Sifabö'ö ba gotalua wamulö'ö "Sejarah matematika"

Moroi ba Wikipedia
Konten dihapus Konten ditambahkan
←Membuat halaman berisi 'jmpl|Halaman moroi ba ''Buku Ikhtisar Perhitungan dengan Penyelesaian dan Perimbangan'' karya [[Muḥammad bin Mūsā al-Khawārizmī ba ndröfi si 820 Masehi)]] Lala ba wangerai gofu hadia ia no sa'ae oi la'ila wa tefa'anö ia ba waö-waö wwangi'ila ba matematika ma lamane ia ''sejarah matematika''' ya'ia da'ö ba wamareso hezo sibai mböröta we'aso nifotöi matematika, ba da'...'
 
iTidak ada ringkasan suntingan
Tag: Halaman disambiguasi
Khoi-khoi 1 Khoi-khoi 1
[[Berkas:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|jmpl|Halaman moroi ba ''Buku Ikhtisar Perhitungan dengan Penyelesaian dan Perimbangan'' karya [[Muḥammad bin Mūsā al-Khawārizmī]] ba ndröfi si 820 Masehi)]]
[[Berkas:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|jmpl|Halaman moroi ba ''Buku Ikhtisar Perhitungan dengan Penyelesaian dan Perimbangan'' karya [[Muḥammad bin Mūsā al-Khawārizmī]] ba ndröfi si 820 Masehi)]]


Lala ba wangerai gofu hadia ia no sa'ae oi la'ila wa tefa'anö ia ba waö-waö wwangi'ila ba matematika ma lamane ia ''sejarah matematika''' ya'ia da'ö ba wamareso hezo sibai mböröta we'aso nifotöi matematika, ba da'a lö ebolo sibai wangalui ya'ia, ba latohugö ba wamareso ngawalö ''metode'' faoma ''notasi'' matematika si no irai so ba zi no numalö.
Lala ba wangerai gofu hadia ia no sa'ae oi la'ila wa tefa'anö ia ba waö-waö wangi'ila ba matematika ma lamane ia ''sejarah matematika''' ya'ia da'ö ba wamareso hezo sibai mböröta we'aso nifotöi matematika, ba da'a lö ebolo sibai wangalui ya'ia, ba latohugö ba wamareso ngawalö ''metode'' faoma ''notasi'' matematika si no irai so ba zi no numalö.


