(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)
Jump to content

Амир Музаффар

From Vikipediya
Музаффар
(Амир Музаффар, Амир Музаффархон,
Амир Саййид Музаффар)
Саййид Музаффар

Амир Музаффарнинг портрети
8-Бухоро амирлиги ҳукмдори
Мансаб даври
1860-йил 23-сентабр – 1885-йил 13-декабр
Ўтмишдоши Амир Насруллоҳ
Вориси Амир Абдулаҳад
Кармана вилояти ҳокими
Мансаб даври
? – 1860-йил 23-сентабр
Монарх Амир Насруллоҳ
Шахсий маълумотлари
Таваллуди 1834-йил
Бухоро, Бухоро амирлиги
Вафоти 13-декабр 1885-йил(1885-12-13)
(51 ёшда)
Бухоро, Бухоро амирлиги
Фуқаролиги Бухоро амирлиги
Турмуш ўртоғи Хаса Зумрад
Шамшод
Болалари Саййид Абдумалик
Саййид Нуриддин
Саййид Абдулмўмин
Саййид Акрам
Саййид Абдулфаттоҳ
Саййид Абдулаҳад
Саййид Нажмиддин
Саййид Мир Сиддиқ
Саййид Мир Мансур
Саййид Мир Азим
Саййид Мир Носир
Отаси Амир Насруллоҳ
Мукофотлари

Амир Музаффар (1834-йил —1885-йил 31-октябр; тўлиқ исми Сейид Музаффаруддин Баҳодурхон[1]) — 1860 йилдан Бухоро амирлигидаги ўзбек[2][3]. Манғитлар сулоласининг саккизинчи ҳукмдори.

Биографияси[edit | edit source]

Амир Насруллоҳ (1827—1860) ўрнига унинг ўғли Музаффар (1860—1885) тахтга ўтирди.

Бухоролик тарихчи ва маърифатчи Аҳмад Донишнинг ёзишича, амир Насрулло ўзининг ёлғиз ўғли Музаффарни ворис сифатида кўришни истамаган[4]. Манбаларнинг бир версиясига кўра, амир Насрулло ҳокимиятни ўзининг қизи, Жуйбар шайхлари авлоди Саид Абдулаҳадхондан неварасига ўтказишни режалаштирган, бироқ сиёсий элитанинг нуфузли қисми Музаффарни қўллаб-қувватлаган[5]. У 1860-йил октябр ойида отасининг вафотидан кейин ҳокимият тепасига кела олди.

Музаффар Самарқандда янги қурилган Кўксарой саройида Темурийлар тахти Кўктош тахтига ўтирган сўнгги ўзбек ҳукмдори эди.

Ички сиёсати[edit | edit source]

Тахтда мустаҳкамланган амир Музаффар отаси томонидан тайинланган вазирлар ва бошқа катта амалдорларни лавозимидан бўшатиб, мол-мулкини мусодара қилиб, уларнинг ўрнига ўзининг содиқ одамларини тайинлади. Амир Музаффар отаси каби Шаҳрисабз амалдорларига ёқмади, бу эса, айниқса, икки зодагон оила — Жўрабий бошчилигидаги таракли ва Ҳаким бий бошчилигидаги Ачамаилийнинг норозилигига сабаб бўлди. Қўзғолон бўлиб, натижада манғитлардан бўлган амир беклар ағдарилиб, Музаффар 38 кун ичида Шаҳрисабзни эгаллай олмай, сулҳ тузишга мажбур бўлади. Ҳисор, Кўлоб ва Болжуандаги сепаратистик ҳаракатни катта қийинчилик билан бостирди. Итоацизлик билдирган Самарқанд ҳокими Иброҳим Манғит ўз лавозимидан четлаштирилди ва кейин қатл этилди. Унинг ўрнига манғитлардан Оллоёр парвоначи тайинланган.

Асли форс бўлган Музаффар даврида қўшбеги (бош вазир) Муҳаммадбий (1811—1889) катта таъсирга эга бўлган. Музаффарга чексиз таъсир ўтказган ҳолда, у ўз оиласининг бошқа аъзоларини ҳам энг юқори лавозимларга эга бўлишга муваффақ бўлди.

Музаффар лавозимларга тайинланганда, асосан, форсий хизматкорларини ва суюкли форс хотинининг қариндошларини қўллаб-қувватлаган. Масалан, Ширали иноқнинг хотинининг укаси икки марта Бухоро қўшинлари бош қўмондони этиб тайинланган ва икки марта рус қўшинлари томонидан мағлубиятга учраган, шунга қарамай, вафотигача давлат тузилмаларида ўз лавозимини сақлаб қолган.

Бухоро амири Музаффар даврида биринчи мукофотлар Бухоро амирлигида пайдо бўлган. 1881-йилда Бухорои Шариф ордени таъсис этди.

