Сидоров, Ефрем Сидорович

Содорон Епрем (Сидоров Ефрем Сидорович) (1910 ий - 1938) - марий калыкын поэтше нерген мемнансе тукым нимомат ок пале, манаш лиеш. Тудын «Поро кече» лÿман ик сборникше 1933 ийште савыкталтын, да икмыняр почеламутшо газет ден иктеш поген, эн сайжым печатлаш жап шукертак шуын.

Текст заголовка
Текст ячейки

Авторын илыш корныжо

Е.Содорон Морко районысо Кораксола ялеш 1910 ийыште шочын. Кушкын Н.Лекайн, К.Коряков, И.Пашканов дене пырля.

Тунемме пагыт

Тунемын ончыч Морко семилеткыште, вара Марпедтехникумышто. А 1931 – 1934 ийлаште Ленинградыште Герцен лÿмеш педагогический институтын студентше лийын.

Ефрем Сидоровичын моло деч ойыртемже

Содорон Епремын мурпашаже моло деч ойыртемалтше, тÿрлö велымат шке шотан. Тыгаяк лийын тудо шкежат. Шагал мутланыше, эре шонкалыше. Чием шотыштат пеш проста лийын: ужаргырак толстовка, лудалге картуз, тыглай костюмым чиен. 1936-1937 ийлаште Ефрем Йошкар-Олаште илен. Марий АССР-ын калык поэтше Миклай Казаков шке жапыштыже тыге возен: «Мый але марте тудын возымыжым веле паленам да «Чеверын, чеверын кызытеш» почеламутшым Кожлаер ШКМ-ште тунемме годым шуко гана концертлаште лудынам гын, ынде поэтым шкенжымак ужым, палыме лийым. Шкемын возымем тудлан ончыктышым. Шуко пайдале канашым пуэн. Замечаний-влакше келге шонымашан ыльыч. Кÿжгырак йÿкшö дене ик гана веле огыл мыланна ойлен: «Почеламут Морко але Кожлаер пазарыште ужалыме сату огыл. Торгайыше ен сатужым вашкерак ужаташ да пайдам налаш тöча. Ме шке возымынам огына ужале. Вашкаш нимолан. Чыла сайпле лийже. Адакше поэзий нимогай парышымат ок пу. Ида мондо Маяковскийым: «Мне и рубля не накопили строчки».

Олык Ипай ден Епрем Содорон лишыл таҥ ыльыч. Коктынат самырык. Кöргö вийым весе деч аралаш нимолан. Возеныт, лудыныт, учашеныт. Нуно кокытынат икте-весышт дечын ойыртемалтыныт. Ипай весела, коллективым йöратыше, эреак ен коклаште лийше. Содоронлан тудо воштыл ойлен: - Тый, Епрем, ушет дене восточный философ гай улат. Арамлан огыл чуриетат, неретат персид сынан…

Мыскара мыскара дене, но тыште икмыняр чынжат уло: вет шукыштлан Содорон кугу философлак чучын. Шуко лудын. Пушкин, Лермонтов, Шекспир, Байрон, Маяковский, философ-влакын книгашт тудын кид гыч ойырлен огытыл.

А могайрак тудын муро йÿкшö лийын? Мо тудын шумжым вургыжтарен да сераш таратен? Пудештше тар печке семын илыш вашталтмаш, тошто йÿла дене у жапын вашпижмашышт. Тунам тиде шотышто комсомол ÿшанаш лийдыме кугу пашам ыштен. Тышке латиндеш ияш Епремат уло вийын ушнен. Садланак тудо кугешнен ойлен кертын: «Комсомол, тыйын мурызет, тыйын поэтет мый улам. Мыйым тый ончен-куштет, пашаште таптен, шуарет». Ола ден ял кокласе кылым пенгыдемдаш 20-шо ийлаште кугу верым налын. Тидын нерген шуко возымо лийын, шке мутшым Е.Содоронат каласен:

Шурно ял ден ший ола

Таче ваш-ваш кутырат,

Тан кычалше ÿдырла

Мый денем пырля мурат.

Путынь эл дене пырля марий кундемын кушкын, виян толмыжо мурызын чоныштыжо шуко чапле строкам шочыктеныт. Теве кузе возен эше 1929 ийыштак поэт:

…У пайремлан

Порсын тувырым чиен,

Вуй нöлталше мариемлан

Эрык чапым мый пуэм.

Содорон чарныде у формым кычалын, шке почеламутшым эстрада сцена гыч лудшо-влак деке лишемдаш тыршен. Тиде шотышто пеш онай «Чеверын, чеверын кызытеш» стих. Тыште Чарла ден Йошкар-Олам ваш шогалтымаш, пÿсö диалог поэтлан кумда йöным пуэныт. Тыге ме шинча ончылнак пеш раш сÿретым ужына. Лывырге йылме, устан чонымо ой первый корнылаштак куанле шÿлышым шочыктат: Ой, моткоч

     шÿмем куанен,

кумылем

Лывыртен пырткалта.

Комсомол,

Мыланем командировкым пуэн…

Ленинградыш

        вузыш

        тунемаш колта.

Ныжылге кумылан улыт тудын лирический почеламутшо-влакат. Илыш ден пÿртÿс гыч налме танастарымаш-влак тун шонымашым рашемдаш полшат. Тидлан икмыняр примерым кондаш лиеш: «Эр кынелше öрш семын чонешталже пеш кугу, кугу салам». «Ший Элнетын йогын вÿдшö семын, тыйын шÿм да мыйын шÿм шолеш». Але весе:

Öндальыч мыйым йöраталын,

Öндальыч мыйым шÿм коклаш

Ты пеледше ош тÿня ÿмбалне

Мöрö шочмо годым олыклаш.

Шогалын кушкын уÿыр шым Шайраште,

Лач икте вел тыгай шара шинчан,

Могай чолга шинча улмаш тÿняште…

Епрем Содоронын возымыжо иктöр акан огыл. Логалеш кукшо строкат, яра лозунгат. Тидлан öраш нимолан, вет нунын деч нылле ий ончыч веле огыл, тачат утлен огеш керт южо поэт.