(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)
Here naverokê

Letonya: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Girêdanan biguhêre
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntir
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
WîkîBot (gotûbêj | beşdarî)
Bot
37.319 guhartin
B Welat → Infobox welat
Balyozbot (gotûbêj | beşdarî)
Bot
674.484 guhartin
B Bot: Kategoriyên kêm ji en.wîkiyê lê hatin zêdekirin; paqijiyên kozmetîk (Left-to-Right Mark (U+200E) jê bir, Şablonên beralîkirî guhart, Binê rûpelê standard kir, Valahiya di agahîdankê de standard kir.)
 
(40 revîzyonên navberî yên ji 19 bikarhênerên din nayên nîşandan)
Rêz 1: Rêz 1:
{{Wergerîne|lt|ziman3=fi|bijartî=1}}
{{Kêm}}


{{Infobox welat
{{Agahîdank welat
|nav=Latvijas Republika
| nav = Latvijas Republika
|navê_fermî=Komara Letonyayê
| navê_fermî = Komara Letonyayê
|navê_kurdî=Letonya
| navê_kurdî = Letonya
|al=Flag of Latvia.svg
| al = Flag of Latvia.svg
| nîşan = Coat of Arms of Latvia.svg
|nîşan=Latvia_coa.png
|sirûda_netewî=Dievs, svētī Latviju
| sirûda_netewî = Dievs, svētī Latviju
| cîh = EU-Latvia.svg
|cîh=LocationLatviaInEurope.png
|zimanên_fermî=[[Letonî]]
| zimanên_fermî = [[Letonî]]
|zimanên_tev=
| zimanên_tev =
| sîstema_siyasî =
|sîstema_sîyasî=
|serxwebûn= [[18.11.1918]]
| serxwebûn = [[18.11.1918]]
|paytext=Rîga
| paytext = Rîga
|serok_komar=Andris Bērziņš
| serok_komar = [[Egils Levits]]
|serok_wezîr=Valdis Dombrovskis
| serok_wezîr = [[Arturs Krišjānis Kariņš]]
|rûerd=64.589
| rûerd = 64.589
| gelhe = 1.920.000 (2019)<ref name="CSB">[https://www.csb.gov.lv/en/statistics/statistics-by-theme/population/number-and-change/key-indicator/population-number-its-changes-and-density "Population number, its changes and density | Central Statistical Bureau of Latvia"]. www.csb.gov.lv.</ref>
|rûerd_dor=124
| berbelavî = 36
|gelhe=2.270.700
| dirav = [[Euro]]
|gelhe_dor=143
| dem = UTC+2
|berbelavî=36
| nîşana_înternetê = .lv
|dirav=[[Lats]]
| koda_telefonê = +371
|dem=UTC+2
| nexşe =
|nîşana_înternetê=.lv
| nexşe_sernav =
|koda_telefonê=+371
|nexşe=
|nexşe_sernav=
|wêne=Riian vanhakaupunki.jpg
|wêne_sernav=Rîga li zivistanê
|wekêdin=
}}
}}


'''Letonya''' an jî '''Komara Letonyayê''' (fermî bi [[letonî]] ''Latvijas Republika'', [[Zimanê lîvonî|lîvonî]] ''Leţmō Vabāmō'') welateke li Bakurê [[Ewropa]]yê ye. Letonya ew yek ji welatên baltîk ([[Estonya]], Letonya, [[Lîtvanya]]). Paytexta Letonyayê [[Rîga]] ye.
'''Letonya''' welateke li Bakurê [[Ewropa]]yê ye. Letoni u litvaniye lı demama em tedê nabeyna salen 2500 b.z ber lêva derya baltıkê bı cıh buyên neviyên reştên {qewm}hın ewrupayiyanın zımanê wa jı ciranê wa cermenya u fin-ugor cüda u zımani baltıkiye sedsala 12. jı bu tıcarete hatiyên cermeni ew gelen he kırın fıle {hırıstiyan} 1201 bajarê avakırın sedsala 13.de şovalyeyên tölün erdê estonya u letonya yê de konfederasyona livonya avakırın 1558–1582 navbeyna rus u lehistan livaniya denmarkê şerê livonya de rus bın ket u mınteqe pişyê grandükya litvanya pışre jı Êkitiya lehistan litvanya hat gırêdan qetbuyina lehistanêre 1793 ket bın deste rusyaya çarlıki şerê 1. êcihanê bın destê rusyade dı jıt 18,11,1918 serxebuyin ilan kır 2,şere cihanede jı aliye almaniya hade durpêçkırın 1944 avakırına letonyaya sosyalista sovyedê bılavbına cumhuriyata Êkıtiya sosyalis sovyeta 1990 12,21 ê vêde serxebuyina sovyetê stand 2004 endamiya nato yê u yekitiya ewrupa dest xıst {{Commons|Latvia}}

