Дилрасбону бегим

From Vikipediya
Дилрасбону бегим
Сафавид Принcесс
Зан-и-Калан
Турмуш ўртоғи
Аурангзеб (турм. 1637)
Фарзандлари Зеб-ун-Нисса
Зинат-ун-Нисса
Зубдат-ун-Нисса
Муҳаммад Азам Шаҳ
Султан Муҳаммад Акбар
Уй Сафавид (бй биртҳ)
Мугҳал (бй марриаге)
Отаси Шаҳ Наwаз Кҳан Сафави
Онаси Наурас Бану Бегум
Дини Шиа Ислам

Дилрасбону бегим (Урду талаффузида: [дɪлрəс ˈбаːнуː ˈбеːгəм] ; 1622 — 1657-йил 8-октабр) император Аврангзебнинг биринчи хотини.[1][2][3][4][5] У ўлимидан сўнг Рабиа-уд-Даурани („Асрнинг Рабиаси“) унвони билан ҳам танилган. Аурангободдаги Биби Ка Мақбара Тож Маҳалга (Аурангзебнинг онаси Мумтоз Маҳал мақбараси) жуда ўхшаш бўлиб, эри томонидан унинг сўнгги маскани сифатида фойдаланишга қурилган.[6]

Дилрас Форсдаги Сафавийлар сулоласининг аъзоси бўлиб, Гужарат ноиби бўлиб ишлаган Шоҳ Исмоил И авлодидан бўлган Мирзо Бади-уз-Замон Сафавийнинг (Шоҳнаваз Хон) қизи эди. У 1637-йилда шаҳзода Муҳи-уд-динга (кейинчалик „Аврангзеб“ номи билан аталган) турмушга чиқди ва унга беш фарзанд туғиб берди, жумладан: Муҳаммад Аъзамшоҳ (Аурангзеб томонидан танланган меросхўр),[7] у вақтинча отасининг ўрнига ўтган. Иқтидорли шоира малика Зеб-ун-Нисса (Аурангзебнинг севимли қизи),[8] малика Зинат-ун-Нисса (" Падшаҳ Бегум " унвони) ва императорнинг энг севимли ўғли Султон Муҳаммад Акбар.[9]

Дилрас, 1657-йилда, бешинчи фарзанди Муҳаммад Акбарни[10] туғганидан бир ой ўтиб ва эрининг биродаркушлигидан сўнг тахтга ўтиришидан бир йил аввал туғиш паййидаги иситмадан вафот этган.

Оила ва насл[edit | edit source]

Дилрас Бану Бегум таниқли Сафавийлар сулоласининг аъзоси бўлган.[11] У Мирзо Бади-уз-Замон Сафавийнинг (Шоҳнавозхон номи ва халқ орасида Мирза Декан номи билан машҳур) қизи бўлиб, унинг бобоси Сафавийлар сулоласининг асосчиси Шоҳ Исмоил И Сафавийнинг ўғли эди.[12] Шоҳнаваз Хон Гужарат ноиби ва бобурийлар саройида кучли, юқори мартабаси улуғ эди.[13] У дабдаба ва улуғворликни яхши кўрарди, бу унинг қизи Дилраснинг шаҳзода Муҳииддин билан бўлиб ўтган тўй маросимида яққол кўриниб турарди.[14]

Дилраснинг онаси Наурас Бану Бегим Мирзо Муҳаммад Шарифнинг[15] қизи, отаси эса император Жаҳонгир даврида шон-шарафга кўтарилган Мирзо Рустам Сафавийнинг[3] ўғли эди.[13] 1638-йилда Дилраснинг синглиси Сакина Бану Бегум Аурангзебнинг кенжа укаси шаҳзода Мурод Бахшга турмушга чиқган.[16] Шоҳнавазхоннинг жияни ва Дилраснинг амакиваччаси ҳам Аурангзебнинг катта акаси шаҳзода Шоҳ Шужага юрмушга чиқган эди.[17] Бу никоҳлар император оиласи билан Шоҳнавозхон оиласи ва унинг давоми сифатида Сафавийлар сулоласи ўртасидаги алоқаларни янада мустаҳкамлади.[16]

Аурангзеб билан турмуш қуриш[edit | edit source]

Дилрас Бегум ва Аурангзебнинг тўйида аёл мусиқачилар.

