"भारताचे पंतप्रधान" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
उपवर्गीकरण बदलले"*" - हॉटकॅट वापरले |
→बाह्य दुवे: {{पंतप्रधान}} |
||
(१६ सदस्यांची/च्या२५ आंतरवर्ती आवृत्त्या दर्शविल्या नाहीत) | |||
ओळ १: | ओळ १: | ||
{{ |
{{विकिडेटा माहितीचौकट|=भारताचे|}} |
||
{{भारतामधील राजकारण}} |
{{भारतामधील राजकारण}} |
||
''' |
'''भारताचे पंतप्रधान''' हे [[भारत]] देशामधील [[केंद्र सरकार]] चे [[सरकारप्रमुख|प्रमुख]] व देशाच्या [[भारताचे राष्ट्रपती|राष्ट्रपती]]<nowiki/>चे प्रमुख सल्लागार आहेत. [[पंतप्रधान]], [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या मंत्रीमंडळाचा]] व [[भारताची संसद|संसदेमधील]] बहुमत मिळालेल्या राजकीय पक्षाचा नेता आहे. [[भारत सरकार]]च्या कार्यकारिणी शाखेचा तो प्रमुख आहे. |
||
पंतप्रधान बनणाऱ्या व्यक्तीला संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] ह्या दोन भवनांपैकी एकाचा सदस्य असणे बंधनकारक आहे. विद्यमान राष्ट्रपतीने नियुक्ती केलेला भारताचा पंतप्रधान देशामधील सर्वात बलाढ्य नेता समजला जातो. सरकारची स्थापना, मंत्रीमंडळाची निर्मिती, मंत्र्यांना पदे नियुक्त करणे इत्यादी महत्त्वाचे अधिकार पंतप्रधानाला आहेत. पंतप्रधानाचा मृत्यू अथवा राजीनाम्यानंतर मंत्रीमंडळ बरखास्त केले जाते. |
पंतप्रधान बनणाऱ्या व्यक्तीला संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] ह्या दोन भवनांपैकी एकाचा सदस्य असणे बंधनकारक आहे. विद्यमान राष्ट्रपतीने नियुक्ती केलेला भारताचा पंतप्रधान देशामधील सर्वात बलाढ्य नेता समजला जातो. सरकारची स्थापना, मंत्रीमंडळाची निर्मिती, मंत्र्यांना पदे नियुक्त करणे इत्यादी महत्त्वाचे अधिकार पंतप्रधानाला आहेत. पंतप्रधानाचा मृत्यू अथवा राजीनाम्यानंतर मंत्रीमंडळ बरखास्त केले जाते. |
||
ओळ २७: | ओळ २७: | ||
==वेतन== |
==वेतन== |
||
पंतप्रधान व मंत्रीमंडळाचे वेतन संसदेद्वारे ठरवले जाते व त्यात वेळोवेळी बदल केले जातात. जुलै २०१२ मध्ये पंतप्रधानाचे मासिक वेतन व भत्ते ह्यांची रक्कम एकूण {{रुपया}} १६०००० (१.६ लाख) इतकी आहे. |
पंतप्रधान व मंत्रीमंडळाचे वेतन संसदेद्वारे ठरवले जाते व त्यात वेळोवेळी बदल केले जातात. जुलै २०१२ मध्ये पंतप्रधानाचे मासिक वेतन ५०००० व भत्ते ह्यांची रक्कम एकूण {{रुपया}} १६०००० (१.६ लाख) इतकी आहे. |
||
==यादी== |
==यादी== |
||
{{मुख्य लेख|भारताच्या पंतप्रधानांची यादी}} |
|||
{|class="wikitable" style="width:100%;" |
{|class="wikitable" style="width:100%;" |
||
|- |
|- |
||
ओळ ५२: | ओळ ५३: | ||
|[[लुई माउंटबॅटन|लॉर्ड माउंटबॅटन]] |
|[[लुई माउंटबॅटन|लॉर्ड माउंटबॅटन]] |
||
|rowspan="10"|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] |
|rowspan="10"|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] |
||
|rowspan="4"|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|rowspan="4"|<ref>{{स्रोत बातमी |title=India Selects Nehru as Prime Minister |newspaper=[[Los Angeles Times]] |दिनांक=12 May 1952 |दुवा=http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/449275272.html?dids=449275272:449275272&FMT=CITE&FMTS=CITE:AI&type=historic&दिनांक=May+12,+1952&author=&pub=Los+Angeles+Times&desc=India+Selects+Nehru+as+Prime+Minister&pqatl=google }}{{मृत दुवा|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|१९५२ ([[पहिली लोकसभा|१]]) |