== Dîrok ==
Letonyayê di 18ê çiriya paşîn 1918an de serxwebûna xwe îlan kir. Letonya di navbera salên 1940 û 1945an de ji aliyê [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Sovyetê]] û [[Almanya]]ya [[Nazî]] ve hat dagirkirin. Piştî şer Letonya ket bin serweriya Sovyetê. Di 1991ê de Letonya serxwebûna xwe bi tevahî nû kir. Letonya di 2004an de bû endameke tam a [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]].

== Erdnîgarî ==
Firehiya xakên Letonyayê li derên herî fireh bakur başûrî de 210&nbsp;km û rojava rojhelatî de jî 450&nbsp;km e. Rûerda wê 64.589&nbsp;km² ye û tixûbên wê bi temamî 1.370&nbsp;km ye. Tixûbên Letonyayê bi çar welatan re hene: Estonya li bakurê (333&nbsp;km), [[Rûsya]] li rojhilatê (332&nbsp;km), [[Belarûs]] li başûrê rojhilat (161&nbsp;km) û Lîtvanya başûrê (544&nbsp;km) wê dikevin. Ew bi [[Deryaya Baltîk]]î li rojavayê (498&nbsp;km) dorpêçkirî ye. Cihê herî bilind ê Letonyayê [[Gaiziņkalns]] e, bilindahiya wî 312 metre ye. 54% ji axa Letonya daristan in û 29% ji axa wê kêrî çandiniyê tê.<ref>[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/latvia/ The World Factbook. Latvia]</ref>

Çemên mezin ên Letonyayê ev in: [[Daugava]], [[Gauja]], [[Venta]] û [[Lielupe]]. Gola wê ya herî mezin [[Rāznas]] e.

== Herêmên Letonyayê ==
Letonya bi 10 bajarên dewletê (''valsts pilsētas'') û 33 herêm (''novadi'').

== Gel ==
Li Letonya bi gelemperî zimanên letonî û rûsî tên axaftin. Letonî zimanê dewletê yê welêt e û zimanê lîvonî li hin deveran zimanek fermî ye.

Li Letonyeyê 62% letonî, 27% rûsî, 3% belarûsî, 2% ûkraynî û polandî dijîn.<ref>[https://web.archive.org/web/20120129110714/http://www.csb.gov.lv/statistikas-temas/2011gada-tautas-skaitisana-galvenie-raditaji-33608.html Central Statistical Bureau of Latvia, 2011]</ref>

=== Dînên Letonyayê ===
Derbarê ayîna gelê Letonyayê de 80% [[xiristiyanî|xiristiyan]] (2011: [[protestan]] 35%, [[katolîk]] 24%, [[ortodoks]] 19%) ne; 19% [[ateîst]] û [[Agnostîsîzm|agnostîk]] in.
[[Wêne:Latvijas novadi 2021.png|400px|thumb|Herêmên Letonyayê (2021)]]

=== Bajarên mezin <small>(2020)</small> ===
{|
|
* <small>1.</small> [[Rîga]] – 614.618
* <small>2.</small> [[Daugavpils]] – 80.627
* <small>3.</small> [[Liepāja]] – 67.964
* <small>4.</small> [[Jelgava]] – 55.336
* <small>5.</small> [[Jūrmala]] – 50.248
* <small>6.</small> [[Ventspils]] – 33.372
* <small>7.</small> [[Rēzekne]] – 26.839
* <small>8.</small> [[Ogre]] – 22.978
* <small>9.</small> [[Valmiera]] – 22.971
* <small>10.</small> [[Jēkabpils]] – 21.629
|
* <small>11.</small> [[Salaspils]] – 17.905
* <small>12.</small> [[Tukums]] – 16.691
* <small>13.</small> [[Cēsis]] – 14.815
* <small>14.</small> [[Sigulda]] – 14.396
* <small>15.</small> [[Olaine]] – 10.324
* <small>16.</small> [[Kuldīga]] – 10.109
* <small>17.</small> [[Bauska]] – 9.840
* <small>18.</small> [[Saldus]] – 9.679
* <small>19.</small> [[Talsi]] – 8.816
* <small>20.</small> [[Dobele]] – 8.731
|
|}

== Werziş ==
Li Letonyayê [[werziş]]a herî giring [[hokeya ser cemedê]] û [[basketbol]] in. [[Futbol]] û [[tenîs]] jî giring in.

