Zwaaikom: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Nederland is niet de wereld: 1,2 versus 1,3. Foto oud kommetje. |
een een -> een |
||
| (24 tussenliggende versies door 3 gebruikers niet weergegeven) | |||
Regel 3:
[[Bestand:Turning basin Gdynia.jpg|miniatuur|Zwaaikom in de haven van [[Gdynia]], Polen]]
[[Bestand:Pieter-Frans De Noter (1779-1842) - Augustijnenkaai aan de Lieve - STAM Gent 12-10-2010 12-09-28.JPG|alt=De Augustijnenkaai langs de Lieve te Gent, met de zwaaikom. Pieter-Frans De Noter, jaren 1820, collectie STAM. N.B.: deze weergave is erg donker, het museum toont een lichter beeld.|miniatuur|De Augustijnenkaai langs de Lieve te Gent, met de zwaaikom. Erachter de [[Lievebrug]] en tegen de horizon de [[Sint-Baafskathedraal]] en het [[Gravensteen (Gent)|Gravensteen]].
[[Pieter-Frans De Noter]], jaren 1820, collectie [[Stadsmuseum Gent|STAM]].N.B.: deze weergave is erg donker, het museum toont een lichter beeld.]]
[[Bestand:CdM_-_Ecluse_Ronde_d'Agde.jpg|miniatuur|Ronde sluis van Agde, zij- en bovenaanzicht, kaart 1697]]
[[Bestand:Zwaaikom Wilhelminakanaal Midden-Brabantweg schip 03021307 Sophia IMG 20230812 100448.jpg|miniatuur|Zwaaikom annex ligplaats in het Wilhelminakanaal in Tilburg, geschikt voor [[Kempenaar|kempenaars]]. De Sophia, lengte 60 meter, ligt hier aangemeerd.]]
[[Bestand:Fort Uitermeer torenfort, oude sluis en zwaaikom.jpg|alt=Zwaaikom annex passeerplaats voor de sluis van Fort bij Uitermeer, 2019.|miniatuur|Zwaaikom annex [[passeerplaats]] voor kleine boten. Erachter de sluis van [[Fort bij Uitermeer]], 2019.]]
[[Bestand:De Schermersloot met de schuit van beurtschipper Kleverlaan - Regionaal Archief Alkmaar - FO1400071.jpg|miniatuur|Haventje de ''Zwaaikom'' bij [[Bergen (Noord-Holland)|Bergen]] met de 13 meter lange schuit van beurtschipper Kleverlaan. Deze onderhield tweemaal per week een retourdienst op Amsterdam, via het [[Noordhollandsch Kanaal]]. Foto [[Abram Joseph Bonda|A.J. Bonda]], circa 1914. Collectie [[Regionaal_Archief_Alkmaar|RAA]].<ref>{{Citeer web |url=https://www.regionaalarchiefalkmaar.nl/collecties/beelden/beelden-2/detail/40cf0abb-31d9-48b7-bdab-a8cce9b56e91 |titel=De motordienst Bergen – Amsterdam. Het schip aangemeerd in het haventje van Bergen, de Zwaaikom. Aan het roer schipper Kleverlaan. |bezochtdatum=2023-08-23 |werk= |uitgever=[[Regionaal Archief Alkmaar]] |taal=nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.regionaalarchiefalkmaar.nl/collecties/beelden/beelden-2/detail/7a7f331e-06b4-4096-b239-c3e8fd7500f0 |titel=De Schermersloot met de schuit van beurtschipper Kleverlaan. |bezochtdatum=2023-08-23 |werk= |uitgever=[[Regionaal Archief Alkmaar]] |taal=nl}}</ref>]]
Een '''zwaaikom''' is een keerplaats voor schepen die
In een [[rivier]], [[kanaal (waterweg)|kanaal]] of [[Gracht (hoofdbetekenis)|gracht]] is de keerplaats herkenbaar in de vorm van een plaatselijke verbreding of aftakking, maar bij [[Haven (hoofdbetekenis)|havens]], bochten of natuurlijke verbredingen kan deze een onzichtbaar onderdeel van het geheel zijn. Vanwege diepte, veiligheid en oeverbescherming is niet iedere kom geschikt om te zwaaien.
Sommige eeuwenoude keerplaatsen zijn nog in gebruik. In [[België (hoofdbetekenis)|België]] zijn zwaaikommen bekend uit het begin van de [[17e eeuw]]. [[Zwaaikom#Winding hole|''Winding holes'']] in Engelse kanalen hebben dezelfde functie, maar een heel andere uitvoering; deze gaan minstens terug tot de tijd van de [[trekvaart]].
== Historie ==
=== Context ===
Zelfs bij boten die langer zijn dan de vaarwegbreedte zijn keerplaatsen niet altijd nodig. Lichte boten kunnen op het land getrokken worden. Verder [[Verweiden|verweidden]] boeren in het natte [[Zuid-Holland]] hun vee met [[Praam (vaartuig)|pramen]] die aan beide einden identiek waren en dus in twee richtingen konden varen, zoals ook bij veel [[Veerboot|veerboten]] het geval is. Voor langere afstanden is deze oplossing echter ongeschikt.
