(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)
Vejatz lo contengut

Agadir : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Navigar dins l'istoric
← Cambiament precedent
Contengut suprimit Contengut apondut
VisualWikitext
Xqbot (discussion | contribucions)
Bòts
52 273 modifications
m r2.7.3) (Robot : modification de ar:أغادير à ar:أڭادير; changement de type cosmétique
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
 
(10 revisions intermediàrias per 9 utilizaires pas afichadas)
Linha 1 : Linha 1 :
{{Infobox Vila
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="270px"
| carta = mar
|+<font size="+1">اأكادير<br />''Agadir''</font>
| nom = Agadir
|-
| nom2 = أڭادير‎ {{ar}}/ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ {{ber}}
| [[Lista dels païses del mond|País]]
|imatge = Agadir décembre 2011.jpg
| {{Marròc}}
| blason =
|----- bgcolor="#FFFFFF"
| bandièra =
| [[Aira|Superfícia]]
| nom de division1 = Estat
| ? km²
| division1 = {{Marròc}}
|----- bgcolor="#FFFFFF"
| títol autoritat = Cónsol Màger
| [[Populacion]]
| autoritat = Salah El Malouki (2015)
| 570 700 <small>([[2010]])</small>
| nom de division2 = Region
|----- bgcolor="#FFFFFF"
| division2 = Souss-Massa
| [[Latitud]]
| títol autoritat2 =
| 30° 25' N
| autoritat2 =
|----- bgcolor="#FFFFFF"
| nom de division3 = Prefectura
| [[Longitud]]
| division3 = Agadir Ida-Outanane
| 9° 36' O
| títol autoritat3 =
|----- bgcolor="#FFFFFF"
| autoritat3 =
! colspan="2" bgcolor="lightblue" | Localizacion de la vila en [[Marròc]]
| nom de division4 =
|-----
| division4 =
! colspan="2" bgcolor="#FFFFFF" | [[Fichièr:Map_of_Morocco_from_CIA_World_Factbook.png|290px]]
| títol autoritat4 =
|}
| autoritat4 =
[[Fichièr:Agadir décembre 2011.jpg|thumb|Agadir decembre de 2011]]
| nom de division5 =
'''Agadir''' (en [[arabi]] أكادير, en [[tamazight]] [[Fichièr:Agadir amazigh.jpg|Agadir, en amazic]], en portugués '''Santa Cruz do Cabo de Gué''') es una vila del sud-oèst del [[Marròc|marrocan]], capitala de la regio [[Soss-Massa-Drâa]] e de la prefectura d'Agadir Ida-Otanane, situada dins la partida nòrd d'una baia a la còsta atlantica, a {{unitat|508|km}} al sud de [[Casablanca]], a {{unitat|173|km}} d'[[Essoaoira]] e a {{unitat|235|km}} a l'oèst de [[Marraquèsh]]. Se tròba entre 250 e 300 mètres d'altitud. Los abitants se nomenan gadiris, gogadir en berbèr.
| division5 =
| títol autoritat5 =
| autoritat5 =
| nom de division6 =
| division6 =
| títol autoritat6 =
| autoritat6 =
| cp = 82000
| mapa2 = Localització_de_Sagunt_respecte_del_País_Valencià.png
| imatge de mapa =
| latitud = 30.433333
| longitud = -9.6
| estatut =
| altitud = 74
| populacion =600 000
| annada_pop = 2012
| superfícia =
| sits-toristics =
| divèrs =
| talha imatge =
| legenda =
| url = http://www.agadir.ma/
| imatgeloc =
}}

[[Fichièr:Map_of_Morocco_from_CIA_World_Factbook.png|thumb|290px]]

'''Agadir''' (en [[arabi]] أكادير, en [[tamazight]] ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ, en portugués '''Santa Cruz do Cabo de Gué''') es una vila del sud-oèst del [[Marròc|marroquin]], capitala de la regio [[Soss-Massa-Drâa]] e de la prefectura d'Agadir Ida-Otanane, situada dins la partida nòrd d'una baia a la còsta atlantica, a {{unitat|508|km}} al sud de [[Casablanca]], a {{unitat|173|km}} d'[[Essoaoira]] e a {{unitat|235|km}} a l'oèst de [[Marraquèsh]]. Se tròba entre 250 e 300 mètres d'altitud. Los abitants se nomenan ''gadiris'', ''gogadir'' en berbèr.