1637-йилнинг февралида[18] Дилрас ҳукмрон Бобурий императори Шоҳ Жаҳон ва унинг суюкли рафиқаси Мумтоз Маҳалнинг учинчи ўғли шаҳзода Муҳи-уд-дин (кейинчалик Аврангзеб номи билан машҳур) билан унаштирилган эди.[19] Никоҳ таклифи Шоҳ Жаҳон томонидан илгари сурилган ва Дилраснинг отаси томонидан қабул қилинган ва бу уларнинг никоҳига олиб келган. Аурангзебни император Декандан меҳр билан чақирди ва у ерда келишув олиб борди ва 1637-йил 15-апрелда Аврангзеб тўйи учун Аграга келди.[20] Никоҳ бир неча ҳафта ўтгач, 1637-йил 8-майда Агра шаҳрида катта қувончлар остида бўлиб ўтди.[21][22]

Император саройи мунажжимлари қарорига кўра, уларнинг никоҳ маросими тонг отишидан тўрт соат олдин, дабдабали ва катта байрамлар остида ўтказилди Шоҳнавазхоннинг саройида бўлиб ўтди.[23] Байрамларнинг улуғворлиги йилномачи Хофи Хон томонидан тасвирланган: „Ўт ўчирилиши ерни бошқа осмонга айлантирди“ ва қўшиқчилар ва раққосаларнинг жозибаси "ҳатто Венерага " ҳасад қилган бўлар эди.[14] Қози эр-хотинни император ҳузурида никоҳлаб берди, маҳр эса 400 000 рупий қилиб белгиланди. Тўйдан сўнг 14-май куни Аурангзеб саройида зиёфат (валима) бўлиб ўтди, унда император Шоҳ Жаҳон амирларга тўй совғаларини топширди.[23]

Янги турмуш қурган эр-хотин 1637-йил 4-сентабрда Аурангзеб ноиб бўлиб хизмат қилган Деканга кетишдан олдин император билан Аграда уч ойдан кўпроқ вақт ўтказдилар.[20] Аграда бўлган пайтида Дилрас Аурангзебнинг биринчи фарзанди: иқтидорли шоир малика Зеб-ун-Ниссадан ҳомиладор бўлган эди. У никоҳдан тўққиз ой ўтгач, 1638-йил 15-февралда Деканнинг Даулатобод шаҳрида[24] туғилган ва отасининг севимли қизи эди.[8] Кейинги ўн тўққиз йил ичида император жуфтлиги яна тўртта фарзандли бўлади, уларнинг барчаси Аурангзеб томонидан иккинчи даражали хотинларидан қолган болаларидан устун қўйиларди. Аурангзебнинг бош турмуш ўртоғи сифатида Дилрас унга катта таъсир ўтказган ва унинг ҳарамини бошқарган.[25] У эрининг иккинчи даражали хотинларидан фарқли ўлароқ, Бобурийлар судида энг юқори мартабали шахслардан бири эди.[15] Бироқ Дилрас суд сиёсати ва маъмурий ишларда қатнашмади, чунки эри аёлларнинг бундай ишларга аралашишига йўл қўймаганга ўхшайди.[25]