== Wêne ==
<gallery perrow="5">
Wêne:Vistas desde la iglesia de San Pedro, Riga, Letonia, 2012-08-07, DD 12.JPG|Rīga
Wêne:Daugavpils Rīgas iela naktī.jpg|Daugavpils
Wêne:Kolkas rags.jpg|Kolka
Wêne:Kuldyga. ventos krioklys, 2006-09-22.jpg|Çem Venta, Kuldīga
Wêne:Baltā kāpa 2013.g. 27. janvāris - panoramio (1).jpg|Saulkrasti
Wêne:Turaidas-pils.jpg|Keleha Turaidayê, Sigulda
Wêne:Cēsis - panoramio (2).jpg|Cēsis
Wêne:Dabas parkā "Ogres Zilie kalni", 07.12.2013.jpg|Gola Dubkalnuyê, Ogre
Wêne:Ventspils osta.jpg|Bendera Ventspilsê
Wêne:Blue flag beach Jūrmala - panoramio.jpg|Jūrmala
</gallery>

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Kategoriya Commonsê ya biçûk|Latvia}}
* [https://www.latvia.travel/en Official tourism portal of Latvia]


{{kurt}}
{{YE}}
{{YE}}
{{Şablon:Dewletên Ewropa}}
{{Dewletên Ewropayê}}


{{Kontrola otorîteyê}}
[[Kategorî:Dewlet]]
{{Şitil}}
[[Kategorî:Welat]]