== Populacion ==
== Populacion ==


Segons lo cens del 2004 i aviá {{unitat|346106|abitants}} mas l'airal urban compta prèp de {{unitat|600000|abitants}} amb las vilas vesinas [[Inezgane]] e [[Aït Melloul]]. Es la seisena vila de Marròc aprèp de [[Casablanca]], [[Rabat]], [[Fès]], [[Marraquèsh]] e [[Tanger]]. Dins la vila se parla l'arabi, lo berbèr ([[Shilha]]) e lo francés. La populacion en 1952 èra de {{unitat|30111|abitants}} (que 1518 josieus e 6062 europèus).
Segon lo cens del 2004 i aviá {{unitat|346106|abitants}} mas l'airal urban compta prèp de {{unitat|600000|abitants}} amb las vilas vesinas [[Inezgane]] e [[Aït Melloul]]. Es la seisena vila de Marròc aprèp de [[Casablanca]], [[Rabat]], [[Fès]], [[Marraquèsh]] e [[Tanger]]. Dins la vila se parla l'arabi, lo berbèr ([[Shilha]]) e lo francés. La populacion en 1952 èra de {{unitat|30111|abitants}} (que 1518 josieus e 6062 europèus).


== Descripcion de la vila ==
== Descripcion de la vila ==


La vila foguèt destroïda per un tèrratrem en 1960 e tornèt èsser bastida en totalitat. Lo centre vila inclusís diversas avengudas que las de Muhammad V e Hassan II e la mesquita Lobnane. A la zona a la broa la mar i a fòrça ostalarias e restaurants e quartièrs residencials; la plaja fa prèp de 10&nbsp;km.
La vila foguèt destrusida per un tèrratrem en 1960 e tornèt èsser bastida en totalitat. Lo centre vila inclusís divèrsas avengudas que las de Muhammad V e Hassan II e la mosquèa Lobnane. A la zona a la broa la mar i a fòrça ostalariás e restaurants e quartièrs residencials; la plaja fa prèp de 10&nbsp;km.
[[Fichièr:MoroccoAgadir beach2.jpg|thumb|left|<center>La plaja d'Agadir</center>]]
[[Fichièr:MoroccoAgadir beach2.jpg|thumb|left|<center>La plaja d'Agadir</center>]]
[[Fichièr:Agadir Kasbah 1012.JPG|thumb|La plaja e lo puèg de l'anciana Casba]]
[[Fichièr:Agadir Kasbah 1012.JPG|thumb|La plaja e lo puèg de l'anciana Casba]]
Lo quartièr de Talborjt (mot berbèr que vol dire la Petita torre) es compausat del ''Nouveau Talborjt'', separat de l'ancian quartièr per l'avenguda Muhammad Sheikh Saâdi. S'i tròba la mesquita de Mohammed V e dos jardins. Lo quartièr vielh, al front de mar e dins la zona del uadi Tildi, demorèt destroït en [[1960]] e demorèt roïnat.
Lo quartièr de Talborjt (mot berbèr que vol dire la Petita torre) es compausat del ''Nouveau Talborjt'', separat de l'ancian quartièr per l'avenguda Muhammad Sheikh Saâdi. S'i tròba la mosquèa de Mohammed V e dos jardins. Lo quartièr vièlh, al front de mar e dins la zòna del uadi Tildi, demorèt destrusit en [[1960]] e demorèt roïnat.


I a fòrça quartièr residencials que lo Fonti, prèp de la plaja, al costat del quartièr d'Illig (a 2&nbsp;km de la plaja). Cap a l'aeroport, a l'èst, i a la vila de Dakhla amb ostals d'estil marroquinandalós.
I a fòrça quartièr residencials que lo Fonti, prèp de la plaja, al costat del quartièr d'Illig (a 2&nbsp;km de la plaja). Cap a l'aeroport, a l'èst, i a la vila de Dakhla amb ostals d'estil marroquinandalós.
Linha 40 : Linha 68 :


[[Fichièr:Agadir Port pêche 0093.JPG|thumb|<center>Lo pòrt de pesca vist dempuèi la Casba</center>]]
[[Fichièr:Agadir Port pêche 0093.JPG|thumb|<center>Lo pòrt de pesca vist dempuèi la Casba</center>]]
La Casba, (''Agadir Ofella'' = Agadir la nauta o ''Agadir N'Ighir'' = Agadir del puèg) bastida en [[1572]], e lo quartièr de Fonti als seus pés, es la partida mai vielha de la ciutat; i a rèstes de l'anciana fortaleza. Lo quartièr industrial (''L'abattoir'') es tròba al còr de la vila; foguèt mens afectat pel tèrratrem de 1960.
La Casba, (''Agadir Ofella'' = Agadir la nauta o ''Agadir N'Ighir'' = Agadir del puèg) bastida en [[1572]], e lo quartièr de Fonti als seus pés, es la partida mai vièlha de la ciutat; i a rèstes de l'anciana fortalesa. Lo quartièr industrial (''L'abattoir'') es tròba al còr de la vila; foguèt mens afectat pel tèrratrem de 1960.