Daarnaast zijn er allerlei alternatieven voor het aanleggen van een zwaaikom: veelal zullen andere kommen en verbredingen of bochten in het vaarwater het zwaaien terloops gefaciliteerd hebben. Zo wordt in 1876 ''scheepszate'' als synoniem voor ''zwaaiplaats'' opgevoerd, hoewel ''zate'' normaal gesproken een ligplaats aanduidde:<ref>{{Citeer web |url=https://etymologiebank.nl/trefwoord/zate |titel=Oost-Vlaams en Zeeuws-Vlaams etymologisch woordenboek: de herkomst van de Oost- en Zeeuws-Vlaamse woorden, Amsterdam |achternaam=Debrabandere |voornaam=F. |datum=2005 |bezochtdatum=2023-08-24 |werk=[[Etymologiebank]] |uitgever=[[Instituut voor de Nederlandse Taal]] |taal=nl |via=Etymologiebank: Zate - (basis van bv een dijk)}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.dbnl.org/tekst/vier004trac01_01/vier004trac01_01_0007.php |titel=Verklarende woordenlijst., Tractaet van dyckagie, Andries Vierlingh |achternaam=DBNL |bezochtdatum=2023-08-24 |werk=DBNL |taal=nl}}</ref><blockquote>''[…] In verband met het groot scheepvaart- en afwateringkanaal, moet de haven te Delfzijl nog eene belangrijke verbetering ondergaan. Door ons is bij besluit van 19 Juni 1875, no. 13, le afd. bepaald, dat de uitvoering van die werken voor bijzondere rekening van en door de provincie zal plaats hebben. […] zal eene geul vanaf de schut- en uitwateringsluis tot in de Eems worden gegraven in rechte richting, met afsluiting van bestaande bochtige oude geulen, terwijl eene scheepszathe of zwaaiplaats zal gemaakt worden tegen den door het rijk gebouwden bazaltmuur; […]''<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMMAAS01:210137089:mpeg21:p00003 |title=Algemeene visscherij-courant p. 3 |date=1876-09-10 |accessdate=2023-08-24 |via=Delpher}}</ref><ref>De auteur of opdrachtgever van de geciteerde tekst is niet duidelijk. De gehele tekst beslaat meerdere krantenpagina's en gezien de context en de formulering met 'wij' is te denken aan een instantie die betrokken is bij waterbouwkundige werken in de provincie Groningen.</ref></blockquote>
=== Oude voorbeelden ===
* 1611: In [[Gent]] werd een zwaaikom aangelegd in de [[Lieve (kanaal)|Lieve]], bij het [[Augustijnenklooster (Gent)|Augustijnenklooster]]. Deze is in 1836 gedempt,<ref>{{Citeer web |url=https://stamgent.be/nl_be/collectie/kunstwerken/00701 |titel=De Augustijnenkaai langs de Lieve te Gent |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=STAM |taal=nl-BE}}</ref> waarna een halfrond plein overbleef.<ref>{{Citeer web |url=https://gentdekuip.com/augustijnenkaai/ |titel=Augustijnenkaai |auteur=DE KUIP - GENT |datum=2020-11-11 |bezochtdatum=2023-08-21 |werk= |uitgever=DE KUIP – GENT |pagina's=[https://dekuipe.files.wordpress.com/2021/03/capture-decran-6546.png Ansichtkaart], [https://archive.today/20230821080549/https://dekuipe.files.wordpress.com/2021/03/capture-decran-6546.png archiefversie van de kaart] |taal=nl |archiefurl=https://archive.today/20230821080525/https://gentdekuip.com/augustijnenkaai/ |archiefdatum=2023-08-21 |dodeurl=nee}}</ref> Een andere zwaaikom in Gent, bij de [[Dampoortbrug (Gent)|Dampoortbrug]], bleef wel behouden.
* 1638: Het bescheiden maar monumentale [[sluizencomplex Plassendale]] in [[Oudenburg]] en [[Oostende (hoofdbetekenis)|Oostende]] laat het [[kanaal Plassendale-Nieuwpoort]] aantakken op het [[kanaal Brugge-Oostende]]. Het is, inclusief de zwaaikom in het zijkanaal, aangelegd van 1638 tot 1641,<ref>{{Citeer web |url=https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/45599 |titel=Het sluizencomplex Plassendale |datum=1997-02-11 |bezochtdatum=2023-08-23 |werk=inventaris.onroerenderfgoed.be |taal=nl}}</ref> maar in de 16e eeuw waren hier al militair beschermde sluizen.<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://inventaris.onroerenderfgoed.be/aanduidingsobjecten/12352 |titel=Sluizencomplex Plassendale met omgeving |datum=1997-02-11 |bezochtdatum=2023-08-23 |werk=inventaris.onroerenderfgoed.be |taal=nl}}</ref> Het complex is in de periode 1783-90 vernieuwd en in 1828 verbreed. Sinds 1997 is het een beschermd [[Monument (erfgoed)|monument]], inclusief het aanliggende [[dorpsgezicht]].<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://inventaris.onroerenderfgoed.be/aanduidingsobjecten/12352 |titel=Sluizencomplex Plassendale met omgeving |datum=1997-02-11 |bezochtdatum=2023-08-23 |werk=inventaris.onroerenderfgoed.be |taal=nl}}</ref>
* 1676: In de [[Zuid-Frankrijk|Zuid-Franse]] plaats [[Agde]] wordt de ronde [[sluis van Agde]] aangelegd, oorspronkelijk 29,20 m in diameter en 5,20 m diep. Deze sluis verbindt het [[Canal du Midi]] met de [[Hérault (rivier)|Hérault]] en de [[Middellandse Zee]]. De [[schutkolk]] van [[Vulkanisme|vulkanisch]] steen dient tevens als zwaaikom. Met die dubbelfunctie verschilt deze sluis van de 19e-eeuwse, eveneens ronde [[Ketelsluis (Emden)|Ketelsluis]] in [[Emden (Nedersaksen)|Emden]], die bestaat uit een zwaaikom met vier aparte kolken.
