Ягнобилер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдеме
Content deleted Content added
VisualWikitext
→‎Өмір салты: дереккөз
үлгі
 
(Дәл сол қатысушы жасаған 7 аралық нұсқа көрсетілмеген)
1-жол: 1-жол:
{{Этникалық топ
|атауы = Ягнобилер
|төл атауы = ягноби
|сурет =Yaghnobi girl.jpg
|сурет тақырыбы =
|саны = 5 000
|аймақ = {{Байрақ|Тәжікстан}}
|аймақ1 =
|саны1 =
|түсініктемелер1 =
|аймақ2 =
|саны2 =
|түсініктемелер2 =
|аймақ3 =
|саны3 =
|түсініктемелер3 =
|аймақ4 =
|саны4 =
|түсініктемелер4 =
|аймақ5 =
|саны5 =
|түсініктемелер5 =
|аймақ6 =
|саны6 =
|түсініктемелер6 =
|аймақ7 =
|саны7 =
|түсініктемелер7 =
|аймақ8 =
|саны8 =
|түсініктемелер8 =
|аймақ9 =
|саны9 =
|түсініктемелер9 =
|аймақ10 =
|саны10 =
|түсініктемелер10 =
|аймақ11 =
|саны11 =
|түсініктемелер11 =
|аймақ12 =
|саны12 =
|түсініктемелер12 =
|аймақ13 =
|саны13 =
|түсініктемелер13 =
|тілдері = [[ягноби тілі]], [[тәжік тілі]]
|діні = [[сунниттер]]
|этникалық топтары =
|ескертпелер =
}}

'''Ягнобилер''' (''ягноби'')<ref>Большая Советская энциклопедия ЯГНОБЦЫ https://rus-bse.slovaronline.com/94693-%D0%AF%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D1%86%D1%8B</ref> — [[Тәжікстан]]дағы Ягноб өзені аңғарындағы тау тәжіктерінің шағын этнографиялық тобы.<ref>Значение слова ЯГНОБЦЫ в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2064215.html</ref>
'''Ягнобилер''' (''ягноби'')<ref>Большая Советская энциклопедия ЯГНОБЦЫ https://rus-bse.slovaronline.com/94693-%D0%AF%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D1%86%D1%8B</ref> — [[Тәжікстан]]дағы Ягноб өзені аңғарындағы тау тәжіктерінің шағын этнографиялық тобы.<ref>Значение слова ЯГНОБЦЫ в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2064215.html</ref>
2000 жылғы халық санағы бойынша 5 мыңға жуық адам болды.<ref>Ягнобцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1413498</ref>
2000 жылғы халық санағы бойынша 5 мыңға жуық адам болды.<ref>Ягнобцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1413498</ref>


== Тілі ==
== Тілі ==
Тілі – [[яғноби тілі]] – шығыс иран тобындағы көне соғды тілінің [[диалект]]ісі, күнделікті өмірде сақталған. Көбісі [[тәжік тілі]]нде сөйлейді, бұл мектептердегі оқыту тілі.<ref>Значение слова ягнобцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D1%86%D1%8B</ref>
Тілі – [[ягноби тілі]] – шығыс иран тобындағы көне соғды тілінің [[диалект]]ісі, күнделікті өмірде сақталған. Көбісі [[тәжік тілі]]нде сөйлейді, бұл мектептердегі оқыту тілі.<ref>Значение слова ягнобцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D1%86%D1%8B</ref>


== Діні ==
== Діні ==
14-жол: 66-жол:


== Кәсібі ==
== Кәсібі ==
Негізгі дәстүрлі кәсіптері – [[егіншілік]] (бұрын тек арпа, бидай, бұршақ) және [[мал шаруашылығы]] (ірі және ұсақ мал, есек). Қолөнерден ерлер (тоқыма тоқу, киіз төсеніш тігу) және әйелдер (қыш жасау) дамыды.<ref name="Reference1"> народы мира / Ягнобцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YAGN</ref>
Негізгі дәстүрлі кәсіптері – [[егіншілік]] (бұрын тек арпа, бидай, бұршақ) және [[мал шаруашылығы]] (ірі және ұсақ мал, есек). Қолөнерден ерлер (тоқыма тоқу, киіз төсеніш тігу) және әйелдер (қыш жасау) дамыды.<ref>народы мира / Ягнобцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YAGN</ref>


