(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)
Kontent qismiga oʻtish

Gidrosfera

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Gidrosferada suvning aylanishi

Gidrosfera (qadimgi yunoncha: ὕδωρ (húdōr) — „suv“, and σφαῖρα (sphaîra) — „shar“)[1][2] — Yer kurrasidagi barcha suv — okean va dengizlar, daryo, koʻllar va botqoqliklar, doimiy qorlik va muzliklar, tuproqdagi namlik hamda yer osti suvi majmui. Koʻpincha, gidrosfera deganda okean va daryolar tushuniladi, lekin bu — xato. Gidrosferaning umumiy hajmi 1 491 049 ming km3.

Ggidrosfera Yer massasining atigi 1/4100 qismini tashkil etadi. Gidrosferaning eng asosiy qismi — Dunyo okeani Yer kurrasi umumiy maydoni (510 million km2) ning 361 million km2 ni, yoki 71% ni gidrosfera qoplab olgan, koʻl va daryolardagi suvlar esa quruqlik maydonining 6% chasini egallab turadi. Yer kurrasidagi barcha abadiy qor va muzliklarning umumiy maydoni 21 million km2, bu esa Yer yuzasi umumiy maydonining 4% ini, quruqlik maydonining 14% ini tashkil etadi. Gidrosferaning kimyoviy tarkibi dengiz suvining oʻrtacha kimyoviy tarkibiga juda yaqin, undagi eng muhim kimyoviy elementlar: kislorod — 85,8%, vodorod — 10,8%, xlor va natriy — 2,95%. Gidrosfera suvlari uzluksiz va tez harakat qilib, tabiatda aylanib turadi va atmosfera, litosfera va biosfera bilan chambarchas bogʻlanishda boʻladi. Gidrosfera gidrologiya, okeanologiya, geologiya, geokimyo kabi qator geografik fanlarning tadqiqot predmeti hisoblanadi.

  • 75-sessiyasida
  • 1969-yilda Y.A.Kurajkovskiy
  • N.F.Glazovskiy 1998-yil
  • Geotizim
  • 60 % dan
  • Geotizim
  • talabalarda tabiatdan togri yoki notogriligini belgilovchi mezonni aniqlash, tabiatdan foydalanishni togri amalga oshirishda, umumiy geografik qonuniyatlarga asoslanish malakalarini shakllantirisdan iborat
  • Biota
  • 3 guruhga
  • V.B. Sochava
  • Xavo va suv
  • Ekologiyalashuv

gumanitarlashuv globallashuv

  • Osimlik va hayvonot dunyosi
  • Tabiiy resurslar
  • 60-70-yillaridan
  • 1990-yillardan
  • XX-asrning 70-yillari
  • Ozgarmaydiagn
  • 250-oyatida
  • Tabiat dialektikasi
  • B.I.Kochurov
  • 70-yillaridan
  • 1972-yili
  • M.Strong
  • 1820-1860-yillarni
  • 5 ta
  • Envayromentalogiya
  • Texnosentrizm
  • 5 ta
  • Industrial bosqich
  • Atrof-muhitni boshqarish
  • 17 ta maqsad, 169 ta vazifa
  • G,Marshga
  • 3 ta
  • Komponent
  • Landshaft
  • Tabiatdan foydalansih
  • Geoekologik holat
  • 3,9 mlrd
  • Ifloslanish
  • Antropogen yuk
  • 65 %
  • 3,2 sm
  • 13 % ga
  • 50 % ga
  • Landshaftlarning barqarorligi
  • 3 guruhga
  • 3 yonalishda
  • Landshaftlarning ekologik potensiali
  • 2 guruhga
  • kuchli va surunkali stress
  • bevosita va bilvosita
  • 3 ta
  • iqlim, tuproq, relief va flora
  • Antropogen tasir
  • Malum bir vaqtdagi atrof-muhitning xolati yoki xususiyati
  • 2 xil
  • tog jinslari

relyef tuproq

  • biotik omillar
  • Antropogen tasir
  • lotincha, yaratuvchi, bunyod etuvchi kuch, sabab,
  • lotincha
  • Indikator
  • Yu.Izraelga
  • Ekologik potensial
  • Landshaftlarning barqarorligi
  • A.G.Isachenko
  • 1810-yilda
  • A.Gumboldt
  • 1963-yil
  • Mintaqaviy yondahsuv
  • 2 gektar
  • 80 % dan
  • Tabiat resurslari
  • yordamchi vosita
  • genetik klassifikatsiya
  • biologik
  • resurs zahiralarining tugashi va qayta tiklanuvchanlik belgilariga
  • qazilma , yoqilgI boyliklar
  • muqobili mavjud va mavjud bolmagan
  • resurs aylanishi
  • resurslar bilan taminlanganlik
  • 3 ta
  • chollashish
  • 1000 mlrd
  • 1,4 mlrd
  • Osiyo
  • Avstraliya
  • 82 %
  • 1,5 %

