Zwaaikom: verschil tussen versies

 

[[Pieter-Frans De Noter]], jaren 1820, collectie [[Stadsmuseum Gent|STAM]].N.B.: deze weergave is erg donker, het museum toont een lichter beeld.]]

[[Bestand:Fort Uitermeer torenfort, oude sluis en zwaaikom.jpg|alt=Zwaaikom annex passeerplaats voor de sluis van Fort bij Uitermeer, 2019.|miniatuur|Zwaaikom annex [[passeerplaats]] voor kleine boten. Erachter de sluis van [[Fort bij Uitermeer]], 2019.]]

Een '''zwaaikom''' is een keerplaats voor schepen die langer zijn dan de breedte van de [[vaargeul]]. In een [[rivier]], [[kanaal (waterweg)|kanaal]] of [[Gracht (hoofdbetekenis)|gracht]] is de keerplaats herkenbaar in de vorm van een plaatselijke verbreding, maar bij [[Haven (hoofdbetekenis)|havens]], bochten of natuurlijke verbredingen kan deze een onzichtbaar onderdeel van het geheel zijn.

 

== Historie en etymologie ==

 

 

* '''Zwaaikom''', 1879<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRHCG03:163372101:mpeg21:a00007 |title=Binnenland. |date=1879-12-17 |accessdate=2023-08-17 |work=[[Winschoter Courant]] |via=[[Delpher]]}}</ref>

* '''Draaikom''', 1874: een draaikom in het Spieringkanaal in de [[Nationaal Park De Biesbosch|Biesbosch]] wordt in 1874 tussen andere waterwerken genoemd in een politiereglement.<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000149960:mpeg21:a0001 |title=NEDERLANDEN. s GRAVENHAGE, den 18den Maart 1874. (Staatsblad no. 25.) BESLUIT van den 6den Maart 1874, houdende vaststelling van een reglement van politie voor de schutsluizen in de afgesloten killen van het Bergsche Veld, ten zuiden van de rivier de Merwede, met hare havens en verdere werken. |date=1874-03-19 |accessdate=2023-08-20 |work=Nederlandsche staatscourant |via=Delpher}}</ref>

 

 

Het [[Algemeen Handelsblad]] schrijft in 1887:<blockquote>Die [[Leidse Rijn|Leidsche Rijn]], thans een onbeteekenend klein rivierke, belooft eenmaal Utrechts haven te worden, als hij, voor het stadsgedeelte, de waterverbindingsweg wordt van de stad naar de nieuwe [[Keulse Vaart|Keulsche Vaart]]. Met 't oog daarop zijn van zijn oevers gronden in exploitatie gebracht, en wel door de Mij. tot expl. van bouwterrein. Deze wilde een gedeelte van haar terrein afstaan en een paar leden van den Raad hadden daar wel ooren naar, ten einde ter plaatse waar de [[Kruisvaart (Utrecht)|Kruisvaart]] uitmondt in den Leidschen Rijn een draai- of zwaaikom voor flinke schepen te maken, die daar konden wenden en draaien, en elkaar gemakkelijk passeeren. Bij het dagelijksch bestuur vond zulk een waai- en draaikom veel bezwaar en ook eenige leden van den Raad waren er tegen. Men is niet verder gekomen dan tot aanneming van 't plan van B. en W,, om over te gaan tot verbetering van het vaarwater in den Leidschen Rijn.<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010129198:mpeg21:a0005 |title=UTRECHT, 14 Juli |date=1887-07-16 |accessdate=2023-08-17 |work=[[Algemeen Handelsblad]] |taal=nl |via=[[Delpher]]}}</ref></blockquote>De genoemde 'flinke schepen' zouden maximaal 44 meter lang zijn,<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003437088:mpeg21:a00043 |title=BINNENLANDSCH NIEUWS. |date=1890-10-18 |accessdate=2023-08-18 |work=[[Dagblad van Zuid-Holland en 's Gravenhage]] |taal=nl |via=Delpher}}</ref> iets groter dan een [[Spits (schip)|spits]]. In 1892, toen het [[Merwedekanaal]] de Keulse Vaart had vervangen, werd de kom al te klein gevonden.<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000176036:mpeg21:a0010 |title=ALLERLEI. |date=1892-09-17 |accessdate=2023-08-20 |work=De Maasbode |via=Delpher}}</ref>

 

== Kenmerken en gebruik ==

 