{|
| {{maplink|id=Q934|type=point|marker-size=small|frame-coordinates={{coor dec| 51.05832| 3.7195}}|zoom=17|frame=yes|frame-height=150|frame-width=150|plain=no|stroke-width=1|frame-align=left|stroke-color=#ff0000|fill=#444444|fill-opacity=0.1| text= Gent}}
| {{maplink|type=point|marker-size=small|id=Q2181360|zoom=15|frame=yes|frame-height=150|frame-width=150||plain=no|stroke-width=1|frame-align=left|stroke-color=#ff0000|fill=#444444|fill-opacity=0.1| text=Plassendale}}
| {{maplink|type=point|marker-size=small|id=Q1301076|zoom=17|frame=yes|frame-height=150|frame-width=150||plain=no|stroke-width=1|frame-align=left|stroke-color=#ff0000|fill=#444444|fill-opacity=0.1| text=Agde}}
|}
== Woordgebruik ==
Het [[Algemeen Handelsblad]] schrijft in 1887:<blockquote>Die [[Leidse Rijn|Leidsche Rijn]], thans een onbeteekenend klein rivierke, belooft eenmaal Utrechts haven te worden, als hij, voor het stadsgedeelte, de waterverbindingsweg wordt van de stad naar de nieuwe [[Keulse Vaart|Keulsche Vaart]]. Met 't oog daarop zijn van zijn oevers gronden in exploitatie gebracht, en wel door de Mij. tot expl. van bouwterrein. Deze wilde een gedeelte van haar terrein afstaan en een paar leden van den Raad hadden daar wel ooren naar, ten einde ter plaatse waar de [[Kruisvaart (Utrecht)|Kruisvaart]] uitmondt in den Leidschen Rijn een draai- of zwaaikom voor flinke schepen te maken, die daar konden wenden en draaien, en elkaar gemakkelijk passeeren. Bij het dagelijksch bestuur vond zulk een waai- en draaikom veel bezwaar en ook eenige leden van den Raad waren er tegen. Men is niet verder gekomen dan tot aanneming van 't plan van B. en W., om over te gaan tot verbetering van het vaarwater in den Leidschen Rijn.<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010129198:mpeg21:a0005 |title=UTRECHT, 14 Juli |date=1887-07-16 |accessdate=2023-08-17 |work=[[Algemeen Handelsblad]] |taal=nl |via=[[Delpher]]}}</ref></blockquote>De genoemde 'flinke schepen' zouden maximaal 44 meter lang zijn,<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003437088:mpeg21:a00043 |title=BINNENLANDSCH NIEUWS. |date=1890-10-18 |accessdate=2023-08-18 |work=[[Dagblad van Zuid-Holland en 's Gravenhage]] |taal=nl |via=Delpher}}</ref> iets groter dan een [[Spits (schip)|spits]]. Al in 1892, toen het [[Merwedekanaal]] de Keulse Vaart had vervangen, werd de enkele jaren oude kom te klein gevonden.<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000176036:mpeg21:a0010 |title=ALLERLEI. |date=1892-09-17 |accessdate=2023-08-20 |work=De Maasbode |via=Delpher}}</ref>
De term ''zwaaikom'' wordt minstens vanaf 1879 gebruikt in kranten en sluit aan bij het spraakgebruik van schippers, waarin een draaiend schip zwaait. De aanduiding ''kom'' verwijst naar de beschikbare ruimte. Een internationale term is '''turning basin'''.
=== Synoniemen ===
Er is een reeks synoniemen. Hier worden er een aantal gegeven, met het jaartal waarin ze in oude publicaties te vinden zijn, vooral via [[Delpher]]. De tabel onder het kopje [[Zwaaikom#Vermeldingen|Vermeldingen]] geeft meer informatie en bronnen.
Draaigat, 1927 of eerder; draaikom, 1874; keerhaven, 1923; keerplaats, 1852; keerkom, 1951; zwaaicirkel, 1926; zwaaigat, 1882; zwaaihaven, 1884; zwaaikom, 1879; zwaaiplaats, 1860; zwenkkom, 1907.
Enkele opmerkingen:
* De term ''zwaaicirkel'' is meerduidig en wordt ook gebruikt om de draairuimte van een schip aan te geven, vergelijkbaar met de draaicirkel van een auto. Bij een schip is een [[Draaicirkel (schip)|draaicirkel echter iets heel anders dan een zwaaicirkel]].
* Zwaaihaven en zwaaikom komen ook als [[toponiem]] voor: de Zwaaihaven bij de [[Beverwijk|Beverwijkse]] haven [[De Pijp (Beverwijk)|De Pijp]] uit 1936 en de [[Zwaaikom Leek]].
* De jaartallen kunnen een indicatie geven, maar zijn niet gebaseerd op uitgebreid onderzoek; allicht zijn enkele termen ouder dan hier aangegeven.
== Kenmerken en gebruik ==
=== Vaarwater ===
Ondanks de naam zijn moderne zwaaikommen langs kanalen vaak eerder [[Trapezium|trapeziumvormig]].<ref name=":1" /> Ze zijn veelal in één oever uitgespaard. Zwaaikommen in havens zijn soms niet als zodanig te herkennen, vaak is het de open ruimte in het centrum van de haven. Drukke havens hebben altijd een zwaaikom, bij stille havens kan een kom in de buurt volstaan.<ref name=":0">{{Citeer boek |titel=Havens en scheepvaatwegen, collegedictaat |auteur=Velsink, H. |medeauteurs=Groenveld, R. |url=http://resolver.tudelft.nl/uuid:e88c42da-f4c6-401d-b24f-d34dec6b236c |uitgever=TU Delft, afdeling waterbouwkunde |datum=1985 |pagina's=Blz 80}}</ref>{{Rp|H. BINNENHAVENS, p 17}} Bij [[Insteekhaven|insteekhavens]] en T-kruisingen is een driepuntsdraai een weliswaar tijdrovend alternatief. Een voorbeeld is de [[Zeehavengebied (Dordrecht)|Zeehaven in Dordrecht]]: schepen tot 135 meter kunnen zonder meer draaien, langere zeeschepen gebruiken deels de insteekhavens.
=== Schip ===
Schepen met hoekige [[Kim (scheepsromp)|kimmen]] draaien verhoudingsgewijs moeilijk.