== Өмір салты ==
== Өмір салты ==
22-жол: 74-жол:
Ерекше мерекелік тағамы – «кашк», ет қайнатып, бидай қабығын аршып алады. Содан кейін тағы бір жартылай шикі тағамды қазандарға салып, баяу отқа қояды, таңертең кашк дайын. Таңертеңге дейін ингредиенттер түбіне жабысып қалмас үшін әйелдер «тирак» деп аталатын арнайы ағаш таяқпен тамақты араластырады.
Ерекше мерекелік тағамы – «кашк», ет қайнатып, бидай қабығын аршып алады. Содан кейін тағы бір жартылай шикі тағамды қазандарға салып, баяу отқа қояды, таңертең кашк дайын. Таңертеңге дейін ингредиенттер түбіне жабысып қалмас үшін әйелдер «тирак» деп аталатын арнайы ағаш таяқпен тамақты араластырады.
Тағы бір ерекше жергілікті тағам - жылы шелпек пен майдан жасалған «чанголи».<ref>Как живут ягнобцы? Репортаж из труднодоступной местности Таджикистана https://cabar.asia/ru/kak-zhivut-yagnobtsy-reportazh-iz-trudnodostupnoj-mestnosti-tadzhikistana</ref>
Тағы бір ерекше жергілікті тағам - жылы шелпек пен майдан жасалған «чанголи».<ref>Как живут ягнобцы? Репортаж из труднодоступной местности Таджикистана https://cabar.asia/ru/kak-zhivut-yagnobtsy-reportazh-iz-trudnodostupnoj-mestnosti-tadzhikistana</ref>

Ягнобилер үйлерін жалпақ тақта тастардан салады, оларды көң қосылған балшықпен сылайды. Жиналған пішен үлкен баулармен байланып қоралар мен сарайлардың төбесінде сақталады. Үйден 10–20 м қашықтықта, әдетте, тандыры бар ашық ас үй, тамақ пен ас үй ыдыстарына арналған қойма, жуыну бөлмесі бар.

Ер адамдар әртүрлі киінеді. Жастар заманауи аудан орталығында базардан сатып алуға болатын джинсы, жейде, спорттық курткалар мен костюмдер киеді. Қарттар тығыз маталы халаттар мен бас киімдер киеді. Әйелдер әр түрлі және дәстүрлі түрде киінеді, ұзын көйлектер және тік, кең шалбар, әйелдер мен қыздар орамалсыз жүрмейді, бірақ олар шаштарын жасырмайды және бейтаныс адамдарды көргенде беттерін жаппайды.<ref>Ягнобские затворники https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/7333/</ref>


== Дереккөздер ==
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{дереккөздер}}
{{Азия халықтары}}

[[Санат:Тәжікстан этникалық топтары]]
[[Санат:Тәжікстан этникалық топтары]]

19:14, 2023 ж. қаңтардың 29 кезіндегі соңғы нұсқа

Ягнобилер
ягноби
Бүкіл халықтың саны

5 000

Ең көп таралған аймақтар

 Тәжікстан

Тілдері

ягноби тілі, тәжік тілі

Діні

сунниттер

Ягнобилер (ягноби)[1] — Тәжікстандағы Ягноб өзені аңғарындағы тау тәжіктерінің шағын этнографиялық тобы.[2] 2000 жылғы халық санағы бойынша 5 мыңға жуық адам болды.[3]

Тілі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Тілі – ягноби тілі – шығыс иран тобындағы көне соғды тілінің диалектісі, күнделікті өмірде сақталған. Көбісі тәжік тілінде сөйлейді, бұл мектептердегі оқыту тілі.[4]

Діні

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сенушілер – сүнниттік мұсылмандар.[5]

Тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кеңес өкіметі орнағанға дейін олар феодалдық құрылыста өмір сүріп, алғашқы қауымдық қатынастардың қалдықтарын сақтап қалды. 1957 жылы ягнобилердің көп бөлігі мақта өсіруге жаңадан игерілген Тәжікстанның жазық жерлеріне қоныстандырылды, бұл олардың тәжіктермен ассимиляциясын тездетті.[6]