Butun jahon turistik tashkiloti 350 mln 2015-yil 35-maqsadida Ozbekiston boylab sayohat qiling 12 mln 9 mln -fransuzcha tourisme- sayohat qilish, dam olish 1963-yilda sayyoh -ozi yashab turgan joydan 12 oydan ortiq bolmagan vaqt davomida ish bilan band bolmasdan tarixiy va turistik obyektlar xizmatidan foydalangan kishi Ottava, Kanada -polyakcha rekreasia-dam olish

3 rejali va rejasiz Ierusalim, 18-20 mlrd $ 250 dan ortiq Gozal ota ziyoratgohida 1980-yil G.S. Laskur Fizik, Kimyoviy, Fizik-kimyoviy, biologik 20 % 5,5 mln kishi Xitoy va Hindiston 1 mln 600 ming 1,5 mlnga yaqin 300 mingga yaqin muhitning tabiiy parametrlarini ozgarishi bilan bogliq haroratning kotarilishiga inson organizmi uchun noqulay bolgan biomoddalarni hududda kopayishi bilan hosil boladi Bakteriologik ifloslanish Biotik va mikrobiologik Sayyora miqyosida ifloslanishga aytiladi Mahalliy ifloslanish 7 mingdan ziyod 3 0,42 l/s 3 Azot qosh oksidi Saraton kasalligi E.Gekkel 3 mlrd Shahar, tuman yoki kichik hududlarga tegishli ekologik muammolar 64800 km kv 21100 km kv 8730 km kv 300 km 20 100 ming gektar 1970-yillar ortalarida Tabiiy va ijtimoiy 30-35 % 11,2 mln t Azot oksidlari, oltingugurt dioksidi, uglerod dioksidi, ammiak, ozon Muhitning kislotaliligini ozgartiradi, organizmlarga tasir etadi, oziq-ovqat zanjiri orqali uzatiladi Teri saratoni, koz kataraktasining kopayishi, immunitetning pasayishiga 60 % 1 mlrd 96,5 % 10 mln tonnadan 100 mln tonnaga oshdi Resurslarni isrof etuvchi va atrof-muhitni ifloslantiruvchi texnologiyalardan voz kechish va eng maqbul ekologik texnologiyalarga otish Joylashgan orni, qiyofasi, yashash sharoiti mavjudligi Har qanday istalgan hududagi modda va energiya almashinuvini buzmagan holda u yoki bu darajadagi antropogen bosimga bardosh berish qobiliyati Ekologik jihatdan ruxsat etiladigan antropogen bosim Lotincha korsatkich Fizik, kimyoviy, fizik-kimyoviy, biologik 20 3 1987-yil 10% 1950-yillardan 15-25 Antarktida osmonida 80% 0,4-2,5 mlrd t 14,5⁰C 15,2⁰C

Burkino-Faso 1,4-2,2 10⁰ shimolga siljiydi 30% 2024-yil 12-17-fevral London Fargona vodiysi METH tushunchasini 3-4-moddalarida 2024-2026 2030 Yovvoyi hayvonlarning kochib yuruvchi turlari boyicha Qor qoplonini saqlash va ekotizimlarini himoya qilish 6 4 22,2 BLX,reprezentiv lik ,noyoblik, bir -birini toldirish , maydon kattaligi

6 Maydonining kattaligi turlichaligi bilan

1mln ga

10-100

lotincha indico korsatkich

Reprezentativlik

  • Геоэкологик-иқтисодий-ижтимоий муаммоларни биргаликда ва бир пайтнинг ўзида муайян давлатлар ёки маъмурий бўлинмалар доирасида эмас, айнан табиий географик бирликларда ҳал қилишни тавсия этмоқда.
  • Йўқолиб кетаётган ўсимликлар ва ҳайвонот турларининг рўйхати
  • Табиий объектлар ва мажмуаларни муҳофаза қилишнинг қаттиқ режимига эга бўлган, типик экологик тизимлар, ўсимликлар ва ҳайвонларнинг ирсий фондини сақлаб қолиш ҳамда ўрганиш учун мўлжалланган, умумдавлат аҳамиятига молик муҳофаза этиладиган ҳудудлардир

Юқори маҳсулдорлик, инсон ҳаёти учун қулай экологик шароитнинг бўлиши ва юқори иқтисодий самарадорлик