[[Gastanker|Gastankers]] hebben ruimere zwaaikommen nodig dan andere schepen omdat hun hoge, bolle gastanks en dek-installaties veel wind vangen. Evenals bij andere [[Kegelschip|kegelschepen]] kunnen er bovendien speciale voorzieningen nodig zijn, zoals een wachtplaats<ref name=":0">{{Citeer boek |titel=Havens en scheepvaatwegen, collegedictaat |auteur=Velsink, H. |medeauteurs=Groenveld, R. |url=http://resolver.tudelft.nl/uuid:e88c42da-f4c6-401d-b24f-d34dec6b236c |uitgever=TU Delft, afdeling waterbouwkunde |datum=1985 |pagina's=Blz 80}}</ref>{{Rp|H. BINNENHAVENS, p 22}} op veilige afstand van havens en bebouwing. Bij [[Insteekhaven|insteekhavens]] maken tankers voor [[gevaarlijke stoffen]] eventueel geen normale zwaai. Ze varen dan achteruit de haven binnen om bij gevaar vooruit weg te kunnen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.commissiemer.nl/docs/mer/p21/p2152/2152-056mer.pdf#page=117 |titel=Milieueffectrapport voor de oprichting van een lagedoorzetterminal voor Vopak Eemshaven |datum=2009-07-07 |bezochtdatum=2023-08-23 |uitgever=[[Vopak]] Terminal Eemshaven B.V. |taal=nl}}</ref>
[[Binnenvaartschip|Binnenvaartschepen]] worden gebouwd voor krappe en bochtige wateren en zijn daarom vrij wendbaar. Nederland hield eind jaren 1980 voor de diameter van een zwaaikom in binnenwater 1,3 keer de de lengte van het [[Maatgevend schip|maatgevende schip]] aan, met een zwaaipaal was de factor 1,2. Het schip vaart dan aan kabels in een krappe boog om de paal heen, maar het kolkende schroefwater bij deze manoeuvre is belastend voor de oeverbeschoeiing.<ref>{{Citeer web |url=https://dokumen.tips/documents/z33-diepgang-die-door-30-van-de-maatgevende-schepen-wordt-overschreden-dit-wil.html?page=35 |titel=Richtlijnen voor de afmetingen en vormgeving van vaarwegen van de CEMT-klassen I t/m IV |datum=april 1987 |bezochtdatum=2023-08-16 |werk= |uitgever=Secretariaat van de Commissie Vaarwegbeheerders:
Rijkswaterstaat Dienst Verkeerskunde Hoofdafdeling Scheepvaart |taal=nl |via=https://dokumen.tips/}}</ref> In de jaren 2020 houdt België de factor 1,2 aan.<ref>{{Citeer web |url=https://www.seineschelde.be/sites/default/files/paragraphs/file/oa02_zwaaikom.pdf |titel=Karakteristieken zwaaikom Potentiële locaties Onderzoek van de effecten per locatie A. B. C. D. D. A. Onderzoek van de effect |datum=Jaren 2020; zie voor de datering [https://planbk.be/sites/default/files/2021-03/Opwaardering%20KBK%20-%20Synthesenota_Versie%202.pdf deze pagina over hetzelfde project] |bezochtdatum=2023-08-23 |werk= |uitgever=Seine Schelde Vlaanderen |taal=nl}}</ref>
De meeste [[Zeeschip|zeeschepen]] zijn minder wendbaar en de diameter moet ruwweg twee keer de lengte van het te keren schip zijn. Bij sleepbootassistentie kan de kom kleiner zijn, maar de [[Sleepboot|slepers]] hebben uiteraard ook ruimte nodig.
=== Zwaaikommen en scheepsklassen ===
In [[Permanent International Commission for Navigation Congresses|PIANC]] richtlijn 141<ref>{{Citeer boek |titel=Design guidelines for inland waterway dimensions (Incom-wg141) |url=https://izw.baw.de/publikationen/pianc/0/incom_wg_141.pdf |taal=en |uitgever=PIANC |datum=2019 |pagina=131-133 |isbn=978-2-87223-257-4}}</ref> wordt een zwaaikom-diameter voor kanalen geadviseerd van 1,2 keer de scheepslengte, in China houdt men twee keer de scheepslengte aan. Voor zeeschepen adviseert PIANC richtlijn 121<ref>{{Citeer boek |titel=Harbour approach channels design guidelines (MarCom-wg 121) |url=https://books.google.nl/books?id=SHGnDAEACAAJ |taal=en |uitgever=PIANC |datum=2014 |pagina=96 |isbn=978-2-87223-210-9}}</ref> een diameter van 2 maal de scheepslengte als er sleepboothulp aanwezig is. Zonder sleepboten wordt drie maal de scheepslengte geadviseerd. De Spaanse richtlijnen voor zwaaikommen voor zeeschepen<ref>{{Citeer boek |titel=Recommendations for the Design of the Maritime Configuration of Ports, Approach Channels and Harbour Basins |url=https://www.puertos.es/es-es/BibliotecaV2/ROM%203.1-99%20(EN).pdf |taal=en |uitgever=Puertos del estado |datum=2007 |pagina=sectie 8.6.4 |isbn=84-88975-39-2}}</ref> geven heel specifieke maten voor verschillende soorten manoeuvres die bij een zwaaikom in een zeehaven kunnen voorkomen.
Uit de vereisten volgt dat zwaaikommen veel ruimte innemen. Een schip van [[CEMT-klasse]] III (85 meter), wat voor de [[Rijnvaartverklaring|Rijnvaart]] vrij klein is, vereist zonder zwaaipaal een diameter van 111 meter en een cirkel van een [[hectare]]. [[Duwboot|Duwstellen]] kunnen tien hectare nodig hebben. Weliswaar kunnen de [[Duwbak|duwbakken]] afgekoppeld worden, maar dat is niet altijd verenigbaar met een efficiënte bedrijfsvoering op drukke vaarwegen.
Een [[panamax]]-zeeschip (294 meter) heeft een diameter van 600 meter en ruim 27 hectare nodig. Zie verder de tabel.
{| class="wikitable"
Regel 103 ⟶ 125:
|-
|[[Valemax]]
|[[Ertstanker]]
|362
|2
Regel 109 ⟶ 131:
|41,2
|}
=== Bebording binnenwateren ===
[[Bestand:Verboden_keren.png|40x40px]] [[Bestand:Verkeerstekens_Binnenvaartpolitiereglement_-_E.8_(65567).png|40x40px]] Het linkse bord is een keerverbod, verder mag een schip keren waar dit redelijkerwijs kan; veel zwaaikommen hebben dan ook geen specifieke verkeerstekens. Het rechtse bord is een aanwijzingsbord dat een keergelegenheid aanwijst, maar het houdt ook een verbod in: hier mag een schip geen ligplaats nemen.<ref>{{Citeer web |url=https://wetten.overheid.nl/BWBR0003628/2017-01-01?celex=31993L0075#Bijlage14 |titel=Binnenvaartpolitiereglement : Artikel 7.02. Ligplaats nemen (ankeren en meren) : lid 1i |achternaam= |voornaam= |datum=2017-01-01 |bezochtdatum=2023-09-07 |werk=wetten.overheid.nl |uitgever=[[Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties]] |taal=nl}}</ref>
De betekenis kan door onderborden aangepast worden. Deze borden zijn in de [[Europese Unie]] gestandaardiseerd.
=== Winding hole ===
Regel 123 ⟶ 150:
|-
| [[Bestand:Karte der Häfen in Bremerhaven.png|alt=Kaart van het havengebied van Bremerhaven. Het blauwe vlak bovenaan is het Wendebecken.|miniatuur|Het havengebied van Bremerhaven. Het blauwe vlak bovenaan is het Wendebecken.]]
