Паҳлавон Маҳмуд
| Паҳлавон Маҳмуд | |
|---|---|
 | |
| Таваллуди | 1255 |
| Вафоти | 1322 |
| Ижод қилган тиллари | Форс тили |
| Фуқаролиги | Эрон |
Паҳлавон Маҳмуд (форсча: پهلوان محمود тожикча: Паҳлавон Маҳмуд, ўзбекча: Паҳлавон Маҳмуд, 1247—1326, Хива) – Хоразмлик форс шоири, маърифатпарвар, файласуф ва сўфий. Хоразм ва форсларнинг миллий қаҳрамони (қаҳрамони). Эронда Пуря-е Вали номи билан машҳур бўлган бу лақаб Хоразмда Паҳлавон Маҳмудга берилган. Қабри Хойда (Эрон)[1] ёки Хивада (Ўзбекистон) жойлашган. 2008-йилда Эронда Паҳлавон Маҳмуд шогирдлари ҳақида „Қаҳрамонлар“ (форсча : Паҳлевāнāн, инглизча : Тҳе Ҳероэс) деб номланган анимацион сериал чиқди[2].
Биографияси[edit | edit source]
1247-йилда туғилган. У мўйначининг ўғли эди. Ривоятларга кўра, бу воқеа Хивага кираверишда, Хоразмнинг эски пойтахти Гурганждан келган муҳожир отасининг аравасида содир бўлган. Маҳмуд устахонани отасидан мерос қилиб олган. Аммо бу унинг асосий машғулоти эмас эди: у баклавон эди (форсча: پهلوان қаҳрамон) – мусобақаларда қатнашган полвон. Шунинг учун кўпинча Паҳлавон Маҳмуд номи билан машҳур. У тез-тез турли давлатларга (биринчи навбатда, ҳозирги Ўзбекистон, Туркманистон, Эрон, Афғонистон, Покистон ва Ҳиндистон ҳудудларига) бориб, у ерда ўтказилган мусобақаларда қатнашиб, унга тирикчилик ва енгилмас полвон сифатида шуҳрат келтирган.
Маҳмуд 1325-йил ёки 1326-йилларда вафот этгач, устахонаси ҳовлисига дафн этилган. Бу жой тезда зиёратгоҳга айланди. 1701-йилда бу ерда кичик қабр қурилган. 1810-йилда бино қайтадан улуғвор мақбарага айлантирилди. 1913-йилда унга охирги қўшимчалар киритилди. Мусулмон руҳонийлари Маҳмудни авлиё деб эълон қилган, Хивада у қадимдан пир, яъни шаҳар ҳомийси ҳисобланган. Вақт ўтиши билан унинг мақбараси Хива хонлари қабрига айланган.
Унинг вафотидан сўнг хивонликлар Маҳмуд номи билан Хива воҳасини суғорувчи канал – Палвон-яб каналига ном беришган. Шаҳар дарвозаси унинг номи билан аталган: Палвон-дарвоза. Хива маҳалласида кезиб юрган Ёмуд туркманлари Пахлавон Маҳмуднинг адабий тахаллуси Перя-валини уруш ҳайқириғига солди: бу ном билан душманларини чўчитиб, жангга отилди.
Фаолияти[edit | edit source]
Форс тилида ижод қилган. Постиндўзлик, телпакдўзлик билан шуғулланган. Ҳиндистон ва Эронда полвонликда донг таратган. Шунга кўра, Пахлавон Маҳмуд деб аталган. Форс ва туркий халқлар адабиётида Умар Хайёмдан сўнг фақат рубоий ёзган шоир Паҳлавон Маҳмуд.дир. У Хайёмнинг оддий тақлидчиси бўлмай, мушоҳада кучи жиҳатидан у билан баробар турган. Паҳлавон Маҳмуд шаҳар ҳунарманд косибларининг футувват-жувонмардлик ҳаракати (13—14-асрлар) ташкилотчиси, маънавий раҳнамоси бўлган. Кўпчилик рубоийлари мардлик, марҳамат ва шавқат, саховат ва оли-жаноблик каби жувонмардлик принсиплари асосида ёзилган. Асарларида тасаввуф таълимотининг назарий ғоялари билан жувонмардлик тариқатининг амалий қоидалари ўзаро омухта ҳолда баён қилинган. Унга кўра, худо дийдори коинотдаги барча мавжудотларда акс этади. Паҳлавон Маҳмуд. моддий борлиқнинг мангулиги, инсон ва табиат, ёр васли ва унинг лаззати ҳақида фикр юритади. Рубоийлари фикрнинг равшанлиги, мазмуннинг теранлиги, образларнинг ранг-баранглиги билан ажралиб туради. Уларда „ёр“, „дўст“, „маъшуқа“, „жонона“ каби сўзлар турли маноларда, сўфиёна шеърларида „худо“ маносида келади. Паҳлавон Маҳмудга нисбат бериладиган „Ҳазрати Пахлавон рубоийлари“нинг қўлёзма нусхалари Ўзбекистон Фанлар академияси Шарқшунослик институтида сақланади.
Асарлари[edit | edit source]
„Қомус ул-аълом“ (Ш. Сомибек) ва „Оташкадаи Озарий“ (Л. Алибек) ва „Ҳафт-иқлим“ (А. Розий) номли асарларда хабар берилишича, Паҳлавон Маҳмуд. „Канз ул-ҳақойиқ“, („Ҳақиқатлар ха-зинаси“, 1303—1304) номли маснавий ҳам ёзган, лекин асар ҳали топилмаган. Хоразмда ёзилган қўлёзма мано-қибдя шоир ҳаёти ҳақида маълумотлар бор. Унинг васиятига кўра, жаса-ди ўзининг пўстиндўзлик устахонасига дафн этилган. Вақт ўтиши билан мақбара атрофида Паҳлавон Маҳмуд мажмуаси вужудга келган. Рубоийлари Тўхтасин Жалолов, Муинзода, Васфий, Матназар Абдулҳакимов томонидан ўзбек тилига таржима қилинган.
Адабиётлар[edit | edit source]
- Ким агар озоддур [Рубоийлар], Т., 1992.
Манбалар[edit | edit source]
- ↑ „آرامگاه پوریای ولی (۱۴۰۰)|تمام اطلاعات موردنیاز برای سفر“ (эн). гардешгари724.cом. 2022-йил 14-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 14-октябр.
- ↑ Тҳе Ҳероэс (ТВ сериэс)(ингл.) // Wикипедиа. — 2022-09-15.
 | Ушбу мақолада Ўзбекистон миллий энсиклопедияси (2000-2005) маълумотларидан фойдаланилган. |
 | Бу андозани аниқроғига алмаштириш керак. |