Музаффар даврининг таниқли тарихчи ва шоирлари[edit | edit source]

Амир Музаффар даврида энг машҳур тарихчилар: Абдалазим Сомий, Аҳмад Дониш.

Амир Музаффарнинг ўзи шоир Алишер Навоий ижодини ардоқлаб, 1872-йилда А.Навоий девонининг қўлёзмасини Британия қироличаси Викторияга совға қилади[6].

Ташқи сиёсати[edit | edit source]

Амир Музаффар салтанатининг бошланиши ташқи сиёсатдаги баъзи муваффақиятлар билан бирга бўлди. Бухоронинг кўмаги билан Қўқонда Худоёрхон ҳокимият тепасига келди. Бироқ тез орада Бухоро амирлигининг ички заифлиги фош бўлди.

1868-йилда Музаффар ҳукмронлиги даврида Бухоро амирлиги чор Россияси протекторати остида эди. Ҳарбий тактикани ўзгартиришга бир неча бор уринишлар ва турк ҳарбий мутахассисларининг кўмагига қарамай, Бухоро қўшинлари Россия империяси қўшинларидан Иржар (1866), Чупан ота (1868), Зерабулоқ (1868) жангларида уч марта мағлубиятга учрадилар. Константин Петрович фон Кауфманнинг раҳбарлиги.

Қабила зодагонларининг бир қисми Музаффарнинг таниқли ўзбек қабилаларига нисбатан сиёсатидан норози эди. Қолаверса, улар орасида Музаффарнинг тўнғич ўғли Абдумаликнинг 1868-йилда отасига қарши сўзлаган нутқини қўллаб-қувватлаган Қашқадарё манғитлари ҳам бор эди. Абдумалик қўзғолони кенагас, қўнғирот, сарой каби ўзбек қабилалари томонидан қўллаб-қувватланди. Амир Музаффар подшоҳ қўшинлари кўмаги билангина Шаҳрисобзни ўзига бўйсундирди ва Абдумалик тарафдорларини мағлуб этди. Абдумалик Хоразмга, сўнгра Ҳиндистонга инглизлар қўлига ўтади. Охирги кунларини Пешоварда ўтказд[7]и.

1868-йил июлидан то 1885-йил вафотигача амир Россия империяси билан тинч-тотув муносабатларни сақлаб турди. Унга бир қатор элчихоналар юборилди: Носович, Костенко ва Петровский. Элчиларни қабул қилиш маросимлари ўзбек тилида ўтказилди. Маросим усталари — удайчи: „Худай Ҳазрати Амирни Музафар Мансур-Қилсун“ (яъни: Худо буюк амирни қудратли ва ғолиб қилсин)[8].

Ўлими[edit | edit source]

Амир Музаффар 1885-йилда вафот этиб, Бухородаги Ишан Имло қабристонига, ота-боболари қабри ёнига дафн этилган. Унинг ўрнига амир Амир Абдулаҳадхон келди. Ишан Имло қабристони Совет даврида вайрон қилинган.

Мукофотлар[edit | edit source]

1-даражали Муқаддас Анна ордени (1881)

Манбалар[edit | edit source]

  1. ↑ „Фергананеwс.cом“. 2016-йил 4-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2013-йил 16-март.
  2. ↑ История Казахстана в персидских источниках. Т.2. Алмати: Дайк-пресс, 2005, с.282.
  3. ↑ Алехандер Бурнес, Травелс инто Бокҳара беинг тҳе аccоунт оф а жоурней фром Индиа то Cабоол, Тартарй анд Персиа. Волуме ИИ. Неw Делҳи, Мадрас, Асиан эдуcатионал сервиcес, 1992, п.358
  4. ↑ Дониш, А. Путешествиэ из Бухари Петербург. Перевод М.Османова. Душанбе. 1960.
  5. ↑ Маликов А. Стратегии по легитимации власти в Бухарском эмирате (1860-1868) // Тҳе сcиэнтифиc ҳеритаге, Но 104 (2022), с.54-60
  6. ↑ ЖОҲН СЕЙЛЛЕР, А МУГҲАЛ МАНУСCРИПТ ОФ ТҲЕ „ДИWАН“ ОФ НАWАъИ ин Артибус Асиаэ, Вол. 71, Но. 2 (2011), пп. 325—334
  7. ↑ ЎзМЕ. Биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил
  8. ↑ Петровский Н. Моя поэздка в Бухару. // Вестник Европы. — 1873. — № 3.

Адабиётлар[edit | edit source]

  • Мирза Абдалазим Сами,Тарих-и салатин-и мангитийя, М., 1962;
  • Трактат Ахмад Даниша, История мангицкой династии, Душанбе, 1967;
  • Аини С., История мангицких эмиров [Собрание сочинений, т. 6 (в 6 томах)], М., 1975;
  • Фитрат, Амир Олимхоннинг ҳукмронлик даври, Т., 1992.
  • Қаҳрамон Ражабов.




Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Amir_Muzaffar&oldid=4293929"