Bakterijaho
| Bakterijaho | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Tabaqabandiji ilmī | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Nomi bajnulmilaliji ilmī | ||||||||||||
| Bacteria | ||||||||||||
| Zabartipho va tipho | ||||||||||||
|
||||||||||||
| ||||||||||||
Baktérijaho, niz eubakterijaho (lot. Eubacteria az jun.-qad. εὖ- «xub» + βακτήριον «cūbca») — mikroorganizmhoi asosan jakhuçajra, ki dar tabiat nihojat farovonand.
Ta'rix[viroiş | edit source]
Bakterijahoro bori avval dar sadai XVII olimi hollandī A. Levenguk oşkor kard. Omūzişi daqiqi xususijathoi biologiji bakterijaho bo nomi olimi faronsavī L. Paster, mikrobiologi olmonī R. Kox va olimi anglis D. Lister marbut ast. Bakterijaho cūbşakl, kuraşakl (kokkho), spiralşakl (spiroxetaho), vergulşakl (vibrionho) va ƣajra. meşavand. Daroziji bakterijahoi cūbşakl 1–8 mkm (baraş 0,5–2 mkm), qutri bakterijahoi kuraşakl 0,5–1 mkm ast. Bakterijaho bo devorai huçajravī va ƣişo (membrana)-i sitoplazmavī faro girifta şuda, sitoplazmai qabat-qabat, dona-dona va najcaşakl dorand. Huçajrai bakterijaho az kislotai dezoksiribonukleat va ribosoma (dar tarkibaş kislotai ribonukleat dorad) iborat ast. Bakterijaho hamcun organizmhoi saprofit (ƣizojaşon –boqimondai moddahoi gunoguni organikist) jo parazit ƣizo megirand. Ba'ze nav'hoi bakterijaho (mas., bakterijahoi azotandūz) az moddahoi ƣajrioganikī moddahoi organikī hosil mekunand. Vobasta ba tarzi nafasgirī bakterijaho ba aerobho, mikroaerofilho (dar mavridi past şudani fişori çuz'iji oksigen inkişof mejoband) va anaerobho (baroi inkişofi onho oksigen lozim nest) çudo meşavand. Dar ravandi fa'olijat bakterijaho ba muhit fermenti zijod ixroç menamojand. Ba'ze bakterijaho qabati beruniji muhofiz (kapsula, spora va ƣajra) dorand. Dar bakterijaho taƣjirpazirī, mutobiqat va ustuvorī bar ziddi ta'siri nomatlub nazar ba dig. organizmho beştar ast. Ba bisjor bakterijaho ziddijati bajnihamī, muqobilat bo mikroorganizmhoi dig., incunin, holati simbioz (hamzistī) xos meboşad. Aktinomitsetho, mikoplazmaho va ƣajra. gurūhhoi asosiji bakterijahoro taşkil medihand.
Tarkibi kimijoī[viroiş | edit source]
Vobasta ba tarkibi kimijoī bakterijaho az huçajrai organizmhoi dig. tafovut nadorand. Huçajrai bakterijaho az 75–85% ob iborat ast. Taqr. 90%-i boqimondai xuşkro pajvasthoi molekulaaşon kalon – kislotahoi nukleat (10%), safedaho (40%), polisaxaridho (15%), peptidoglikan (10%) va lipidho (15%) taşkil medihand. Dar rafti hajoti bakterijaho, misli organizmhoi dig., fermenthoi serşumor şirkat mevarzand. Ba'zei onho (mas., endofermentho) faqat dar doxili huçajra fa'olijat karda, ravandi sintez, nafaskaşī va ƣajra.-ro ta'min menamojand. Fermenthoi dig. (ekzofermentho)-ro bakterijaho ba muhit ixroç mekunand.
