Bitwa pod Kownem (1812)

Bitwa pod Kownem – starcie zbrojne stoczone 14 grudnia 1812 roku w Kownie i okolicach między cofającymi się wojskami Wielkiej Armii: francuskimi, polskimi i bawarskimi a ścigającymi je oddziałami rosyjskimi zakończone wyparciem kontyngentu napoleońskiego z Kowna na lewy (polski) brzeg Niemna. Tym samym była to ostatnia bitwa kampanii rosyjskiej cesarza Napoleona Bonaparte.

Bitwa pod Kownem

Inwazja na Rosję (1812)
Marszałek Michel Ney broniący Kowna 14 grudnia 1812 roku przed Rosjanami, obraz Denisa Auguste’a Raffeta
Czas	14 grudnia 1812
Miejsce	Kowno
Terytorium	Litwa, zabór rosyjski
Przyczyna	odwrót resztek wojsk napoleońskich na terytorium Księstwa Warszawskiego po przegranych bitwach nad Berezyną i o Wilno, chęć obrony ostatnich przyczółków na prawym brzegu Niemna
Wynik	zwycięstwo Rosjan, koniec kampanii rosyjskiej
Strony konfliktu
I Cesarstwo Francuskie Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego **Księstwo Warszawskie Królestwo Bawarii Imperium Rosyjskie
Dowódcy
Michel Ney Matwiej Płatow
Siły
około 10 tysięcy żołnierzy około 10 tysięcy żołnierzy
Straty
bliżej nieznane, wysokie, prawdopodobnie około 2 tysięcy zabitych i rannych bliżej nieznane, marginalne, zapewne około 300 zabitych i rannych
Położenie na mapie Litwy miejsce bitwy
54°53′50″N 23°53′10″E

Wielka Armia przekraczająca Niemen i wkraczająca do Kowna 24 czerwca 1812 roku, obraz nieznanego artysty

Tło historyczne

Przeprawa Wielkiej Armii przez Niemen i wyzwolenie Kowna przez oddziały napoleońskie

Inwazja cesarza Napoleona na Rosję zaczęła się od przeprawy pierwszych oddziałów francuskich na prawy, rosyjski brzeg Niemna 24 czerwca 1812 roku. Jeszcze tego samego dnia straż przednia Wielkiej Armii zajęła Kowno, gdzie została powitana przez mieszkańców jako wyzwoliciele, ale również nałożyła wysoką kontrybucję. Cztery dni później 8 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego opanował Wilno – stolicę dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. 1 lipca z rozkazu Napoleona została powołana Komisja Rządu Tymczasowego Wielkiego Księstwa Litewskiego – organ, który miał zająć się administracją guberni wileńskiej, mińskiej, kowieńskiej oraz obwodu białostockiego, a ponadto mobilizować mieszkańców tych ziem do wstępowania do Wielkiej Armii, natomiast 15 lipca Komisja oficjalnie podporządkowała się Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. W mieście powtarzały się od czasu do czasu grabieże, jednak mimo to sytuacja w mieście przez następne cztery miesiące była jeszcze opanowana.

Sytuacja po odwrocie Napoleona spod Moskwy

Położenie uległo zmianie po odwrocie cesarza Francuzów spod Moskwy (19 października), bitwie nad Berezyną (26–29 listopada), opuszczeniu armii przez Napoleona w Smorgoniach (5 grudnia) i przegranych walkach o Wilno (9–10 grudnia). Wtedy to w mieście gwałtownie wzrosła ilość rabunków, francuscy maruderzy grasowali po okolicznych wsiach kradnąc żywność, aż 13 grudnia niedaleko Kowna pojawili się pierwsi rosyjscy Kozacy. Nie przypuścili wtedy jednak szturmu na miejscowość i poczekali z tym do następnego dnia.

Bitwa

Rano 14 grudnia oddziały rosyjskie przypuściły szturm generalny na miasto i około południa udało im się zmusić francusko-polską załogę do wycofania się z Kowna. W następnych godzinach walki przeniosły się do okolicznych wsi, w których żołnierze Wielkiej Armii okopali się odpierając szturmy Kozaków. Mimo to około godziny 21.00 marszałek Michel Ney wydał rozkaz odwrotu na lewy brzeg Niemna, tym samym wycofując się z terytorium rosyjskiego.

Następstwa

Przegrana bitwa o Kowno oznaczała koniec trwającej sześć miesięcy kampanii rosyjskiej. Z tego też powodu niemożliwe stało się wznowienie kampanii na terenie Litwy wiosną 1813 roku. Wkrótce wojska rosyjskie wdarły się do Księstwa Warszawskiego, a przegrana Napoleona w bitwie pod Lipskiem (16–19 października 1813 roku) doprowadziła do jego upadku i powstania „kongresowego” Królestwa Polskiego z carem rosyjskim jako królem Polski.

Dziedzictwo

W 2012 roku w 200. rocznicę wojny francusko-rosyjskiej zrekonstruowano zarówno przekroczenie Niemna przez wojska napoleońskie na początku kampanii, jak i bitwę o Kowno pod jej koniec.