Lo soc (''souk''), que compòrta mai de sièis mil boticas, es enrodat de muralhas amb diversas pòrtas; es organizat en sectors d'activitat. La medina foguèt creada en [[1992]] per l'artista italian Coco Polizzi, dins lo quartièr de Ben Sergao (a prèp de 4,5&nbsp;km del centre), per far comèrci dels productes artesanals, e foguèt bastit segon la tecnicas tradicionalas berbèras. Comprèn un jardin exotic.
Lo soc (''souk''), que compòrta mai de sièis mil boticas, es enrodat de muralhas amb divèrsas pòrtas; es organizat en sectors d'activitat. La medina foguèt creada en [[1992]] per l'artista italian Coco Polizzi, dins lo quartièr de Ben Sergao (a prèp de 4,5&nbsp;km del centre), per far comèrci dels productes artesanals, e foguèt bastit segon la tecnicas tradicionalas berbèras. Compren un jardin exotic.
[[Fichièr:Agadir Kasbah 1000.JPG|thumb|Puèg de l'anciana Casba]]
[[Fichièr:Agadir Kasbah 1000.JPG|thumb|Puèg de l'anciana Casba]]
[[Fichièr:Medina Agadir2.jpg|thumb|La Medina]]
[[Fichièr:Medina Agadir2.jpg|thumb|La Medina]]


== Lloc d'interés ==
== Lòcs d'interès ==
* Musèu municipal Bert Flint
* Musèu municipal Bert Flint
* Val dels Aucèls, parque zoologic d'aucèls
* Val dels Aucèls, [[parque zoologic]] d'aucèls
* Jardin de Portugal amb un musèu
* Jardin de Portugal amb un musèu
* Mesquita Mohammed V
* [[Mesquita|Mosqueta]] Mohammed V
* Souk al-Had (los dimenges)
* Souk al-Had (mercat cobèrt, los dimenges)


== Istòria ==
== Istòria ==
Agadir apareis dins l'istòria abans del [[sègle XII]]. [[Polibi]] a l'epòca romana se sona lo nom ''Rhysaddir'', que poirá èsser dins la zona d'Agadir, mas la cituacion fa contravèrsia. La primièra mencion es a un portulan en [[1325]], amb lo nom de ''Porto Mesegina'', de la tribú berber dels mesguina. En [[1505]] un portugués, João Lopes de Sequeira, fondèt un establiment comercial e pesquièr dins la zona e prèp d'una font bastiguèt una pichona fortaleza de fusta al pé del puèg a la broa del mar, que nomenèt Santa Cruz do Cabo de Gué (nom portugués del modèrn cap Ghir) al luòc onte uèi se tròba lo quartièr de Fonti desaparegut aprèp 1960, que lo nom venia del mot portugués "fonte" (font). L'establiment demorèt dins las mans de Lopes de Sequeira, fins al [[25 de genièr]] de [[1513]] foguèt comprat pel rei portugués, e i nomenèt de governadors portugueses.
Agadir apareis dins l'istòria abans del [[sègle XII]]. [[Polibi]] a l'epòca romana se sona lo nom ''Rhysaddir'', que poirà èsser dins la zòna d'Agadir, mas la situacion fa controvèrsia. La primièra mencion es a un portulan en [[1325]], amb lo nom de ''Porto Mesegina'', de la tribú berbèra dels mesguina. En [[1505]] un portugués, João Lopes de Sequeira, fondèt un establiment comercial e pesquièr dins la zona e prèp d'una font bastiguèt una pichona fortalesa de fusta al pé del puèg a la broa del mar, que nomenèt Santa Cruz do Cabo de Gué (nom portugués del modèrn cap Ghir) al luòc onte uèi se tròba lo quartièr de Fonti desaparegut aprèp 1960, que lo nom veniá del mot portugués "fonte" (font). L'establiment demorèt dins las mans de Lopes de Sequeira, fins al [[25 de genièr]] de [[1513]] foguèt comprat pel rei portugués, e i nomenèt de governadors portugueses.
* 1513 - 1521 Francisco de Castro
* 1513 - 1521 Francisco de Castro
Linha 68 : Linha 96 :
* 1538 - 12 Març 1541 Guterres de Monroy (segon còp)
* 1538 - 12 Març 1541 Guterres de Monroy (segon còp)