Дилраснинг таниқли жисмоний ва шахсий фазилатлари уни гўзал, қувноқ ва мафтункор деб таърифлайди.[26] Ўзининг феъл-атворига кўра, у мағрур ва ўзини ўзи истайдиган аёл бўлганга ўхшайди ва эри ундан қандайдир ҳайратда эди.[20] Аврангзебнинг сўзларига кўра, у жаҳлдор аёл бўлган ва „ўта қаттиққўл аёл эди, лекин умрининг охиригача мен уни севишда давом этдим ва ҳеч қачон унинг ҳис-туйғуларини яраламадим“.[27] Дилраснинг мағрур табиати унинг турмушида муаммо туғдирмасди, чунки Аврангзеб ўзининг мағрур ва ҳукмдор хотини билан доимо камтарлик қилган.[28] Ҳамма маълумотлардан кўриниб турибдики, Дилрас ҳам эрига ўхшамайди. Уларнинг иккаласи ҳам кучли иродали, тақводор ва моддий қадриятларнинг оддий схемасига нисбатан бефарқ эди.[29]

Дилраснинг тўнғич ўғли Аъзамшоҳ отаси Аурангзеб олдида турибди.

Бироқ, Аурангзеб сунний бўлса, Дилрас Бегум диндор шиа эди.[30] Ўз саройида малика шиа ва сунний уламолари ўртасида баҳсларни ташкил қилди, унда малика Зеб-ун-Нисса ҳам иштирок этди.[30] Бироқ, у император бўлганида, Дилрас вафот этганидан сўнг, Аврангзеб қизидан бу баҳсларда қатнашмасликни сўради. Аурангзеб ҳукмронлиги даврида ўсиб чиққан сафавий шиалари Бобурийлар империясида ҳар қачонгидан ҳам кучлироқ таъсирга эга бўлдилар ва уларнинг ҳарбий раҳбарлари Аврангзебнинг деярли барча муваффақиятли ҳарбий юришларини қатнашган.[31]

Аурангзебнинг икки иккинчи даражали хотини билан бошқа никоҳлари маъносиз эди.[32] Натижада, бу икки паст хотин, гарчи улар унга яна тўртта фарзанд туғиб берсалар ҳам, эрларидан ажралиб қолишди.[32] Император турмуш ўртоғи бўлиш мақоми ва ваколати фақат Дилрасга тегишли эди.[20][33] У умрининг охиригача эрига ўз таъсирини сақлаб қолди ва ҳар доим унинг севимли ва бош турмуш ўртоғи бўлиб қолди.[34] Унинг бевақт вафотидан кейин ҳам унинг саройдаги, саройдаги ва эрининг ҳаётидаги мавқеини унинг иккинчи даражали хотинлари ҳам эгалламади.[35] Шундай қилиб, Дилрас ҳеч қачон алмаштирилмаган ва ҳеч бир аёл Аврангзеб саройини бошқара олмади.[35]

Болалари[edit | edit source]

Дилраснинг ҳомиладорлиги камида тўрт йил оралиқда содир бўлган. Профессор Энни Кригер-Крйниcкининг таъкидлашича, „Аурангзеб, Мумтоз Маҳал билан ўлимга олиб келгани каби, тез-тез кўп ҳомиладор бўлиб, унинг заиф соғлиғига таъсир қилишни хоҳламаган бўлиши мумкин“.[36] Йигирма йиллик турмуши давомида император жуфтлиги беш фарзанднинг ота-онаси бўлди:

  • Шаҳзади Зеб-ун-Нисса Бегум (1638-йил 15-феврал — 1702-йил 26-май) турмуш қурмаган ҳолда вафот этган.
  • Шаҳзади Зинат-ун-Нисса Бегум (1643-йил 5-октабр — 1721-йил 7-май) Аврангзеб ҳукмронлиги даврида империянинг биринчи хоними (Падшоҳ Бегум) вазифасини бажарган, у турмушга чиқмаган ҳолда вафот этган.
  • Шаҳзади Зубдат-ун-Нисса Бегум (1651-йил 2-сентабр — 1707-йил 17-феврал) ўзининг биринчи амакиваччаси, амакиси Дара Шиконинг ўғли шаҳзода Сипҳир Шикоҳга эрга теккан; муаммоси бор эди.[37]
  • Шаҳзода Муҳаммад Аъзам Шоҳ Шоҳи Али Жаҳ (1653-йил 28-июн — 1707-йил 8-июн) қисқа муддатда отасининг ўрнига Бобурийлар императори лавозимини эгаллади, ўзининг биринчи амакиваччаси, Дара Шиконинг қизи малика Жаҳонзеб Бануга уйланди.
  • Шаҳзода Султон Муҳаммад Акбар (1657-йил 11-сентабр — 1706-йил 31-март) амакиваччаси, Дара Шиконинг невараси малика Салимага уйланди.

Вафоти[edit | edit source]

Аурангободдаги Биби Ка Мақбара

1657-йил 11-сентабрда Дилрасбону бешинчи фарзанди Муҳаммад Акбарни дунёга келтирган[20], шундан сўнг у туғруқдан келиб чиққан асоратлар туфайли[10] иситмаси чиқиб, 1657-йилнинг 8-октябрида вафот этган[20]. Унинг вафотидан кейин Аврангзеб қайғуга ботган, тўнғич ўғли шаҳзода Аъзам тушкунликка тушган[28]. Дилрасбонунинг тўнғич қизи, малика Зебуннисо янги туғилган укасини катта қилишни ўз зиммасига олган. Зебуннисо бегим ва Аврангзеб шаҳзода Муҳаммад Акбарни жуда яхши кўриб тарбия қилганлар[38].

Биби Ка Мақбара[edit | edit source]

1660-йилда Дилрас вафотидан уч йил ўтгач, Аврангзеб Биби Ка Мақбара („Хонимлар қабри“) номи билан машҳур бўлган Аурангободда мақбара қурдирди.[39] Шуниси эътиборга лойиқки, Аврангзеб ярим асрлик ҳукмронлиги даврида ҳеч қачон тарихий биноларни қурмаган, фақат битта истисно, яъни хотини мақбарасини қуришни истисно қилган. Бу ерда Дилрас вафотидан кейин „Рабиа-уд-Даурани“ („Асрнинг рабияси“) номи билан дафн этилган. Биби Ка Мақбара Тож Маҳалга, Дилраснинг қайнонаси император Мумтоз Маҳал мақбарасига жуда ўхшайди, унинг ўзи туғиш пайтида вафот этган.[40]

Биби Ка Мақбара Аурангзебга тегишли бўлган энг катта тузилма бўлган ва унинг никоҳ садоқати рамзи ҳисобланади.

  • Биби Ка Мақбараси ички тузилиши

Кейинги йилларда унинг қабри Аурангзеб буйруғи билан ўғли Аъзамшоҳ томонидан таъмирланди.[20] Аурангзебнинг ўзи Хулдабоддаги мақбарасидан бир неча километр узоқликда дафн этилган.[41]

Манбалар[edit | edit source]

