អ៊ីរ៉ាស៊ី (Eurasia)
 | |
| ផ្ទៃក្រឡា | 54,759,000 km2 |
|---|---|
| ចំនួនប្រជាជន | 4,620,000,000 (2010) |
| សន្ទភាពប្រជាជន | 84/km2 |
| ប្រជានាម | Eurasian |
| ប្រទេស | 92 (list) |
| Dependencies | 9 |
| Unrecognized regions | 8 |
| ល្វែងម៉ោង | UTC to UTC+12 |
អ៊ីរ៉ាស៊ី (Eurasia)
អ៊ីរ៉ាស៊ី (Eurasia) គឺជាការដាក់រួមបញ្ចូលគ្នានៃទ្វីបដ៏ធំល្វឹងល្វើយរវាងទ្វីបអ៊ីរ៉ុប និង ទ្វីបអាស៊ីជាមួយការយល់ព្រមទីបំផុតគេបានដាក់ទ្វីបទាំងពីរបញ្ចូលគ្នាតែមួយ។ ដំបន់ទាំងពីរនេះ ស្ថិតនៅភាគខាងជើងនិងខាងកើតនៃអឌគោល។ អ៊ីរ៉ាស៊ីនេះលាតសន្ធឹងពីភាគខាងលិច ទៅភាគខាងកើត ពីមហាសមុទ្រ អាត្លង់ទិច ទៅ មហាសមុទ្រ បាស៊ីភិច។ ភាគខាងជើងចាប់ពីប្រទេសរ៉ូស៊ី(Russis) និង ស្កាឌីណាវី (Scandinavia) មកទល់នឹង មហាសមុទ្រអាក់ទិច ហើយភាគខាងត្បួង មានព្រំប្រទល់ជាមួយនឹងទ្វីបអាហ្វ្រិច ដោយសមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ(Mediterranean) និង សមុទ្រ (Indian)ដែលជាអ្នកបែងចែងរវាងទ្វីបអ៊ីរ៉ុប និង ទ្វីបអាស៊ីដែលជាទ្វីបពីរខុសពីគ្នា ទាំងប្រវត្តិសាស្ដ្រ ទំនៀមទំលាប និង ស្ថាបត្យកម្មផ្សេងៗ ជាមួយនឹងការមិនច្បាស់លាស់រវាងការបំបែកនៃធម្មជាតិ របស់ទ្វីបទាំងពីរ ដូចនេះនៅក្នុងតំបន់នៃពិភពលោក អ៊ីរ៉ាស៊ី ជាទ្វីបមួយដែលចាត់ចូលជាទ្វីបធំទាំង ៥ឬ៦។
អ៊ីរ៉ាស៊ីមានផ្ទៃដីប្រហែល ប្រមាណ ៥២,៩៩០,០០០ គីឡូម៉ែតការ៉េ ត្រូវជា(២០,៤៦០,០០០ sq mi) ប្រហែល ៣៦.២% នៃផ្ទៃដីសរុបរបស់ផែនដី។ នៅលើទ្វីបនេះមានប្រជាជនប្រមាណ ៤.៦ រយលាន នឹង ប្រមាណ ៧២.៥% នៃប្រជាជនទាំងអស់នៅលើផែនដី។ មនុស្សដែលមកតាំងនៅអ៊ីរ៉ាស៊ីដំបូងគឺមកពី អាហ្វ្រិច តាំងពី ៦០,០០០ ទៅ ១២៥.០០០ ឆ្នាំកន្លងមកហើយ។
សេចក្ដីសង្ខេប
តាមភូមិសាស្ដ្រ អ៊ីរ៉ាស៊ី គីជាកោះតែឯងមួយ បើតាមការគិតទៅ អ៊ីរ៉ុប និង អាស៊ីជាទ្វីបផ្សេងៗគ្នា បើ ត្រលប់ទៅមើលកាលពីមុន ភូមិសាស្ដ្រកំណត់ព្រំដែននៃទ្វីបទាំងពីដោយជួរភ្នំ អ៊ូរ៉ាល់ (Ural) និង ជួរភ្នំ កាអូកាស៊ូ (Caucasus)។ អ៊ីរ៉ាស៊ីមានទំនាក់ទំនងជាមួយ អាហ្វ្រិច ដោយព្រែកស៊ូស(Suez) ហើយពេលខ្លះអ៊ីរ៉ាស៊ី បានបញ្ចូលជាមួយនឹងអាហ្វ្រិក បង្កើតបានជាទ្វីបដ៏អស្ចារ្យមួយ ដែលគេហៅថា អាហ្វ្រូ អ៊ីរ៉ាស៊ី (Afro-Eurasis)។ អ៊ីរ៉ាស៊ីមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ៥រយលាននាក់ លើសពី៧៥.៥%នៃប្រជាជនលើពិភពលោក ដោយ ៦០%នៅអាស៊ី និង ១២.៥% នៅ អ៊ីរ៉ុប។
