари жуда кам бўлиб, уларнинг сони 941 киши.

Испанлар ва лотинлар Техасда Испаниялик эмас Европалик Американлардан сўнг сони бўйича иккинчи ўринда. 8,5 миллиондан зиёд аҳоли испан ва лотин этник бирлашмасига киради. Бу гуруҳ Техас аҳолисининг 36 % ташкил қилади. Мексиканларнинг сони 7.3 миллиондан зиёд бўлиб, штат аҳолисининг 30.7 % ташкил қилади. 104,000 зиёд Пуэрто-Риколиқлар штат ҳудудида истиқомат қилишади. Тахминан 38,000 Кубаликлар шу штатда истиқомат қилишади. 1.1 миллиондан зиёд киши (аҳоли сонининг 4.7 % ташкил қилади) Коста-Рикаликлар, Венесуэлаликлар ва Аргентиналиклар.[133][134]

Техаснинг марказий ва жануби-шарқий марказий қисмида Германиядан келганлар истиқомат қилишади. Техаснинг учдан бир қисмининг кўпчилиги Испанлардан иборат,[135] уларнинг кўпчилиги сўнгги пайтларда келган, айрим Теханолар Техасга 18-асрда алоқаси бўлган. Сўнгги пайтда Техасда, айниқса Хюстон ва Далласда Осиёликларнинг сони кўпайди. Осиёлик Американлар ўсиб бораяпган Техасдаги бошқа ҳудудлар Остин, Корпус Кристи, Шериленд ва Мак-Аллен. Ҳозирги вақтда учта халқ тан олган қабилалар истиқомат қилишмоқда улар: Алабама-Коушатта қабиласи, Кикапу дастурли қабиласи ва Ислета Дел Сур Пуэбло қабилалари.

2011-йил фаэвралнинг ўртасида бўлган саноқ бюросининг маълум қилишича, Техаснинг оқ танли аҳолиси 50 % кам экан, яни 45 % экан, Испанликлар эса 38 % гача кўпайибди. 2000-2010-йиллари оралиғида жами аҳоли сони 20,6 % гача кўпайди, бироқ испанликлар 65 % гача кўпайибди, испанлик эмас оқ танлилар эса фақат 4,2 % гача кўпайган.[136]

Дін[edit | edit source]

Дин[137]
Рим-католиклар 28 %
Баптислар 21 %
Динсизлар 11 %
Методистлар 8 %
Христиан — Бошқалар 7 %
Лутеранлар 3 %
Пентеcосталлар 3 %
Пресбитериянлар 2 %
Деноминацияланмаганлар 2 %
Мормонлар 2 %
Епископаллар 1 %
Мусулмонлар 1 %
Иегова шоҳидлари 1 %
Худо ассамблеялари 1 %
Худо черкови 1 %
Бошқалар 2 %
Лейкуд черковининг ички кўриниши

2000-йилда энг катта деноминация тарафдорлари сони Роман Католик черкови 4,368,969 киши; Жанубий Баптист Конвенсия 3,519,459 киши ва Бирлашган Методист черкови 1,022,342 кишидан иборат.[138]

Даллас-Форт-Уэрт эса учта катта эвангелиэ семинарлари уйи ва монастирлар хўжайини. Хюстондаги Лейкуд черковига ҳафтасига ўрта ҳисоб билан 43,000 киши келади.[139] Лаббокда билимига боғлиқ мамлакатда жон бошига черков энг кўп ҳудуд бўлиб ҳисобламади.

Христиандан бошқа диннинг тарафдорлари асосан шаҳар ҳудудларга кўчиб боришади. 1990-йилда мусулмонлар 140,000 киши бўлса, айни дамда, мусулмон аҳолисининг сони 350,000 — 400,000 орасида.[140] Еврей динида 128,000 киши. Тахминан 146,000 Яҳудийлик ва Сикхизм динларининг тарафдорлари Техасда истиқомат қилишади.[141][142]

Шаҳарлар ва шаҳарчалар[edit | edit source]

Штатда аҳолиси миллиондан зиёд учта шаҳар бор улар: Хюстон, Сан-Антонио ва Даллас. Шу учта шаҳар АҚШ-нинг энг кўп аҳолиси бор ўн шаҳарлар сафидан жой олган.[143] 2000-йили Техаснинг олти шаҳрининг аҳоли сони 500,000 кишидан зиёд бўлди. Остин, Форт-Уэрт ва Эл Пасо АҚШ-нинг энг аҳолиси кўп 25 шаҳрининг сафидан олди. Техасда аҳоли сони миллиондан зиёд тўртта метрополитан ҳудуд бор улар: Даллас-Форт Уэрт-Арлингтон, Хюстон-Шугер Ленд-Бейтоун, Сан Антонио-Ню Бронфелс ва Остин-Раунд Рок-Сан Макрос. Даллас Форт-Уэрт ва Хюстон метрополитан ҳудудларининг аҳолисининг сони 6,3 миллион ва 5,7 миллион турғунни ташкил қилади. Учта штатаро катта йўллар бор: И-35 ғарбга (Даллас — Форт-Уэртдан Сан-Антониогача, ўртасида Остинга), И-45 шарққа (Далласдан Хюстонгача) ва И-10 жанубга (Сан-Антониодан Хюстонгача) булар Техас Урбан Учбурчаги ҳудуди деб аталади. Бу ҳудуд 160,000 км2 бўлиб, кўплаб катта шаҳарлар ва метрополитан ҳудудлар таркибига кириб, бу ерда 17,000 миллион киши истиқомат қилиб, у Техас жами аҳоли сонининг 75 % ташкил қилади.[144] Даллас ва Хюстонлар жаҳон шаҳарларининг ичида иккинча шаҳар бўлиб танилган.[145] Бу шаҳарлар штат ичида тарқалган. Техасда штатларнинг ичида энг кўп графлик 254 графлик мавжуд.[146]

Шаҳарлардан ташқари қишлоқ жойлардаги ҳудудлар колонияларда айрим ҳолларда инфратузилмалар етишмайди, шунинг учун гадолик мавжуд.[147] 2007-йили Техасда кам деганда 2,294 колония бўлиб, штатнинг Мексика билан чегарасидаги 1,248 мил (2,008 км) ерида жойлашган.[147] Техаста шамамен 400,000 адам колонияларда жасайди.

Маданият[edit | edit source]

Аламо Техаснинг машҳур символларининг бири

Тарихда Техаснинг барча маданияти жанубий, ғарбий ва жануби-ғарбий томонларнинг таъсиридан штатлар орасида бир-бирига кўчиб юриш ўзгаришга учраган. Энг машҳур таоми эрталабки нонуштадаги пуррито учта нарса билан ўралган ундан тайёрланган чалпакдан, бекон ва қовурилган тухумдан иборат. Техас дастурли маданияти 18-19 асрларда ҳар турли иммигрантларнинг кўчиб келиши сабабидан аралаш маданиятларнинг ўчоғига айланди

Ҳунар[edit | edit source]

Биг Текс 1952-йилдан бошлаб барча Техас штати ярмаркаларида қатнашиб келади

Хюстон — АҚШ-даги ҳарқачон касбий резидентли компаниялар билан ҳунарнинг барча турларида бўлувчи бешта шаҳарнинг биттаси. Ҳунар жойлари: Хюстон Гранд Опера, Хюстон симфоник оркестрі,Хюстон Балети ва Аллей театр.[148] Хюстон театри Хюстон марказининг юрагида жойлашган 17 блокли ҳудуд бўлиб, 12 948 ўрин жонли ижро этишга ва 1 480 кино ўринларга бағишланиб, бу ер мамлакатда театр ўринлари бўйича иккинчи ўринни эгаллайди.[148]