|१९५२ ([[पहिली लोकसभा|१]]) |
||
ओळ ६९: | ओळ ७०: | ||
| – ([[तिसरी लोकसभा|३]]) |
| – ([[तिसरी लोकसभा|३]]) |
||
|rowspan="5"|[[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] |
|rowspan="5"|[[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] |
||
|<ref name = "Nanda">{{स्रोत बातमी | |
|<ref name = "Nanda">{{स्रोत बातमी |title=Nanda |newspaper=[[The Virgin Islands Daily News]] |दिनांक=12 January 1966 |दुवा= http://news.google.com/newspapers?id=WVQJAAAAIBAJ&sjid=qEQDAAAAIBAJ&dq=nehru%20dies%20nanda&pg=6622%2C588699}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|२ |
|२ |
||
ओळ ७८: | ओळ ७९: | ||
|{{वय वर्षे व दिवसांमध्ये|1964|6|9|1966|1|11}} |
|{{वय वर्षे व दिवसांमध्ये|1964|6|9|1966|1|11}} |
||
| – ([[तिसरी लोकसभा|३]]) |
| – ([[तिसरी लोकसभा|३]]) |
||
|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|<ref>{{स्रोत बातमी |title=Shastri Is Elected by Party As India's Prime Minister |author=Thomas F. Brady |newspaper=[[न्यू यॉर्क टाइम्स]]|दिनांक=2 June 1964 |दुवा= http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F40B1FFA3A5415738DDDAB0894DE405B848AF1D3}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|– |
|– |
||
ओळ ९६: | ओळ ९७: | ||
|rowspan="3"|{{वय वर्षे व दिवसांमध्ये|1966|1|24|1977|3|24}} |
|rowspan="3"|{{वय वर्षे व दिवसांमध्ये|1966|1|24|1977|3|24}} |
||
| – ([[तिसरी लोकसभा|३री]]) |
| – ([[तिसरी लोकसभा|३री]]) |
||
|rowspan="3"|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|rowspan="3"|<ref>{{स्रोत बातमी |title=Mrs. Gandhi wins handily in Party vote |newspaper=[[Milwaukee Journal]] |दिनांक=19 January 1966 |दुवा= http://news.google.com/newspapers?id=qAIqAAAAIBAJ&sjid=wycEAAAAIBAJ&dq=shastri%20becomes%20prime%20minister&pg=6273%2C4382193}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|१९६७ ([[चौथी लोकसभा|४थी]]) |
|१९६७ ([[चौथी लोकसभा|४थी]]) |
||
ओळ १०४: | ओळ १०५: | ||
|- align=center |
|- align=center |
||
|४ |
|४ |
||
|[[File:Morarji Desai |
|[[File:Morarji Desai 1978b.jpg|100px]] |
||
|[[मोरारजी देसाई]]<br /><small>(१८९६-१९९५)</small><br />[[सुरत (लोकसभा मतदारसंघ)|सुरतचे]] खासदार |
|[[मोरारजी देसाई]]<br /><small>(१८९६-१९९५)</small><br />[[सुरत (लोकसभा मतदारसंघ)|सुरतचे]] खासदार |
||
|<small>२४ मार्च</small><br />१९७७ |
|<small>२४ मार्च</small><br />१९७७ |
||
ओळ ११२: | ओळ ११३: | ||
|[[बी.डी. जत्ती]] |
|[[बी.डी. जत्ती]] |
||
|[[जनता पक्ष]] |
|[[जनता पक्ष]] |
||
|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|<ref>{{स्रोत बातमी |title=Desai, 81, Succeeds Mrs. Gandhi |newspaper=[[Milwaukee Journal]] |दिनांक=24 March 1977 |दुवा= http://news.google.com/newspapers?id=GE4aAAAAIBAJ&sjid=bikEAAAAIBAJ&dq=morarji%20desai%20becomes%20prime%20minister&pg=6735%2C1353738}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|५ |
|५ |
||
ओळ १२३: | ओळ १२४: | ||
|rowspan=2| [[नीलम संजीव रेड्डी]] |
|rowspan=2| [[नीलम संजीव रेड्डी]] |
||