  1. ↑ Эралй, Абраҳам. Тҳе Мугҳал Wорлд: Лифе ин Индиа'с Ласт Голден Аге. Пенгуин Боокс Индиа, 2007 — 147 бет. 
  2. ↑ Чандра, Сатиш. Партиэс анд политиcс ат тҳе Мугҳал Cоурт, 1707-1740. Охфорд Университй Пресс, 2002 — 50 бет. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Коч, Эбба. Кинг оф тҳе wорлд: тҳе Падшаҳнама. Азимутҳ Эд, 1997 — 104 бет.  Cите эррор: Инвалид <ref> таг; наме "Коч" дефинед мултипле тимес wитҳ дифферент cонтент
  4. ↑ Натҳ, Ренука. Нотабле Мугҳал анд Ҳинду wомен ин тҳе 16тҳ анд 17тҳ cентуриэс А.Д.. Неw Делҳи: Интер-Индиа Публ., 1990 — 148 бет. 
  5. ↑ "Аурангзеб". Энcйcлопæдиа Британниcа. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/43255/Aurangzeb. Қаралди: 18 Жануарй 2013. 
  6. ↑ Эралй, Абраҳам. Тҳе Мугҳал wорлд: Индиа'с таинтед парадисе. Wеиденфелд & Ниcолсон, 2008 — 376 бет. 
  7. ↑ Сир Жадунатҳ Саркар. Анеcдотес оф Аурангзиб. М.C. Саркар & Сонс, 1925 — 21 бет. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Крйниcки, п. 73
  9. ↑ Сир Жадунатҳ Саркар. Студиэс ин Мугҳал Индиа. W. Ҳеффер анд Сонс, 1919 — 91 бет. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Крйниcки, п. 3
  11. ↑ {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда урл= параметрини белгилашингиз керак. Юст. (1954).
  12. ↑ Рой, Каушик. Милитарй транситион ин эарлй модерн Асиа, 1400-1750 : cавалрй, гунс, говернменц анд шипс. Блоомсбурй Публишинг, 2014 — 39 бет. ИСБН 978-1780938004. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Сир Жадунатҳ Саркар. Волуме 1 оф Ҳисторй оф Аурангзиб: Маинлй Басед он Персиан Соурcес. М.C. Саркар анд Сонс, 1912 — 57 бет.  Cите эррор: Инвалид <ref> таг; наме "Саркар57" дефинед мултипле тимес wитҳ дифферент cонтент
  14. ↑ 14,0 14,1 Крйниcки, п. 1
  15. ↑ 15,0 15,1 Индиан Ҳисториcал Реcордс Cоммиссион. Проcеэдингс оф тҳе... Сессион, Волуме 3. Тҳе Cоммиссион, 1921 — 18 бет.  Cите эррор: Инвалид <ref> таг; наме "проc" дефинед мултипле тимес wитҳ дифферент cонтент
  16. ↑ 16,0 16,1 Wалдемар, Ҳансен. Тҳе Пеаcоcк Тҳроне: Тҳе Драма оф Могул Индиа. Мотилал Банарсидасс, 1986 — 124 бет. 
  17. ↑ Фаруқуи, Мунис Д.. Тҳе Принcес оф тҳе Мугҳал Эмпире, 1504-1719 (эн). Cамбридге Университй Пресс, 2012 — 246 бет. ИСБН 9781107022171. 
  18. ↑ Лал, Муни. Аурангзеб (эн). Викас Пуб. Ҳоусе, 1988 — 391 бет. ИСБН 9780706940176. 
  19. ↑ Гроунд wарфаре : ан интернатионал энcйcлопедиа, 1.удг. Сандлер: , Санта Барбара, Cалиф. [у.а.]: АБC CЛИО, 2002 — 74 бет. ИСБН 9781576073445. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 Сир Жадунатҳ Саркар. Волуме 1 оф Ҳисторй оф Аурангзиб: Маинлй Басед он Персиан Соурcес. М.C. Саркар анд Сонс, 1912 — 58–61 бет.  Cите эррор: Инвалид <ref> таг; наме "Саркар1912" дефинед мултипле тимес wитҳ дифферент cонтент