Fatua lö ofeta ba ginötö ''modern'' simane iada'a, faoma fa'amuzaewe ngawalö wangi'ila ba zi sagörö ulidanö, duma-duma si no tesura moroi ba wamanöi fangi'ila ba matematika tola te falukahiasi lö dozi nahia. Sinura sifakhai ba matematika sabölö ara ma tola laŵa'ö ia si ''terkuno'' si no tefa'ila'ö ma si no lasöndra ya'ia da'ö sinura [[Plimpton 322]] ([[matematika Babilonia]] ba ginötö döfi si 1900 SM),<ref>J. Friberg, "Methods and traditions of Babylonian mathematics. Plimpton 322, Pythagorean triples, and the Babylonian triangle parameter equations", Historia Mathematica, 8, 1981, pp. 277—318.</ref> ''[[Lembaran Matematika Rhind]]'' (Matematika Mesir sekitar 2000-1800 SM)<ref>O. Neugebauer, "The Exact Sciences in Antiquity", Chap. IV "Egyptian Mathematics and Astronomy", 2nd ed., Dover, New York, 1969, pp. 71—96.</ref> faoma ''Nga'örö Matematika Moskwa'' ([[matematika Mesir]] ba ndröfi si 1890 SM). Fefu zinura andrö, mamaehagö sifakhai ba ''teorema'' ma si no sa'ae la'ila niha ia da'a nifotöi ''teorema Pythagoras'', hulö na tobali böröta wamanöi matematika fondrege za ra ba si no muzawili aröu aefa ''aritmetika dasar'' faoma ''geometri''.
Fatua lö ofeta ba ginötö ''modern'' simane iada'a, faoma fa'amuzaewe ngawalö wangi'ila ba zi sagörö ulidanö, duma-duma si no tesura moroi ba wamanöi fangi'ila ba matematika tola te falukahiasi lö dozi nahia. Sinura sifakhai ba matematika sabölö ara ma tola laŵa'ö ia si ''terkuno'' si no tefa'ila'ö ma si no lasöndra ya'ia da'ö sinura [[Plimpton 322]] ([[matematika Babilonia]] ba ginötö döfi si 1900 SM),<ref>J. Friberg, "Methods and traditions of Babylonian mathematics. Plimpton 322, Pythagorean triples, and the Babylonian triangle parameter equations", Historia Mathematica, 8, 1981, pp. 277—318.</ref> ''[[Lembaran Matematika Rhind]]'' (Matematika Mesir sekitar 2000-1800 SM)<ref>O. Neugebauer, "The Exact Sciences in Antiquity", Chap. IV "Egyptian Mathematics and Astronomy", 2nd ed., Dover, New York, 1969, pp. 71—96.</ref> faoma ''Nga'örö Matematika Moskwa'' ([[matematika Mesir]] ba ndröfi si 1890 SM). Fefu zinura andrö, mamaehagö sifakhai ba ''teorema'' ma si no sa'ae la'ila niha ia da'a nifotöi ''teorema Pythagoras'', hulö na tobali böröta wamanöi matematika fondrege za ra ba si no muzawili aröu aefa ''aritmetika dasar'' faoma ''geometri''.
Khoi-khoi 13 Khoi-khoi 13
Asal mula pemikiran matematika terletak di dalam konsep bilangan, besaran, dan bangun.<ref name="Boyer 1991 loc=Origins p. 3">{{Harv|Boyer|1991|loc="Origins" p. 3}}</ref> Famareso sibohou ma ''modern'' sifakhai ba döla gurifö ma ''fosil binatang'' tefaehagö wa fangi'ila ma ''konsep'' da'a tenga sahöli-höli dödö ia ba niha. Lala wangi'ila ma ''konsep'' nitöfaigi ba wangi'ila da'a, no tobali duri mbewe ba niha sialu ero ma'ökhö. Wa lala wangi'ila ma ''konsep bilangan'' ma fangerai no tedou molo'ö inötö, sitobali lohe-lohe ba niha wa ba zi ha'uga ''bahasa zaman'' iada'a no latöngöni waehuta moroi ba wangerai si "sara", "dua", ba "oya nasa", ba hiza numero si töra moroi ba zidua, lö fao khönia wangerai.<ref name="Boyer 1991 loc=Origins p. 3" />
Asal mula pemikiran matematika terletak di dalam konsep bilangan, besaran, dan bangun.<ref name="Boyer 1991 loc=Origins p. 3">{{Harv|Boyer|1991|loc="Origins" p. 3}}</ref> Famareso sibohou ma ''modern'' sifakhai ba döla gurifö ma ''fosil binatang'' tefaehagö wa fangi'ila ma ''konsep'' da'a tenga sahöli-höli dödö ia ba niha. Lala wangi'ila ma ''konsep'' nitöfaigi ba wangi'ila da'a, no tobali duri mbewe ba niha sialu ero ma'ökhö. Wa lala wangi'ila ma ''konsep bilangan'' ma fangerai no tedou molo'ö inötö, sitobali lohe-lohe ba niha wa ba zi ha'uga ''bahasa zaman'' iada'a no latöngöni waehuta moroi ba wangerai si "sara", "dua", ba "oya nasa", ba hiza numero si töra moroi ba zidua, lö fao khönia wangerai.<ref name="Boyer 1991 loc=Origins p. 3" />
Ondröita ma ''Benda'' matematika sabölö atua ndröfinia si no la'ila niha ya'ia da'ö ''tulang Lebombo'', ni söndra ba hili ma ''pegunungan'' Lebombo ba [[Swaziland]] ba hiza tola manö moroi ba ndröfi si 35000 SM.<ref>http://mathworld.wolfram.com/LebomboBone.html</ref> Töla da'a so ba zi 29 torehan sifabö'ö-bö'ö ni'odödögö nikhokhoi ba döla fibula ma ''tulang fibula baboon''.<ref name="Diaspora">{{cite web | last = Williams | first = Scott W. | year = 2005 | url = http://www.math.buffalo.edu/mad/Ancient-Africa/lebombo.html | title = The Oldest Mathematical Object is in Swaziland | work = Mathematicians of the African Diaspora | publisher = SUNY Buffalo mathematics department | accessdate = 2006-05-06}}</ref> Tesöndra lohe-lohe wa ira alawe asese la'erai ba latöngöni na inötö alua mbaŵania ma ''siklus haid''; 28 ofeta 30 nikhokhoi ba döla andrö mazui ba gara, ba tefatohu faoma tandra sifabö'ö.<ref>{{cite web | last = Kellermeier | first = John | year = 2003 | url = http://www.tacomacc.edu/home/jkellerm/Papers/Menses/Menses.htm | title = How Menstruation Created Mathematics | work = Ethnomathematics | publisher = Tacoma Community College | accessdate = 2006-05-06 | archive-date = 2005-12-23 | archive-url = https://web.archive.org/web/20051223112514/http://www.tacomacc.edu/home/jkellerm/Papers/Menses/Menses.htm | dead-url = yes }}</ref> Simanö göi ''artefak prasejarah'' no lasöndra ba [[Afrika]] faoma [[Prancis]], moroi ba ndröfi 35.000 SM ba döfinia so ba zi 20.000 fakhe,<ref>[http://www.math.buffalo.edu/mad/Ancient-Africa/ishango.html Benda matematika kuno]</ref> mangoroma'ö wa so wangodödögö ba wangerai inötö.<ref>{{Cite web |url=http://etopia.sintlucas.be/3.14/Ishango_meeting/Mathematics_Africa.pdf |title=Matematika di Afrika bagian tengah sebelum pendudukan |access-date=2010-03-01 |archive-date=2012-02-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120207040200/http://etopia.sintlucas.be/3.14/Ishango_meeting/Mathematics_Africa.pdf |dead-url=yes }}</ref>
Ondröita ma ''Benda'' matematika sabölö atua ndröfinia si no la'ila niha ya'ia da'ö ''tulang Lebombo'', ni söndra ba hili ma ''pegunungan'' Lebombo ba [[Swaziland]] ba hiza tola manö moroi ba ndröfi si 35000 SM.<ref>http://mathworld.wolfram.com/LebomboBone.html</ref> Töla da'a so ba zi 29 torehan sifabö'ö-bö'ö ni'odödögö nikhokhoi ba döla fibula ma ''tulang fibula baboon''.<ref name="Diaspora">{{cite web | last = Williams | first = Scott W. | year = 2005 | url = http://www.math.buffalo.edu/mad/Ancient-Africa/lebombo.html | title = The Oldest Mathematical Object is in Swaziland | work = Mathematicians of the African Diaspora | publisher = SUNY Buffalo mathematics department | accessdate = 2006-05-06}}</ref> Tesöndra lohe-lohe wa ira alawe asese la'erai ba latöngöni na inötö alua mbaŵania ma ''siklus haid''; 28 ofeta 30 nikhokhoi ba döla andrö mazui ba gara, ba tefatohu faoma tandra sifabö'ö.<ref>{{cite web | last = Kellermeier | first = John | year = 2003 | url = http://www.tacomacc.edu/home/jkellerm/Papers/Menses/Menses.htm | title = How Menstruation Created Mathematics | work = Ethnomathematics | publisher = Tacoma Community College | accessdate = 2006-05-06 | archive-date = 2005-12-23 | archive-url = https://web.archive.org/web/20051223112514/http://www.tacomacc.edu/home/jkellerm/Papers/Menses/Menses.htm | dead-url = yes }}</ref> Simanö göi ''artefak prasejarah'' no lasöndra ba [[Afrika]] faoma [[Prancis]], moroi ba ndröfi 35.000 SM ba döfinia so ba zi 20.000 fakhe,<ref>[http://www.math.buffalo.edu/mad/Ancient-Africa/ishango.html Benda matematika kuno]</ref> mangoroma'ö wa so wangodödögö ba wangerai inötö.<ref>{{Cite web |url=http://etopia.sintlucas.be/3.14/Ishango_meeting/Mathematics_Africa.pdf |title=Matematika di Afrika bagian tengah sebelum pendudukan |access-date=2010-03-01 |archive-date=2012-02-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120207040200/http://etopia.sintlucas.be/3.14/Ishango_meeting/Mathematics_Africa.pdf |dead-url=yes }}</ref>