|जनता पार्टी (धर्मनिरपेक्ष)<br /><small>''[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] सोबत'' |
|जनता पार्टी (धर्मनिरपेक्ष)<br /><small>''[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] सोबत'' |
||
|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|<ref>{{स्रोत बातमी |title=Dour farm leader of 76 named as India's fifth PM |newspaper=[[Montreal Gazette]] |दिनांक=27 July 1979 |दुवा= http://news.google.com/newspapers?id=nRQyAAAAIBAJ&sjid=dqQFAAAAIBAJ&dq=charan%20singh%20becomes%20prime%20minister&pg=3913%2C3452059}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|<small>(3) |
|<small>(3) |
||
ओळ १३३: | ओळ १३४: | ||
|१९८० ([[सातवी लोकसभा|७वी]]) |
|१९८० ([[सातवी लोकसभा|७वी]]) |
||
|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (आय)]] |
|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (आय)]] |
||
|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|<ref>{{स्रोत बातमी |title=Indira Gandhi claims victory |newspaper=[[Anchorage Daily News]] |दिनांक=8 January 1980 |दुवा= http://news.google.com/newspapers?id=VUEdAAAAIBAJ&sjid=cKcEAAAAIBAJ&dq=indira%20gandhi%20becomes%20prime%20minister&pg=1418%2C1158244}}{{मृत दुवा}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|rowspan=2|६ |
|rowspan=2|६ |
||
ओळ १४४: | ओळ १४५: | ||
|rowspan=2|[[झैल सिंग]] |
|rowspan=2|[[झैल सिंग]] |
||
|rowspan=2|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] |
|rowspan=2|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] |
||
|rowspan=2|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|rowspan=2|<ref>{{स्रोत बातमी |title=Rajiv Gandhi Becomes Prime Minister Amid Thunderous Applause |author=Sanjoy Hazarika |newspaper=[[Sarasota Herald-Tribune]] |दिनांक=1 January 1985 |दुवा= http://news.google.com/newspapers?id=ndoeAAAAIBAJ&sjid=QWkEAAAAIBAJ&dq=rajiv%20gandhi%20becomes%20prime%20minister&pg=2610%2C82461}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|१९८४ ([[आठवी लोकसभा|८वी]]) |
|१९८४ ([[आठवी लोकसभा|८वी]]) |
||
ओळ १५७: | ओळ १५८: | ||
|rowspan=3| [[रामस्वामी वेंकटरमण|आर. वेंकटरमण]] |
|rowspan=3| [[रामस्वामी वेंकटरमण|आर. वेंकटरमण]] |
||
|[[जनता दल]]<br /><small>(''राष्ट्रीय आघाडी'')</small> |
|[[जनता दल]]<br /><small>(''राष्ट्रीय आघाडी'')</small> |
||
|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|<ref>{{स्रोत बातमी |title=Indian Opposition Chooses a Premier |author=Barbara Crossette |newspaper=[[न्यू यॉर्क टाइम्स]] |दिनांक=2 December 1989 |दुवा= http://www.nytimes.com/1989/12/02/world/indian-opposition-chooses-a-premier.html}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|८ |
|८ |
||
ओळ १६७: | ओळ १६८: | ||
| – ([[नववी लोकसभा|नववी]]) |
| – ([[नववी लोकसभा|नववी]]) |
||
|समाजवादी जनता पक्ष<br /><small>''[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] सोबत'' |
|समाजवादी जनता पक्ष<br /><small>''[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] सोबत'' |
||