  • 0,05 мг/м3
  • Жамиятнинг барқарор ривожланишини таъминлашда табиий ва маданий ландшафтларнинг функционал бирлиги асосида қулай геоэкологик муҳитни сақлаш, бойитиш ва оптималлаштиришга қаратилишида
  • Табиий геотизимларни ва ижтимоий-иқтисодий тизимларни бир бутун ҳолда ўрганишга



  • Табиий ва антропоген геокомплексларни тарихий ривожланиши ва динамикасини тадқиқ қилишга
  • Табиат билан жамиятни бир бутун ва ўзаро узвий алоқадаги геокомплекс сифатида тадқиқ этилишида
  • Ҳар бир ҳудуднинг табиати ва ҳўжалигининг индивидуал хусусиятини аниқлашга
  • Табиат ва жамият алоқаларининг географик жиҳатлари
  • Тупроқдаги исиқлик ва намлик режими иқлим омилига боғлиқ бўлиб, тоғ жинсини нураши, микроорганизмларни ҳаёт фаолиятига, ўсимликларга таъсир кўрсатади
  • Она тоғ жинси ва унинг характери тупроқнинг минерал, механик ва кимёвий таркибини белгилаб беради
*Биосфера қўриқхоналари ЮНЕСКОнинг «Инсон ва биосфера» дастури асосида айрим географик минтақалар учун типик бўлган, табиати ўзгаришга учрамаган ҳудудларда ташкил этилади
  • Айрим табиий объектлар ва геомажмуаларни сақлаб қолиш, такрор кўпайтириш ва тиклаш бўйича мўлжалланган вазифаларига кўра турлича бўлган ҳудудлардир
  • Пластиклик
  • Биота (ўсимлик ва ҳайвонат дунёси)
  • Иқлим ва сув
  • Ҳайвонот дунёси-ўсимлик-тупроқ-сув-иқлим хусусияти-рельеф ва тоғ жинслари
  • 1,2,3,4,5,6
  • 1,2,3,4
  • 1. Табиат компонентларининг бир-бирлари билан ўзаро боғлиқлик ва алоқадорлик қонунияти;

2. Ландшафтларнинг барқарорлиги; 3. Табиий комплексларнинг инсон хўжалик фаолияти таьсирида ўзгарувчанлик даражаси; 4.Табиий географик жараёнларнинг ўзгариш йўналишлари; 5. Ландшафт комплексларининг хилма-хиллик қонуниятига; 

6.Табиий мухитнинг инсон омили таьсирида ифлосланиш хусусияти ва даражасига
  • 1. Эгалогик мувозанат характери;

2.Биологик хилма-хиллик даражаси; 3. Ўсимликлар хусусан дарахт ва буталарнинг зичлиги; 4. Биоресурс-ларнинг инсон хўжалик фаолияти натижасида ўзгарувчанлик даражаси; 5. Экологик вазият холати ва ўзгариш йўналиши; 6. Экотизимлар-нинг харакатчанлиги; 7. Гео- ва экотизимларнинг бир-бирага мос келиш холати

  • Ландшафтларни оптималлаштириш ландшафт мелиорациясининг энг қулай вариантини танлаб олиш жараёни бўлиб, табиатдан фойдаланиш жараёнида табиатни муҳофаза қилиш

A)*Geografik determinizm A)*Shari Lui Monteskening A)*er avv 460-370-yillarda A)*Tarixiy toqqiz A)*Gippokrat A)*Tabiiy holatning odamlarning salomatligiga tasirini organib, tbbiy ekologik tadqiqotlarning boshlanishiga A)*nemis faylasuf olimlari A)*1724-1804-yillari A)*Immanuel Kant A)*Immanel Kantga A)*Karl Ritter A)*Fransiyalik A)*Fridrix Ratsel A)*fransuzcha mumkinchilik, imkoniyat A)*E Xanting-tonning A)*Pol Vidal de la Blash

A)*Adaptatsiya mexanizmi A)*Urbanizatsiyaa A)*1930-yilda A)*tabiiy, texnik va ijtimoiy

  • Geografik determinizm
  • Shari Lui Monteskening
  • er avv 460-370-yillarda
  • Tarixiy toqqiz
  • Gippokrat
  • Immanuel Kant
  • Immanel Kantga
  • Fridrix Ratsel
  • fransuzcha mumkinchilik, imkoniyat
  • E Xanting-tonning
  • Pol Vidal de la Blash
  • Adaptatsiya mexanizmi
  • 1930-yilda
  • tabiiy, texnik va ijtimoiy

