Achterhook

Portaol Achterhook

Den Achterhook

D'n Achterhook (of Achterhoek) is een gebeed in 't oosten van Nederland in de previnsie Gelderland en beslöt 't gebeed tussen d'n Iessel in 't westen, d'n Olde Iessel in 't zuudwesten, de Duutse grenze in 't zuudoosten en oosten en de Overiesselse streken Salland en Twente in 't noorden. 't Gebeed kump ongeveer oaverèn met (is wat groter as) de veurmoalege Groafschap.

Gebeed

Den Achterhook mit ziene ploatsen

Der wöd ok wal esprokken oaver "de Graafschap", wat ne verwiezing is naor t olde groafschap Zutfent, moar histories bekekken waren dee gebieden neet etzelfde. De regio Achterhook van vandage is n samenwarkingsverband tussen de gemeenten, dee in dit gebeed ligt. Dit bunt de gemeenten Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Deutekem, Montferland, Oost Gelre, Olde Iesselstreek en Wenters van vandage.

Met de gemeente Montferland is de regio Achterhook groter as t geografiese gebeed, umdat disse hele gemeente westelek van den Olden Iessel ligt en geografies dus bi-j de Liemers heurt. De gemeente Lochem ligt wal in t geografiese gebeed van den Achterhook, moar is neet an-eslotten bi-j et regioverband. Lochem is an-eslotten bi-j den Stedendreehook, bestoande uut de gemeentes Apeldoorne (Apeldoorn), Brum (Brummen), Deaventer, Epe, Voorst en Zutfent.

Etymologie (woar kump den name vandan?)

An-enommen wöd, dat de eerste vermelding van et woord Achterhook, kump oet den dichbundel Eensaem Huis-en Winter-Leven van predikant Willem Sluyter oet 1670:

Waer iemand duizend vreugden soek, Mijn vreugd is in dees’ achter-hoek

Kultuur

Tradisies

Een Oost-Nederlandse gebruuk da'j in den Achterhook nog könt trögvinden is de naoberhulpe, et naoberschap. Der bunt nog völle tradisies leavend zoas et kraomschudden, ni-jjoarstoeten inzoamelen, Paosvuur, Mirreweenterhoornblaozn en nog völle meer. In den Achterhook bunt vandage de dag nog völle sagen en legenden bewoard ebleaven, dee vanof olde tieden van generoasie op generoasie wödden deurverteld.

Meziek

• Den popgröppe Normaal hef völ edoan veur den tookenning van de Achterhookers. Zie wödden trots op boer te wean.
• Jovink en de Voederbietels is ok nen bekende popgröppe uut den Achterhook. Wat minder bekend buuten den Achterhook, moar in den streke zelf woardeerd is den popgröppe Boh Foi Toch.

Skrieveri-je

Nen bekende Achterhooksen dichter is Staring.

Sproake

In den Achterhook wöd vanof olde tieden nen variant van et Nedersaksies esprokken: et Achterhooks. Inwonners mit Nedersaksies as enige sproake begint zeldzaam te wödden. De meeste leu vandage bunt tweetalig groot-ebracht, mit Nedersaksies thuus en Nederlaands op skole. Mede deur verhuzingen uut en bestuur vanuut et westen hef et Nederlaands völle invlood op de Achterhookse taal. Völ olde weurden bunt vergetten en vervangen deur van et Nederlaands ofgeleide varianten.

Evenementen

• Den Zwarte Cross wöd vanof 1996 joarleks in den Achterhook eholden, in de eerste joaren in Hummel, loater op de crossbane 'De Kappenbulten' van HALMAC in Halle. Vanweage de greutte van et evenement is et evenement enkele joaren eleaden verplaatst noar de crossbane bi-j de Engelse Schans in Lechtenvoorde. Et is et grootsten motorcrossevenement van West-Europa en wöd (met) organisierd deur Jovink en de Voederbietels.
• Op etzelfde laand vond van 2003 tot en mit 2006 et Arrow Rock Festival plaatse. Vanweage et grote slagen wodden et festival in 2007 verplaatst noar et centraler eleagen Biddinghuzen en in 2008 noar Nimwaege.

Geskiedenis

Bospad in boswachteri-j de Slangenburg bi-j Deutekem

D'n Achterhooksen geskiedenis is al gans old, net as dee van t Groafschap Zutfent. Steedn as Deutekem, Doezebarg, Bronkhorst en Zutfent hadden al vrog stadsrechten. Zutfent kwam in de Romeinse tied al veur en Deutekem wodden in 838 al eneumd. In den Achterhook bunt völle kastelen te vinden, veural van de adelleke femilies Van Heekeren en Bronkhorst. Tot late in de 19de eeuwe had dee streek dan ok ne feodale soamenstelling. In den Tachtigjoarigen Oorlog kwamen doar ok reagelmoatig vi-jandelekheden veur. Veural um Grolle, Breevoort moar ok um t kasteel Bargh in 's-Heerenbarg is dufteg evochten.

In den Achterhooksen samenlaeving wodden eeuwnlange de dienst uut-emaakt deur n klein antal grootgroandbezitters. Grote antallen dagloners mösten naor de piepen van de "hoge heern" dansen. Den Achterhooksen eigenschap is noo nog altied 't "joa, joa" zeggen, as eigenlek "nea" wöd bedoold. Dit was n stil verzet teggen et gezag, zunder dat zie metene opstandeg lekken.

Lange tied bunt der in den Achterhook bossen e-kapt veur de holtindustrie. An 't ende van de joaren '40 van de 20ste eeuwe kwam doar een ende an. In de 2de helfte van de 19de eeuwe wödden doar deur de oaverheid alderbastend investeerd deur onder andere den anleg van de spoorliene en de oprichting van de Gelderse Tramweagen (GTW). Doardeur wödden den streek meer toogankelek en kon zich noast den landbouw ok industrie vestigen. Veur dee tied was den Achterhook veurnamelek ofhankelek van t vervoer oaver den Olden Iessel, woarlangs dan ok al in de 17e eeuw de eerste industrie ontstond, te wetten de iezergeteri-jen of Hutten. Noo den Tweede Wereldkrieg is de welvoart in den Achterhook flink too-enommen.

Geleuf

Volgens et Centroal Bureau veur de Statistiek was in 2003 nog 34,4% van de Achterhookse bevölking rooms-katteleek, 23,9% Nederlaands hervormd, 4,7% gereformeerd, 3% islamitisch, 5,1 % oavereg en gaf 31,2% (de ene noa grootsten groep) an geen kerkeleke gezindte te hebben. Deur de toonemmende untkarking nömp et antal geleuvegen, en mit name et karkbezeuk of.

Veural de kattelieke karke möt hierdeur dufteg reorganeseren . Noadat de letste tied al verskillende dekenoaten in den Achterhook bunt semenegoane bunt tot éen dekenoat, mot noo in de hele regio rooms-kattelieke parochies soamengoan. Dizzen reorganisasie mot in 2010 kloar wean. Verwacht wöd dat verscheidene karken eure deuren mot sluten. Ok et antal kattelieke missen wöd stark verminderd . Volgens de ciefers van et underzooksinstituut KASKI oaver 2006 is et antal zundagse karkbezeukers in et bisdom Utrecht (dat ok den achterhook umvat) tot minder as een procent van de bevolking gedaald.

Karkelek kenmarkten den Achterhook zich deurdat de streake vrögger veur n groot deel Nederlaands Hervormd was, met n antal rooms-kattelieke 'enclaves'. Dit bunt under andere de veurmoalige gemeenten Bargh en Wehl, en pleatse als Grolle en Lechtenvoorde. In t midden is der vanuut et zuudoosten noar et noordwesten ne liene te trekken, dee vanof Dinsper noar Vasseveld, Zellem noar Hengel löp van darpen met veurnamelek ne prottestante bevolking. Et noordoosten en zuudwesten van de streake bunt van oldsheer oaver t algemeen katteliek. Deutekem kent ne gemengde geleufsgemeenschop, moar hier oaverheerst et antal neet-karkeleken.

Natuur

In et Achterhookse koulissenlandschap is völle en verskeiden natuurschoon te vinden zoas op den Lochemsen barg, in boswachteri-jen in Reurle, in de Slangenburg bi-j Doeutekem en in wat veanegebeden teggen de oostgrenze mit Duutslaand. Et landschap rundumme Wenterswiek is miskien wal et meest toonangeavend veur den Achterhook.

Den Achterhook is riek an kastelen en laandhuze.

Ekonomie

Ontwikkeling

De bewonners van et gebeed leafden eursprönkeliek veural van den landbouw. Vandage kent den Achterhook ne verskeidenheid an warkgeleagenheid. De verschroaling van den laandbouw hef der veur ezorgd dat der binnen de regio völle plattelandstoerisme ontstoan is. Et gebeed is arg in trek bi-j leu dee röste zeukt of juust ne gans inspannende vakantie wilt. Aktiviteiten as fietsen, sjoksen, peerdrieden, nordic walking, huufkoaretochten, kanovoaren en ballonvoaren wodt deur de kiekleu undernommen.

Export

• Laandbouw, teggenwoordig mit name veeteelt mit verholdingsgewies völle melkveeholderi-jen. Tot net noa den Tweeden Wealdkrieg ok völle bosbouw.
• Oerholdende groand maken vanof de 18de eeuwe iezerindustrie meugelek. Bekende namen van Achterhooksen eursprong bunt DRU, Pelgrim, Becking en Bongers en ATAG.
• Grolsch bier wöd vanof 1615 ebrouwen in Grolle (Nederlaands: Groenlo). In et veurjoar van 2005 is de letste èchte Grolsche bierbrouweri-je eslotten en is et bedrief uut den Achterhook vort egaoan.

De stadsgrachte van Grolle

Plaetse

Een oaverzicht van de grotere en/of toeristiese plaetse:

• Aalten
• Borklo
• Breevoort
• Bronkhors
• Doezebarg
• Deutekem
• Eibargen
• Gendringen
• Grolle
• Hengel
• Lechtenvoorde
• Lochem
• Neede
• Reurle
• Terborg
• Ulft
• Vasseveld
• Vorden
• Wenterswiek
• Zellem
• Zutfent

Oetstalling

• Bronkhorst
  Bronkhorst
• 
  Breevoort
• Lechtenvoorde
  Lechtenvoorde
• 
  Reurle
• Slangenburg
  Slangenburg
• 
  Bargh
• 
  Lochem
• Zutfent
  Zutfent
• Terborg
  Terborg
• 
  Montferlaand
• 
  Doezebarg
• 
  Zeddam

Bronnen, uutgaonde verwiezings en rifferensies

Bronnen / wellen:

Staring Instituut, Centrum veur et streekeigene van Achterhook en Liemers

Achterhook
Gemeenten: Aalten - Berkelland - Bronckhorst - Deutekem (deels) - Doezebarg (deels) - Lochem - Olde Iesselstreek (deels) - Oost Gelre - Wenters - Zutfent

Gelderse gebieden
Heufdgebieden:   Achterhook · Rivierland · Veluwe Kleindere gebieden: Betuwe · Bommelerweerd · Gelderse Vallei · Iesselvallei · Laand van Maas en Waal · Liemers · Montferland · Riek van Nimwaege · Tielerweerd