Töla Ishango ma ''Tulang Ishango'', lasöndra ba zahatö ba nidanö [[Sungai Nil]] (timur laut [[Republik Demokratik Kongo|Kongo]]), so khönia misa dandra likhe nikhokhoi tölu lahe manganau ba döla andrö. Söndra molo'ö niha sito'öla ma ''Tafsiran umum'' ya'ia da'ö wa töla Ishango ma ''tulang Ishango'' mangombakha hewisa ''peragaan terkuno'' si no la'ila sifakhai ba wa'atoföfö ma ''barisan bilangan prima''<ref name="Diaspora"/> mazui surambaŵa lunar önö waŵa.<ref name=Marshack>Marshack, Alexander (1991): ''The Roots of Civilization'', Colonial Hill, Mount Kisco, NY.</ref> ''Periode Predinastik Mesir'' moroi ba milenium si-5 SM, molo'ö grafis mamaehagö ngawalö khamötö dödö ba geometri. No so wanema'ö wa ''bangunan megalit'' ba [[Inggris]] faoma [[Skotlandia]], moroi ba milenium si-3 SM, mangorudugö fefu zöndra geometri simane ''lingkaran'', ''elips'', faoma ''tripel Pythagoras'' ba zi no lafa'anö.<ref>Thom, Alexander, and Archie Thom, 1988, "The metrology and geometry of Megalithic Man", pp 132-151 in C.L.N. Ruggles, ed., ''Records in Stone: Papers in memory of Alexander Thom''. Cambridge Univ. Press. ISBN 0-521-33381-4.</ref>