[[Bestand:Overijsselsche Kanaal-Maatschappij Aanbesteding kanaal met Keerplaatsen Opregte Haarlemsche Courant 08-11-1852.png|alt=Aankondiging aanbesteding kanaal Regge-Almelo: 22.000 ellen, met uitwijk- en keerplaatsen. Opregte Haarlemsche Courant 08-11-1852. Bezichtiging en toelichting 11 en 12 november aan de Regge, bij de stuw aan het Hankate, aanbesteding de 15e.|miniatuur|Aankondiging aanbesteding [[Overijsselse Kanalen|kanaal Regge-Almelo]]: 22.000 [[El (lengtemaat)|ellen]], met uitwijk- en keerplaatsen. [[Opregte Haarlemsche Courant]] 08-11-1852. Bezichtiging en toelichting 11 en 12 november aan de [[Regge (rivier)|Regge]], bij de [[stuw]] aan het [[Hankate]], aanbesteding de 15e.]]
|}
De ''winding holes'' voor [[Narrowboat|narrowboats]] in Engelse kanalen hebben dezelfde functie als zwaaikommen, maar zijn heel anders uitgevoerd. Ze bestaan veelal uit een driehoekige uitsparing in de oever, waar de schipper de [[Boeg (schip)|boeg]]
Ook hedendaagse keerplaatsen kunnen als ''winding hole'' uitgevoerd zijn, bijvoorbeeld die bij de Graankaai in [[Roeselare]], die overigens gewoon als zwaaikom aangeduid wordt.
== Dubbelfuncties, hergebruik en waarde ==
Zwaaikommen kunnen meerdere functies vervullen; een zwaaikom die royaal bemeten is of weinig gebruikt wordt, kan bijvoorbeeld ook als ligplaats of losplaats dienen. Anderzijds kan
Enkele voorbeelden van veranderende plannen en gebruik:
* Bij de planning voor de [[Tweede Maasvlakte]] verwachtte men een tekort aan [[ophoogzand]], wat opgelost zou worden door het [[Baggeren|uitbaggeren]] van een zwaaikom met een diameter van 700 meter. Door de toenemende scheepsgrootte moest men echter bredere vaarwegen aanleggen en had men uiteindelijk een overschot aan zand. Die kom is er niet gekomen.<ref>{{Citeer web |url=https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid:49b83c87-0da3-4cbe-9c9e-b43597721df5/datastream/OBJ/download |titel=Maasvlakte 2, vanuit historisch perspectief : “Van Botlek tot Maasvlakte 2” |achternaam=Hutter |voornaam=R.A. |datum=februari 2003 |bezochtdatum=2023-08-17 |uitgever=[[Technische Universiteit Delft]] |taal=nl |archiefurl=https://web.archive.org/web/*/https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid:49b83c87-0da3-4cbe-9c9e-b43597721df5/datastream/OBJ/download |archiefdatum=2020-03-22 |dodeurl=nee}}</ref>
* Buiten gebruik geraakte zwaaikommen vinden toepassing als [[spaarbekken]], [[waterbergingsgebied]], [[natuurzwembad]] of [[recreatiegebied]]. Ettelijke [[Kampeerterrein|campings]] en andere recreatievoorzieningen zijn naar zwaaikommen vernoemd. Het [[Groninger Museum]] ligt in een zwaaikom van het [[Verbindingskanaal (Groningen)|Verbindingskanaal]].
* Aan de noordkant van het [[Albertkanaal]] bij [[Ranst]] is een aanzet gemaakt voor het [[duwvaartkanaal]] dat een betere verbinding met Antwerpen had moeten verzorgen en ruwweg de loop van de [[Antitankgracht (Antwerpen)|Antitankgracht]] zou volgen. Dit ging niet door, maar de aanzet bewees zijn nut als zwaaikom. Toen deze zijn functie verloren had, werd hij in gebruik genomen als [[spaarbekken]]. Het gebied met omgeving hield de benaming Zwaaikom. Een andere waterplas, ten zuiden van het kanaal, werd ook tot dit gebied gerekend. Dit zou [[industriegebied]] worden, maar zal op suggestie van drinkwaterbedrijf [[water-link]] ook een [[spaarbekken]] worden.<ref>{{Citeer nieuws|achternaam=Van de Pol|voornaam=Caroline|datum=15-01-21|titel=GroenRand tevreden met Vlaamse beslissing over Zwaaikom: “Installatie Water-link zal fauna en flora kunnen versterken”|uitgever=Het Laatste Nieuws|bezochtdatum=15-5-2022|url=https://www.hln.be/ranst/groenrand-tevreden-met-vlaamse-beslissing-over-zwaaikom-installatie-water-link-zal-fauna-en-flora-kunnen-versterken~a6428147/}}</ref>. Men hoopt dit rond 2028 te kunnen realiseren.<ref>{{Citeer web |url=https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/08/08/spaarbekken-ranst/ |titel=Zwaaikom aan Albertkanaal in Ranst wordt spaarbekken van 4 miljard liter water |achternaam=NWS |voornaam=VRT |datum=2022-08-08 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=vrtnws.be |taal=nl}}</ref> Het ovale gebied in onderstaand kaartje is het nieuwe spaarbekken, de hoekige vorm is de voormalige zwaaikom.
== Voorbeelden ==
Regel 145 ⟶ 172:
==== [[België (hoofdbetekenis)|België]] ====
* De [[Ganzepoot (Nieuwpoort)|Ganzepoot]], een sluizencomplex in [[Nieuwpoort (België)|Nieuwpoort]], is handvormig, waarbij het midden fungeert als zwaaikom. De pols en de vijf vingers zijn waterwegen. Het 19e-eeuwse complex speelde
* In het [[Kanaal Roeselare-Leie#Zwaaikom|Kanaal Roeselare-Leie]] ligt de zwaaikom in [[Roeselare]] in een verruimde bocht in de industriële kanaalzone. Met zijn driehoekige vorm fungeert deze voor grote schepen meer als [[Zwaaikom#Winding hole|winding hole]] dan als eigenlijke zwaaikom.