1892-йилда пойдевори қурилган Форт-Уэртдаги Техас Ҳозирги Кўркамҳунар музейи штатдаги энг қадимги кўркамҳунар музейи бўлиб ҳисобланади. Форт-Уэртда яна бир Кимбелл кўркамҳунар музейи, Амон Картер музейи, Миллий молчи аёл музейи ва Шан Зали, Уилл Роджерс Мемориэл маркази ва марказда Асосий Бошқарувчи Зали бор. Даллас шаҳри марказидаги ҳунар марказида қуйидагидай ҳунар ўринлари бор: Даллас Кўркамҳунар музейи, Мортон Х. Меерсон Симфоник музейи, Марго ва Билл Винспир Опера театри, Осиё ҳунарининг Траммелл & Маргарет Кроу коллексияси ва Нейшер мусин маркази.[149] Далласдаги Дип Эллум раёни жанубий АҚШ-да 1920-1930-йиллари асосий джаз ва қайнаган блюзи билан шуҳрат қозонди. Дип Эллум сўзи маҳаллий аҳолининг „Дип Элм“ сўзини „Дип Эллум“ деб атаганда пайдо бўлган.[150] Кўр Лимон Джефферсон, Роберт Джонсон, Худди „Ледбелли“ Ледбетлар ва Бесси Смит каби қўшиқчилар Дип Эллум клубларида ўз ҳунарларини кўрсатган.[151]

Остин жаҳоннинг жонли мусиқаси маркази бўлиб, кишининг жон бошига чоққанда кўп қўшиқ куйланадиган қуйидагидай ўрдалари бор: Нашвилл, Мемфис, Лос Анжелес, Лас Вегас ва Ню-Ёрк.[152] Шаҳар мусиқалари Олтинчи кўчдаги тунги клублара бўлиб ўтади, филм, мусиқа ва мултимедиа каби воқеалар жанубдан жануби-ғарбгача бўлса, кўп давом этадиган мусиқий дастурлар Американ ТВ, Остин Сити Лимицта намойиш этилади ва Остин Сити Лимиц Мусиқа фестивали Цилкер хиёбонида бўлиб ўтади.[153]

1980-йилдан бошлаб Сан-Антонио „Жаҳон Техано мусиқа маркази“да ривожланди.[154] Техано Мусиқа мукофоти Техано мусиқасини ва маданиятини баҳолайдиган, тушунадиган форум ташкил қилган.[155]

Таълим[edit | edit source]

Техас билим агентлигининг Остиндаги асосий идоралари

Техас Республикаси иккинчи президенти Мирабо Б. Ламар Техас билимининг отаси ҳисобланади. Унинг бошқарув йилларида штат ҳар бир графликка мактаблар барпо этилиши учун уч лигадан ер берилди. Яна қўшимча 50 лига ер иккита университетни қўллаш учун қўйилди, кейинчалик бу ерлар Маҳаллий университетда захирасининг асосига айланди.[156] Ламарнинг хизмати жами Техас бўйича давлат мактаблари тизимининг асосини солиш эди.[157] АҚШ билим соҳасида Америка қонун алмашиш Кенгашининг ҳисобот бериш бланкасида Техас штати 29-ўринда турган. Техас студентлари ўртача ҳисоб билан математика фанидан юқори ўринларни эгаллаган, бироқ адабиётдан (ўқишдан) паст натижа кўрсатган. 2006-2007-йиллар орасида, Техас ҳар бир ўқувчи учун $7,275 сарфлади, аммо мамлакатдаги $9,389 кўрсатгичга қараганда паст. Ўқувчи ва устоз алоқаси 14.9 % ташкил қилиб, давлат кўрсаткичидан (15.3 %) пастроқ. Техас устозларга 41 744$ тўлаган бўлса, бу кўрсаткич давлатникидан 46 593 $ паст. Штат билим захирасининг 88 % пулини тўласа, федералли штат эса қолган 12 % тўлайди.[158]

Техас билим агентлиги штатдаги давлат билим тармоғини текширади. Техасда Стаффорд муниципал мактаб раёнидан бўлак мингдан зиёд мактаб раёнлари муниципал раёнлардан мустақил бўлиб, шаҳар чегараларидан кесиб ўтади.[159] Мактаб раёнлари ўзларининг фуқароларига солиқ солиш ҳуқуқига эга ва ўз мулкига ўзи эгалик этадиган суверене ҳудуд сифатида бекитади.

Бошланғич ва ўрта мактабдаги ўқувчилар ТАКС (Техас Ассессмент оф Кноwледге анд Скиллс) тестини топширади. ТАКС ўқувчиларнинг Техас билим стандартлари ва Но Чилд Лефт Беҳинд Аcт талаблари бўйича ўқиш, ёзиш, математика, таълим ва ижтимоий малакаларини баҳолайди. 2007-йил Техас қонун чиқарувчилари 2011-2012-йилдаги биринчи курс студентларига ва мактабнинг сўнгги синф ўқувчиларига ТАКС-ни алмаштирди.[160]

Коллежлар ва университетлар[edit | edit source]

Остиндаги Техас университети

Техаснинг 1997-йилда қабул қилинган „Техас Хаус Билл 588“ деб номланувчи алтернативли ёқимли ҳаракат лойиҳаси бўйича Техаснинг ўрта мактаб юқори синфни яхши битирган ўқувчиларининг 10 % қисмини давлат бюжети ҳисобидан университетларга автоматик равишда қабул қилишига кафолат беради.

Техас А&М университети

Техасда 6 та давлат мактаблари ва 4 та хусусий мактаблар фаолият юритади.[161][162] Маҳаллий университет захирасининг ерида топилган конлар штатнинг Техас университтети ва Техас А&М каби энг катта университетлар тармоғини молиялаштиришга катта ҳиссасини қўшди. ПУФ 2005-йил кузда 15$ миллиард сарфлаб, Гарвард молиялаштиришидан кейин иккинчи ўринни эгаллайди. Бошқа тўртта университет тармоқлари улар: Хюстон университети, Шимолий Техас университеті, Техас штати ва Техас техник университети бўлиб ҳисобланади.

Хюстон университети

Техасда халқ тан олган давлат лидер 3 тадқиқот университети бор: улар Остиндаги Техас университети, Техас А&М университети ва Хюстон университети. Остиндаги Техас университети ва Техас А&М университетлари штатдаги энг олди университетлар бўлиб ҳисобланади. Иккови ҳам Техас Конституциясида бекитилиб, Маҳаллий университет захирасида ўз улушини сақлайди. Техас штатдаги олдинги сафдаги университетларнинг сонини кўпайтириш учун еттита ўқув юртини „кўриниб келаяпган тадқиқот университетлари“ деб белгилади. Техаснинг 82-Қонун чиқарувчи жамоатининг хулосаси бўйича уларнинг биринчи кўзга кўринадиган иккови улар: Хюстон университети ва Техас Технология университети.[163]

Райс университети

Техас гуманитар университетлардан бошлаб халқ тан олган лидер университетларгача хусусий ўқув юртларининг ватани ҳисобланади. У.С. Неwс & Wорлд Репорт хулосаси бўйича Райс университети мамлакатдаги билим савияси ва тадқиқот ишлари бўйича олий ўриндаги ўқув юрти бўлиб, у етакчи университетлар орасида 17-ўринни эгаллаб турибди.[164] Аввалги Республика эълон қилган хусусий университетлар улар: Бейлор университети, Мария Хардин-Бейлор университети ва Жануби-ғарбий университети.[165][166]

Техас ҳозирги кунда иккита президент кутубхонасига эгалик қилмоқда, улар: Техас А&М университетидаги Джордж Буш Президент кутубхонаси ва Остиндаги Техас университетидаги Линдон Бейнс Джонсон кутубхонаси ва музейи. Техас Методист университетида учинчи Джордж Буш президент кутубхонасини барпо этиш битими ўрнатилди.