  21. ↑ Сир Жадунатҳ Саркар. А шорт ҳисторй оф Аурангзиб, 1618-1707. Ориэнт Лонгман, 1979 — 409 бет. 
  22. ↑ Меҳта, Жл. Адванcед Студй ин тҳе Ҳисторй оф Медиэвал Индиа (эн). Стерлинг Публишерс Пвт. Лтд, 1986 — 475 бет. ИСБН 9788120710153. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Эралй, Абраҳам. Тҳе Мугҳал Wорлд: Лифе ин Индиа'с Ласт Голден Аге. Пенгуин Боокс Индиа, 2007 — 153 бет. 
  24. ↑ Сир Жадунатҳ Саркар. Студиэс ин Аурангзиб'с реигн: (беинг Студиэс ин Мугҳал Индиа, фирст сериэс). Ориэнт Лонгман, 1933 — 90 бет. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Крйниcки, п. 92
  26. ↑ Робинсон, Аннемариэ Счиммел. Тҳе Эмпире оф тҳе Греат Мугҳалс : Ҳисторй, Арт анд Cултуре, Ревисед, Лаҳоре: Санг-Э-Меэл Пуб., 2005 — 57 бет. ИСБН 9781861891853. 
  27. ↑ Эралй, Абраҳам. Тҳе Мугҳал Тҳроне: Тҳе Сага Оф Индиа'с Греат Эмперорс. Орион Публишинг Гроуп, 2004 — 395 бет. 
  28. ↑ 28,0 28,1 Крйниcки, п. 84
  29. ↑ Лал, Муни. Аурангзеб. Викас Пуб. Ҳоусе, 1988 — 60 бет. 
  30. ↑ 30,0 30,1 Крйниcки, п. 54
  31. ↑ Крйниcки, п. 55
  32. ↑ 32,0 32,1 Ҳансен, Wалдемар. Тҳе Пеаcоcк Тҳроне: Тҳе Драма оф Могул Индиа (эн). Мотилал Банарсидасс, 1986 — 162 бет. ИСБН 9788120802254. 
  33. ↑ Сақи Муст'ад Кҳан, Сир Жадунатҳ Саркар. Маāсир-и-Аламгири: А Ҳисторй оф тҳе Эмперор Аурангзиб-ʻĀламгир. Роял Асиатиc Соcиэтй оф Бенгал, 1947 — 10 бет. 
  34. ↑ Cоммиссариат, Мāнекшāҳ Сорāбшāҳ. А Ҳисторй оф Гужарат: Мугҳал период, фром 1573 то 1758 (эн). Лонгманс, Греэн & Cомпанй, Лимитед, 1957 — 151 бет. 
  35. ↑ 35,0 35,1 Крйниcки, п. 103
  36. ↑ Крйниcки, п. 41
  37. ↑ Сир Жадунатҳ Саркар. Волуме 3 оф Ҳисторй оф Аурангзиб: Маинлй Басед он Персиан Соурcес. Соутҳ Асиан Публишерс, 1981 — 39 бет. 
  38. ↑ Эралй, Абраҳам. Эмперорс оф тҳе Пеаcоcк Тҳроне: Тҳе Сага оф тҳе Греат Мугҳалс. Пенгуин Боокс Индиа, 2000 — 424 бет. 
  39. ↑ Лач, Доналд Ф.. Асиа ин тҳе Макинг оф Эуропе : Волуме ИИИ, тҳе Cентурй оф Адванcе, Пбк., Университй оф Чиcаго Пресс, 1998 — 738 бет. ИСБН 9780226467672. 
  40. ↑ Кумар, Анант (Жануарй–Жуне 2014). „Монумент оф Лове ор Сймбол оф Матернал Деатҳ: Тҳе Сторй Беҳинд тҳе Таж Маҳал“. Cасе Репорц ин Wомен'с Ҳеалтҳ. 1-жилд. Элсевиэр. 4–7-бет. дои:10.1016/ж.cрwҳ.2014.07.001. Қаралди: 21–декабр 2015–йил.{{cите магазине}}: CС1 маинт: дате формат ()
  41. ↑ Аҳмед, Фарооқуи Салма. А Cомпреҳенсиве Ҳисторй оф Медиэвал Индиа: Фром Тwелфтҳ то тҳе Мид-Эигҳтеэнтҳ Cентурй (эн). Пеарсон Эдуcатион Индиа, 2011 — 264 бет. ИСБН 9788131732021. 
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dilrasbonu_begim&oldid=4284679"