1970 жылға дейін тау аңғарында 5-10 есе көп адам тұрған. Тау аңғарына апаратын жол болмады. Кеңес үкіметі барлық адамдарды тікұшақпен қолжетімді жерлерге апарды. Барлығына тегін үй берді, жұмыс берді. Бірақ ягнобилер жаңа жерде тұрмады. Ал 3 жылдан кейін олардың кейбіреулері өз жерлеріне қайтып кетті. Біраз уақыттан кейін оларды тікұшақтармен қайтадан алып шықты. Тағы да, 3 жылдан кейін - 1982 жылы - олар кері қайтты. Осыдан кейін оларға қайтадан тиіскен жоқ.[7]

Кәсібі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Негізгі дәстүрлі кәсіптері – егіншілік (бұрын тек арпа, бидай, бұршақ) және мал шаруашылығы (ірі және ұсақ мал, есек). Қолөнерден ерлер (тоқыма тоқу, киіз төсеніш тігу) және әйелдер (қыш жасау) дамыды.[8]

Өмір салты

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қатынастары патриархалдық, қалыңмал, көп әйел алу, т.б. қалыптасқан. Ягнобилер елдің басқа өңірлерінің тұрғындарымен некелеспейді, мұны туыстарының бір-біріне баруы қиын болатынымен түсіндіреді. Осындай некелер болып жатса, басқа жақтан келген қыздарымыз бен келіндеріміз жаңа жағдайда өмір сүре алмайды дейді олар. Жолдың жоқтығынан қалыңдық пен күйеу жігітті жергілікті музыкалық аспаптардың сүйемелдеуімен атпен немесе есекпен тасымалдайды.

Ерекше мерекелік тағамы – «кашк», ет қайнатып, бидай қабығын аршып алады. Содан кейін тағы бір жартылай шикі тағамды қазандарға салып, баяу отқа қояды, таңертең кашк дайын. Таңертеңге дейін ингредиенттер түбіне жабысып қалмас үшін әйелдер «тирак» деп аталатын арнайы ағаш таяқпен тамақты араластырады. Тағы бір ерекше жергілікті тағам - жылы шелпек пен майдан жасалған «чанголи».[9]

Ягнобилер үйлерін жалпақ тақта тастардан салады, оларды көң қосылған балшықпен сылайды. Жиналған пішен үлкен баулармен байланып қоралар мен сарайлардың төбесінде сақталады. Үйден 10–20 м қашықтықта, әдетте, тандыры бар ашық ас үй, тамақ пен ас үй ыдыстарына арналған қойма, жуыну бөлмесі бар.

Ер адамдар әртүрлі киінеді. Жастар заманауи аудан орталығында базардан сатып алуға болатын джинсы, жейде, спорттық курткалар мен костюмдер киеді. Қарттар тығыз маталы халаттар мен бас киімдер киеді. Әйелдер әр түрлі және дәстүрлі түрде киінеді, ұзын көйлектер және тік, кең шалбар, әйелдер мен қыздар орамалсыз жүрмейді, бірақ олар шаштарын жасырмайды және бейтаныс адамдарды көргенде беттерін жаппайды.[10]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Большая Советская энциклопедия ЯГНОБЦЫ https://rus-bse.slovaronline.com/94693-%D0%AF%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D1%86%D1%8B
  2. ↑ Значение слова ЯГНОБЦЫ в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2064215.html
  3. ↑ Ягнобцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1413498
  4. ↑ Значение слова ягнобцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D1%86%D1%8B
  5. ↑ Ягнобцы https://my-dict.ru/dic/sovetskaya-istoricheskaya-enciklopediya/2126979-yagnobcy/
  6. ↑ Советская историческая энциклопедия https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%AF%D0%93%D0%9D%D0%9E%D0%91%D0%A6%D0%AB
  7. ↑ Северный Таджикистан. Долина реки Ягноб и её жители ягнобцы. https://takliono.ru/tajikistan-2010-yagnob/
  8. ↑ народы мира / Ягнобцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YAGN
  9. ↑ Как живут ягнобцы? Репортаж из труднодоступной местности Таджикистана https://cabar.asia/ru/kak-zhivut-yagnobtsy-reportazh-iz-trudnodostupnoj-mestnosti-tadzhikistana
  10. ↑ Ягнобские затворники https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/7333/
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ягнобилер&oldid=3122746» бетінен алынған