Koza domowa: Różnice pomiędzy wersjami

|zoolog = [[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758

|okres istnienia =

|opis grafiki = Koza domowa, [[Oeschinen]]

|alt grafiki =

|wikisłownik = koza

}}

'''Koza domowa<ref name="miiz" />''' (''Capra hircus'') – [[Ssaki|ssak]] z rodziny [[wołowate|wołowatych]] (Bovidae), udomowiona forma dzikich kóz żyjących w [[Azja|Azji]] około 10–8 tysięcy lat temu. W obrębie gatunku istnieje ponad 300 odrębnych [[Rasa|ras]]<ref>{{Cytuj|tytuł=Why Would Anybody Try to Domesticate a Goat?|czasopismo=ThoughtCo|data dostępu=2017-05-14|url=https://www.thoughtco.com/the-domestication-history-of-goats-170661}}</ref>. Kozy są jednym z najstarszych udomowionych gatunków i były hodowane dla [[Mleko|mleka]], [[Mięso|mięsa]], [[Futro|sierści]] i [[Skóra (surowiec)|skór]] na całym świecie<ref>{{Cytuj|autor=L. Coffey, M. Hale, A. Wells|tytuł=Goats: Sustainable Production Overview|czasopismo=NCAT Agriculture Specialists|data=2004|url=https://attra.ncat.org/attra-pub/viewhtml.php?id=212}}</ref>. Za protoplastów większości ras kóz domowych uważa się [[Koza bezoarowa|kozę bezoarową]], [[Markur śruborogi|markura śruborogiego]] i [[koziorożec alpejski|koziorożca alpejskiego]]<ref name="Nowicki" />. Według [[Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa|Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa]], w 2013 roku na całym świecie żyło ponad miliard kóz<ref>{{Cytuj|autor=A. Heyman, M. Kainu|redaktor=P. Gennari|tytuł=FAO Statistical Pocketbook World food and agriculture|data=2015|isbn=978-92-5-108802-9|miejsce=Rzym|wydawca=Food and Agriculture Organization of the United Nations|s=30, tabela 5|url=http://www.fao.org/3/a-i4691e.pdf|język=en}}</ref>.

 

Badania genetyczne współczesnych kóz ujawniają, że choć zostały one oswojone równolegle w kilku częściach świata, to [[gen]]y pionierów zmieszały się w całej [[Populacja (biologia)|populacji]]. Występuje bardzo bliskie pokrewieństwo pomiędzy kozami a [[Owca domowa|owcami]]<ref>{{Cytuj|autor=W. Sun, H. Chang, Z.J. Ren, Z.P. Yang, R.Q. Geng, S.X. Lu, L. Du, K. Tsunoda|tytuł=Genetic Differentiation between Sheep and Goats Based on Microsatellite DNA|wydawca=Animal Science & Veterinary Medicine College, Yangzhou University|url=https://www.ajas.info/upload/pdf/17_93.pdf}}</ref>, zwierzęta te są trudne do rozróżnienia na pierwszy rzut oka. Najbardziej różniącą je cechą jest podniesiony ogon u kóz. Formą pośrednią pomiędzy między nimi jest rodzaj [[Arui grzywiasta|Ammotragus]], reprezentowany przez [[Arui grzywiasta|owcę arui]] (''Ammotragus lervia''). Gatunek ten upodabnia do owcy brak brody, do kóz natomiast brak gruczołów przyocznych. Do podobnie blisko spokrewnionych z kozami i owcami zwierząt zaliczyć można występującego w [[Himalaje|Himalajach]] [[Nahur górski|nachura]], nazywanego niebieską owcą, oraz również żyjącego w Himalajach, a ponadto w południowej części [[Półwysep Indyjski|Półwyspu Indyjskiego]] i południowo-wschodniej części [[Półwysep Arabski|Półwyspu Arabskiego]] – [[Hemitragus|tara]]. Badania [[Mitochondrialny DNA|mitochondrialnego DNA]] wykazały, że kozy oswojono w regionie [[Bliski Wschód|Bliskiego Wschodu]] pokrywającego obecne tereny [[Turcja|Turcji]] i [[Irak]]u, potomkowie tej gałęzi rodu dominują aktualnie w Europie i Afryce<ref>{{Cytuj |autor=G. Luikart, L. Gielly, L. Excoffier, J.-D. Vigne, J. Bouvet, P. Taberlet |tytuł=Multiple maternal origins and weak phylogeographic structure in domestic goats |czasopismo=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |data=2001 |wolumin=98 |numer=10 |s=5927–5932 |doi=10.1073/pnas.091591198 |pmc=PMC33315}}</ref>. Inna rasa kozła została odnaleziona na terenie Indii, w Mongolii i na południowo-wschodniej części Azji. Pochodzi ona od kozy oswojonej około 9000 lat temu na obszarze [[Pakistan]]u zwanego [[Beludżystan (kraina historyczna)|Beludżystanem]] w dolinie [[Indus]]u<ref>{{Cytuj |autor=M.A. Jalbani, H.A. Kaleri, A.H. Baloch, N. Bangulzai, A.G. Bugti, F. Ashraf, R.R. Kaleri, M. Jan, G.A. Bugti, A.N. Khosa |tytuł=Study of BMP15 gene Polymorphisim in Lehri Goat Breed of Balochistan |czasopismo=Journal of Applied Environmental and Biological Sciences |data=2017 |issn=2090-4274 |wolumin=7 |numer=2 |s=84–89 |url=https://www.textroad.com/pdf/JAEBS/J.%20Appl.%20Environ.%20Biol.%20Sci.,%207(2)84-89,%202017.pdf |język=en}}</ref>.

 

 

== Typy użytkowe ==

Zróżnicowane zapotrzebowanie na produkty i surowce oraz czynniki klimatyczne doprowadziły do wyodrębnienia kilku typów użytkowych kóz:

* Typ użytkowy mleczny – kozy tego typu obdarzone są żywym temperamentem i mają twardą konstytucję. Jest to najbardziej popularny typ użytkowy w krajach o wysokiej kulturze rolniczej i bogatych zasobach paszowych. Budowa ciała tych kóz charakteryzuje się dużym wzrostem (kozły do 100&nbsp;cm w kłębie i ponad 120&nbsp;kg masy ciała) oraz dobrze rozwiniętym wymieniem, co z kolei warunkuje wysoką wydajność mleczną na poziomie 2000&nbsp;kg mleka w [[laktacja|laktacji]].

 

 

 

== Rodzaje umaszczenia ==