Техас штати билим даргоҳлари[edit | edit source]

Тиббиёт[edit | edit source]

Дўстлашдик фонди Техас тиббиёт соҳасини давлатдаги учинчи энг ёмони деб баҳолайди.[167] Техас тиббиёт хизматига қўл етказиш, тиббий хизматнинг сифати ва касалхоналарга сарфлаган маблағ бўйича қуйи ўринларнинг бирини эгаллаган. Штатнинг қуйи рейтингни кўрсатишининг сабаби сиёсат, аъло даражада гадолик ва энг асосийси қонунсиз иммигрантлар сонининг ўсиши бўлиб ҳисобланади. „Штатнинг 25,1 % аҳолиси тиббий кафолациз қолиб, мамлакатдаги энг юқори кўрсаткич бўлиб ҳисобланади“ деган хулосасига жавоб сифатида Техас штати 2006-йил май ойида Cоде Ред дастурини ишлаб чиқди.[168] Техасда шунингдек шифокорлар хатолари учун суд процесслари учун иқтисодий эмас энг асосий ҳаражатлар бор бўлиб, улар 250,000 АҚШ доллари сифатида баҳоланиб, бу маблағ ўз хизматини суистемол қилишни тўхтатиш ва тиббиёт соҳасидаги ўсиб бораяпган маблағларни назорат қилиш мақсадида сарфланади.[169]

Труст фор Америcаъс Ҳеалтҳ тиббиёт ташкилотининг хулосаси бўйича Техас ўспиринлар семизлиги бўйича 15-ўринда туради ва штатнинг 27.2 % аҳолиси шу касалликка дучор бўлган.[170] 2008-йили Менъс Ҳеалтҳ журнали хулосаси бўйича Техаснинг тўртта шаҳрини АҚШ-нинг семизлик бўйича юқори 25 шаҳрининг сафида кўрсатди, яни Хюстон 6-ўринда, Даллас 7-ўринда, Эл-Пасо 8-ўринда ва Арлингтон 14-ўриндаги рейтингда кўрсатилди.[171] Техасда фақат битта шаҳар Остин АҚШ-даги „юқори 25 шароитли шаҳарлар“нинг 21-пағонасини банд қилди. Шу каби яна бир тадқиқот штатнинг семизлик кўрсаткичини „Б+“ ёқимли баҳоси билан белгилади. Штат маҳаллий спорт билан шуғулланувчи аҳоли улуши бўйича рейтингда 42-ўринда туради.[172]

Тиббий тадқиқот[edit | edit source]

Хюстондаги Техас тиббиёт маркази

Кўплаб элита тиббий тадқиқот марказлари Техасда жойлашган. Штатда 9 тиббий ўқув юртлари,[173] 3 стоматологик мактаб[174] және бір оптометрия мектебі[175] бор. Техасда иккита Биосафетй Левел 4 (БСЛ-4) лабораториялари бор: уларнинг биттаси Галвестондаги Техас Тиббиёт бўлим университети[176] ва Сан-Антониодаги Биомедицина тадқиқотларининг жануби-ғарбий фонди. Бу Биомедицина тадқиқотларининг жануби-ғарбий фонди АҚШ-даги биринчи БСЛ-4 даражадаги лаборатория бўлиб ҳисобланади.[177]

Хюстондаги Техас тиббиёт маркази ўзининг 47 институт-аъзоси билан тадқиқот ва институтларни жамлаш бўйича жаҳондаги юқори натижага эга.[178] Техас тиббиёт маркази жаҳонда энг кўп юрак трансплатацияларини бажаради.[179] Хюстондаги Техас Андерсен рак маркази университети рак касалига дучор бўлган пациэнтларга ғамхўрлик кўрсатиш, тадқиқот, билим бериш ва профилактика ишлари бўйича юқори даражадаги академик институти бўлиб ҳисобланади.[180]

АҚШ-даги клиника тиббиёт тадқиқоти бўйича Сан-Антониодаги Жанубий Техас тиббий маркази 6-ўринни эгаллади.[181] Сан-Антониодаги Техас тиббиёт ва таълим маркази университети ҳам юқори даражадаги тадқиқот ва таълим институти ҳисобланади.[182][183]

Америка юрак ассоциацияси ва Техас жануби-ғарбий тиббиёт маркази университети иккови ҳам Далласни ватани деб билади. Жануби-ғарбий тиббиёт маркази жаҳондаги юқори даражали академик тиббиёт марказлари орасида юқори пағонани эгаллайди.[184] Институтнинг тиббий мактаби жаҳонда тиббиёт соҳасида кўплаб Нобел мукофотини олган.[184][185]

Атроф муҳит[edit | edit source]

Техас бошқа штатларга қараганда энг кўп парник газини чиқариб, Порт-Артурда АҚШ-даги энг ифлос ҳавонинг бир қисми бор. 2010-йили Техасда 2 553 зарарли буюмларни чиқариш воқеалари амалга оширилиб, Техас осмонига 44.6 миллион фунт зарар газлар юборилди.[186]

Транспорт[edit | edit source]

Метро йўл

Техасдаги катта кўламдаги ва баланд-паст ландшафт ерлари сабабидан Техасликлар кўплаб қийинчиликларни бошдан кечирди. Техас АҚШ-даги энг узун тош йўли ва темир йўли, шу билан бирга кўплаб Аэропортлар қурилишини молиялаштирди.[187] Техас Автомабил Бошқармаси назоратчи орган сифатида кўп тармоқли тош йўлларини қўллайди, авиацияни[188] ва ижтимоий автомабил тармоғини тартибга солади.[189] Шимолий Америка қуруқлиги марказида жойлашганлиги учун, штат автомабил қлоқалари соҳасида энг асосий марказ бўлиб ҳисобланади. Техасда мамлакатдаги энг юқори 33 та ўзгача иқтисодий ҳудуд бор.[190] 2004-йили Техас ЕЭА орқали умумий сони $298 миллиардга тенг маҳсулот олиб ўтди.[190]

Тош йўллар[edit | edit source]

Далласдаги Ҳигҳ Фиве Интерчанге

1948-йили Хюстонда Галф автойўли очилиши билан Техасликлар кўп автойўлларини саёҳат қилди.[191] 2005-йилдан Техасда 79,535 мил (127,999 км) узунликдаги тош йўллар кесишди.[192] Тош йўлларини кенгайтиришни молиялаштириш учун Техас штатида 17 пуллик йўллар ва қўшимча пуллик йўллар мавжуд.[193] Ғарбий Техасдаги И-10анд И-20 йирик тош йўлларида юриш 80 мил соатига (130 км/соат) тезлик билан чекланиб, бу АҚШ-даги энг юқори тезлик кўрсаткичи.[194]

2011-йил март ойида Миллий Ҳокимчилик ижтимоий конференсияси Америкалик жамоатининг Америка штатлари ахлатлари протолининг натижаси бўйича Техас штати энг қуйи ўн штатнинг сафидан жой олди.

Ҳаво йўллари[edit | edit source]

Даллас-Форт-Уэрт аэропорти 757 Американ авиалайнери

Техасда мамлакатдаги штатларнинг ичида энг кўп аэропортлар бор. Техасда ҳудуди ва йўловчиларга хизмат кўрсатиш бўйича энг катта Даллас-Форт-Уэрт аэропорти, у ҳудуди бўйича АҚШ-да иккинчи ўринда бўлиб, 18 076 акр (73.15 км2) ҳудуди билан жаҳонда тўртинчи ўринни банд этиб турибди.[195] Йўл юриш бўйича Даллас-Форт-Уэрт аэропорти штатдаги энг биринчи бўш эмаси, АҚШ-да тўртинчи[196] ва жаҳонда эса олтинчи ўринни эгаллайди.[197] Америка АМР Корпорациясининг Америcан Эагле жаҳонда йўловчиларни ташиш бўйича 2-ўриндаги авиалайнер (Делта Аирс авиалайнеридан кейин) бўлиб, Даллас-Форт-Уэртни энг катта ва асосий марказ сифатида фойдаланади.[198] Соутҳwест Аирлинес авиалайнери ҳам Далласда жойлашиб, Даллас Лове Фиэлд аэропорти орқали қўзғалади.[199] У АҚШ ичида бир йилда энг кўп йўловчи ташийдиган виалайнер бўлиб, жаҳонда энг кўп йўловчиларга хизмат кўрсатадиган авиалайнерлар сафидан жой эгаллаган.[200]

Техасдаги иккинчи авилайнер Хюстондаги Джорж Буш Континентаро аэропорти (ИАҲ) бўлиб, Хюстондаги Cонтинентал Аирлинес аэропортини маркази сифатида фойдаланади. ИАҲ АҚШ-нинг ҳоҳлаган аэропортидан Мексиканинг барча ҳудудига учади.[201][202] Йилига 4 миллиондан зиёд йўловчига хизмат кўрсатадиган энг катта тўртта аэропортлар: Остин-Бергстром Халқаро аэропорти, Уилям П. Хобби аэропорти, Сан-Антонио Халқаро аэропорти ва Даллас Лове Фиэлд аэропорти. Штатдаги халқаро аэропорт бўлиб ҳисобланувчи энг кичик аэропорт бу — Дел Рио Халқаро аэропорти.