|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|<ref>{{स्रोत बातमी |title=Rival of Singh Becomes India Premier |author=Sanjoy Hazarika |newspaper=[[न्यू यॉर्क टाइम्स]] |दिनांक=10 November 1990 |दुवा= http://www.nytimes.com/1990/11/10/world/rival-of-singh-becomes-india-premier.html?pagewanted=1}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|९ |
|९ |
||
ओळ १७७: | ओळ १७८: | ||
|१९९१ ([[दहावी लोकसभा|१०वी]]) |
|१९९१ ([[दहावी लोकसभा|१०वी]]) |
||
|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] |
|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] |
||
|<ref>{{स्रोत बातमी | |
|<ref>{{स्रोत बातमी |title=MAN IN THE News; Congress Party's Calculating Loyalist: Pamulaparti Venkata Narasimha Rao |author=Bernard Weinraub |newspaper=[[न्यू यॉर्क टाइम्स]] |दिनांक=22 June 1991 |दुवा= http://www.nytimes.com/1991/06/22/world/man-congress-party-s-calculating-loyalist-pamulaparti-venkata-narasimha-rao.html}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|१० |
|१० |
||
ओळ १८८: | ओळ १८९: | ||
|rowspan=3|[[शंकर दयाळ शर्मा]] |
|rowspan=3|[[शंकर दयाळ शर्मा]] |
||
|[[भारतीय जनता पक्ष]] |
|[[भारतीय जनता पक्ष]] |
||
|<ref name = "Vajpayee">{{स्रोत बातमी | |
|<ref name = "Vajpayee">{{स्रोत बातमी |title=Hindu Nationalist Cabinet Quits in India as Defeat Looms |author=[[John F. Burns]] |newspaper=[[न्यू यॉर्क टाइम्स]] |दिनांक=May 29, 1996 |दुवा= http://www.nytimes.com/1996/05/29/world/hindu-nationalist-cabinet-quits-in-india-as-defeat-looms.html?pagewanted=all}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|११ |
|११ |
||
ओळ २०७: | ओळ २०८: | ||
|{{वय दिवसांमध्ये|1997|4|21|1998|3|19}} दिवस |
|{{वय दिवसांमध्ये|1997|4|21|1998|3|19}} दिवस |
||
| – ([[अकरावी लोकसभा|११वी]]) |
| – ([[अकरावी लोकसभा|११वी]]) |
||
|<ref name = "Gujral">{{स्रोत बातमी | |
|<ref name = "Gujral">{{स्रोत बातमी |title=New Indian Leader Pledges To Press Economic Changes |author=John F. Burns |newspaper=[[न्यू यॉर्क टाइम्स]] |दिनांक=22 April 1997 |दुवा= http://www.nytimes.com/1997/04/22/world/new-indian-leader-pledges-to-press-economic-changes.html}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|rowspan="2"|<small>(10) |
|rowspan="2"|<small>(10) |
||
ओळ २१८: | ओळ २१९: | ||
|rowspan=2|[[के.आर. नारायणन]] |
|rowspan=2|[[के.आर. नारायणन]] |
||
|rowspan="2"|[[भारतीय जनता पक्ष]]<br /><small>(''[[राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी]]'')</small> |
|rowspan="2"|[[भारतीय जनता पक्ष]]<br /><small>(''[[राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी]]'')</small> |
||
|rowspan="2"|<ref name = "Vajpayee 2">{{स्रोत बातमी | |
|rowspan="2"|<ref name = "Vajpayee 2">{{स्रोत बातमी |title=Man in the News: Atal Bihari Vajpayee; Sworn In as India's Leader, Ambiguity in His Wake |author=John F. Burns |newspaper=[[न्यू यॉर्क टाइम्स]] |दिनांक=20 March 1998 |दुवा= http://www.nytimes.com/1998/03/20/world/man-Atal-Bihari-Vajpayee-sworn-india-s-leader-ambiguity-his-wake.html}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|१९९९ ([[तेरावी लोकसभा|१३वी]]) |