[[Kategorî:Dewletên endamê Neteweyên Yekbûyî]]
[[ace:Latvia]]
[[Kategorî:Dewletên endamê NATOyê]]
[[af:Letland]]
[[Kategorî:Dewletên komarî]]
[[als:Lettland]]
[[Kategorî:Dewlet û herêmên ku di 1918an de hatine avakirin]]
[[am:ላትቪያ]]
[[Kategorî:Dewlet û herêmên ku di 1991ê de hatine avakirin]]
[[an:Letonia]]
[[Kategorî:Endamên Konseya Ewropayê]]
[[ang:Lettland]]
[[Kategorî:Letonya| ]]
[[ar:لاتفيا]]
[[Kategorî:Welatên Baltîk]]
[[arc:ܠܐܛܒܝܐ]]
[[arz:لاتفيا]]
[[ast:Letonia]]
[[az:Latviya]]
[[bar:Lettland]]
[[bat-smg:Latvėjė]]
[[bcl:Latbya]]
[[be:Латвія]]
[[be-x-old:Латвія]]
[[bg:Латвия]]
[[bi:Latvia]]
[[bn:লাতভিয়া]]
[[bo:ལ་ཊ་ཝིཡ།]]
[[bpy:লাতভিয়া]]
[[br:Latvia]]
[[bs:Latvija]]
[[ca:Letònia]]
[[ce:Латви]]
[[ceb:Latvia]]
[[ckb:لاتڤیا]]
[[co:Lettonia]]
[[crh:Latviya]]
[[cs:Lotyšsko]]
[[csb:Łotewskô]]
[[cu:Латвїꙗ]]
[[cv:Латви]]
[[cy:Latfia]]
[[da:Letland]]
[[de:Lettland]]
[[diq:Letonya]]
[[dsb:Letiska]]
[[dv:ލެޓުވިއާ]]
[[dz:ལེཊི་བི་ཡ།]]
[[ee:Latvia]]
[[el:Λεττονία]]
[[en:Latvia]]
[[eo:Latvio]]
[[es:Letonia]]
[[et:Läti]]
[[eu:Letonia]]
[[ext:Letónia]]
[[fa:لتونی]]
[[fi:Latvia]]
[[fiu-vro:Läti]]
[[fo:Lettland]]
[[fr:Lettonie]]
[[frp:Lètonie]]
[[frr:Letlönj]]
[[fur:Letonie]]
[[fy:Letlân]]
[[ga:An Laitvia]]
[[gag:Latviya]]
[[gd:An Laitbhe]]
[[gl:Letonia - Latvija]]
[[gn:Letoña]]
[[gv:Yn Latvey]]
[[hak:Lâ-thot-vì-â]]
[[he:לטביה]]
[[hi:लातविया]]
[[hif:Latvia]]
[[hr:Latvija]]
[[hsb:Letiska]]
[[ht:Letoni]]
[[hu:Lettország]]
[[hy:Լատվիա]]
[[ia:Latvia]]
[[id:Latvia]]
[[ie:Latvia]]
[[ilo:Latvia]]
[[io:Latvia]]
[[is:Lettland]]
[[it:Lettonia]]
[[ja:ラトビア]]
[[jv:Latvia]]
[[ka:ლატვია]]
[[kaa:Latviya]]
[[kab:Liṭṭunya]]
[[kbd:Латвиэ]]
[[kg:Latvia]]
[[kk:Латвия]]
[[kl:Letlandi]]
[[ko:라트비아]]
[[koi:Латвия]]
[[krc:Латвия]]
[[kv:Латвия]]
[[kw:Latvi]]
[[ky:Латвия]]
[[la:Lettonia]]
[[lad:Letonia]]
[[lb:Lettland]]
[[li:Letland]]
[[lij:Lettònia]]
[[lmo:Latvia]]
[[ln:Letoni]]
[[lt:Latvija]]
[[ltg:Latveja]]
[[lv:Latvija]]
[[mdf:Латвие]]
[[mg:Latvia]]
[[mhr:Латвий]]
[[mi:Rāwhia]]
[[mk:Латвија]]
[[ml:ലാത്‌വിയ]]
[[mn:Латви]]
[[mr:लात्व्हिया]]
[[mrj:Латви]]
[[ms:Latvia]]
[[mt:Latvja]]
[[my:လတ်ဗီယာနိုင်ငံ]]
[[na:Ratebiya]]
[[nah:Letonia]]
[[nds:Lettland]]
[[nds-nl:Letlaand]]
[[ne:लात्भिया]]
[[new:लात्भिया]]
[[nl:Letland]]
[[nn:Latvia]]
[[no:Latvia]]
[[nov:Latvia]]
[[nrm:Lettonnie]]
[[nv:Létbiiya]]
[[oc:Letònia]]
[[or:ଲାଟଭିଆ]]
[[os:Латви]]
[[pam:Latvia]]
[[pdc:Lettlond]]
[[pih:Latwya]]
[[pl:Łotwa]]
[[pms:Letònia]]
[[pnb:لیٹویا]]
[[pt:Letónia]]
[[qu:Litunya]]
[[rm:Lettonia]]
[[rmy:Latviya]]
[[ro:Letonia]]
[[roa-rup:Letonia]]
[[roa-tara:Lettonie]]
[[ru:Латвия]]
[[rue:Латвія]]
[[rw:Lativiya]]
[[sa:लाट्विया]]
[[sah:Латвия]]
[[sc:Lettonia]]
[[scn:Lettunia]]
[[sco:Latvie]]
[[se:Latvia]]
[[sh:Letonija]]
[[simple:Latvia]]
[[sk:Lotyšsko]]
[[sl:Latvija]]
[[so:Latfiya]]
[[sq:Letonia]]
[[sr:Летонија]]
[[ss:ILathiviya]]
[[st:Latvia]]
[[stq:Letlound]]
[[su:Latvia]]
[[sv:Lettland]]
[[sw:Latvia]]
[[szl:Łotwa]]
[[ta:லாத்வியா]]
[[te:లాట్వియా]]
[[tet:Letónia]]
[[tg:Латвия]]
[[th:ประเทศลัตเวีย]]
[[tk:Latwiýa]]
[[tl:Latbiya]]
[[tpi:Latvia]]
[[tr:Letonya]]
[[tt:Latviä]]
[[udm:Латвия]]
[[ug:لاتۋىيە]]
[[uk:Латвія]]
[[ur:لٹویا]]
[[uz:Latviya]]
[[vec:Łetonia]]
[[vep:Latvii]]
[[vi:Latvia]]
[[vls:Letland]]
[[vo:Latviyän]]
[[war:Letonia]]
[[wo:Letóoni]]
[[wuu:拉脱维亚]]
[[xal:Латдин Орн]]
[[xmf:ლატვია]]
[[yi:לעטלאנד]]
[[yo:Látfíà]]
[[zh:拉脫維亞]]
[[zh-min-nan:Latvia]]
[[zh-yue:拉脫維亞]]
[[zu:ILatviya]]