1956-yilda Koinotni ozlashtirish Kundalik turmushning qulayligi 4 hissaga 9 hissaga 2 hissaga Moddiy va ma'naviy talablarning yuqori darajada qondirilishi Koinotni ozlashtirish, yangi materiallar yaratish Iqlimning isib ketishiga Tabiatni muhofaza qilish va undan foydalanish Xalqaro global ekosiyosat Er yuzi tabiiy resurslarining potensiali va ularning global joylashishini hisobga olish Kontinental va subkontinental hududlar Hududlarning tabiiy resurs potensiali va ekologik holatini boshqarish Kichik hududiy birlashmalar 1992 yilda Huquqiy Xalqaro huquqiy siyosat va tashqi siyosat akciyalarini otkazish Qit'a, subkontinent va er yuzining yirik regionlarida tabiatni muhofaza qilish

  • 100 ga yakin
  • Organizmga tasir etuvchi jonsiz tabiatning elementlari
  • Tirik mavjuduodlarning organizmga tasiri
  • Er sharsimonligi
  • Erning ayni shu qismida moddalar bir vaqtning ozida qattiq, suyuq va gazsimon xolatda bolib, doim bir- biriga otib va ozaro tasir etadi
  • Dehqonchilik va chorvachilik
  • Maqsadsiz
  • Alyuminiy sanoati
  • Bir butunligi
  • Er osti boyliklarini qazib olinishi
  • Tuproqlarni shorlanishi
  • Foydali qazilmalar
  • Geotermik resurslar
  • Kserofitlar
  • Turizm va aholining ommaviy dam olishini tashkil etish uchun qulay geografik va iqlimiy sharoitlarga ega bolgan hududlar kiradi
  • Tuzlar, fosforitli va oltingugurtli minerallar, qurilish materiallari
  • Grekcha soz bolib, yashayman, joylashaman manosini bildirib, er yuzining aholi yashaydigan qismi demakdir
  • Erning oz oqi atrofida aylanishi tufayli
  • Tabiatning tobora qashshoqlashishiga
  • Inson hayoti va faoliyati davomida bevosita foydalaniladigan barcha turdagi tabiat nematlariga
  • Tugaydigan va tugamaydigan
  • Tiklanadigan
  • Parnikoviy effekti (issiqxona samarasi)
  • Geoekologik-iqtisodiy-ijtimoiy muammolarni birgalikda va bir paytning ozida muayyan davlatlar yoki mamuriy bolinmalar doirasida emas, aynan tabiiy geografik birliklarda hal qilishni tavsiya etmoqda
  • 90 kg qattiq zarrachalar, 22 kg sulfit angrid va azod oksidi
  • 11.3 kg qattiq zarrachalar, 2.72 kg oltingugut oksidi, 1.8 kg azot oksidi
  • YOruglik, harorat, namlik, shamol, substrakt, havo, suv va boshqalar
  • 10 mlgd aholini oziq ovqat bilan taminlash mumkin edi
  • Buyrakda
  • Organizmlar bilan muhit ortasidagi uzviy aloqadorlik va organizmlarni muayan muhitga moslashuvi
  • Ozon
  • 3 mlyard yil ilgari proterozoy erasida
  • 5000 - 6000 litr
  • YUNEP
  • Fatsiya, urochishe, joy, landshaft, rayon, okrug, kichik provinsiya, provinsiya, zona, olka, materik va geografik qobiq
  • Geomorfologik va litogen, gidroiqlimiy va biogen, antropogen
  • Er yuzasining posti yosh, harakatdagi seysmiklik darajasi yuqori va vulqon harakatlari davom etadigan hududlarda
  • Inertlik


  • Quyosh radiatsiyasining er yuzasida notekis taqsimlanishi sababli
  • AQSH va Rossiya
  • Eketensiv
  • Hayvonot
  • AQSH, Kanada, Avstraliya, Rossiya, Qozogiston, Hitoy, Braziliya, Ozbekiston
  • Tabiiy obektlar va majmualarni muhofaza qilishning qattiq rejimiga ega bolgan, tipik ekologik tizimlar, osimliklar va hayvonlarning irsiy fondini saqlab qolish hamda organish uchun moljallangan, umumdavlat ahamiyatiga molik muhofaza etiladigan hududlardir
  • Ekotizimlar ortasida, tabiiy geografik jarayonlarning birmuncha faollashganligi, ekologik sharoitlarning rang-barangligi va shu tufayli, tirik moddaning yuksak faolligi bilan tasvirlanuvchi eniga keng bolmagan va boyiga chozilgan hudud

