Рибонуклейн хүчил: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added

Inline

07:14, 7 Гуравдугаар сар 2022-ий байдлаарх одоогийн засвар

**Зүүн:** Азотлог сууриуд бүхий РНХ-ийн хэлхээ. **Баруун:** Хос-хэлхээ бүхий ДНХ.

Рибонуклейн хүчил буюу РНХ нь полимерыг бүрдүүлдэг олон нуклеотидуудаас бүрдсэн нуклеиний хүчил юм. Нуклеотид бүр нь азотлог суурь, рибозын чихэр, фосфатаас бүрэлддэг. РНХ нь Дезоксирибонуклеиний хүчил (ДНХ)-ээс генетикийн мэдээллийг уургуудад хөрвүүлэх процесст хэд хэдэн чухал үүргийг гүйцэтгэдэг. Нэг төрлийн РНХ нь ДНХ болон рибосом гэгддэг уургийн нийллэгжилтийн хооронд мэдээлэл илгээгч маягаар ажилладаг бол харин бусад нь уургийн нийллэгжилтэнд ашиглагдах амин хүчлүүдийн молекулуудыг зөөх замаар ажиллаж рибосомуудын бүтцийн голлох хэсгүүдийг бүрдүүлдэг ба эсвэл идэвхтэй генүүдийг өөрчилдөг байна.

ДНХ нь дезоксирибонуклеиний хүчил гэдгийн товчлол бөгөөд харин РНХ нь рибонуклеиний хүчил гэдгийн товчлол юм. РНХ нь ДНХ-тэй тун төстэй боловч цөөн хэдэн бүтцийн чухал ялгаагаар ялгагддаг. РНХ нь ихэвчлэн ганц хэлхээтэй бол ДНХ нь ихэвчлэн хос хэлхээтэй байдаг. РНХ-ийн нуклеотидууд нь рибозуудыг агуулдаг бол ДНХ-ийнх дезоксирибозуудыг (хүчилтөрөгчийн нэг атом дутуу рибозын төрөл) агуулдаг. РНХ нь ДНХ-д байдаг тиминий оронд өөрийн найрлагандаа урацил нуклеотидыг ашигладаг. РНХ нь ДНХ-ээс РНХ полимераз гэгдэх ферментээр хөрвүүлэгддэг.

Нуклеиний хүчлийг анх 1868 онд Иоганн Фридрих Мишер (1848-1895) нээсэн. Тэрээр үүнийг бөөм (nucleus) дотроос олсон учраас 'нуклеин' гэж нэрлэжээ. Сүүлд нь бөөмгүй прокариот эсүүд мөн нуклеиний хүчлийг агуулдгийг нээн илрүүлжээ. Торбёрн Касперсон, Жеан Бражет, Жак Шултц нарын хийсэн туршилтууд дээр үндэслэн 1939 оноос хойш уургийн нийллэгжилтэнд РНХ-ийн үүрэг буйг таамаглаж ирсэн байна. Губерт Шантрен рибосом дахь уургуудын нийллэгжилтэнд РНХ нь мэдээлэл илгээгчийн үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг гаргаж тавьсан. Эцэст нь Северо Очоа РНХ-г нээж 1959 онд Анагаахын шинжлэх ухааны Нобелийн шагналыг хүртсэн. 1964 онд Роберт В. Холлей хөрөнгөний РНХ 77 нуклеотидуудын дарааллыг илрүүлсэн бөгөөд Холлей 1968 онд Анагаахын шинжлэх ухааны Нобелийн шагналыг хүртжээ. 1976 онд Гентийн их сургуульд Вальтер Фиерс болон түүний баг MS2 бактериофагийн РНХ-ийн нуклеотидын дарааллыг бүрэн тодорхойлсон.^[1]

Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]

↑ Fiers W et al., Complete nucleotide-sequence of bacteriophage MS2-RNA - primary and secondary structure of replicase gene, Nature, 260, 500-507, 1976