|१९९९ ([[तेरावी लोकसभा|१३वी]]) |
||
ओळ २३१: | ओळ २३२: | ||
|[[ए.पी.जे. अब्दुल कलाम]] |
|[[ए.पी.जे. अब्दुल कलाम]] |
||
|rowspan="2"|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]<br /><small>(''[[संयुक्त पुरोगामी आघाडी]]'')</small> |
|rowspan="2"|[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]<br /><small>(''[[संयुक्त पुरोगामी आघाडी]]'')</small> |
||
|rowspan="2"|<ref name = "Manmohan">{{स्रोत बातमी | |
|rowspan="2"|<ref name = "Manmohan">{{स्रोत बातमी |title=India Swears In 13th Prime Minister and First Sikh in Job |author=Amy Waldman |newspaper=[[न्यू यॉर्क टाइम्स]] |दिनांक=23 May 2004 |दुवा= http://www.nytimes.com/2004/05/23/world/india-swears-in-13th-prime-minister-and-first-sikh-in-job.html?pagewanted=1}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|२००९ ([[पंधरावी लोकसभा|१५वी]]) |
|२००९ ([[पंधरावी लोकसभा|१५वी]]) |
||
ओळ २३८: | ओळ २३९: | ||
|१४ |
|१४ |
||
|[[File:CM Narendra Damodardas Modi.jpg|100px]] |
|[[File:CM Narendra Damodardas Modi.jpg|100px]] |
||
|[[नरेंद्र मोदी]]<br /><small>(जन्म १९५०)<br />[[वाराणसी]] |
|[[नरेंद्र मोदी]]<br /><small>(जन्म १९५०)<br />[[वाराणसी]]चे खासदार ([[लोकसभा]]) |
||
|<small>२६ मे</small><br />२०१४ |
|<small>२६ मे</small><br />२०१४ |
||
|सद्य |
|सद्य |
||
ओळ २४५: | ओळ २४६: | ||
|[[प्रणव मुखर्जी]], [[रामनाथ कोविंद]] |
|[[प्रणव मुखर्जी]], [[रामनाथ कोविंद]] |
||
|[[भारतीय जनता पक्ष]]<br /><small>(''[[राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी]]'')</small> |
|[[भारतीय जनता पक्ष]]<br /><small>(''[[राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी]]'')</small> |
||
|<ref name = "Narendra Damodardas Modi">{{स्रोत बातमी | |
|<ref name = "Narendra Damodardas Modi">{{स्रोत बातमी |title=Narendra Modi sworn in as Indian prime minister |author=BBC |newspaper=[[BBC]] |दिनांक=26 May 2014 |दुवा= http://www.bbc.com/news/world-asia-india-27572807}}</ref> |
||
|- align=center |
|- align=center |
||
|} |
|} |
||
ओळ २५४: | ओळ २५५: | ||
==बाह्य दुवे== |
==बाह्य दुवे== |
||
*[http://pmindia.nic.in/index.php अधिकृत संकेतस्थळ] |
*[http://pmindia.nic.in/index.php अधिकृत संकेतस्थळ] |
||
{{भारतीय पंतप्रधान}} |
|||
{{ |
{{भारताचे केंद्रीय मंत्रालय}} |
||
{{पंतप्रधान}} |
|||
[[वर्ग:भारताचे पंतप्रधान|*]] |
[[वर्ग:भारताचे पंतप्रधान|*]] |
||
[[वर्ग:देशानुसार पंतप्रधान]] |
[[वर्ग:देशानुसार पंतप्रधान]] |
१६:४७, २३ सप्टेंबर २०२३ ची नवीनतम आवृत्ती
भारत सरकारचे प्रमुख | |||
माध्यमे अपभारण करा | |||
विकिपीडिया | |||
प्रकार | सार्वजनिक कार्यालय, पंतप्रधान | ||
---|---|---|---|
ह्याचा भाग | भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ | ||
स्थान | भारत | ||
कार्यक्षेत्र भाग | भारत | ||
स्थापना |
| ||
अधिकृत संकेतस्थळ | |||
| |||
भारतामधील राजकारण |
---|
भारताचे पंतप्रधान हे भारत देशामधील केंद्र सरकार चे प्रमुख व देशाच्या राष्ट्रपतीचे प्रमुख सल्लागार आहेत. पंतप्रधान, भारताच्या मंत्रीमंडळाचा व संसदेमधील बहुमत मिळालेल्या राजकीय पक्षाचा नेता आहे. भारत सरकारच्या कार्यकारिणी शाखेचा तो प्रमुख आहे.