{{Börö zura}}
{{Börö zura}}

Famulö'ö molo'ö 12 Mei 2024 13.49

Halaman moroi ba Buku Ikhtisar Perhitungan dengan Penyelesaian dan Perimbangan karya Muḥammad bin Mūsā al-Khawārizmī ba ndröfi si 820 Masehi)

Lala ba wangerai gofu hadia ia no sa'ae oi la'ila wa tefa'anö ia ba waö-waö wangi'ila ba matematika ma lamane ia sejarah matematika' ya'ia da'ö ba wamareso hezo sibai mböröta we'aso nifotöi matematika, ba da'a lö ebolo sibai wangalui ya'ia, ba latohugö ba wamareso ngawalö metode faoma notasi matematika si no irai so ba zi no numalö.

Fatua lö ofeta ba ginötö modern simane iada'a, faoma fa'amuzaewe ngawalö wangi'ila ba zi sagörö ulidanö, duma-duma si no tesura moroi ba wamanöi fangi'ila ba matematika tola te falukahiasi lö dozi nahia. Sinura sifakhai ba matematika sabölö ara ma tola laŵa'ö ia si terkuno si no tefa'ila'ö ma si no lasöndra ya'ia da'ö sinura Plimpton 322 (matematika Babilonia ba ginötö döfi si 1900 SM),[1] Lembaran Matematika Rhind (Matematika Mesir sekitar 2000-1800 SM)[2] faoma Nga'örö Matematika Moskwa (matematika Mesir ba ndröfi si 1890 SM). Fefu zinura andrö, mamaehagö sifakhai ba teorema ma si no sa'ae la'ila niha ia da'a nifotöi teorema Pythagoras, hulö na tobali böröta wamanöi matematika fondrege za ra ba si no muzawili aröu aefa aritmetika dasar faoma geometri.