[1] Fiers W et al., Complete nucleotide-sequence of bacteriophage MS2-RNA - primary and secondary structure of replicase gene, Nature, 260, 500-507, 1976

[1]

@@ Мөр 1: / Мөр 1: @@
 [[Файл:RNA-comparedto-DNA_thymineAndUracilCorrected.png|thumb|350px|'''Зүүн:''' Азотлог сууриуд бүхий РНХ-ийн хэлхээ. '''Баруун:''' Хос-хэлхээ бүхий [[ДНХ]].]]
-'''Рибонуклейны хүчил''' буюу '''РНХ''' нь [[полимер]]ыг бүрдүүлдэг олон [[нуклеотид]]уудаас бүрдсэн [[нуклейны хүчил]] юм. Нуклеотид бүр нь [[азотлог суурь]], [[рибоз|рибозын чихэр]], [[фосфат]]аас бүрэлддэг. РНХ нь [[ДНХ|Дезоксирибонуклейны хүчил (ДНХ)]]-ээс [[генетик]]ийн мэдээллийг [[протейн]]уудад хөрвүүлэх процесст хэд хэдэн чухал үүргийг гүйцэтгэдэг. Нэг төрлийн РНХ нь ДНХ болон [[рибосом]] гэгддэг протейны нийлэгжилтийн хооронд мэдээлэл илгээгч маягаар ажилладаг бол харин бусад нь протейны нийлэгжилтэнд ашиглагдах [[Амин хүчил|амин хүчлүүдийн]] молекулуудыг зөөх замаар ажиллаж рибосомуудын бүтцийн голлох хэсгүүдийг бүрдүүлдэг ба эсвэл идэвхитэй гениүдийг өөрчлөдөг байна.
+'''Рибонуклейн хүчил''' буюу '''РНХ''' нь [[полимер]]ыг бүрдүүлдэг олон [[нуклеотид]]уудаас бүрдсэн [[нуклеиний хүчил]] юм. Нуклеотид бүр нь [[азотлог суурь]], [[рибоз|рибозын чихэр]], [[фосфат]]аас бүрэлддэг. РНХ нь [[ДНХ|Дезоксирибонуклеиний хүчил (ДНХ)]]-ээс [[генетик]]ийн мэдээллийг уургуудад хөрвүүлэх процесст хэд хэдэн чухал үүргийг гүйцэтгэдэг. Нэг төрлийн РНХ нь ДНХ болон [[рибосом]] гэгддэг [[Уураг (молекул)|уургийн]] нийллэгжилтийн хооронд мэдээлэл илгээгч маягаар ажилладаг бол харин бусад нь уургийн нийллэгжилтэнд ашиглагдах [[Амин хүчил|амин хүчлүүдийн]] молекулуудыг зөөх замаар ажиллаж рибосомуудын бүтцийн голлох хэсгүүдийг бүрдүүлдэг ба эсвэл идэвхтэй генүүдийг өөрчилдөг байна.
-ДНХ нь дезоксирибонуклейны хүчил гэдгийн товчлол бөгөөд харин РНХ нь рибонуклейны хүчил гэдгийн товчлол юм. РНХ нь ДНХ-тэй тун төстэй боловч цөөн хэдэн бүтцийн чухал ялгаагаар ялгагддаг. РНХ нь ихэвчлэн ганц хэлхээтэй бол ДНХ нь ихэвчлэн хос хэлхээтэй байдаг. РНХ-ийн нуклеотидууд нь рибозуудыг агуулдаг бол ДНХ-ийнх [[дезоксирибоз]]уудыг (хүчилтөрөгчийн нэг атом дутуу рибозын төрөл) агуулдаг. РНХ нь ДНХ-д байдаг тиминий оронд өөрийн найрлагандаа [[урацил]] нуклеотидыг ашигладаг. РНХ нь ДНХ-ээс [[РНХ полимераз]] гэгдэх [[фермент]]ээр хөрвүүлэгддэг.
+ДНХ нь дезоксирибонуклеиний хүчил гэдгийн товчлол бөгөөд харин РНХ нь рибонуклеиний хүчил гэдгийн товчлол юм. РНХ нь ДНХ-тэй тун төстэй боловч цөөн хэдэн бүтцийн чухал ялгаагаар ялгагддаг. РНХ нь ихэвчлэн ганц хэлхээтэй бол ДНХ нь ихэвчлэн хос хэлхээтэй байдаг. РНХ-ийн нуклеотидууд нь рибозуудыг агуулдаг бол ДНХ-ийнх [[дезоксирибоз]]уудыг (хүчилтөрөгчийн нэг атом дутуу рибозын төрөл) агуулдаг. РНХ нь ДНХ-д байдаг [[тимин]]ий оронд өөрийн найрлагандаа [[урацил]] нуклеотидыг ашигладаг. РНХ нь ДНХ-ээс [[РНХ полимераз]] гэгдэх [[фермент]]ээр хөрвүүлэгддэг.
-Нуклейны хүчлийг анх 1868 онд [[Иоганн Фридрих Мишер]] (1848-1895) нээсэн. Тэрээр үүнийг бөөмөн (nucleus) дотороос олсон учираас 'нуклейн' гэж нэрлэжээ. Сүүлд нь бөөмгүй [[прокариот]] эсүүд мөн нуклейны хүчлийг агуулдгийг нээн илрүүлжээ. [[Торбёрн Касперсон]], [[Жеан Бражет]], [[Жак Шултц]] нарын хийсэн туршилтууд дээр үндэслэн 1939 оноос хойш протейны нийлэгжилтэнд РНХ-ийн үүрэг буйг таамаглаж ирсэн байна. [[Губерт Шантрен]] [[рибосом]] дахь протейнуудын нийлэгжилтэнд РНХ нь мэдээлэл илгээгчийн үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг гаргаж тавьсан. Эцэст нь [[Северо Очоа]] РНХ-г нээж 1959 онд Анагаахын шинжлэх ухааны [[Нобелийн шагнал]]ыг хүртсэн. 1964 онд [[Роберт В. Холлей]] хөрөнгөний РНХ 77 нуклеотидуудын дараалалыг илрүүлсэн бөгөөд Холлей 1968 онд Анагаахын шинжлэх ухааны Нобелийн шагналыг хүртжээ. 1976 онд [[Гент]]ийн их сургуульд Вальтер Фиерс болон түүний баг MS2 бактериофагийн РНХ-ийн нуклеотидын дараалал бүрэн тодорхойлсон.<ref>Fiers W et al., Complete nucleotide-sequence of bacteriophage MS2-RNA - primary and secondary structure of replicase gene, Nature, 260, 500-507, 1976</ref>
+Нуклеиний хүчлийг анх 1868 онд [[Иоганн Фридрих Мишер]] (1848-1895) нээсэн. Тэрээр үүнийг бөөм (nucleus) дотроос олсон учраас 'нуклеин' гэж нэрлэжээ. Сүүлд нь бөөмгүй [[прокариот]] эсүүд мөн нуклеиний хүчлийг агуулдгийг нээн илрүүлжээ. [[Торбёрн Касперсон]], [[Жеан Бражет]], [[Жак Шултц]] нарын хийсэн туршилтууд дээр үндэслэн 1939 оноос хойш уургийн нийллэгжилтэнд РНХ-ийн үүрэг буйг таамаглаж ирсэн байна. [[Губерт Шантрен]] [[рибосом]] дахь уургуудын нийллэгжилтэнд РНХ нь мэдээлэл илгээгчийн үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг гаргаж тавьсан. Эцэст нь [[Северо Очоа]] РНХ-г нээж 1959 онд Анагаахын шинжлэх ухааны [[Нобелийн шагнал]]ыг хүртсэн. 