Lo portugués deguèt far fàcia a l'ostilitat dels abitants de la region nomenada lo [[Sos]] (''Sous'') e subretot de la confratenitat religiosa dels ''djazuliyya'' que s'èra installada al Sos dempuèi mai de 50 ans, que proclamèt la guèrra santa. Profeitèt de l'ascencion d'una familha de ''shurafa'' originaris de la [[region del Draa]], los Banu Sad, lo cap de familha foguèt proclamat "cap de la guèrra santa" a l'entorn de [[1510]]. Ap de 1530 lo portugueses demorèron blocat dins la fortaleza. En [[1540]] lo cherif sadita del Sos, Muhammad al-Sheikh, ocupèt lo puèg que dominava la fortaleza qu'èra portada d'artilhariá. Lo sètge de la plaça comencèt lo [[16 de febrièr]] de [[1541]]. Lo rei [[Joan III de Portugal]] (1521-1557) examinava dempuèi [[1540]] l'oportunitat d'evacuar qualques plaças de [[Berberia]], e quand lo cherif sadita conqueriguèt Santa Cruz lo [[12 de març]] de [[1541]] (lo governador capitulèt), sa decision se realizèt en pauc de meses las plaças de [[Safim]] e [[Azemor]]. Sèis cent portugueses foguèron fach presonièrs dins la conquèsta de [[Santa Cruz]], que lo governador [[Guterres de Monroy]] e la seuna filha Mècia; los captius foguèron salvats per de religioses portugueses; Mècia, lo marit qu'aviá morrit dins la batalha, se mariguèt amb lo cherif e moriguèt en jacilha en [[1544]]. Lo meteis an lo cherif liberèt Guterres de Monroy, amb que venguèt amic.
Lo portugués deguèt far fàcia a l'ostilitat dels abitants de la region nomenada lo [[Sos]] (''Sous'') e subretot de la confraternitat religiosa dels ''djazuliyya'' que s'èra installada al Sos dempuèi mai de 50 ans, que proclamèt la guèrra santa. Profeitèt de l'ascencion d'una familha de ''shurafa'' originaris de la [[region del Draa]], los Banu Sad, lo cap de familha foguèt proclamat "cap de la guèrra santa" a l'entorn de [[1510]]. Ap de 1530 lo portugueses demorèron blocat dins la fortalesa. En [[1540]] lo cherif sadita del Sos, Muhammad al-Sheikh, ocupèt lo puèg que dominava la fortalesa qu'èra portada d'artilhariá. Lo sètge de la plaça comencèt lo [[16 de febrièr]] de [[1541]]. Lo rei [[Joan III de Portugal]] (1521-1557) examinava dempuèi [[1540]] l'oportunitat d'evacuar qualques plaças de [[Berberia]], e quand lo cherif sadita conqueriguèt Santa Cruz lo [[12 de març]] de [[1541]] (lo governador capitulèt), sa decision se realizèt en pauc de meses las plaças de [[Safim]] e [[Azemor]]. Sièis cents portugueses foguèron fach presonièrs dins la conquèsta de [[Santa Cruz]], que lo governador [[Guterres de Monroy]] e la seuna filha Mècia; los captius foguèron salvats per de religioses portugueses; Mècia, que lo marit èra mòrt dins la batalha, se maridèt amb lo cherif e moriguèt en jacilha en [[1544]]. Lo meteis an lo cherif liberèt Guterres de Monroy, amb que venguèt amic.


La ciutat demorèt despoblada fins que lo suldan [[Abd Allah al-Ghalib]] (1557-1574) i faguèt bastir una fortaleza (la [[casba]]) en [[1572]], al suc del puèg e se sonava '''Agadir N'Ighir '''o''' Agadir-Ighir''', literalament, ''Lo granièr fortificat del puèg''. Lo pòrt, o mai exactament l'embarcadaire, lo site foguèt aprèp frequentat pels cristians per cargar de sucre e conservèt aquel caractèr fins a que se fondèt [[Mogador]] en [[1773]]. Lo cap trapèt lo nom d'[[Ighir]] (ara [[Cap Ghir]]).
La ciutat demorèt despoblada fins que lo suldan [[Abd Allah al-Ghalib]] (1557-1574) i faguèt bastir una fortalesa (la [[casba]]) en [[1572]], al suc del puèg e se sonava '''Agadir N'Ighir '''o''' Agadir-Ighir''', literalament, ''Lo granièr fortificat del puèg''. Lo pòrt, o mai exactament l'embarcadaire, lo site foguèt aprèp frequentat pels crestians per cargar de sucre e conservèt aquel caractèr fins a que se fondèt [[Mogador]] en [[1773]]. Lo cap trapèt lo nom d'[[Ighir]] (ara [[Cap Ghir]]).


En [[1731]] se produguèt un grand tèrratrem. En [[1746]] los olandeses i installèron una fabrica, amb l'autoritzacion del sultan e ajudèt a restaurar la vila.
En [[1731]] se produguèt un grand tèrratrem. En [[1746]] los olandeses i installèron una fabrica, amb l'autorizacion del sultan e ajudèt a restaurar la vila.


La vila dintrèt en decadéncia progressiva aprèp [[1773]], a causa de la concurréncia del pòrt de Mogador ([[Essaoira]]). En [[1789]] un viatjaire europèu la descriviá coma una vila quasi desèrta amb d'ostals en roïnas. En [[1884]] [[Charles de Focauld]] dins son òbra ''Reconnaissance au Maroc'', descriu un luòc miserable de pescadors, sens comèrci.
La vila dintrèt en decadéncia progressiva aprèp [[1773]], a causa de la concurréncia del pòrt de Mogador ([[Essaoira]]). En [[1789]] un viatjaire europèu la descriviá coma una vila quasi desèrta amb d'ostals en roïnas. En [[1884]] [[Charles de Focauld]] dins son òbra ''Reconnaissance au Maroc'', descriu un luòc miserable de pescadors, sens comèrci.