* Bij het historische fabriekscomplex [[Marie Thumas]]<ref>{{Citeer web |url=https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/307527 |titel=Fabriekssite Marie Thumas |datum=2021-10-08 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=inventaris.onroerenderfgoed.be |taal=nl}}</ref> te [[Wilsele]] ligt de oudste zwaaikom van het [[Kanaal Leuven-Dijle]], die aangelegd moet zijn tussen 1891 en 1931. Tevoren was er vanwege de kleinere schepen waarschijnlijk geen nodig.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/200544 |titel=Kanaal Leuven-Dijle |datum=1997-03-19 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=inventaris.onroerenderfgoed.be |taal=nl}}</ref> Na 1970 zijn er bij [[Kampenhout]] en [[Tildonk|Tildonk Sas]] ook kommen gekomen; deze worden recreatief gebruikt.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/200544 |titel=Kanaal Leuven-Dijle |datum=1997-03-19 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=inventaris.onroerenderfgoed.be |taal=nl}}</ref>
* De zwaaikom bij de [[Dampoortbrug (Gent)|Dampoortbrug]] en de [[Oktrooibrug]] in Gent heeft die functie goeddeels verloren en dient vooral de pleziervaart. De geknikte toegang tot de haven wordt iets vergemakkelijkt door de extra breedte in de kom.
{|
| {{maplink|id=Q934|type=point|marker-size=small|frame-coordinates={{coor dec|51.20200|4.61100}}|zoom=13|frame=yes|frame-height=150|frame-width=150|frame-align=left|plain=no|stroke-width=1|stroke-color=#ff0000|fill=#444444|fill-opacity=0.1| text=Ranst}}
| {{maplink|id=Q3370008|type=point|marker-size=small|zoom=15|frame=yes|frame-height=150|frame-width=150|frame-align=left|plain=no|stroke-width=1|stroke-color=#ff0000|fill=#444444|fill-opacity=0.1| text= Ganzepoot}}
| {{maplink|id=Q934|type=point|marker-size=small|frame-coordinates={{coor dec|50.94450|3.1510}}||zoom=14|frame=yes|frame-height=150|frame-width=150|frame-align=left|plain=no|stroke-width=1|stroke-color=#ff0000|fill=#444444|fill-opacity=0.1| text=Roeselare}}
|}
==== [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]] ====
Regel 155 ⟶ 187:
* Het Wendebecken bij [[Dörpen]] ligt bij de verbinding tussen het [[Dortmund-Eemskanaal]] en het [[Küstenkanaal]]. Het is nodig omdat deze waterwegen een kleine hoek met elkaar maken.
* De [[Europahafen]] in [[Bremen (stad)|Bremen]] ligt 80 vaarkilometers van de zee, maar geldt toch als [[getijhaven]], gevoelig voor [[aanslibbing]]. In het Wendebecken van de haven werd gedurende decennia rond 1975 jaarlijks een pakket van 66 centimeter [[Sedimentatie|sediment afgezet]], plaatselijk meer dan 90 cm. Het ging om 62.600 [[Kubieke meter|m³]] per jaar. Het kon echter erger: in andere Duitse havens werd meer dan 350 cm per jaar gevonden, bij [[Emden (Nedersaksen)|Emden]] meer dan 400 cm.<ref>{{Citeer web |url=https://izw.baw.de/publikationen/kfki-projekte-berichte/0/032_2_1_e29701-2.pdf |titel=SEDIMENTATION IN TIDEHÄFEN : Phase 1 Schlußbericht MTK 0470 : Ergebnisbericht |achternaam=Nasner |voornaam=H. |datum=1992-02-24 |bezochtdatum=2023-08-21 |uitgever=Hochschule Bremen |pagina's=p. 2 en 5 en pp. 13 en verder |taal=de}}</ref>
* De 19e-eeuwse [[Ketelsluis (Emden)|Ketelsluis]] in Emden kreeg in 1911 zijn huidige vorm: een ronde zwaaikom (de ketel) met aan vier zijden [[Schutkolk|schutkolken]].
==== [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]] ====
* De ronde [[sluis van Agde]], 1676; zie ook onder [[Zwaaikom#Oude voorbeelden|Oude voorbeelden]]. Een van de kwadranten is in 1978 vergroot, zodat de kolk niet rond meer is, maar wel geschikt voor [[Spits (schip)|spitsen]].
==== [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]] ====
Regel 161 ⟶ 197:
* Bij de aanleg van het [[Eindhovensch Kanaal]] in de jaren 1840 werd aan de zuidoever, ten oosten van [[Tongelre]], een zwaaikom aangelegd. Er vestigde zich industrie in het ietwat afgelegen gebied, maar in het [[interbellum]] was daar weinig van over en in 1929 werd er [[woonwagenkamp]] de [[Zwaaikom (woonwagenkamp)|Zwaaikom]] gevestigd.<ref>{{Citeer web |url=https://www.geschiedeniseindhoven.nl/artikel/661/Woonwagenkamp-de-Zwaaikom |titel=Woonwagenkamp de Zwaaikom {{!}} Geschiedenis Eindhoven |achternaam=Webmaster |voornaam=Contentbooster |bezochtdatum=2023-08-19 |werk=www.geschiedeniseindhoven.nl |taal=nl}}</ref> Veel bewoners zijn in 1944 gedeporteerd met het [[Zigeunertransport]] en later kwam er opnieuw industrie, maar anno 2023 is er nog steeds een woonwagenkamp.
* In [[Etten-Leur|Leur]] is een oude zwaaikom, die het begin vormt van de [[Leurse Haven]], een belangrijke attractie.
* Aan de westrand van Tilburg is vanaf 2014 bij de
=== Zeevaart ===
* 20 kilometer ten oosten van [[Port Elizabeth (Zuid-Afrika)|Port Elizabeth]] in [[Zuid-Afrika]] werd tussen 2002 en 2009 een nieuwe [[diepzeehaven]] aangelegd. Het toegangskanaal werd 18 meter diep [[Baggeren|uitgebaggerd]] en de zwaaikom van 600 meter werd 16 meter diep, goed voor schepen tot 80.000 ton en meer dan 366 meter lang, de [[postpanamax]]-klasse.<ref>{{Citeer web |url=https://www.jandenul.com/nl/projecten/new-ngqura-haven-zuid-afrika |titel=New Ngqura Haven, Zuid-Afrika |datum=2021 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk= |uitgever=[[Jan De Nul]] |taal=nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.porttechnology.org/news/port-of-ngqura-gets-refurbished-with-shibata-fenders/ |titel=Port of Ngqura gets refurbished with Shibata fenders |achternaam=Bruno |voornaam=Margherita |datum=2022-06-08 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=Port Technology International |taal=en-GB}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.marineinsight.com/types-of-ships/the-ultimate-guide-to-ship-sizes/ |titel=The Ultimate Guide to Ship Sizes |achternaam=Raunek |datum=2021-02-01 |bezochtdatum=2023-08-20 |werk=Marine Insight |taal=en-US}}</ref>
* Het [[Kennedy Space Center]] heeft een eigen turning basin, een zwaaikom.