पंतप्रधान बनणाऱ्या व्यक्तीला संसदेच्या लोकसभा व राज्यसभा ह्या दोन भवनांपैकी एकाचा सदस्य असणे बंधनकारक आहे. विद्यमान राष्ट्रपतीने नियुक्ती केलेला भारताचा पंतप्रधान देशामधील सर्वात बलाढ्य नेता समजला जातो. सरकारची स्थापना, मंत्रीमंडळाची निर्मिती, मंत्र्यांना पदे नियुक्त करणे इत्यादी महत्त्वाचे अधिकार पंतप्रधानाला आहेत. पंतप्रधानाचा मृत्यू अथवा राजीनाम्यानंतर मंत्रीमंडळ बरखास्त केले जाते.
नरेंद्र मोदी हे भारताचे विद्यमान पंतप्रधान आहेत.
मूळ[संपादन]
भारताला १९४७ साली [ ब्रिटिश भारत ]ब्रिटिश राजवटीपासून भारताचा स्वातंत्र्यलढा स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर भारताने युनायटेड किंग्डम ब्रिटनमधील संसदीय प्रजासत्ताक ह्या प्रकारच्या सरकारचे अंगीकरण केले. ह्यामध्ये राष्ट्रप्रमुखाला केवळ औपचारिक अधिकार असून बव्ह्ंशी महत्त्वाचे निर्णय पंतप्रधानाद्वारे घेतले जातात.
नियुक्ती[संपादन]
भारतामध्ये साधारणपणे दर पाच वर्षांनी लोकसभा निवडणुका घेतल्या जातात. ह्या निवडणुकांमध्ये लोकसभेमध्ये सर्वाधिक जागा मिळवणाऱ्या राजकीय पक्षाला भारताचे विद्यमान राष्ट्रपती सरकार स्थापनेचे आमंत्रण देतात. ह्या राजकीय पक्षामधील प्रमुख नेत्याची पक्षातर्फे पंतप्रधान म्हणून निवड केली जाते. सरकार स्थापन केल्यानंतर ठराविक काळामध्ये त्याला बहुमत सिद्ध करणे बंधनकारक आहे. ह्यासाठी सरकार स्थापन करणारा पक्ष इतर पक्षांचा पाठिंबा घेऊ शकतो.
पात्रता[संपादन]
भारताच्या संविधानाच्या ७५ व्या व ८४व्या कलमांनुसार पंतप्रधान बनण्यासाठी खालील पात्रता पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
- भारत देशाचे नागरिकत्व
- लोकसभा अथवा राज्यसभेचा खासदार. सरकार स्थापनेच्या वेळेला जर ही अट पूर्ण झाली नसेल तर त्या व्यक्तीला ६ महिन्यांच्या आत खासदार पद मिळवावे लागते.
- लोकसभेचा सदस्य असल्यास किमान वय २५ वर्षे व राज्यसभेचा सदस्य असल्यास किमान वय ३० वर्षे.
- केंद्रीय सरकार, राज्य सरकार इत्यादी सरकारी कार्यालयामध्ये फायदा असलेल्या पदावर नसणे.
शपथ[संपादन]
पंतप्रधानपद ग्रहण करण्यापूर्वी पंतप्रधानाला राष्ट्रपतीच्या उपस्थितीमध्ये खालील शपथा घ्याव्या लागतात: (इंग्लिश मजकूर)
पदाची शपथ:
I, <नाव>, do swear in the name of God/solemnly affirm that I will bear true faith and allegiance to the Constitution of India as by law established, that I will uphold the sovereignty and integrity of India, that I will faithfully and conscientiously discharge my duties as prime minister for the Union and that I will do right to all manner of people in accordance with the Constitution and the law, without fear or favour, affection or ill-will.
— भारताचे संविधान, तिसरी अनुसूची, भाग १
गुप्ततेची शपथ:
I, <नाव>, do swear in the name of God/solemnly affirm that I will not directly or indirectly communicate or reveal to any person or persons any matter which shall be brought under my consideration or shall become known to me as prime minister for the Union except as may be required for the due discharge of my duties as such Minister.
— भारताचे संविधान, तिसरी अनुसूची, भाग २
वेतन[संपादन]
पंतप्रधान व मंत्रीमंडळाचे वेतन संसदेद्वारे ठरवले जाते व त्यात वेळोवेळी बदल केले जातात. जुलै २०१२ मध्ये पंतप्रधानाचे मासिक वेतन ५०००० व भत्ते ह्यांची रक्कम एकूण १६०००० (१.६ लाख) इतकी आहे.