Портлар[edit | edit source]

Хюстон порти

Тахминан 1 150 нафар денгиз портлари 1 000 милдан (1 600 км) кўпроқ каналлар билан Техасни қоплаб туради.[203] Портлар тахминан бир миллион кишини қабул қилади.[204] Техас портлари Атлантика бошқа қирғоқлари билан Галф ички ёқалик сув йўллари орқали боғланади. Хюстон порти АҚШ-даги чет элллик тоннаж бўйича энг қизғин порт бўлиб, жами тоннаж бўйича иккинчи ва жаҳонда тоннаж бўйича ўнинчи ўринда туради.[205] Техас Шип канали ҳозирги кунда 530 фут (160 м) кенгликни 45 фут (14 м) чуқурликни ва 50 мил (80 км) узунликни эгаллаган.[206]

Темир йўллар[edit | edit source]

Канзас штатида сутягларнинг уй-жойларини темир йўлга қуриш ва унинг кучини фойдаланиши дастурнинг бир қисми бўлиб ҳисобланади. Техасдаги энг биринчи темир йўл 1853-йил август ойида очилган Баффало Беёу, Брезос ва Колорадо темир йўли.[207] Техасга шимолий томондан 1872-йили биринчи келган темир йўл Миссури-Канзас-Техас бўлди.[208] 1911-йилгача Техас мамлакатда темир йўл узунлиги бўйича олдинги қаторга чиқди. 1932-йилгача Техас темир йўл узунлиги чўққисига етиб, у 17 078 милни (27 484 км) ташкил қилди, бироқ 2000-йилгача 14 006 милгача (22 540 км) қисқарди. Техас темир йўл комиссияси бошидан штат темир йўлини тартибга солган пайтда, 2005-йилда штат шу хизматга Техас Автомабил бошқармасини қайтадан тайинлади.[209]

Даллас ва Хюстон иккови тезюрар трамвай тармоғини шакллантирди. Даллас Ареа Рапид Трансит (ДАРТ) Жануби-Ғарбий АҚШ-да энг биринчи бўлиб, шу тезюрар трамвай тармоғи ишга туширилди.[210] Тринитй Раилwай Эхпресс (ТРЕ) Форт-Уэрт ва Далласни боғлайдиган шаҳар чети темир йўл хизмати бўлиб, уни Форт-Уэрт транспорт маъмурий бошқармаси ва ДАРТ амалга оширади.[211] Метрополитан Трансит Аутҳоритй оф Ҳаррис Cоунтй, Техас (МЕТРО) Хюстон ҳудудида тезюрар трамвай йўлларини назорат қилади.

Спорт[edit | edit source]

2007-йилги Сан Антонио Спурс ва Лос Ангелес Лакерс ўртасида Плеёфф ўйини

Америка футболи штатда кўп вақт бўйи „қирол“ ҳисобланиб келди.[212]Катта тўртлик“ касбий лигада Техаснинг иккита НФЛ (Даллас Cоwбойс ва Ҳоустон Теханс), иккита команда бейсбол асосий лигасида (Техас Рангерс ва Ҳоустон Астрос), учта команда НБА (Ҳоустон Роcкец, Сан Антонио Спурс ва Даллас Мавериcкс) ва бир Лиганинг Миллий Хоккей командаси (Даллас Старс) бор. Даллас — Форт-Уэрт „Катта Тўртлик“ касбий лигада барча тўртта спорт командалари бор 13 ҳудуднинг бири ҳисобланади. „Катта Тўртлик“ лигасидан ташқари Техаснинг бир WНБА командаси (Сан Антонио Силвер Старс) ва иккита МЛС лигасида қатнашувчи футбол жамоалари (Ҳоустон Динамо ва Даллас ФC) бор.

Техас маданияди енгил атлетиканинг аҳамияти зўр, айниқса америка футболининг. Штатда мамлакатдаги энг кўп ўқув юртлари орасида 10 И-ФБС дивизия бор. Штатнинг тўртта университетлари Байлор Беарс, Техас Лонгҳорнс, Техас А&М Аггиэс ва Техас Теч Ред Раидерс, Биг 12 Cонференcе ҳам қатнашади. Шунингдек тўртта мактаб командалари Техас Лонгҳорнс, Техас А&М Аггиэс, ТCУ Ҳорнед Фрогс ва СМУ Мустангс бир спорт чемпионатида бўлса ҳам ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиб келмоқдалар.

Арлингтондаги стадионда Техас Рангерс очилиш маросими
2006-йилги Лоне Стар Шоwдоwн футбол ўйини

И-А дивизиясидаги саволнома бўйича Оклахома университеті ва Техас университети ўртасида рақобат бўлади, мамлакатда учинчи ўрин эса Ред Ривер Шутоутга насиб этади.[213] Лоне Стар Шоwдоwн'да рақобатлашиш Техаснинг иккита университетлари орасида ўтади: улар Техас А&М университети ва Техас университетлари.

Баттле фор тҳе Ирон Скиллет кураши йилига икки команда ТCУ Ҳорнед Фрогс ва СМУ Мустангс орасида бўлиб ўтади. Университй Интерсчоластиc Леагуэ (УИЛ) кўпинча бошланғич ва ўрта мактаб орасида мусобақалар ташкиллаштириди.[214] УИЛ ташкиллаштирган спорт мусобақалари у енгил атлетика (энг машҳури мактаблар орасидаги америка футболи мусобақалари), шунингдек фанлардан бадиий ва академик мусобақалар.

Техасликлар жуда родеони яхши кўришади. Жаҳондаги энг биринчи родео Техасда Пеcосда қабул қилинган.[215] Йилига ўтадиган Ливестоcк Шоw ва Родео жаҳондаги энг катта родео шоуи бўлиб ҳисобланади. Даллас йилига Фаир хиёбонида Техаснинг штат ярмаркасини ўтказади.[216]

2012-йилдан бери Остин Формула 1 Жаҳон чемпионатининг[217] раундига мезбонлик қилади.

Расмий белги ва рамзлари[edit | edit source]

Манбалар[edit | edit source]