Guhartoya herî nû ya 02:57, 5 hezîran 2024

Latvijas Republika
Komara Letonyayê
Letonya
Ala Nîşan
(Ala) (Nîşan)
Sirûda netewî: Dievs, svētī Latviju
Zimanên fermî Letonî


Paytext Rîga
Sîstema siyasî
 - Serokdewlet
 - Serokwezîr 		Egils Levits
Arturs Krišjānis Kariņš
Rûerd
 - Giştî
64.589 km2
Gelhe
 - Giştî
 - Berbelavî
1.920.000 (2019)[1] kes
36 kes/km2
Serxwebûn 18.11.1918
Dirav Euro
Dem UTC+2
Nîşana înternetê .lv
Koda telefonê +371

Letonya an jî Komara Letonyayê (fermî bi letonî Latvijas Republika, lîvonî Leţmō Vabāmō) welateke li Bakurê Ewropayê ye. Letonya ew yek ji welatên baltîk (Estonya, Letonya, Lîtvanya). Paytexta Letonyayê Rîga ye.

Dîrok[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Letonyayê di 18ê çiriya paşîn 1918an de serxwebûna xwe îlan kir. Letonya di navbera salên 1940 û 1945an de ji aliyê Yekîtiya Sovyetê û Almanyaya Nazî ve hat dagirkirin. Piştî şer Letonya ket bin serweriya Sovyetê. Di 1991ê de Letonya serxwebûna xwe bi tevahî nû kir. Letonya di 2004an de bû endameke tam a Yekîtiya Ewropî.

Erdnîgarî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Firehiya xakên Letonyayê li derên herî fireh bakur başûrî de 210 km û rojava rojhelatî de jî 450 km e. Rûerda wê 64.589 km² ye û tixûbên wê bi temamî 1.370 km ye. Tixûbên Letonyayê bi çar welatan re hene: Estonya li bakurê (333 km), Rûsya li rojhilatê (332 km), Belarûs li başûrê rojhilat (161 km) û Lîtvanya başûrê (544 km) wê dikevin. Ew bi Deryaya Baltîkî li rojavayê (498 km) dorpêçkirî ye. Cihê herî bilind ê Letonyayê Gaiziņkalns e, bilindahiya wî 312 metre ye. 54% ji axa Letonya daristan in û 29% ji axa wê kêrî çandiniyê tê.[2]

Çemên mezin ên Letonyayê ev in: Daugava, Gauja, Venta û Lielupe. Gola wê ya herî mezin Rāznas e.

Herêmên Letonyayê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Letonya bi 10 bajarên dewletê (valsts pilsētas) û 33 herêm (novadi).

Gel[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li Letonya bi gelemperî zimanên letonî û rûsî tên axaftin. Letonî zimanê dewletê yê welêt e û zimanê lîvonî li hin deveran zimanek fermî ye.

Li Letonyeyê 62% letonî, 27% rûsî, 3% belarûsî, 2% ûkraynî û polandî dijîn.[3]

Dînên Letonyayê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Derbarê ayîna gelê Letonyayê de 80% xiristiyan (2011: protestan 35%, katolîk 24%, ortodoks 19%) ne; 19% ateîst û agnostîk in.

Herêmên Letonyayê (2021)

Bajarên mezin (2020)[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Werziş[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li Letonyayê werzişa herî giring hokeya ser cemedê û basketbol in. Futbol û tenîs jî giring in.

Wêne[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  • Rīga
    Rīga
  • Daugavpils
    Daugavpils
  • Kolka
    Kolka
  • Çem Venta, Kuldīga
    Çem Venta, Kuldīga
  • Saulkrasti
    Saulkrasti
  • Keleha Turaidayê, Sigulda
    Keleha Turaidayê, Sigulda
  • Cēsis
    Cēsis
  • Gola Dubkalnuyê, Ogre
    Gola Dubkalnuyê, Ogre
  • Bendera Ventspilsê
    Bendera Ventspilsê
  • Jūrmala
    Jūrmala

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  1. ^ "Population number, its changes and density | Central Statistical Bureau of Latvia". www.csb.gov.lv.
  2. ^ The World Factbook. Latvia
  3. ^ Central Statistical Bureau of Latvia, 2011

Girêdanên derve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Commons Li Wikimedia Commons medyayên di warê Letonya de hene.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Letonya&oldid=1717954" hatiye standin.