ប្រវត្តិសាស្ដ្រ
អ៊ីរ៉ាស៊ី បានក្លាយជាកន្លែងទទួលភ្ញៀវជាច្រើនដែលមានអរីយធម៌រីកចម្រើន ដែលរួមបញ្ចូលអ្នកដែលរស់នៅមេសូប៉ូតាម៉ង់ (Mesopotamia) និង អ៊ីនដាស់ វ៉ាលេយ (Indus Valley)។ ចារីត ឌីម៉ូន (Jared Diamond) នៅក្នុងសៀវភៅរបស់គាត់ Guns, Germs and Steel បានធ្វើឲ្យអ៊ីរ៉ាស៊ីមានភាពលេចធ្លោជាងគេនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ដ្រពិភពលោក នូវអាណាចក្រដែលមានតែមួយ នៅភាគខាងកើតឈាងខាងលិច និង កាជួបប្រទះនូវសត្វក្នុងអ៊ីរ៉ាស៊ី ព្រមទាំងរុក្ខជាតិដែលផ្សាំងនឹងស្ថានភាពសមរម្យមួយ។ គាត់បានបញ្ចូល អាហ្វ្រិចខាងត្បូង ទៅក្នុងអត្ថន័យនៃអ៊ីរ៉ាស៊ីរបស់គាត់ព្រោះតែវាមានភាពស្រដៀងគ្នានៃ អាកាសធាតុ និង ប្រជាជន។ ផ្លូវសូត្រ ជាសញ្ញានៃអាជីវកម្មមួយ និងជាទំនៀមទំលាប់ នៃការផ្លាស់ប្ដូរទំនៀមទំលាប់របស់អ៊ីរ៉ាស៊ីតាមប្រវត្តិសាស្ដ្រ និង បានបង្កើតប្រជាប្រិយភាពរឹតតែខ្លាំងទៅលើអ៊ីរ៉ាស៊ី។ នៅលើទសវត្សរ៍ថ្មី គំនិតនៃប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃអ៊ីរ៉ាស៊ីបានអភិវឌ្ឍន៍ជាមួយ បំណង់នៃការស្វែងរកឬសគល់នៃ ទំនៀមទំលាប់ និង ភាសាវិទ្យានៅអ៊ីរ៉ុប ហើយមានទំនាក់ទំនងគ្នានឹង ទំនៀមទំលាប់នៅអាស៊ីតាំងពិបុរាណកាល។វាមានការពិចារណាជាយូណាស់មកហើយ។
ភូមិសាស្ដ្រ
អ៊ីរ៉ាស៊ីទំនងជាង ៣៧៥ ទៅ ៣២៥ លានឆ្នាំកន្លងមកហើយជាមួយការរួបរួមនៃ ស៊ីបើរី (ដែជាទ្វីបទីទៃពីគ្នា) កាស្សាស្ថានៀ (Kazakhstania) និង បាlទិខា (Baltica) ដែលចូលជាមួយ ឡរេនធៀ (Laurentia) អាមេរិកខាងជើងបច្ចុប្បន្ន ទៅជា អ៊ីរ៉ាមើរីខា (Eruamerica)។ បានបុកទង្គិចជាមួយឆ្នេររបាស់ស៊ីបើរីខាងត្បូង
នយោបាយ
តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៦មករៀងរាល់ពេលពីរឆ្នាំ មានការជួបគ្នានៃប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ីនឹងប្រទេសនៅទ្វីបអ៊ីរ៉ុប ដូចជាកាប្រជុំ អាស៊ី-អ៊ីរ៉ុប (ASEM)។ប្រវត្តិនៃការបែងចែកទ្វីបអាស៊ីនិងទ្វីបអ៊ីរ៉ុប តាំងពីបុរាណ ប្រទេសក្រិចបានចែកថ្នាក់នៅអ៊ីរ៉ុប (បានបែកចេញពីទេវកថាវិទ្យា មិនជឿជំនឿ នៃ ម្ចាស់ក្សត្រីអ៊ីរ៉ុប) នឹងអាស៊ី (បានបែកចេញ ពីអាស៊ី ស្ដ្រីម្នាក់ក្នុងទេវកថាវិទ្យារបស់ក្រិច) ដែលអាចបែកចែកដែនដីគ្នា។ ជាកន្លែងដែលគូសបន្ទាត់បែងចែករវាងសាសនាពី