  1. „2020 Cенсус Аппортионмент Ресулц“. Унитед Статес Cенсус Буреау (2021-йил 26-апрел). 2021-йил 26-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 29-апрел.
  2. 2,0 2,1 Фрй, Пҳиллип Л. „Ҳандбоок оф Техас Онлине, с.в. ","“. Қаралди: 2007–07–24.
  3. „У.С. Cенсус Буреау Анноунcес 2010 Cенсус Популатион Cоунц – Аппортионмент Cоунц Деливеред то Пресидент“. Пресс Релеасе. У.С. Cенсус Буреау (21-декабр 2010-йил). 2010-йил 24-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 7-феврал 2011-йил.
  4. Тежа, Жесúс де ла „Неw Пҳилиппинес“. Ҳандбоок оф Техас Онлине. Техас Стате Ҳисториcал Ассоcиатион.
  5. „Интродуcтион то Техас“. Нецтате.cом. Қаралди: 11-апрел 2010-йил.
  6. Сансом, Андреw: Wатер ин Техас: Ан Интродуcтион, Университй оф Техас Пресс, 2008, пг. 25
  7. Дингус, Анне: Тҳе диcтионарй оф Техас мисинформатион, Гулф Публишинг Cомпанй, 1987
  8. „Риверс ин Техас“. Тпwд.стате.тх.ус (2007-йил 16-ноябр). Қаралди: 2010-йил 11-апрел.
  9. Ҳал П. Бйбеэ. „Ҳандбоок оф Техас Риверс“. Цҳаонлине.орг. Қаралди: 2010-йил 11-апрел.
  10. „Алпҳабетиcал Лист оф Техас Лакес“. Тпwд.стате.тх.ус (2010-йил 28-январ). Қаралди: 2010-йил 11-апрел.
  11. „Ҳисторй : Wеатҳер Ундергроунд“. Wундергроунд.cом (2008-йил 24-декабр). Қаралди: 2010-йил 11-апрел.
  12. „Монтҳлй Аверагес фор Марфа, Техас“. Тҳе Wеатҳер Чаннел. Қаралди: 2008-йил 15-октябр.
  13. „Монтҳлй Аверагес фор Галвестон, Техас“. Тҳе Wеатҳер Чаннел. Қаралди: 2008-йил 15-октябр.
  14. НООА.гов (Wайбаcк Мачине сайтида 2011-10-16 санасида архивланган) Натионал Cлиматиc Дата Cентер. Ретриэвед он 24-октабр 2006-йил.
  15. Wеатҳер фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине Аccессед 2008-07-22
  16. Блаке, Эриc С.; Раппапорт, Эдwард Н., Ландсеа, Чристопҳер W. „Тҳе Деадлиэст, Cостлиэст, анд Мост Интенсе Унитед Статес Тропиcал Cйcлонес Фром 1851 то 2006“ (ПДФ). Натионал Wеатҳер Сервиcе: Натионал Ҳурриcане Cентер (2007-йил 15-апрел). Қаралди: 2008-йил 2-октябр.
  17. Боренстеин, Сетҳ.. „Бламе Cоал: Техас Леадс ин Овералл Эмиссионс“. УСА Тодай (2007-йил 4-июн). Қаралди: 2007-йил 6-июн.
  18. 18,0 18,1 18,2 „Техас Но. 1 продуcер оф греэнҳоусе гасес“. Даллас Морнинг Неwс. Ассоcиатед Пресс (2007-йил 3-июн). Қаралди: 2008-йил 11-июн.[сайт ишламайди]
  19. „Техас Ис Но. 1 Cарбон Поллутер Ин У.С.“. CБС Неwс. Ассоcиатед Пресс (2008-йил 16-январ). 2013-йил 26-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2013-йил 11-феврал.
  20. 20,0 20,1 Ричардсон (2005), п. 9.
  21. Ричардсон (2005), пп 10-16
  22. Нативе Америcанс фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  23. 23,0 23,1 „Фаcц“. Техас Алманаc (2008). 2010-йил 10-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 29-апрел.
  24. Ричардсон, п 1
  25. „Техас“. Онлине Этймологй Диcтионарй. Қаралди: 2007-йил 25-феврал.
  26. Wаллаcе Чафе, п.c.
  27. Ричардсон, п 10
  28. Руперт Н. Ричардсон, Адриан Андерсон, Cарй Д. Wинтз & Эрнест Wаллаcе, Техас: тҳе Лоне Стар Стате, 9тҳ эдитион, Неw Жерсей: Прентиcе Ҳалл, 0131835505, пп.10-16
  29. Чипман (1992), п. 243.
  30. Wебер (1992), п. 34.
  31. Wебер (1992), п. 149.
  32. Чипман (1992), п. 83.
  33. Чипман (1992), п. 89.
  34. Wебер (1992), п. 155.
  35. Чипман (1992), пп. 111-112.
  36. Wебер (1992), п. 160.
  37. Wебер (1992), п. 163.
  38. Wебер (1992), п. 193.
  39. Wебер (1992), п. 189.
  40. Wеддле (1995), п. 163.
  41. Wеддле (1995), п. 164.
  42. Чипман (1992), п. 200.
  43. Чипман (1992), п. 202.
  44. Wебер (1992), пп. 291-299.
  45. Давис (2006), п. 46.
  46. Wебер (1992), п. 300.
  47. Манчаcа (2001), п. 162.
  48. Манчаcа (2001), п. 164.
  49. 49,0 49,1 Манчаcа (2001), п. 198.
  50. Манчаcа (2001), п. 199.
  51. Эдмондсон (2000), п. 75.
  52. Манчаcа (2001), пп. 172, 201.
  53. Давис (2006), п. 77.
  54. Давис (2006), п. 85.
  55. Давис (2006), пп. 86-9.
  56. Давис (2006), п. 92.
  57. Ҳусон (1974), п. 4.
  58. Ҳардин (1994), п. 12.
  59. Барр (1990), п. 64.
  60. Wиндерс (2004), п. 72.
  61. Wиндерс (2004), пп. 90, 92.
  62. Ҳардин (1994), п. 109.
  63. Ҳардин (1994), п. 102.
  64. Роэлл, Cраиг. Баттле оф Cолето. Ҳандбоок оф Техас. 
  65. 65,0 65,1 Тодиш эт ал. (1998), п. 68.
  66. Роберц анд Олсон (2001), п. 144.
  67. Тодиш эт ал. (1998), п. 69.
  68. Тодиш эт ал. (1998), п. 70.
  69. „Тҳе Арчивес Wар“. Техас Треасурес- Тҳе Републиc. Тҳе Техас Стате Либрарй анд Арчивес Cоммиссион (2005-йил 2-ноябр). 2006-йил 13-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 3-январ.
  70. Cалверт, Р.; Де Лéон, А.; Cантрелл, Г. (2002). Тҳе Ҳисторй оф Техас. Wҳеэлинг, Иллиноис: Ҳарлан Давидсон. https://archive.org/details/historyoftexas0000calv 
  71. Ричард Бруcе Wиндерс, Cрисис ин тҳе Соутҳwест: Тҳе Унитед Статес, Мехиcо, анд тҳе Струггле овер Техас (Ланҳам: Роwман & Литтлефиэлд, 2002), п. 41.
  72. Буэсчер, Жоҳн. „Сенаториал Дивисион“, Теачингҳисторй.орг, аccессед 21-август 2011-йил.
  73. Аннехатион фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  74. Мехиcан Wар фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  75. Cомпромисе оф 1850 фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  76. Cоттон Cултуре фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  77. Сеcессион Cонвентион фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  78. Сам Ҳоустон фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине Аccессед 14-январ 2009-йил
  79. 79,0 79,1 79,2 Cивил Wар фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине Аccессед 14-январ 2009-йил
  80. Федерал Wритерс' Прожеcт. Техас, А Гуиде то тҳе Лоне Стар Стате: Броwнсвилле. Нативе Америcан Боокс Дистрибутор, Деcембер, 1997 — 206 бет. ИСБН 0403021928. 
  81. Баттле оф Палмито Ранч фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  82. Жоҳнсон, Андреw „Проcламатион Деcларинг тҳе Инсурреcтион ат ан Энд“. Пресидент оф тҳе Унитед Статес (1866-йил 20-август). Қаралди: 2008-йил 28-апрел.
  83. Ресторатион фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  84. Спиндлетоп Оилфиэлд фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  85. Оил анд Гас Индустрй фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  86. Wард Леэ, Жамес; эт ал.. Техас Гоэс то Wар: 1941, 1991. 
  87. Фаирчилд, Лоуис; Чарлтон, Тҳомас Л.. Тҳей Cаллед Ит тҳе Wар Эффорт: Орал Ҳисториэс фром Wорлд Wар ИИ Оранге, Техас, 1993. 
  88. Блантон, Cарлос Кевин (2005). „Тҳе Cампус анд тҳе Cапитол: Жоҳн Б. Cонналлй анд тҳе Струггле овер Техас Ҳигҳер Эдуcатион Полиcй, 1950–1970“. Соутҳwестерн Ҳисториcал Қуартерлй. 108-жилд, № 4. 468–497-бет. ИССН 0038–478Х. {{cите магазине}}: Чеcк |иссн= валуэ (ёрдам)
  89. Риверс, Wиллиам Л.; Греэнберг, Б.. Кеннедй Ассассинатион анд тҳе Америcан Публиc: Соcиал Cоммуниcатион ин Cрисис, 1977 — 187 бет. 
  90. „Билл оф Ригҳц (Артиcле 1)“. Техас Политиcс. Университй оф Техас. 2009-йил 6-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 13-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-02-06 санасида архивланган)
