Марий Тӱрек кундем: версий-влак коклаште ойыртем

← Ончычсо тӧрлатымаш-влак Вес тӧрлатымаш →

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме

Вияш

13:54, 9 пургыж 2012 жаплан версий

Марий Тӱрек кундем (рушла Мари-Турекский район)— Марий Элысе кундем. Республикын эрвелныже верланен. Йӱдвел-эрвелныла Киров вел дене, кечывалвел-эрвелныла - Татарстан республик, касвелне Марий Элын Шернур, Поранча, Морко кундемла дене чек уло. Рӱдӧ: Марий Тӱрек ола сынан кугыял.

Географий

Кумдык:1,5 тӱж. меҥ². Кужыт: 76 меҥ. Лопкыт: 36 меҥ. Калыкчот: 28 тӱжем еҥ наре.

Тыште шуко корем, курык уло. Нур, олык, чодра, куэр-влак дене верысе пӱртӱс поян. Илем-влак эн чӱчкыдын ӱлнырак верланеныт, кӱкшытыштӧ огыл. Марий-влак дене ваш келшен руш, суас, удмурт-влакат пырля илат.

Эртык

Марий Тӱрек кундемын эртымгорныжо Вятке край дене кылдалтын. Кокымшо тӱжем идалыкыште ты вер марий-влакын рӱдерышкышт савырнаш тӱҥалын. Варажым Виче эҥерыште Малмыж княжество шочын. Марий-влакын феодальный ушемышт лийын, кызытсе Марий Тӱрек кундемын ужашыже тушко пурен. Озаҥым налмаш годым малмыж князь Полтыш, виче марий-влакын вуйлатышыже суас-влак велыште кредалын. А тунам курыкмарий-влак Акпарсын вуйлатымыж почеш руш-влаклан полшеныт.

Кунам Озаҥ сеҥалтын, марий мланде Россий кугыжанышыш пурен марий-влак эрык-верч кредалмашым тӱҥалыныт. XVI курымысо историйыште тиде событий-влак «черемис сар» семын возалт кодыныт.

Верысе калыкым чыштырен кучашлан XVI курым мучашыште москосо виктем марий мландыште форпост-ола-влакым чоҥаш тӱҥалыныт. 1584-ше ийыште Вӱрзым эҥер серыште Уржум олам чоҥеныт, тудо вигак уездын рӱдерже лийын, тушко кызытсе Марий Тӱрек кундемын ужашыжым пуртеныт. Ты жапыштак марий-влакын Малмыжым руш крепостьыш савыреныт. Ты верлаште марий-влаклан апшат пашм шукташ, ола деке лишемашат чареныт. Кугу эҥерла гычат нуным поктен колтеныт. Тунам Марий мландын тӱржӧ изиш касвелкыла куснен. Тӱрек ола гыч кайымеке, марий-влак у илемым чоҥеныт, тошто лӱмымак коденыт, тыге Марий Тӱрек шочын.