* In de [[marinehaven]] van [[Den Helder]] konden tot 1954 slechts schepen van 130 meter keren. In de [[Nieuwe Haven (Den Helder)|Nieuwe Haven]] kwam een zwaaikom van 580 meter.<ref>{{Citeer web |url=https://www.yumpu.com/nl/document/read/20456620/den-helder-marinestad-vanaf-1945-gemeente-den-helder |titel=Den Helder Marinestad (vanaf 1945) |achternaam=Yumpu.com |datum=2004 |bezochtdatum=2023-08-21 |werk=yumpu.com |uitgever=[[Den Helder|Gemeente Den Helder]] |taal=nl |archiefurl=https://archive.
* Bij de bouw van de [[:de:Nordschleuse|Nordschleuse]] van [[Bremerhaven]] in 1924 werd ook een Wendebecken, een zwaaikom, aangelegd. De haven kon vanaf het begin schepen afhandelen die groter waren dan de [[Panamax|panamaxklasse]].<ref name=":3">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000192358:mpeg21:a0051 |title=DUITSCHLAND. EEN KERSTBOODSCHAP VAN DEN RIJKSKANSELIER |date=1923-12-24 |accessdate=2023-08-21 |work=De Maasbode |via=Delpher}}</ref> De twee uitstulpingen (Nordhafen en Osthafen) bieden vrachtterminals en kadefaciliteiten.
== Stroomgeleidingskommen ==
Regel 177 ⟶ 212:
De [[vaargeul]] in de kom in het Twentekanaal (afbeelding hiernaast) is met [[Boei (water)|boeien]] gemarkeerd; deze is niet noemenswaardig breder dan de rest van het kanaal. Ook is er deels beperkt beschoeiing aanwezig. Een [[maatgevend schip]] kan hier niet zwaaien, eventueel wel een driepuntsdraai maken.
{{Clearleft}}
== Vermeldingen ==
{| class = "wikitable sortable"
! Benaming
! Jaar
! Citaten en opmerkingen
|-
| Draaigat
| 1927
| Mogelijk eerder, in 1895 en 1907. Deze eerdere vermeldingen geven weinig context,<ref name=":6">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010629278:mpeg21:a0082 |title=Verschillende Berichten. |date=1895-04-23 |accessdate=2023-09-01 |work=[[Middelburgsche Courant]] |taal=nl |via=[[Delpher]] |citaat=[…] werd besloten bij den hoofdingenieur te Vlissingen te vragen […] te trachten te bewerken dat het plaatje by het draaigat van de Moerdjjkache brug wordt weggeruimd ;}}</ref><ref name=":7">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003510110:mpeg21:a00031 |title=Ongelukken. |date=1907-11-12 |accessdate=2023-09-01 |work=[[De Courant]] |taal=nl |via=[[Delpher]] |citaat=De spoorwegbrug kan niet dicht, de trein hangt juist in het draaigat.}}</ref> maar een bericht uit 1927 gaat wel duidelijk over een zwaaikom, in [[Numansdorp]]: ''Bespreking haven en kaai. […] Het draaigat wordt dan 20 Meter. Blijkt dit evenwel te klein, dan kan het gemakkelijk vergroot worden.''<ref name=":8">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMMHW01:001003017:mpeg21:a00005 |title=GEMEENTERAAD VAN NUMANSDORP. |date=1927-01-25 |accessdate=2023-09-01 |work=Nieuwsblad, gewijd aan de belangen van de Hoeksche Waard en IJselmonde |via=Delpher}}</ref>
|-
| Draaikom
| 1874
| 1874: een draaikom in het Spieringkanaal in de [[Nationaal Park De Biesbosch|Biesbosch]] wordt tussen andere waterwerken genoemd in een politiereglement.<ref name=":9">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000149960:mpeg21:a0001 |title=NEDERLANDEN. s GRAVENHAGE, den 18den Maart 1874. (Staatsblad no. 25.) BESLUIT van den 6den Maart 1874, houdende vaststelling van een reglement van politie voor de schutsluizen in de afgesloten killen van het Bergsche Veld, ten zuiden van de rivier de Merwede, met hare havens en verdere werken. |date=1874-03-19 |accessdate=2023-08-20 |work=Nederlandsche staatscourant |via=Delpher}}</ref>
|-
| Keerhaven
| 1923
| 1923; dit kan een haven zijn die tevens als keerplaats fungeert,<ref name=":10">{{Citeer web |url=https://www.alkmaaronderneemt.nl/nieuws/aanleg-haven-kan-beginnen-in-2011-11214 |titel=Aanleg haven kan beginnen in 2011 |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=2009-12-15 |bezochtdatum=2023-08-21 |werk=Alkmaaronderneemt |taal=nl}}</ref> maar het kan ook een aanduiding zijn voor een grote zwaaikom als zodanig,<ref name=":3">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000192358:mpeg21:a0051 |title=DUITSCHLAND. EEN KERSTBOODSCHAP VAN DEN RIJKSKANSELIER |date=1923-12-24 |accessdate=2023-08-21 |work=De Maasbode |via=Delpher}}</ref> eventueel met kadefaciliteiten.