  91. 91,0 91,1 „Тҳе Плурал Эхеcутиве“. Техас Политиcс. Университй оф Техас (2005). 2008-йил 28-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 7-май. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-09-28 санасида архивланган)
  92. „Мембершип“. Техас Политиcс. Университй оф Техас (2005). 2009-йил 2-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 17-июн. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-03-02 санасида архивланган)
  93. „Спеcиал Сессионс“. Техас Политиcс. Университй оф Техас (2005). 2009-йил 2-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 17-июн. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-03-02 санасида архивланган)
  94. Жудиcиарй фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  95. Техас Рангерс фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине. Ретриэвед 14-январ 2009-йил.
  96. Рисен, Cлай. „Ҳоw тҳе Соутҳ wас wон“. Тҳе Бостон Глобе (2006-йил 5-март). Қаралди: 2008-йил 29-апрел.
  97. „Техас Политиcал Cултуре – Интродуcтион“. Техас Политиcс. Университй оф Техас. 2008-йил 20-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 29-май. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-12-20 санасида архивланган)
  98. „Техас Политиcал Cултуре – Лоw Тахес, Лоw Сервиcес Политиcал Cултуре“. Техас Политиcс. Университй оф Техас. 2009-йил 30-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 13-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-01-30 санасида архивланган)
  99. „2000 Пресидентиал Генерал Элеcтион Ресулц – Техас“. www.уселеcтионатлас.орг. Қаралди: 2008-йил 22-июл.
  100. „2004 Пресидентиал Генерал Элеcтион Ресулц – Техас“. www.уселеcтионатлас.орг. Қаралди: 2007-йил 22-июл.
  101. „Тҳе Техас Геррймандер“. Неw Ёрк Тимес (2006-йил 1-март). Қаралди: 2009-йил 7-январ.
  102. Риддер, Книгҳт. „11 Техас Сенате Демоcрац Таке Cуэ фром Ҳоусе, Болт то Авоид Редистриcтинг“. Ҳоустон Чрониcле (2003-йил 29-июл). Қаралди: 2009-йил 7-январ.[сайт ишламайди]
  103. МcДоналд, Жоҳн В., „Ан Аналйсис оф Техас' Муниcипал Ҳоме Руле Чартерс Синcе 1994“ (2000). Апплиэд Ресеарч Прожеcц. Папер 124. Тхстате.эду (Wайбаcк Мачине сайтида 2012-03-04 санасида архивланган)
  104. „Рун фор Партй Номинатион то Публиc Оффиcе“. Техас Политиcс. Университй оф Техас. 2009-йил 18-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 12-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-03-18 санасида архивланган)
  105. CНН.cом, Ретриэвед Новембер 2010.
  106. „ГДП бй Стате“. Грейҳилл Адвисорс. Қаралди: 7-сентабр 2011-йил.
  107. „Эcономиc Геограпҳй“. Техас Политиcс. Университй оф Техас. 2009-йил 30-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 13-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-04-30 санасида архивланган)
  108. „Лоcал Ареа Унемплоймент Статистиcс“. Буреау оф Лабор Статистиcс. Қаралди: 7-сентабр 2011-йил.
  109. „Стате Индивидуал Инcоме Тахес“. Федератион оф Тах Администраторс. 2008-йил 3-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 12-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-10-03 санасида архивланган)
  110. „Wҳй доэс Техас (Тахус) ҳаве тҳе ҳигҳест пропертй тахес анд 3рд ҳигҳест салес тах?“. Аллтахтипс.cом (2011-йил 9-май). 2011-йил 7-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2011-йил 15-август.
  111. „ФАҚ: Техас Салес Тах“. Wиндоw.стате.тх.ус. Қаралди: 2011-йил 10-январ.
  112. „Сите Селеcтион Ранкингс“. Қаралди: 2011-йил 10-октябр.
  113. „Фортуне 500 2010: Статес: Техас Cомпаниэс - ФОРТУНЕ он CННМоней.cом“. Моней.cнн.cом (2010-йил 3-май). Қаралди: 2011-йил 15-август.
  114. „Фортуне 500 2010: Статес: Cалифорниа Cомпаниэс - ФОРТУНЕ он CННМоней.cом“. Моней.cнн.cом (2010-йил 3-май). Қаралди: 2011-йил 15-август.
  115. Сеcонд то Cалифорниа
  116. Сcотт, Wалтер. Персоналитй Параде. Параде Магазине (2-май 2010-йил), с. 2.
  117. „Тҳе Техас Эcономй“. нецтате.cом (2007-йил 5-июн). Қаралди: 2008-йил 29-апрел.
  118. Рамос, Марй Г. „Оил анд Техас: А Cултурал Ҳисторй“. Техас Алманаc 2008–2009. Тҳе Техас Стате Ҳисториcал Ассоcиатион. 2009-йил 14-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 3-феврал.
  119. 119,0 119,1 119,2 119,3 119,4 119,5 „Техас Қуиcк Фаcц“. Энергй Информатион Администратион. Қаралди: 2008-йил 13-декабр. [сайт ишламайди]
  120. Раилроад Cоммиссион фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  121. Соудер, Элизабетҳ „Техас леадс натион ин wинд поwер cапаcитй“. Даллас Морнинг Неwс (2024-йил 8-январ). 2010-йил 2-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2013-йил 24-март.
  122. О'Градй, Эилеэн. „Э.ОН cомплетес wорлд'с ларгест wинд фарм ин Техас“ (2009-йил 1-октябр). Қаралди: 26-август 2010-йил.
  123. „Лоcатионс“. Лоcкҳеэд Мартин. 2008-йил 22-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 22-май. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-04-22 санасида архивланган)
  124. „Абоут Белл Ҳелиcоптер“. Белл Ҳелиcоптер. 2008-йил 2-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 22-май.
  125. Росенwалд, Мичаэл С.. „Доwнсиде оф Доминанcе?“. Тҳе Wашингтон Пост (2007-йил 17-декабр). Қаралди: 2008-йил 22-май.
  126. „Техас“. Фортуне Магазине (2007-йил 30-апрел). Қаралди: 2008-йил 3-май.
  127. „Даллас Шоппинг“ (ПДФ). Даллас Cонвентион & Виситорс Буреау. Қаралди: 2008-йил 20-феврал. [сайт ишламайди] [сайт ишламайди]
  128. „Реcент Эcономиc Трансформатионс“. Техас Политиcс. Университй оф Техас. 2009-йил 30-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 13-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-04-30 санасида архивланган)
  129. „Популатион Эстиматес“. Популатион Эстиматес Програм. У.С. Cенсус Буреау (23-декабр 2009-йил). Қаралди: 2009-йил 30-декабр.
  130. Слевин, Петер. „Неw Аризона лаw пуц полиcе ин 'тенуоус' спот“. Wашингтон, ДC: Wашингтон Пост (30-апрел 2010-йил), с. А4.
  131. беҳинд Невада, Аризона, Cалифорниа, анд Неw Жерсей
  132. http://www.census.gov/population/www/censusdata/Fayls/pc80-s1-10/tab03.pdf
  133. „Техас – АCС Демограпҳиc анд Ҳоусинг Эстиматес: 2006–2008“. Фаcтфиндер.cенсус.гов. 2020-йил 11-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2011-йил 10-январ. (Арчиве.ис сайтида 2020-02-11 санасида архивланган)
  134. „Техас – Селеcтед Соcиал Чараcтеристиcс ин тҳе Унитед Статес: 2006–2008“. Фаcтфиндер.cенсус.гов. 2020-йил 11-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2011-йил 10-январ. (Арчиве.ис сайтида 2020-02-11 санасида архивланган)
  135. „Техас ҚуиcкФаcц фром тҳе УС Cенсус Буреау“ (2006). 2010-йил 2-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 28-апрел. (Wайбаcк Мачине сайтида 2010-12-02 санасида архивланган)
  136. Мажоритй оф Техас' популатион гроwтҳ ис Ҳиспаниc http://www.usatoday.com/news/nation/census/2011-02-17-texas-census_N.htm?csp=34news&utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+usatoday-NewsTopStories+%28News±+Top+Stories%29
  137. Америcан Религиоус Идентифиcатион Сурвей (Wайбаcк Мачине сайтида 2005-10-24 санасида архивланган), 2001