YUqori mahsuldorlik, inson hayoti uchun qulay ekologik sharoitning bolishi

va yuqori iqtisodiy samaradorlik

  • Insonning xojalik faoliyati tasirida ozining tabiiy sifatini yoqotish arafasida turgan hudud va obektlarni himoya qilish, tabiiy resurslarni qayta tiklash va boyitish, qulay tabiiy muhitni saqlash va taminlash
  • SHorga jidamli osimliklar ekilmoqda
  • Suvdan foydalanishni ilmiy asosda rejalashtirilmadi va uzoq davrga bashorat qilinmadi
  • Turizm va aholining ommaviy dam olishini tashkil etish uchun qulay geografik va iqlimiy sharoitlarga ega bolgan hududlar kiradi
  • YAshillar/ Grinps
  • Rossiya, Kanada, AQSH, Argentina, Avstraliya, Hitoy, Fransiya, B.Britaniya
  • Biogen, antropogen, texnogen
  • Organik moddalarni parchalab mineral moddalarga aylantiradi
  • Tabiiy sharoit va resurslardan togri foydalanish, atrof muhitni muhofaza qilish, tabiatni ozgartirish
  • Jamiyatning barqaror rivojlanishini taminlashda tabiiy va madaniy landshaftlarning funksional birligi asosida qulay geoekologik muhitni saqlash, boyitish va optimallashtirishga qaratilishida
  • Tabiiy geotizimlarni va ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarni bir butun holda organishga



  • Tabiiy va antropogen geokomplekslarni tarixiy rivojlanishi va dinamikasini tadqiq qilishga
  • Tabiat bilan jamiyatni bir butun va ozaro uzviy aloqadagi geokompleks sifatida tadqiq etilishida
  • Har bir hududning tabiati va hojaligining individual xususiyatini aniqlashga
  • tog jinslari
  • Texnogen
  • Ona tog jinsi va uning xarakteri tuproqning mineral, mexanik va kimyoviy tarkibini belgilab beradi
  • Qishloq xojaligida
  • Oliy majlis
  • Eroziya va defolyasiya
  • Saxroi Kabir, Namib, Atakama, Tar
*Biosfera qoriqxonalari YUNESKOning «Inson va biosfera» dasturi asosida ayrim geografik mintaqalar uchun tipik bolgan, tabiati ozgarishga uchramagan hududlarda tashkil etiladi
  • Ayrim tabiiy obektlar va geomajmualarni saqlab qolish, takror kopaytirish va tiklash boyicha moljallangan vazifalariga kora turlicha bolgan hududlardir
  • Plastiklik
  • 1,4-2,2 m
  • Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar
  • Biota (osimlik va hayvonat dunyosi)
  • Iqlim va suv
  • Hayvonot dunyosi-osimlik-tuproq-suv-iqlim xususiyati-relef va tog jinslari
  • Landshaftlardagi tabiiy tiklanish jarayonlari antropogen «tazyiq»dan hosil bolgan ozgarishlar tezligi va intensivligiga mos kelmasligi
  • Landshaftlarni tashkil qiluvchi turli komponentlar va kichik tabiiy hududlarning xilma-xilligiga bogliqdir
  • 1,2,3,4,5,6
  • 1,2,3,4
  • 1. Tabiat komponentlarining bir-birlari bilan ozaro bogliqlik va aloqadorlik qonuniyati;

2. Landshaftlarning barqarorligi; 3. Tabiiy komplekslarning inson xojalik faoliyati tasirida ozgaruvchanlik darajasi; 4.Tabiiy geografik jarayonlarning ozgarish yonalishlari; 5. Landshaft komplekslarining xilma-xillik qonuniyatiga; 

6.Tabiiy muxitning inson omili tasirida ifloslanish xususiyati va darajasiga
  • 1. Egalogik muvozanat xarakteri;

2.Biologik xilma-xillik darajasi; 3. Osimliklar xususan daraxt va butalarning zichligi; 4. Bioresurs-larning inson xojalik faoliyati natijasida ozgaruvchanlik darajasi; 5. Ekologik vaziyat xolati va ozgarish yonalishi; 6. Ekotizimlar-ning xarakatchanligi; 7. Geo- va ekotizimlarning bir-biraga mos kelish xolati

  • Landshaftlarni optimallashtirish landshaft melioratsiyasining eng qulay variantini tanlab olish jarayoni bolib, tabiatdan foydalanish jarayonida tabiatni muhofaza qilish
  • Detroet, CHikago, Boston, Nyu-York, Klivlend, Vashington, Birmingem

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ ὕδωρ, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Perseus
  2. ↑ σφαῖρα, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Perseus

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000.


"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gidrosfera&oldid=4351727" dan olindi