यादी[संपादन]
क्रम | चित्र | नाव (जन्म–मृत्यू); मतदारसंघ |
पदग्रहण | पद सोडले | कार्यकाळ | निवडणुक (लोक सभा) |
नियुक्ती | राजकीय पक्ष | संदर्भ |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
१ | जवाहरलाल नेहरू (इ.स.१८८९–इ.स.१९६४) फूलपूरचे खासदार |
१५ ऑगस्ट १९४७ |
२७ मे १९६४ [†] |
१६ वर्षे, २८६ दिवस | – | लॉर्ड माउंटबॅटन | भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस | [१] | |
१९५२ (१) | राजेंद्र प्रसाद | ||||||||
१९५७ (२) | |||||||||
१९६२ (३) | |||||||||
– | गुलजारी लाल नंदा (१८९८-१९९८) साबरकांठाचे खासदार |
२७ मे १९६४ |
९ जून १९६४ |
१३ दिवस | – (३) | सर्वपल्ली राधाकृष्णन | [२] | ||
२ | लाल बहादूर शास्त्री (१९०४-६६) अलाबाबादचे खासदार |
९ जून १९६४ |
११ जानेवारी १९६६ [†] |
१ वर्ष, २१६ दिवस | – (३) | [३] | |||
– | गुलजारी लाल नंदा (१८९८-१९९८) साबरकांठाचे खासदार |
११ जानेवारी १९६६ |
२४ जानेवारी १९६६ |
१३ दिवस | – (३) | [२] | |||
3 | इंदिरा गांधी (१९१७-८४) रायबरेलीच्या खासदार |
२४ जानेवारी १९६६ |
२४ मार्च १९७७ |
११ वर्षे, ५९ दिवस | – (३री) | [४] | |||
१९६७ (४थी) | |||||||||
१९७१ (५वी) | व्ही.व्ही. गिरी | ||||||||
४ | मोरारजी देसाई (१८९६-१९९५) सुरतचे खासदार |
२४ मार्च १९७७ |
२८ जुलै १९७९ [RES] |
२ वर्षे, १२६ दिवस | १९७७ (६वी) | बी.डी. जत्ती | जनता पक्ष | [५] | |
५ | चरण सिंग (१९०२-८७) बागपतचे खासदार |
२८ जुलै १९७९ |
१४ जानेवारी १९८० [RES] |
170 दिवस | – (६वी) | नीलम संजीव रेड्डी | जनता पार्टी (धर्मनिरपेक्ष) भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस सोबत |
[६] | |
(3) | इंदिरा गांधी (१९१७-८४) रायबरेलीच्या खासदार |
१४ जानेवारी १९८० [§] |
३१ ऑक्टोबर १९८४[†] |
४ वर्षे, २९१ दिवस | १९८० (७वी) | भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (आय) | [७] | ||
६ | राजीव गांधी (१९४४-९१) अमेठीचे खासदार |
३१ ऑक्टोबर १९८४ |
२ डिसेंबर १९८९ |
५ वर्षे, ३२ दिवस | – (७वी) | झैल सिंग | भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस | [८] | |
१९८४ (८वी) | |||||||||
७ | व्ही.पी. सिंग (१९३१-२००८) फतेहपूरचे खासदार |
२ डिसेंबर १९८९ |
१० नोव्हेंबर १९९० [NC] |
343 दिवस | १९८९ (नववी) | आर. वेंकटरमण | जनता दल (राष्ट्रीय आघाडी) |
[९] | |
८ | चंद्रशेखर (१९२७-२००७) बल्लियाचे खासदार |
१० नोव्हेंबर १९९० |
२१ जून १९९१ |
223 दिवस | – (नववी) | समाजवादी जनता पक्ष भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस सोबत |
[१०] | ||
९ | पी.व्ही. नरसिंह राव (१९२१-२००४) नंद्यालचे खासदार |
२१ जून १९९१ |
१६ मे १९९६ |
४ वर्षे, ३३० दिवस | १९९१ (१०वी) | भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस | [११] | ||
१० | अटल बिहारी वाजपेयी (जन्म:१९२४-२०१८) लखनौचे खासदार |
१६ मे १९९६ |
१ जून १९९६[RES] |
१६ दिवस | १९९६ (११वी) | शंकर दयाळ शर्मा | भारतीय जनता पक्ष | [१२] | |