Fangi'ila moroi ba matematikawan Yunani no la odödögö ba wamareso ngawalö metode-metode (tetandrösaigö sibai ba wangi'ila ma lamane pengenalan penalaran deduktif faoma kekakuan matematika bakha ba pembuktian matematika) ba bawangebolo'ö tuho bahasan matematika.[3] Ŵa'a li "matematika" andre tehalö moroi ba wehede Yunani kuno, μάθημα (mathema), nifo'eluaha tuho wamahaö ma "mata pelajaran".[4] Matematika Cina no göi ufaehagö zinangea wodou'ö wangi'ila ba matematika andre, simane notasi posisional. Sistem bilangan Hindu-Arab ba goi-goi lala wangoguna'ö ya'ia, no la oguna'ö irugi ma'ökhö, ba no tedou wamanöi ya'ia ba ndraono sekola si möi kuliah ba ginötö milenium si'oföna Masehi bakha ba matematika India ba da'a tetohugö irugi ba danö Barat nifaehagö zangoguna'ö matematika Islam.[5][6] Matematika Islam, ba ginötönia, mamanöi ba mamazaewe ngawalö wangi'ila matematika ba ginötö da'ö.[7] Oya zinura moroi ba bahasa Yunani faoma Arab sifakhai ba matematika si no la'ali ba wehede Latin ba abad si-12, sinumalö ba wamanöi nasa wangi'ila ba matematika andre irgui ba Zaman Pertengahan Eropa.

Moroi ba zaman kuno sifakhai ba Zaman Pertengahan, fa'atedou wa'i'ila ma kreativitas matematika asese sibai hulö tefalangögö ia ba abad-abad fa lö hadöi fa'atedou ma kemandekan. Tebörögö me abad Renaisans Italia ba abad si-16, famanöi matematika sibohou, tefakhai ia ba wanöndra ngawalö wa'atua-tua ilmiah sibohou, lahaogö me pertumbuhan eksponensial si lö awöli-wöli irugi ma'ökhö.

Matematika prasejarah

Matematika prasejarah te'olobigö ia ba wamanöi matematika ba zaman kuno sebelum masehi.

Asal mula pemikiran matematika terletak di dalam konsep bilangan, besaran, dan bangun.[8] Famareso sibohou ma modern sifakhai ba döla gurifö ma fosil binatang tefaehagö wa fangi'ila ma konsep da'a tenga sahöli-höli dödö ia ba niha. Lala wangi'ila ma konsep nitöfaigi ba wangi'ila da'a, no tobali duri mbewe ba niha sialu ero ma'ökhö. Wa lala wangi'ila ma konsep bilangan ma fangerai no tedou molo'ö inötö, sitobali lohe-lohe ba niha wa ba zi ha'uga bahasa zaman iada'a no latöngöni waehuta moroi ba wangerai si "sara", "dua", ba "oya nasa", ba hiza numero si töra moroi ba zidua, lö fao khönia wangerai.[8] Ondröita ma Benda matematika sabölö atua ndröfinia si no la'ila niha ya'ia da'ö tulang Lebombo, ni söndra ba hili ma pegunungan Lebombo ba Swaziland ba hiza tola manö moroi ba ndröfi si 35000 SM.[9] Töla da'a so ba zi 29 torehan sifabö'ö-bö'ö ni'odödögö nikhokhoi ba döla fibula ma tulang fibula baboon.[10] Tesöndra lohe-lohe wa ira alawe asese la'erai ba latöngöni na inötö alua mbaŵania ma siklus haid; 28 ofeta 30 nikhokhoi ba döla andrö mazui ba gara, ba tefatohu faoma tandra sifabö'ö.[11] Simanö göi artefak prasejarah no lasöndra ba Afrika faoma Prancis, moroi ba ndröfi 35.000 SM ba döfinia so ba zi 20.000 fakhe,[12] mangoroma'ö wa so wangodödögö ba wangerai inötö.[13]