[[Gastanker|Gastankers]] hebben ruimere zwaaikommen nodig dan andere schepen omdat ze door hun lichte lading hoog op het water liggen en veel wind vangen, mede door hun dekinstallaties. Evenals bij andere [[Kegelschip|kegelschepen]] kunnen er bovendien speciale voorzieningen nodig zijn, zoals een wachtplaats<ref name=":0">{{Citeer boek |titel=Havens en scheepvaatwegen, collegedictaat |auteur=Velsink, H. |medeauteurs=Groenveld, R. |url=http://resolver.tudelft.nl/uuid:e88c42da-f4c6-401d-b24f-d34dec6b236c |uitgever=TU Delft, afdeling waterbouwkunde |datum=1985 |pagina's=Blz 80}}</ref>{{Rp|H. BINNENHAVENS, p 22}} op veilige afstand van havens en bebouwing.

Rijkswaterstaat Dienst Verkeerskunde Hoofdafdeling Scheepvaart |taal=nl |via=https://dokumen.tips/}}</ref>

 

 

Uit de vereisten volgt dat zwaaikommen veel ruimte innemen. Een schip van [[CEMT-klasse]] III (85 meter), wat voor de [[Rijnvaartverklaring|Rijnvaart]] vrij klein is, vereist zonder zwaaipaal een diameter van 111 meter en een cirkel van een [[hectare]]. [[Duwboot|Duwstellen]] kunnen tien hectare nodig hebben. Weliswaar kunnen de [[Duwbak|duwbakken]] afgekoppeld worden, maar dat is niet altijd verenigbaar met een efficiënte bedrijfsvoering op drukke vaarwegen. Een [[panamax]]-zeeschip (294 meter) heeft een diameter van 600 meter en ruim 27 hectare nodig. Zie verder de tabel.

=== Winding hole ===

[[Bestand:Winding hole on the Worcester and Birmingham Canal.jpg|alt=Winding hole langs het Worcester and Birmingham Canal|miniatuur|Winding hole langs het [[Worcester and Birmingham Canal]]]]

De ''winding holes'' voor [[Narrowboat|narrowboats]] in Engelse kanalen hebben dezelfde functie als zwaaikommen, maar zijn heel anders uitgevoerd. Ze bestaan veelal uit een driehoekige uitsparing in de oever, waar de schipper de [[Boeg (schip)|boeg]] insteekt. De achtersteven moet dan de draai maken, zo mogelijk met hulp van de snelheid van het schip en de [[Stromingsleer|stroming]] en de wind; zo nodig gebruikte men in de tijden van de [[trekvaart]] een [[vaarboom]].

 

Verder kunnen ze [[Landschap (hoofdbetekenis)|landschappelijke]] en [[Materieel (cultureel) erfgoed|cultuurhistorische]] waarde hebben, wat zich uit in vernoemingen van straten en buurten.

 

 

=== België ===

* In het [[Kanaal Roeselare-Leie#Zwaaikom|Kanaal Roeselare-Leie]] heeft de zwaaikom in [[Roeselare]] de vorm van een ruime bocht.

* Toen de zwaaikom in het [[Albertkanaal]] bij [[Ranst]] zijn functie verloren had, wilde de overheid hem dempen voor industriegebied. Hiertegen was nogal wat oppositie, en in december 2021 heeft minister [[Zuhal Demir|Demir]] op suggestie van drinkwaterbedrijf [[water-link]] besloten tot ombouw naar een [[spaarbekken]].<ref>{{Citeer nieuws|achternaam=Van de Pol|voornaam=Caroline|datum=15-01-21|titel=GroenRand tevreden met Vlaamse beslissing over Zwaaikom: “Installatie Water-link zal fauna en flora kunnen versterken”|uitgever=Het Laatste Nieuws|bezochtdatum=15-5-2022|url=https://www.hln.be/ranst/groenrand-tevreden-met-vlaamse-beslissing-over-zwaaikom-installatie-water-link-zal-fauna-en-flora-kunnen-versterken~a6428147/}}</ref> Dit moet voor droge tijden vier miljoen [[Kubieke meter|m³]] drinkwater vasthouden. Men hoopt dit rond 2028 te kunnen realiseren.<ref>{{Citeer web |url=https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/08/08/spaarbekken-ranst/ |titel=Zwaaikom aan Albertkanaal in Ranst wordt spaarbekken van 4 miljard liter water |achternaam=NWS |voornaam=VRT |datum=2022-08-08 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=vrtnws.be |taal=nl}}</ref>