११ | एच.डी. देवेगौडा (जन्म १९३३) कर्नाटकचे खासदार (राज्यसभा) |
१ जून १९९६ |
२१ एप्रिल १९९७[RES] |
324 दिवस | – (११वी) | जनता दल (संयुक्त आधाडी) |
[१२] | ||
१२ | इंद्रकुमार गुजराल (१९१९-२०१२) बिहारचे खासदार (राज्यसभा) |
२१ एप्रिल १९९७ |
१९ मार्च १९९८ |
332 दिवस | – (११वी) | [१३] | |||
(10) | अटल बिहारी वाजपेयी ( १९२४-२०१८) लखनौचे खासदार |
१९ मार्च १९९८ [§] |
२२ मे २००४ |
६ वर्षे, ६४ दिवस | १९९८ (१२वी) | के.आर. नारायणन | भारतीय जनता पक्ष (राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी) |
[१४] | |
१९९९ (१३वी) | |||||||||
१३ | मनमोहन सिंग (जन्म १९३२) आसामचे खासदार (राज्यसभा) |
२२ मे २००४ |
२६ मे २०१४ |
२० वर्षे, ३७ दिवस | २००४ (१४वी) | ए.पी.जे. अब्दुल कलाम | भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (संयुक्त पुरोगामी आघाडी) |
[१५] | |
२००९ (१५वी) | प्रतिभा पाटील, प्रणव मुखर्जी | ||||||||
१४ | नरेंद्र मोदी (जन्म १९५०) वाराणसीचे खासदार (लोकसभा) |
२६ मे २०१४ |
सद्य | १० वर्षे, ३३ दिवस | २०१४ (१६वी) | प्रणव मुखर्जी, रामनाथ कोविंद | भारतीय जनता पक्ष (राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी) |
[१६] |
संदर्भयादी[संपादन]
- ^ "India Selects Nehru as Prime Minister". Los Angeles Times.[permanent dead link]
- ^ a b "Nanda". The Virgin Islands Daily News.
- ^ Thomas F. Brady. "Shastri Is Elected by Party As India's Prime Minister". न्यू यॉर्क टाइम्स.
- ^ "Mrs. Gandhi wins handily in Party vote". Milwaukee Journal.
- ^ "Desai, 81, Succeeds Mrs. Gandhi". Milwaukee Journal.
- ^ "Dour farm leader of 76 named as India's fifth PM". Montreal Gazette.
- ^ "Indira Gandhi claims victory". Anchorage Daily News.[मृत दुवा]
- ^ Sanjoy Hazarika. "Rajiv Gandhi Becomes Prime Minister Amid Thunderous Applause". Sarasota Herald-Tribune.
- ^ Barbara Crossette. "Indian Opposition Chooses a Premier". न्यू यॉर्क टाइम्स.
- ^ Sanjoy Hazarika. "Rival of Singh Becomes India Premier". न्यू यॉर्क टाइम्स.
- ^ Bernard Weinraub. "MAN IN THE News; Congress Party's Calculating Loyalist: Pamulaparti Venkata Narasimha Rao". न्यू यॉर्क टाइम्स.
- ^ a b John F. Burns. "Hindu Nationalist Cabinet Quits in India as Defeat Looms". न्यू यॉर्क टाइम्स.
- ^ John F. Burns. "New Indian Leader Pledges To Press Economic Changes". न्यू यॉर्क टाइम्स.
- ^ John F. Burns. "Man in the News: Atal Bihari Vajpayee; Sworn In as India's Leader, Ambiguity in His Wake". न्यू यॉर्क टाइम्स.
- ^ Amy Waldman. "India Swears In 13th Prime Minister and First Sikh in Job". न्यू यॉर्क टाइम्स.
- ^ BBC. "Narendra Modi sworn in as Indian prime minister". BBC.