|-
| Keerplaats
| 1852
| 1852: ''Het Graven van een Kanaal van de Rivier de Regge naar Almelo, ter lengte van ongeveer 22,000 [[El (lengtemaat)|Ellen]], met Uitwijk- en Keerplaatsen, benevens eene Haven te Almelo, en het maken van Rijwegen , [[Jaagpad|Jaagpaden]] , enz.''<ref>{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010518156:mpeg21:a0010 |title=Advertentie |date=1852-11-08 |accessdate=2023-09-13 |work=[[Opregte Haarlemsche Courant]] |taal=nl |via=[[Delpher]]}}</ref>
1861; Overijsselse kanalen, ''[…] het vernieuwen van bruggendekken en vlotbruggen, en het daarstellen eener keerplaats, door welk laatste werk, het gebruik der 4e sectie zeer is bevorderd, daar vaartuigen van eenige betekenis hier vroeger niet konden keeren.'' <ref name=":11">{{Citeer tijdschrift |achternaam= |voornaam= |titel=hoofdstuk 11, waterstaat |url=https://historisch.cbs.nl/MediaViewer/Imageviewer/367451343 |jaargang= |tijdschrift=Provinciale Verslagen |datum=1861 |toegang=via Delpher |pagina's=191}}</ref>
|-
| Keerkom
| 1951
| 1951: Kranten berichten over de te bouwen keerkom in de [[Nieuwe Haven (Den Helder)|Nieuwe Haven]] in [[Den Helder]].<ref name=":12">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000846059:mpeg21:a00011 |title=Rijk bouwt een haven te Den Helder |date=1951-09-07 |accessdate=2023-08-21 |work=Het vaderland |via=Delpher}}</ref>
|-
| Zwaaicirkel
| 1926
| 1926: [[De Locomotief]], een krant in [[Semarang (stad)|Semarang]], bericht over de aanleg van een zeehaven met een zwaaicirkel van 350 meter.<ref name=":13">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001697118:mpeg21:a00143 |title=EENE UITEENZETTING DER PLANNEN — HOE DE TOEKOMSTIGE HAVEN ER ZAL UITZIEN. |date=1926-06-18 |accessdate=2023-08-23 |work=[[De Locomotief]] |taal=nl |via=[[Delpher]]}}</ref> De term is meerduidig en wordt ook gebruikt om de draairuimte van een schip aan te geven, vergelijkbaar met de draaicirkel van een auto. Het woord [[Draaicirkel (schip)|draaicirkel betekent bij een schip echter iets anders]].
|-
| Zwaaigat
| 1882
| 1882: ''Ten gerieve van de stoomboot, die in vaste correspondentie met den [[Stoomtramweg Tilburg-Waalwijk|stoomtramweg op Tilburg]], tusschen [[Capelle (Noord-Brabant)|Grevelduin Capelle]] en [[Rotterdam (hoofdbetekenis)|Rotterdam]] vaart, is door den raad van eerstgenoemde gemeente besloten om de kom der haven tot aan de oude straat pl. m. 1 meter te laten uitdiepen en het aldaar bestaande Zwaaigat een paar meter te verlengen.''<ref name=":14">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011007309:mpeg21:a0003 |title=Binnenland. ROTTERDAM, 17 Augustus. |date=1882-08-18 |accessdate=2023-09-01 |work=Rotterdamsch nieuwsblad |via=Delpher}}</ref>
|-
| Zwaaihaven
| 1884
| 1884: In het [[Dagblad van Zuid-Holland en 's Gravenhage]] wordt onderzoek naar een zwaaihaven bepleit.<ref name=":15">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003590095:mpeg21:a00037 |title=Niet-Officieel Gedeelte. |date=1884-04-22 |accessdate=2023-08-24 |work=Dagblad van Zuidholland en s Gravenhage |via=Delpher}}</ref> Uit de context is niet op te maken dat meer bedoeld wordt dan een zwaaikom. Toponiem: de Zwaaihaven bij de [[Beverwijk|Beverwijkse]] haven [[De Pijp (Beverwijk)|De Pijp]]<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://www.vaarweginformatie.nl/fdd/main/wicket/resource/org.apache.wicket.Application/downloadfileResource?fileId=1942534 |titel=Vaarwegen in Nederland |datum=augustus 2023 |bezochtdatum=2023-08-24 |uitgever=[[Rijkswaterstaat]], Centrale Informatievoorziening (CIV) |taal=nl}}</ref>{{Rp|p. 462}} uit 1936.
|-
| Zwaaikom
| 1879
| 1879:<ref name=":16">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRHCG03:163372101:mpeg21:a00007 |title=Binnenland. |date=1879-12-17 |accessdate=2023-08-17 |work=[[Winschoter Courant]] |via=[[Delpher]]}}</ref> de term die gangbaar is geworden. Toponiem: [[Zwaaikom Leek]].<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://www.vaarweginformatie.nl/fdd/main/wicket/resource/org.apache.wicket.Application/downloadfileResource?fileId=1942534 |titel=Vaarwegen in Nederland |datum=augustus 2023 |bezochtdatum=2023-08-24 |uitgever=[[Rijkswaterstaat]], Centrale Informatievoorziening (CIV) |taal=nl}}</ref>{{Rp|p. 4}}
|-
| Zwaaiplaats
| 1860
| 1860: ''In de haven te [[Breskens]] […] is de zwaaiplaats voor de stoomboot, ten dienste van een vaartuig van meerdere lengte dan de Schelde'' [een langer schip dan stoomboot de Schelde]'', verruimd […]. De kosten daarvan hebben bedragen [[Nederlandse gulden|f]] 550.''<ref name=":17">{{Cite web |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010902090:mpeg21:a0022 |title=VERKORTE MEDEDEELING VAN HET DOOR GEDEPUTEERDE STATEN VAN ZEELAND, GEDAAN VERSLAG van den toestand der provincie Zeeland, aan de provinciale staten in de zomervergadering van 1860. (Vervolg.) Havens. |date=1860-07-21 |accessdate=2023-08-24 |work=Middelburgsche courant |via=Delpher}}</ref>
|-
| Zwenkkom
| 1907
| 1907: [[Weekblad Schuttevaer|Schuttevaêr]] plaatst een mededeling van de Belgische overheid over een zwenkkom in de [[Leie (rivier)|Leie]].<ref name=":18">{{Citeer tijdschrift |achternaam= |voornaam= |titel=Onderbreking der scheepvaart. |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB16:002240023:00005 |jaargang=19 |tijdschrift=[[Weekblad Schuttevaer|Schuttevaêr]]; weekblad gewijd aan de belangen van den handel en de binnenlandsche scheepvaart |datum=1907-10-19 |taal=nl |nummer=24}}</ref>
|}
{{Appendix|1=|2=
== Bronnen ==
{{references}}
}}
| |||