Töla Ishango ma Tulang Ishango, lasöndra ba zahatö ba nidanö Sungai Nil (timur laut Kongo), so khönia misa dandra likhe nikhokhoi tölu lahe manganau ba döla andrö. Söndra molo'ö niha sito'öla ma Tafsiran umum ya'ia da'ö wa töla Ishango ma tulang Ishango mangombakha hewisa peragaan terkuno si no la'ila sifakhai ba wa'atoföfö ma barisan bilangan prima[10] mazui surambaŵa lunar önö waŵa.[14] Periode Predinastik Mesir moroi ba milenium si-5 SM, molo'ö grafis mamaehagö ngawalö khamötö dödö ba geometri. No so wanema'ö wa bangunan megalit ba Inggris faoma Skotlandia, moroi ba milenium si-3 SM, mangorudugö fefu zöndra geometri simane lingkaran, elips, faoma tripel Pythagoras ba zi no lafa'anö.[15]


Sura andre awena börö zura nasa. Moguna munönö ba mubönökhi nösinia.
Wikipedia no halöŵö nifalului zato.
Tolo Wikipedia ba wanohugö wanura ya'ia, na so khöu onönöta nösi. Saohagölö.

Umbu

  1. J. Friberg, "Methods and traditions of Babylonian mathematics. Plimpton 322, Pythagorean triples, and the Babylonian triangle parameter equations", Historia Mathematica, 8, 1981, pp. 277—318.
  2. O. Neugebauer, "The Exact Sciences in Antiquity", Chap. IV "Egyptian Mathematics and Astronomy", 2nd ed., Dover, New York, 1969, pp. 71—96.
  3. Sir Thomas L. Heath, A Manual of Greek Mathematics, Dover, 1963, p. 1: "In the case of mathematics, it is the Greek contribution which it is most essential to know, for it was the Greeks who first made mathematics a science."
  4. Heath. A Manual of Greek Mathematics. hlm. 5. 
  5. Robert Kaplan, "The Nothing That Is: A Natural History of Zero", Allen Lane/The Penguin Press, London, 1999
  6. "The ingenious method of expressing every possible number using a set of ten symbols (each symbol having a place value and an absolute value) emerged in India. The idea seems so simple nowadays that its significance and profound importance is no longer appreciated. Its simplicity lies in the way it facilitated calculation and placed arithmetic foremost amongst useful inventions. the importance of this invention is more readily appreciated when one considers that it was beyond the two greatest men of Antiquity, Archimedes and Apollonius." - Pierre Simon Laplace http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/HistTopics/Indian_numerals.html
  7. A.P. Juschkewitsch, "Geschichte der Mathematik im Mittelalter", Teubner, Leipzig, 1964
  8. 8,0 8,1 Templat:Harv
  9. http://mathworld.wolfram.com/LebomboBone.html
  10. 10,0 10,1 Williams, Scott W. (2005). "The Oldest Mathematical Object is in Swaziland". Mathematicians of the African Diaspora. SUNY Buffalo mathematics department. Mufaigi me 2006-05-06. 
  11. Kellermeier, John (2003). "How Menstruation Created Mathematics". Ethnomathematics. Tacoma Community College. Arsip moroi versi asli irugi 2005-12-23. Mufaigi me 2006-05-06. 
  12. Benda matematika kuno
  13. "Matematika di Afrika bagian tengah sebelum pendudukan" (PDF). Arsip moroi versi asli (PDF) irugi 2012-02-07. Mufaigi me 2010-03-01. 
  14. Marshack, Alexander (1991): The Roots of Civilization, Colonial Hill, Mount Kisco, NY.
  15. Thom, Alexander, and Archie Thom, 1988, "The metrology and geometry of Megalithic Man", pp 132-151 in C.L.N. Ruggles, ed., Records in Stone: Papers in memory of Alexander Thom. Cambridge Univ. Press. ISBN 0-521-33381-4.