1964 онд [[Роберт В. Холлей]] хөрөнгөний РНХ 77 нуклеотидуудын дарааллыг илрүүлсэн бөгөөд Холлей 1968 онд Анагаахын шинжлэх ухааны Нобелийн шагналыг хүртжээ. 1976 онд [[Гент]]ийн их сургуульд [[Вальтер Фиерс]] болон түүний баг MS2 бактериофагийн РНХ-ийн нуклеотидын дарааллыг бүрэн тодорхойлсон.<ref>Fiers W et al., Complete nucleotide-sequence of bacteriophage MS2-RNA - primary and secondary structure of replicase gene, Nature, 260, 500-507, 1976</ref>
-== Ишлэл ==
-{{reflist}}
+== Эшлэл ==
-[[Ангилал:Генетик]]
+{{reflist}}
+[[Ангилал:РНХ| ]]
-[[am:አር ኤን ኤ]]
-[[an:Acido ribonucleico]]
-[[ar:حمض ريبي نووي]]
-[[ast:ARN]]
-[[az:Ribonuklein turşusu]]
-[[be:Рыбануклеінавыя кіслоты]]
-[[be-x-old:Рыбануклійныя кісьлі]]
-[[bg:РНК]]
-[[bn:আরএনএ]]
-[[br:Trenkenn ribonukleek]]
-[[bs:Ribonukleinska kiselina]]
-[[ca:Àcid ribonucleic]]
-[[cs:RNA]]
-[[da:RNA]]
-[[de:Ribonukleinsäure]]
-[[el:RNA]]
-[[en:RNA]]
-[[eo:RNA]]
-[[es:Ácido ribonucleico]]
-[[et:Ribonukleiinhape]]
-[[eu:Azido erribonukleiko]]
-[[fa:آر.ان.ای]]
-[[fi:RNA]]
-[[fo:RNA]]
-[[fr:Acide ribonucléique]]
-[[gl:Ácido ribonucleico]]
-[[he:RNA]]
-[[hi:राइबोज़ न्यूक्लिक अम्ल]]
-[[hr:Ribonukleinska kiselina]]
-[[ht:Asid ribonikleyik]]
-[[hu:Ribonukleinsav]]
-[[hy:ՌՆԹ]]
-[[ia:Acido ribonucleic]]
-[[id:Asam ribonukleat]]
-[[is:Ríbósakjarnsýra]]
-[[it:RNA]]
-[[ja:リボ核酸]]
-[[jv:RNA]]
-[[ka:რიბონუკლეინის მჟავა]]
-[[kk:Рибонуклеин қышқылы]]
-[[ko:RNA]]
-[[ku:RNA]]
-[[la:Acidum ribonucleicum]]
-[[lb:Ribonukleinsaier]]
-[[lt:Ribonukleino rūgštis]]
-[[lv:Ribonukleīnskābe]]
-[[mk:РНК]]
-[[ml:ആർ.എൻ.എ]]
-[[nl:Ribonucleïnezuur]]
-[[nn:Ribonukleinsyre]]
-[[no:RNA]]
-[[oc:Acid ribonucleïc]]
-[[pl:Kwasy rybonukleinowe]]
-[[pt:Ácido ribonucleico]]
-[[ro:Acid ribonucleic]]
-[[ru:Рибонуклеиновые кислоты]]
-[[scn:RNA]]
-[[sh:Ribonukleinska kiselina]]
-[[si:ආර්.එන්.ඒ.]]
-[[simple:RNA]]
-[[sk:Ribonukleová kyselina]]
-[[sl:Ribonukleinska kislina]]
-[[so:RNA]]
-[[sq:ARN]]
-[[sr:Рибонуклеинска киселина]]
-[[sv:Ribonukleinsyra]]
-[[ta:ரைபோ கரு அமிலம்]]
-[[te:రైబో కేంద్రక ఆమ్లం]]
-[[th:อาร์เอ็นเอ]]
-[[tr:RNA]]
-[[uk:РНК]]
-[[ur:رائبو مرکزی ترشہ]]
-[[vec:RNA]]
-[[vi:ARN]]
-[[yo:RNA]]
-[[zh:核糖核酸]]
-[[zh-min-nan:RNA]]