Zist[viroiş | edit source]
Baroi ruşdu afzoişi bakterijaho muhiti sukunati onho bojad ba miqdori kofī gazi karbonat, nitrogen, namakhoi gunogun va haror. muvofiq doşta boşad. Baroi bisjor bakterijahoi bemorizo haror. sozgor 370S ast (ja'ne muvofiq ba haror. badani odamu hajvonot). Ba fa'olijati bakterijaho haror., nam, afkanişoti ultrabunafş va iondor ta'sir merasonand. Bakterijaho ba sarmo tobovarand. Ba'zei onho dar sarmoi 190S (sporaho dar – 2530S) niz metavonand fa'olijat doşta boşand, vale az garmiji zijod zud nobud meşavand; bakterijahoi bespora dar haror. 60–700S, sporador dar haror. zijoda az 1000S mahv megardand. Daraçai toqati bakterijaho ba beobī niz gunogun ast. Mas., gonokokkho dar natiçai xuşkidan zud mefavtand; fa'olijati bakterijahoi isholi xunin to 7 rūz, gulūzindonak 30 rūz, domana 70 rūz, bemoriji sil 90 rūz, sporahoi batsillai sūxtanī to 10 sol mahfuz memonad. Bakterijaho ba afkanişoti ultrabunafş, az çumla, ba nuri bevositai oftob, hassos meboşand.
Az miqdori beintihoi bakterijahoe, ki dar tabiat mavçudand, faqat şumorai kami onho boisi pajdoişi bemoriho meşavand. Bakterijahoi bemoriovar ba'di ba organizm aftodan zahr (ekzotoksin) hosil mekunand (mas., angezahoi xunoq, botulizm, kuzoz va ƣajra). Ekzotoksinho nihojat zahrnok meboşand: 5 kg zahri botulizm jo 7 kg enterotoksini stafilokokkho metavonad zijoda az 5 mln l obro sirojatnok sozad. Ba'ze bakterijaho (salmonellaho, mikrobhoi rūda, angezandahoi isholi xunin, gonokokkho va ƣajra) endotoksin hosil mekunand. Zahrnokiji endotoksinho nisbatan sust buda, onho ba boftaho ta'siri intixobī nadorand; endotoksin zeri ta'siri formaldegid ba anatoksin tabdil namejobad.
Ahamijat va korburd[viroiş | edit source]
Bakterijaho dar xok, ob, havo, organizmi odamu hajvonot mavçud buda, dar mubodilai moddaho dar tabiat, barqaror namudani zaxirai gazi karbonat (CO2) dar atmosfera va ƣizohoi mineraliji nitrogendor dar xok (baroi sabzişi rustaniho zarurand) ahammijati zijod dorand. Ba'ze bakterijahoro baroi hosil kardani antibiotikho, fermentho, spirt, vitaminho, kislotahoi organikī va ƣajra., incunin, dar tahvili paxta, abreşim, qahva, kaucuk, silosoniji xūroki corvo va ƣajra. istifoda mebarand. Bakterijahoi dig. boisi pūsişu turşiji ozuqavorī va dig. anvoi mahsulot megardand. Bakterijaho angezandai bisjor bemorihoi odam (vabo, isholi xunin, domana, toun, xunoq, sil, brutselljoz va ƣajra), hajvonot (mas., sūxtanī va ƣajra), rustanī (tosaki kartoşka va ƣajra) meboşand. Ba'ze bakterijahoi bemoriovar va zahri onho baroi tajjor kardani vaksina va zardobi tabobatī ba kor meravand. Bar ziddi bakterijahoi zararnok az vositahoi fizikavī (haror. baland, nuri ultrabunafş va ƣajra) va kimijoī (moddahoe, ki bakterijahoro mahv mekunand jo inkişofi onhoro sust megardonand) istifoda mebarand.
Nigared niz[viroiş | edit source]
Ezoh[viroiş | edit source]
Adabijot[viroiş | edit source]
- Zavarzin G. A. Lektsiji po prirodovedceskoj mikrobiologii. M., 2003;
- Gusev M. V., Mineeva L. A. Mikrobiologija. M., 2004;
- Sovremennaja mikrobiologija. M., 2005.
Sarcaşma[viroiş | edit source]
- Bakterijaho / S. Sattorov // Asos — Boz. — D. : SIEMT, 2013. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.