 

=== Nederland ===

* Aan de westrand van Tilburg is vanaf 2014 bij de Dongense weg een ruime zwaaikom annex loshaven aangelegd in het [[Wilhelminakanaal]],<ref>{{Cite web |url=https://www.bd.nl/tilburg/zwaaikom-wilhelminakanaal-tilburg-levert-3-000-vrachtwagens-aan-zand-op~ade77ca3/ |title=Zwaaikom Wilhelminakanaal Tilburg levert 3.000 vrachtwagens aan zand op |last=Redactie |date=2014-05-05 |accessdate=2023-08-16 |work=bd.nl}}</ref> waar schepen van [[CEMT-klasse|CEMT-klasse IV]] kunnen zwaaien. Zeven kilometer verderop, in het smallere stuk binnen Tilburg, ligt sinds de aanleg van het kanaal een zwaaikom annex ligplaats voor de [[Kempenaar]]-klasse. Schepen die hier zwaaien voor het iets westelijker gelegen industrieterrein [[Kraaiven]] moeten twee keer de ophaalbrug passeren.

 

 

* 20 kilometer ten oosten van [[Port Elizabeth]] in [[Zuid-Afrika]] werd tussen 2002 en 2009 een nieuwe [[diepzeehaven]] aangelegd. Het toegangskanaal werd 18 meter diep [[Baggeren|uitgebaggerd]] en de zwaaikom van 600 meter werd 16 meter diep, goed voor schepen tot 80.000 ton en meer dan 366 meter lang, de [[postpanamax]]-klasse.<ref>{{Citeer web |url=https://www.jandenul.com/nl/projecten/new-ngqura-haven-zuid-afrika |titel=New Ngqura Haven, Zuid-Afrika |datum=2021 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk= |uitgever=[[Jan De Nul]] |taal=nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.porttechnology.org/news/port-of-ngqura-gets-refurbished-with-shibata-fenders/ |titel=Port of Ngqura gets refurbished with Shibata fenders |achternaam=Bruno |voornaam=Margherita |datum=2022-06-08 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=Port Technology International |taal=en-GB}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.marineinsight.com/types-of-ships/the-ultimate-guide-to-ship-sizes/ |titel=The Ultimate Guide to Ship Sizes |achternaam=Raunek |datum=2021-02-01 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=Marine Insight |taal=en-US}}</ref>

* Het [[Kennedy Space Center]] heeft een eigen turning basin, een zwaaikom.

 

[[Bestand:Uitmonding Twentekanaal in IJssel.jpg|links|200px|miniatuur|Verbreding bij de uitmonding van het [[Twentekanaal]] in de [[IJssel]]; geen zwaaikom]]

== Stroomgeleidingskommen ==

Op plaatsen waar een kanaal uitmondt in een rivier is soms een komvormige verbreding, een stroomgeleidingskom. Schepen kunnen hier wel zwaaien, maar dit soort kommen zijn bedoeld om onregelmatige [[Neer (stroming)|neren]] te voorkomen en [[aanslibbing]] te verminderen.<ref>{{Citeer boek|titel=Aansluiting Twenthekanaal- IJssel : rapport modelonderzoek|auteur=Lange, P.J. de|url=https://open.rijkswaterstaat.nl/open-overheid/onderzoeksrapporten/?zoeken=true&zoeken_term=PUC_163982_31&search_in_field=text&zoeken_daterange_start=&zoeken_daterange_end=|uitgever=Waterloopkundig Laboratorium, rapport M812|datum=Mei 1967}}</ref> Dit is uitgewerkt voor de kruising van het Amsterdam-Rijnkanaal en de Lek, de zogenaamde [[eieren van Thijsse]]. Het concept wordt ook op andere plaatsen gebruikt, zoals aan het einde van het Amsterdam-Rijnkanaal bij de [[Prins Bernhardsluizen|Pins Bernhardsluizen]] in Tiel, bij de mond van het [[Twentekanaal]] en het [[Zwolle-IJsselkanaal]] in de IJssel, de in- en uitvaart van de sluispanden bij [[Stuw- en sluizencomplex Driel|Driel]], [[Stuw- en sluizencomplex Amerongen|Amerongen]] en [[Stuw- en sluizencomplex Hagestein|Hagestein]] en de mond van het [[Maas-Waalkanaal]] in de Waal.

 

{{Appendix|1=|2='''Referenties'''