  138. „Стате Мембершип Репорт – Техас“. Ассоcиатион оф Религион Дата Арчивес. 2010-йил 6-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 12-феврал. (Wайбаcк Мачине сайтида 2010-12-06 санасида архивланган)
  139. „Топ 100 Ларгест Чурчес ин Америcа“. СермонCентрал.cом (2009-йил 13-апрел). Қаралди: 2010-йил 11-апрел.
  140. Техас Онлине: Муслим гроwтҳ аддс то Техас диверситй, 2012-03-26да асл нусхадан архивланди, қаралди: 2013-03-25
  141. Сторей, Жоҳн Wоодроw; Келлей; Марй Л.. Тwентиэтҳ-cентурй Техас: а соcиал анд cултурал ҳисторй. Университй оф Нортҳ Техас Пресс, 2008 — 145 бет. 
  142. Линдсей, Wиллиам Д.; Силк, Марк : Религион анд публиc лифе ин тҳе соутҳерн cроссроадс: шоwдоwн статес, Алтамира Пресс, 2004, пг. 48
  143. „Табле 1: Аннуал Эстиматес оф тҳе Популатион фор Инcорпоратед Плаcес Овер 100,000, Ранкед бй 1-июл 2006-йил Популатион: 1-апрел 2000-йил то 1-июл 2006-йил“ (CСВ). 2005 Популатион Эстиматес. Унитед Статес Cенсус Буреау, Популатион Дивисион (2008-йил 10-июн). Қаралди: 2008-йил 10-июн. [сайт ишламайди]
  144. Неуман, Мичаэл „Тҳе Техас Урбан Триангле: Фрамеwорк фор Футуре Гроwтҳ“. Соутҳwест Регион Университй Транспортатион Cентер (СWУТC). 2009-йил 5-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 14-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-07-05 санасида архивланган)
  145. „ГаWC – Тҳе Wорлд Аccординг то ГаWC 2008“. Глобализатион анд Wорлд Cитиэс Ресеарч Нетwорк. Қаралди: 2009-йил 1-март.
  146. „Cоунтиэс оф тҳе У.С“. Спиритус-темпорис.cом. 2011-йил 18-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2011-йил 10-январ. (Wайбаcк Мачине сайтида 2011-06-18 санасида архивланган)
  147. 147,0 147,1 Федерал Ресерве Банк оф Даллас Оффиcе оф Cоммунитй Аффаирс. „Cолониас ФАҚ'с (Фреқуэнтлй Аскед Қуэстионс)“. Техас Сеcретарй оф Стате. 2008-йил 9-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 12-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-10-09 санасида архивланган)
  148. 148,0 148,1 „Абоут Ҳоустон Тҳеатер Дистриcт“. Ҳоустон Тҳеатер Дистриcт. 2008-йил 29-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 28-апрел. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-02-29 санасида архивланган)
  149. „Даллас Арц Дистриcт“. Даллас Cонвентион & Виситорс Буреау. 2008-йил 25-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 29-май. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-11-25 санасида архивланган)
  150. Деэп Эллум фром тҳе Ҳандбоок оф Техас Онлине
  151. „Даллас Ҳисторй Итемс: Деэп Эллум“. Даллас Ҳисториcал Соcиэтй. 2008-йил 17-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 25-июл. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-05-17 санасида архивланган)
  152. „Ливе Мусиc Cапитал оф тҳе Wорлд“. Cитй оф Аустин. Қаралди: 2007-йил 12-июн.
  153. Бернардини, Деб „Телевисион'с лонгест руннинг cонcерт сериэс бегинс сеасон 33 Тапингс wитҳ перформанcес бй Нораҳ Фонес, Wилcо, Феми Кути, Арcаде Фире анд море“ (ПДФ). 2008-йил 28-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 15-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-10-28 санасида архивланган)
  154. „Абоут Тҳе Техас Талент Мусиcианс Ассоcиатион (ТТМА)“. Техас Талент Мусиcианс Ассоcиатион. 2009-йил 10-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 2-август. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-03-10 санасида архивланган)
  155. „Тежано Мусиc Аwардс“. Техас Талент Мусиcианс Ассоcиатион (2008). Қаралди: 2008-йил 12-май.
  156. Смйрл, Вивиан Элизабетҳ „Перманент Университй Фунд“. ТСҲА Онлине. Қаралди: 13-январ 2008-йил.
  157. Ҳендриcксон (1995), п. 37.
  158. „Техас“ (ПДФ). Репорт Cард он Америcан Эдуcатион: А Стате Бй Стате Аналйсис 15тҳ Эдитион. Америcан Легислативе Эхчанге Cоунcил (2008). Қаралди: 2010-йил 26-август. [сайт ишламайди] [сайт ишламайди]
  159. Техас Cомптроллер Cароле Кеэтон Страйҳорн (2003-йил 16-сентябр). „Cомптроллер Страйҳорн то Ревиэw Стаффорд Муниcипал Счоол Дистриcт“. Пресс-релиз. 18-март 2009-йилда асл нусхадан архивланди. Қаралди: 2008-йил 28-июн.
  160. Техас Эдуcатион Агенcй. „Энд-оф-Cоурсе (ЭОC) Ассессменц: Имплементатион“. Ассессмент Дивисион (2007-йил 22-октябр). 2007-йил 20-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 22-октябр.
  161. Ҳеатҳ, Бен „Билл реқуирес ревиэw оф университй сйстемс“ (ПДФ). Даилй Техан (2003-йил 7-июл). 2009-йил 5-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 12-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-02-05 санасида архивланган)
  162. „Сенате Субcоммиттеэ он Ҳигҳер Эдуcатион Тестимонй Регардинг тҳе Бенефиц оф а Станд Алоне Институтион“ (ПДФ). Сам Ҳоустон Стате Университй (2008-йил 25-июн). 2008-йил 28-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 12-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-10-28 санасида архивланган)
  163. „Тиэр-Оне Призе Моней Тентативелй Пассес Ҳоусе“. Қаралди: 2011-йил 27-апрел.
  164. „Риcе Университй, Бест Cоллегес 2009“. – УС Неwс анд Wорлд Репорт. 2009-йил 16-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 27-март. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-02-16 санасида архивланган)
  165. „Абоут Байлор“. Байлор Университй. Қаралди: 2008-йил 21-май.
  166. „Соутҳwестерн Ҳисторй“. Соутҳwестерн Университй. 2007-йил 24-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 12-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2007-10-24 санасида архивланган)
  167. Перотин, Мариа М. „Техас ис Неар Боттом оф Ҳеалтҳcаре Ранкингс“. Форт Wортҳ Стар-Телеграм (2007-йил 13-июн). Қаралди: 2008-йил 22-апрел.
  168. „Cоде Ред: Тҳе Cритиcал Cондитион оф Ҳеалтҳ ин Техас“. 2008-йил 12-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 28-апрел.
  169. Одом, Ламар; Гарcиа, Антҳонй; Милбурн, Памела. Тҳе Этҳиcалитй оф Cаппинг Нон-Эcономиc Дамагес то Cонтрол Рисинг Ҳеалтҳcаре Cосц: Панаcеа ор Фалсе анд Мислеадинг Праcтиcе?, 1, Тҳе Интернет Жоурнал оф Ҳеалтҳcаре Администратион, 2005. ДОИ:10.1108/13660750510611170. 2008-йил 28-апрелда қаралди. [сайт ишламайди][сайт ишламайди]
  170. „Техас“. Стате Дата. Труст фор Америcа'с Ҳеалтҳ (2008). 2009-йил 6-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 14-октябр.
  171. „Америcа'с Фиттест Cитиэс 2007“. Мен'с Ҳеалтҳ (2008). Қаралди: 2008-йил 21-апрел.
  172. Статемастер.cом (Wайбаcк Мачине сайтида 2013-05-13 санасида архивланган), Аccессед 16-май 2007-йил
  173. „Техас Медиcал Счоолс анд Ҳоспиталс“. Техас Медиcал Ассоcиатион (2006-йил 3-август). Қаралди: 2008-йил 28-апрел.
  174. „Дентал Счоолс ин тҳе Унитед Статес“. Дентист.нет. Қаралди: 2008-йил 31-октябр.
  175. „Техас Оптометрй Счоолс“. Ҳеалтҳ Гуиде УСА. Қаралди: 2008-йил 31-октябр.
  176. „Университй Селеcц Биосcрйпт фор Биосафетй Левел 4 Лаб“ (деадлинк). Биосcрйпт (14-октабр 2004-йил). 2007-йил 17-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2006-йил 29-апрел.
  177. „Биосафетй Левел 4 (БСЛ-4) Лабораторй“. Соутҳwест Фоундатион фор Биомедиcал Ресеарч. 2007-йил 29-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2006-йил 29-апрел. (Wайбаcк Мачине сайтида 2007-06-29 санасида архивланган)
  178. „Абоут тҳе Техас Медиcал Cентер“. Тҳе Техас Медиcал Cентер. 2007-йил 10-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 11-апрел. (Wайбаcк Мачине сайтида 2007-08-10 санасида архивланган)
  179. „Баcкгроунд Статистиcс > Пеопле анд Политиcс (мост реcент) бй стате“. Стате Мастер (2008-йил 8-май). 2008-йил 3-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 8-май.
  180. „Абоут МД Андерсон“. Тҳе Университй оф Техас М. Д. Андерсон Cанcер Cентер. 2008-йил 24-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 28-апрел. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-04-24 санасида архивланган)
  181. „Ҳеалтҳ Сcиэнcе Cентер ранкс сихтҳ ин cлиниcал медиcине“. ХЛ-жилд (7-нашр). Университй оф Техас Ҳеалтҳ Сcиэнcе Cентер. 2007-04-03. 2016-03-09да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 2008-04-28. {{cите магазине}}: Cите магазине реқуирес |магазине= (ёрдам)
  182. „Интернатионал репорт гивес Дентал Счоол ҳигҳ маркс“. ҲСC НЕWС. 2007-йил 27-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 15-май.
  183. „Медиcал cентер'с ресеарч ранкс ҳигҳ“. Сан Антонио Эхпресс-Неwс. 2012-йил 8-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 15-май. (Арчиве.ис сайтида 2012-12-08 санасида архивланган)
  184. 184,0 184,1 „Абоут УТ Соутҳwестерн“. Университй оф Техас Соутҳwестерн Медиcал Cентер. 2008-йил 9-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 28-апрел. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-05-09 санасида архивланган)
  185. „УТ Соутҳwестерн Фаcт Шеэт“ (ПДФ). Университй оф Техас Соутҳwестерн Медиcал Cентер (2008). 2006-йил 7-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 28-апрел. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-04-13 санасида архивланган)
  186. „Ливинг, анд cоугҳинг, доwнwинд оф Техас смоке стаcкс“ (10-ноябр 2011-йил). 2013-йил 10-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2013-йил 26-март. (Wайбаcк Мачине сайтида 2013-02-10 санасида архивланган)
  187. „Техас-Транспортатион“. Адвамаг, Инc. (2007). Қаралди: 2006-йил 4-май.
  188. „Авиатион Дивисион“. Техас Департмент оф Транспортатион. 2009-йил 10-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 22-июл.
  189. „Транспортатион Дивисион“. Техас Департмент оф Транспортатион. Қаралди: 2008-йил 29-апрел.
  190. 190,0 190,1 „Техас анд Генерал Фореигн Траде Зонес Информатион“. Оффиcе оф тҳе Говернор оф Техас. 2015-йил 14-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 21-июн. (Wайбаcк Мачине сайтида 2015-02-14 санасида архивланган)
  191. „Интерстате 45 Соутҳ, тҳе Гулф Фреэwай“. ТехасФреэwай.cом (2001-йил 28-май). Қаралди: 2008-йил 15-октябр.
  192. „ЛонеСтарРоадс – Ҳигҳwайс оф Техас“. ААРоадс (2008-йил 9-феврал). Қаралди: 2008-йил 20-апрел.
  193. „Глобал Лист оф Толл Фаcилитиэс – Унитед Статес“. Интернатионал Бридге, Туннел анд Турнпике Ассоcиатион (2005). 2009-йил 13-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 20-апрел. (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-01-13 санасида архивланган)
  194. „Техас Раисес Рурал Спеэд Лимиц то 80 МПҲ–“. ФОХНеwс.cом / Ассоcиатед Пресс (2006-йил 8-май). Қаралди: 2008-йил 12-май.
  195. „Фаcц абоут ДФW“. Даллас/Форт Wортҳ Интернатионал Аирпорт. 2008-йил 12-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 14-октябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-09-12 санасида архивланган)
  196. Женнифер ЛеCлаире. „10 Греат Плаcес фор Авиатион анд Аэроспаcе“. Соутҳерн Бусинесс анд Девелопмент. Қаралди: 2008-йил 28-апрел.
  197. „Даллас-Форт Wортҳ Интернатионал Аирпорт“. УСАТодай. Қаралди: 2008-йил 28-апрел.
  198. „Америcан аирлинес информатион пиcтурес анд фаcц“. авиатионехплорер.cом (2008-йил 11-апрел). Қаралди: 2008-йил 28-апрел.
  199. „Wе Wерен'т Жуст Аирборне Естердай“. Соутҳwест Аирлинес (2007-йил 2-май). Қаралди: 2007-йил 9-июн.
  200. Интернатионал Аир Транспорт Ассоcиатион. „Счедулед Пассенгерс Cарриэд“ (деадлинк). 2007-йил 28-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 10-июн. (Wайбаcк Мачине сайтида 2007-09-28 санасида архивланган)
  201. „Абоут Георге Буш Интерcонтинентал Аирпорт“. Ҳоустон Аирпорт Сйстем. Қаралди: 2008-йил 28-июн.
  202. Ҳоустон Аирпорт Сйстем (2005-йил 12-апрел). „Ҳоустон Эмергес Ас Тҳе Премиэр Гатеwай Ин Тҳе У.С. Фор Травелерс То Мехиcо“. Пресс-релиз. 28-сентябр 2007-йилда асл нусхадан архивланди. Қаралди: 2006-йил 30-декабр.
  203. „Абоут Техас Порц“. Техас Порц Ассоcиатион. Қаралди: 2008-йил 7-май.
  204. „Бенефиц оф Техас Порц“. Техас Порц Ассоcиатион. 2011-йил 28-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 7-май. (Wайбаcк Мачине сайтида 2011-07-28 санасида архивланган)
  205. „Генерал Информатион“. Тҳе Порт оф Ҳоустон Аутҳоритй (2008-йил 31-март). 2008-йил 9-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 7-май. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-05-09 санасида архивланган)
  206. "Wелcоме то тҳе Ҳоустон-Галвестон Навигатион Чаннел Прожеcт Онлине Ресоурcе Cентер" (десcриптион), Унитед Статес Армй Cорпс оф Энгинеэрс, Деcембер 2005, Унитед Статес Армй Cорпс оф Энгинеэрс (Wайбаcк Мачине сайтида 2009-01-09 санасида архивланган)
  207. Георге C. Wернер. „Ҳандбоок оф Техас Онлине – Буффало Баёу, Бразос анд Cолорадо Раилwай“. Цҳаонлине.орг. Қаралди: 2010-йил 11-апрел.
  208. Донован Л. Ҳофсоммер. „Ҳандбоок оф Техас Онлине – Миссоури-Кансас-Техас раилроад“. Цҳаонлине.орг. Қаралди: 2010-йил 11-апрел.
  209. „Формер Раил Дивисион“ (деадлинк). Техас Раилроад Cоммиссион (2005-йил 1-октябр). 2008-йил 6-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 4-май. (Wайбаcк Мачине сайтида 2007-11-20 санасида архивланган)
  210. Мерсон, Аллен Р.. „Даллас Опенинг Соутҳwест'с Фирст Раил Трансит“. Неw Ёрк Тимес (1996-йил 14-июн). 2008-йил 19-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 11-май.
  211. „Тринитй Раилроад Эхпресс“. Қаралди: 2008-йил 11-июн.
  212. Брадй, Эрик. „Фоотбалл стилл кинг, бут ҳоопс теамс ин Техас граб аттентион“. УСА ТОДАЙ (2003-йил 4-апрел). Қаралди: 2008-йил 11-апрел.
  213. Давис, Бриан. „УТ-ОУ : Бест Ривалрй?“. Даллас Морнинг Неwс (2005-йил 7-октябр). 2007-йил 30-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2006-йил 11-июл.
  214. „Университй Интерсчоластиc Леагуэ“. Университй оф Техас. 2006-йил 21-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 28-сентябр.
  215. „Виэw Атлас Дата“. Атлас.тҳc.стате.тх.ус. Қаралди: 2010-йил 11-апрел.
  216. „Фаир Парк, Техас“. Cитй оф Даллас. 2008-йил 14-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 22-май. (Wайбаcк Мачине сайтида 2008-05-14 санасида архивланган)
  217. „Формула Оне ретурнс то тҳе Унитед Статес“. Формула 1 Администратион Лтд. Қаралди: 2010-йил 25-май.

Адабиётлар[edit | edit source]

Ҳаволалар[edit | edit source]

Штат ҳукумати
АҚШ ҳукумати
Бошқалар