Alara dintrèt dins l'actualitat en [[1911]], amb l'incident d'Agadir (vejatz ''[[Incident d'Agadir]]''). En [[1913]] i dintrèron los franceses. A l'epòca aviá mens de mil abitants. Mai tard prosperèt a causa del desvolopament de l'agricultura, de la pesca e de las minas. Lo pòrt comencèt a se bastir en [[1914]] e foguèt agrandit e a partir de [[1920]] comencèt a prosperar. Dins los ans 1930 èra una etapa importanta de la [[Compagnie générale aéropostale|Aeropostala]] onte [[Antoine de Saint-Exupéry]] e [[Jean Mermoz]], fasián escala. Dins los ans 1940 comencèt a créisser jols dessenhs del director del servici d'urbanisme de Marròc [[Michel Écochard]], amb forma de fèrre de caval ponchant cap al mar. Lo nòu pòrt comercial dubriguèt dins los ans 1950, e l'activitat economica augmentèt e comencèt a atreure lo torisme pel seu bon clima e las ostalariás dubriguèron. En [[1959]] lo iòt d'Aristoteles Onassis que portava coma òste [[Winston Churchill]], faguèt escala dins lo pòrt.
Alara dintrèt dins l'actualitat en [[1911]], amb l'incident d'Agadir (vejatz ''[[Incident d'Agadir]]''). En [[1913]] i dintrèron los franceses. A l'epòca aviá mens de mila abitants. Mai tard prosperèt a causa del desvolopament de l'agricultura, de la pesca e de las minas. Lo pòrt comencèt a se bastir en [[1914]] e foguèt agrandit e a partir de [[1920]] comencèt a prosperar. Dins los ans 1930 èra una etapa importanta de la [[Compagnie générale aéropostale|Aeropostala]] onte [[Antoine de Saint-Exupéry]] e [[Jean Mermoz]], fasián escala. Dins los ans 1940 comencèt a créisser jols dessenhs del director del servici d'urbanisme de Marròc [[Michel Écochard]], amb forma de fèrre de caval ponchant cap al mar. Lo nòu pòrt comercial dubriguèt dins los ans 1950, e l'activitat economica aumentèt e comencèt a atreure lo torisme pel seu bon clima e las ostalariás dubriguèron. En [[1959]] lo iòt d'Aristoteles Onassis que portava coma òste [[Winston Churchill]], faguèt escala dins lo pòrt.


Lo [[29 de febrièr]] de [[1960]] foguèt destroïda per un tèrratrem de 5,7 punchs de l'escala de Richter. I aviá pas mens de quaranta mil abitants que 15000 moriguèron. La vila se tornèt bastir a qualques 2&nbsp;km al sud. Tornèt atreure de toristas e se desenvolupèt en totes los aspèctes.
Lo [[29 de febrièr]] de [[1960]] foguèt destrusida per un tèrratrem de 5,7 punts de l'escala de Richter. I aviá pas mens de quaranta mila abitants que 15000 moriguèron. La vila se tornèt bastir a qualques 2&nbsp;km al sud. Tornèt atraire de toristas e se desenvolopèt en totes los aspèctes.
[[Fichièr:MoroccoAgadir beach1.jpg|thumb|left|<center>La plaja d'Agadir</center>]]
[[Fichièr:MoroccoAgadir beach1.jpg|thumb|left|<center>La plaja d'Agadir</center>]]


== Economia e clima ==
== Economia e clima ==


L'activitat portuària e comerciala (es lo primèr pòrt de pesca de Marròc), e l'exportacion dels productes agricòls de la fertila val del Sos, es la mai granda activitat seguida pel torisme e l'industria. La vila dispausa d'un aeropòrt internacional nomenat [[Aeropòrt internacional d'Agadir-Al-Massira|Al-Massira]]. Lo clima es plan bon amb 300 jorns de solelh, e una temperatura totjorn caud mas pas tròp de 14 a 16 de minima e de 19 a 22 de maximum, levat quan bufa lo vent del [[Sahara]] que poja la temperatura fins a 40 graus. Las pluèjas son de 250 mm l'an, concentradas entre novembre e març.
L'activitat portuària e comerciala (es lo primèr pòrt de pesca de Marròc), e l'exportacion dels productes agricòlas de la fertila val del Sos, es la mai granda activitat seguida pel torisme e l'industria. La vila dispausa d'un aeropòrt internacional nomenat [[Aeropòrt internacional d'Agadir-Al-Massira|Al-Massira]]. Lo clima es plan bon amb 300 jorns de solelh, e una temperatura totjorn caud mas pas tròp de 14 a 16 de minima e de 19 a 22 de maximum, levat quan bufa lo vent del [[Sahara]] que poja la temperatura fins a 40 graus. Las pluèjas son de 250 mm l'an, concentradas entre novembre e març.


== Cultura e esport ==
== Cultura e esport ==
Linha 89 : Linha 117 :
Dempuèi 2004, i a un festenal de musica berbèra, nomenat ''festival Timitar''. Lo club esportiu principal es l'[[Hassània d'Agadir]]; la vila dispausa d'un gran estadi.
Dempuèi 2004, i a un festenal de musica berbèra, nomenat ''festival Timitar''. Lo club esportiu principal es l'[[Hassània d'Agadir]]; la vila dispausa d'un gran estadi.


== Enbessonatge ==
== Embessonatge ==


* [[Nantas]], {{França}}
* [[Nantas]], {{França}}
Linha 107 : Linha 135 :


== Ligams extèrnes ==
== Ligams extèrnes ==
* {{fr}}[http://www.dmoz.org/World/Fran%c3%a7ais/R%c3%a9gional/Afrique/Maroc/Villes_et_villages/Agadir/ Agadir] Anuari Dmoz
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080418214434/http://www.dmoz.org/World/Fran%C3%A7ais/R%C3%A9gional/Afrique/Maroc/Villes_et_villages/Agadir/ Agadir] Anuari Dmoz
* {{fr}}[http://www.agadirnet.com Portal de la vila d'Agadir]
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20190327080529/http://www.agadirnet.com/ Portal de la vila d'Agadir]
* {{fr}}[http://www.agadir1960.com Lo tèrratrem d'Agadir lo 29 de febrièr de 1960]
* {{fr}}[http://www.agadir1960.com Lo tèrratrem d'Agadir lo 29 de febrièr de 1960]
* {{fr}}[http://www.rabat-maroc.net/marocautrefois/index.php?rep=AGADIR rabat-maroc.net, ''Maroc d'autrefois'', « Agadir », fotografias anciana d'Agadir abans 1960]
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120414151430/http://www.rabat-maroc.net/marocautrefois/index.php?rep=AGADIR rabat-maroc.net, ''Maroc d'autrefois'', « Agadir », fotografias anciana d'Agadir abans 1960]


[[Categoria:Vila de Marròc]]
[[Categoria:Vila de Marròc]]

[[ar:أڭادير]]
[[bg:Агадир]]
[[ca:Agadir]]
[[cs:Agadir]]
[[cy:Agadir]]
[[da:Agadir]]
[[de:Agadir]]
[[en:Agadir]]
[[eo:Agadir]]
[[es:Agadir]]
[[et:Agadir]]
[[eu:Agadir]]
[[fa:اگادیر]]
[[fi:Agadir]]
[[fr:Agadir]]
[[fy:Agadir]]
[[gl:Agadir - اكادير]]
[[he:אגאדיר]]
[[id:Agadir]]
[[it:Agadir]]
[[ja:アガディール]]
[[kk:Агадир қаласы]]
[[ko:아가디르]]
[[ku:Agadir]]
[[la:Agadir]]
[[lt:Agadiras]]
[[mk:Агадир]]
[[mr:अगादिर]]
[[nl:Agadir]]
[[no:Agadir]]
[[pl:Agadir]]
[[pnb:اغادیر]]
[[pt:Agadir]]
[[ro:Agadir]]
[[ru:Агадир]]
[[scn:Agadir]]
[[sk:Agadir]]
[[sl:Agadir]]
[[sr:Агадир]]
[[sv:Agadir]]
[[tr:Agadir]]
[[uk:Агадір (місто)]]
[[ur:اغادیر]]
[[vi:Agadir]]
[[war:Agadir]]
[[yi:אגאדיר]]
[[zh:阿加迪尔]]

Version actuala en data del 28 agost de 2021 a 03.06

Agadir
أڭادير‎ (ar)/ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ (tamazight)
Geografia fisca
30° 26′ 00″ N, 9° 36′ 00″ O
Altitud74 m
Geografia politica
Carte
EstatBandièra: MarròcMarròc
RegionSouss-Massa
PrefecturaAgadir Ida-Outanane
Demografia
• Populacion600 000 ab. (2023 Modifica el valor a Wikidata)
Informacions complementàrias
Còdi postal82000
http://www.agadir.ma/

Agadir (en arabi أكادير, en tamazight ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ, en portugués Santa Cruz do Cabo de Gué) es una vila del sud-oèst del marroquin, capitala de la regio Soss-Massa-Drâa e de la prefectura d'Agadir Ida-Otanane, situada dins la partida nòrd d'una baia a la còsta atlantica, a 508 km al sud de Casablanca, a 173 km d'Essoaoira e a 235 km a l'oèst de Marraquèsh. Se tròba entre 250 e 300 mètres d'altitud. Los abitants se nomenan gadiris, gogadir en berbèr.

Populacion[modificar | Modificar lo còdi]

Segon lo cens del 2004 i aviá 346 106 abitants mas l'airal urban compta prèp de 600 000 abitants amb las vilas vesinas Inezgane e Aït Melloul. Es la seisena vila de Marròc aprèp de Casablanca, Rabat, Fès, Marraquèsh e Tanger. Dins la vila se parla l'arabi, lo berbèr (Shilha) e lo francés. La populacion en 1952 èra de 30 111 abitants (que 1518 josieus e 6062 europèus).

Descripcion de la vila[modificar | Modificar lo còdi]

La vila foguèt destrusida per un tèrratrem en 1960 e tornèt èsser bastida en totalitat. Lo centre vila inclusís divèrsas avengudas que las de Muhammad V e Hassan II e la mosquèa Lobnane. A la zona a la broa la mar i a fòrça ostalariás e restaurants e quartièrs residencials; la plaja fa prèp de 10 km.

La plaja d'Agadir
La plaja e lo puèg de l'anciana Casba

Lo quartièr de Talborjt (mot berbèr que vol dire la Petita torre) es compausat del Nouveau Talborjt, separat de l'ancian quartièr per l'avenguda Muhammad Sheikh Saâdi. S'i tròba la mosquèa de Mohammed V e dos jardins. Lo quartièr vièlh, al front de mar e dins la zòna del uadi Tildi, demorèt destrusit en 1960 e demorèt roïnat.

I a fòrça quartièr residencials que lo Fonti, prèp de la plaja, al costat del quartièr d'Illig (a 2 km de la plaja). Cap a l'aeroport, a l'èst, i a la vila de Dakhla amb ostals d'estil marroquinandalós.

Lo pòrt se consacra a la pesca, pòrt comercial, e dempuèi pauc pòrt esportiu. Es lo primièr pòrt sardinièr del monde.

Lo pòrt de pesca vist dempuèi la Casba

La Casba, (Agadir Ofella = Agadir la nauta o Agadir N'Ighir = Agadir del puèg) bastida en 1572, e lo quartièr de Fonti als seus pés, es la partida mai vièlha de la ciutat; i a rèstes de l'anciana fortalesa. Lo quartièr industrial (L'abattoir) es tròba al còr de la vila; foguèt mens afectat pel tèrratrem de 1960.

Lo soc (souk), que compòrta mai de sièis mil boticas, es enrodat de muralhas amb divèrsas pòrtas; es organizat en sectors d'activitat. La medina foguèt creada en 1992 per l'artista italian Coco Polizzi, dins lo quartièr de Ben Sergao (a prèp de 4,5 km del centre), per far comèrci dels productes artesanals, e foguèt bastit segon la tecnicas tradicionalas berbèras. Compren un jardin exotic.

Puèg de l'anciana Casba
La Medina

Lòcs d'interès[modificar | Modificar lo còdi]

  • Musèu municipal Bert Flint
  • Val dels Aucèls, parque zoologic d'aucèls
  • Jardin de Portugal amb un musèu
  • Mosqueta Mohammed V
  • Souk al-Had (mercat cobèrt, los dimenges)

Istòria[modificar | Modificar lo còdi]

Agadir apareis dins l'istòria abans del sègle XII. Polibi a l'epòca romana se sona lo nom Rhysaddir, que poirà èsser dins la zòna d'Agadir, mas la situacion fa controvèrsia. La primièra mencion es a un portulan en 1325, amb lo nom de Porto Mesegina, de la tribú berbèra dels mesguina. En 1505 un portugués, João Lopes de Sequeira, fondèt un establiment comercial e pesquièr dins la zona e prèp d'una font bastiguèt una pichona fortalesa de fusta al pé del puèg a la broa del mar, que nomenèt Santa Cruz do Cabo de Gué (nom portugués del modèrn cap Ghir) al luòc onte uèi se tròba lo quartièr de Fonti desaparegut aprèp 1960, que lo nom veniá del mot portugués "fonte" (font). L'establiment demorèt dins las mans de Lopes de Sequeira, fins al 25 de genièr de 1513 foguèt comprat pel rei portugués, e i nomenèt de governadors portugueses.

  • 1513 - 1521 Francisco de Castro
  • 1521 - 1523 Simão Gonçalves da Costa
  • 1523 - 1525 António Leitão de Gamboa
  • 1525 - 1528 Luis Sacoto
  • 1528 - 1529 António Leitão de Gamboa (segona vegada)
  • 1529 (febrièr a julhet) António Rodrigues de Parada
  • 1529 - 1534 Simão Gonçalves da Camara
  • 1534 Rui Dias de Aguiar
  • 1534 Guterres de Monroy
  • 1534 - 1538 Luís de Loureiro
  • 1538 - 12 Març 1541 Guterres de Monroy (segon còp)

Lo portugués deguèt far fàcia a l'ostilitat dels abitants de la region nomenada lo Sos (Sous) e subretot de la confraternitat religiosa dels djazuliyya que s'èra installada al Sos dempuèi mai de 50 ans, que proclamèt la guèrra santa. Profeitèt de l'ascencion d'una familha de shurafa originaris de la region del Draa, los Banu Sad, lo cap de familha foguèt proclamat "cap de la guèrra santa" a l'entorn de 1510. Ap de 1530 lo portugueses demorèron blocat dins la fortalesa. En 1540 lo cherif sadita del Sos, Muhammad al-Sheikh, ocupèt lo puèg que dominava la fortalesa qu'èra portada d'artilhariá. Lo sètge de la plaça comencèt lo 16 de febrièr de 1541. Lo rei Joan III de Portugal (1521-1557) examinava dempuèi 1540 l'oportunitat d'evacuar qualques plaças de Berberia, e quand lo cherif sadita conqueriguèt Santa Cruz lo 12 de març de 1541 (lo governador capitulèt), sa decision se realizèt en pauc de meses las plaças de Safim e Azemor. Sièis cents portugueses foguèron fach presonièrs dins la conquèsta de Santa Cruz, que lo governador Guterres de Monroy e la seuna filha Mècia; los captius foguèron salvats per de religioses portugueses; Mècia, que lo marit èra mòrt dins la batalha, se maridèt amb lo cherif e moriguèt en jacilha en 1544. Lo meteis an lo cherif liberèt Guterres de Monroy, amb que venguèt amic.

La ciutat demorèt despoblada fins que lo suldan Abd Allah al-Ghalib (1557-1574) i faguèt bastir una fortalesa (la casba) en 1572, al suc del puèg e se sonava Agadir N'Ighir o Agadir-Ighir, literalament, Lo granièr fortificat del puèg. Lo pòrt, o mai exactament l'embarcadaire, lo site foguèt aprèp frequentat pels crestians per cargar de sucre e conservèt aquel caractèr fins a que se fondèt Mogador en 1773. Lo cap trapèt lo nom d'Ighir (ara Cap Ghir).

En 1731 se produguèt un grand tèrratrem. En 1746 los olandeses i installèron una fabrica, amb l'autorizacion del sultan e ajudèt a restaurar la vila.

La vila dintrèt en decadéncia progressiva aprèp 1773, a causa de la concurréncia del pòrt de Mogador (Essaoira). En 1789 un viatjaire europèu la descriviá coma una vila quasi desèrta amb d'ostals en roïnas. En 1884 Charles de Focauld dins son òbra Reconnaissance au Maroc, descriu un luòc miserable de pescadors, sens comèrci.

Alara dintrèt dins l'actualitat en 1911, amb l'incident d'Agadir (vejatz Incident d'Agadir). En 1913 i dintrèron los franceses. A l'epòca aviá mens de mila abitants. Mai tard prosperèt a causa del desvolopament de l'agricultura, de la pesca e de las minas. Lo pòrt comencèt a se bastir en 1914 e foguèt agrandit e a partir de 1920 comencèt a prosperar. Dins los ans 1930 èra una etapa importanta de la Aeropostala onte Antoine de Saint-Exupéry e Jean Mermoz, fasián escala. Dins los ans 1940 comencèt a créisser jols dessenhs del director del servici d'urbanisme de Marròc Michel Écochard, amb forma de fèrre de caval ponchant cap al mar. Lo nòu pòrt comercial dubriguèt dins los ans 1950, e l'activitat economica aumentèt e comencèt a atreure lo torisme pel seu bon clima e las ostalariás dubriguèron. En 1959 lo iòt d'Aristoteles Onassis que portava coma òste Winston Churchill, faguèt escala dins lo pòrt.

Lo 29 de febrièr de 1960 foguèt destrusida per un tèrratrem de 5,7 punts de l'escala de Richter. I aviá pas mens de quaranta mila abitants que 15000 moriguèron. La vila se tornèt bastir a qualques 2 km al sud. Tornèt atraire de toristas e se desenvolopèt en totes los aspèctes.

La plaja d'Agadir

Economia e clima[modificar | Modificar lo còdi]

L'activitat portuària e comerciala (es lo primèr pòrt de pesca de Marròc), e l'exportacion dels productes agricòlas de la fertila val del Sos, es la mai granda activitat seguida pel torisme e l'industria. La vila dispausa d'un aeropòrt internacional nomenat Al-Massira. Lo clima es plan bon amb 300 jorns de solelh, e una temperatura totjorn caud mas pas tròp de 14 a 16 de minima e de 19 a 22 de maximum, levat quan bufa lo vent del Sahara que poja la temperatura fins a 40 graus. Las pluèjas son de 250 mm l'an, concentradas entre novembre e març.

Cultura e esport[modificar | Modificar lo còdi]

Dempuèi 2004, i a un festenal de musica berbèra, nomenat festival Timitar. Lo club esportiu principal es l'Hassània d'Agadir; la vila dispausa d'un gran estadi.

Embessonatge[modificar | Modificar lo còdi]

Referéncias[modificar | Modificar lo còdi]

  • Lista dels governadors portugueses
  • (fr)P. de Cenival, Chronique de Santa Cruz du Cap de Gué (Agadir), París, 1934
  • (pt)J. Figanier, História de Santa Cruz do Cabo de Gué (Agadir) 1505-1541, Lisboa 1945
  • (fr)Charles de Focauld, Reconaissence au Maroc, París 1934

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Agadir.

Ligams extèrnes[modificar | Modificar lo còdi]

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Agadir&oldid=2287090 »