ដែលនៅតែបន្តរជជែកគ្នាពីបញ្ហានេះរហូត។ ជាពិសេសទោះបីជាមានគូម៉ា មានីច ឌីផ្រេសិន(Kuma-Manych Depression)ឬជួរភ្នំកាអូកាស៊ូ(Caucasus)ជាព្រំដែនក៏ដោយ ក៏នៅព្រំប្រទល់ខាងត្បូងនៅតែមានការប្រកែកគ្នា។ បើពិនិត្យមើលឲ្យសព្វគ្រប់មក តាំងពីភ្នំ អ៊ីប៉្រាស់(Elbrus) មកជារបស់អ៊ីរ៉ុបដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាភ្នំដ៏ខ្ពស់ជាងគេនៅអ៊ីរ៉ុប។ ការយល់ស្រប់ជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថាគឺប្រហែលជាព្រំដែនបានកំណត់ច្បាស់លាស់ដោយ ហ្វីលីប ជោហាន់ វ៉ូន ស្ត្រាលេនប៊ើក (Philip Johan von Strahlenberg) នៅសតវត្សរ៍ទី១៨។ គាត់បានបញ្ជាក់ថាខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន ស្របទៅនឹង សមុទ្រ អាចេន (Aegean) ដាដានេលឡា (Dardanelles)ទន្លេនៃម៉ាម៉ារ៉ា(Marmara) ប៊ូប៉ូរ៉ូស(Bosporus) ទន្លេខ្មៅ(Black Sea) វាលទំនាប គូម៉ា-ម៉ានីច(Kuma–Manych Depression) ទន្លេកាសភីន(Caspian) ទន្លេអ៊ូរ៉ាល (Ural River) និង ជួរភ្នំអ៊ូរ៉ាល(Ural Mountains)។ តាមការវែកញែករវាងអ៊ីរ៉ុប និង អាស៊ី បានលាតត្រដាងពីសេចក្ដីស្ងប់នៃភពលោក។ ទោះបីជាទ្វីបអាស៊ី មានសាសនាជាច្រើន មានទំនៀមទំលាប់ជឿនលឿន នឹង មានប្រជាប្រិយភាពដូចជាអ៊ីរ៉ុបក៏ដោយក៏នៅតែមានភាពខុសគ្នាដូជា ភូមិសាស្ដ្រ ដែលអាចញែកចេញពីគ្នាដាច់រវាងអាស៊ីនឹងអ៊ីរ៉ុប។
កាសិក្សាពីមនុស្សនិងដើមកំណើត
ក្នុងការប្រើប្រាសទំនើប ទីបំផុតអ៊ីរ៉ាស៊ីគេតែងតែឲ្យនិយមន័យថា នៃរឺទាក់ទងនឹងអ៊ីរ៉ាស៊ី ឬក៏ ដើមកំណើតរឺអ្នកស្រុកដើមអ៊ីរ៉ាស៊ី។ភាគខាងលិចឬក៏ភាគខាងលិចអ៊ីរ៉ាស៊ីគឺជាសណ្ថានដីទូលាយដែលបានកំណត់ ឲ្យប្រើប្រាស់ក្នុងវិន័យមួយចំនួនដូចជា ពន្ធុវិទ្យា ឬ នរវិទ្យា (កាសិក្សាពីមនុស្ស)។ វាសំដៅទៅលើតំបន់ដែលមានមនុស្សនៅដោយទាក់ទងទៅនឹងប្រជាប្រិយភាពនៃ ភាគខាងលិចទ្វីបអាស៊ីនឹងអ៊ីរ៉ុប នឹងតំបន់ដែលបានជាប់ពាក់ព័ន្ធជាពិសេសអាហ្វ្រិចខាងជើង។ ប្រជាជននៅតំបន់នោះតែងតែមានការរួបរួមគ្នាដូចជានៅភាគខាងលិចឬនៅភាគខាងលិចទ្វីបអ៊ីរ៉ាស៊ី។
ភូមិសាស្ដ្រ
ការរកឃើញដូចកាងដើមក្នុងភាគខាងកើត និង ខាងជើងនៃអឌគោល អ៊ីរ៉ាស៊ីគឺជាទ្វីបដែលអាចចាត់ចូលជាទ្វីបដ៏អស្ចារ្យ នឹងជាផ្នែកមួយដីធំរបស់ អាហ្វ្រូ-អ៊ីរ៉ាស៊ី ឬ វាគ្រាន់តែជាទ្វីបដែលមានឯកសិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួន។